కహానజైనశాస్త్రమాలా] షడ్ద్రవ్య–పంచాస్తికాయవర్ణన
వ్యయధ్రౌవ్యాణి వా ద్రవ్యలక్షణమ్. ఏకజాత్యవిరోధిని క్రమభువాం భావానాం సంతానే పూర్వభావవినాశః సుమచ్ఛేదః, ఉత్తరభావప్రాదుర్భావశ్చ సముత్పాదః, పూర్వోతరభావోచ్ఛేదోత్పాదయోరపి స్వజాతేరపరిత్యాగో ధ్రౌవ్యమ్. తాని సామాన్యాదేశాద–భిన్నాని విశేషాదేశాద్భిన్నాని యుగపద్భావీని స్వభావభూతాని ద్రవ్యస్య లక్షణం భవన్తీతి. గుణపర్యాయా వా ద్రవ్యలక్షణమ్. అనేకాన్తాత్మకస్య వస్తునోన్వయినో విశేషా గుణా వ్యతిరేకిణః పర్యాయాస్తే ద్రవ్యే యౌగపద్యేన క్రమేణ చ ప్రవర్తమానాః కథఞ్చిద్భిన్నాః కథఞ్చిదభిన్నాః స్వభావభూతాః ద్రవ్యలక్షణతామా– ----------------------------------------------------------------------------- ద్రవ్యకా లక్షణ హై. ప్రశ్నః–– యది సత్తా ఔర ద్రవ్య అభిన్న హై – సత్తా ద్రవ్యకా స్వరూప హీ హై, తో ‘సత్తా లక్షణ హై ఔర ద్రవ్య లక్ష్య హై’ – ఐసా విభాగ కిసప్రకార ఘటిత హోతా హై? ఉత్తరః–– అనేకాన్తాత్మక ద్రవ్యకే అనన్త స్వరూప హైేం, ఉనమేంసే సత్తా భీ ఉసకా ఏక స్వరూప హై; ఇసలియే అనన్తస్వరూపవాలా ద్రవ్య లక్ష్య హై ఔర ఉసకా సత్తా నామకా స్వరూప లక్షణ హై – ఐసా లక్ష్యలక్షణవిభాగ అవశ్య ఘటిత హోతా హై. ఇసప్రకార అబాధితరూపసే సత్ ద్రవ్యకా లక్షణ హై.]
అథవా, ఉత్పాదవ్యయధ్రౌవ్య ద్రవ్యకా లక్షణ హై. ౧ఏక జాతికా అవిరోధక ఐసా జో క్రమభావీ
భావోంకా ప్రవాహ ఉసమేం పూర్వ భావకా వినాశ సో వ్యయ హై, ఉత్తర భావకా ప్రాదుర్భావ [–బాదకే భావకీ అర్థాత వర్తమాన భావకీ ఉత్పత్తి] సో ఉత్పాద హై ఔర పూర్వ–ఉత్తర భావోంకే వ్యయ–ఉత్పాద హోనే పర భీ స్వజాతికా అత్యాగ సో ధ్రౌవ్య హై. వే ఉత్పాద–వ్యయ–ధ్రౌవ్య –– జో–కి సామాన్య ఆదేశసే అభిన్న హైం [అర్థాత సామాన్య కథనసే ద్రవ్యసే అభిన్న హైం], విశేష ఆదేశసే [ద్రవ్యసే] భిన్న హైం, యుగపద్ వర్తతే హైేం ఔర స్వభావభూత హైం వే – ద్రవ్యకా లక్షణ హైం.
వ్యతిరేకీ విశేష వే పర్యాయేం హైం. వే గుణపర్యాయేం [గుణ ఔర పర్యాయేం] – జో కి ద్రవ్యమేం ఏక హీ సాథ తథా క్రమశః ప్రవర్తతే హైం, [ద్రవ్యసే] కథంచిత భిన్న ఔర కథంచిత అభిన్న హైం తథా స్వభావభూత హైం వే – ద్రవ్యకా లక్షణ హైం.
--------------------------------------------------------------------------
౧. ద్రవ్యమేం క్రమభావీ భావోంకా ప్రవాహ ఏక జాతికో ఖండిత నహీం కరతా–తోడతా నహీం హై అర్థాత్ జాతి–అపేక్షాసే సదైవ ఏకత్వ హీ రఖతా హై.
౨. అన్వయ ఔర వ్యతిరేకకే లియే పృష్ఠ ౧౪ పర టిప్పణీ దేఖియే.