౨౮
] పంచాస్తికాయసంగ్రహ
[భగవానశ్రీకున్దకున్ద
పద్యన్తే. త్రయాణామప్యమీషాం ద్రవ్యలక్షణానామేకస్మిన్నభిహితేన్యదుభయమర్థాదేవాపద్యతే. సచ్చేదుత్పాద–
వ్యయధ్రౌవ్యవచ్చ గుణపర్యాయవచ్చ. ఉత్పాదవ్యయధ్రౌవ్యవచ్చేత్సచ్చ గుణపర్యాయవచ్చ. గుణపర్యాయవచ్చేత్స–
చ్చోత్పాదవ్యయధ్రౌవ్యవచ్చేతి. సద్ధి నిన్యానిత్యస్వభావత్వాద్ధ్రువత్వముత్పాదవ్యయాత్మకతాఞ్చ ప్రథయతి,
ధ్రువత్వాత్మకైర్గుణైరుత్పాదవ్యయాత్మకైః పర్యాయైశ్చ సహైకత్వఞ్చాఖ్యాతి. ఉత్పాదవ్యయధ్రౌవ్యాణి తు
నిత్యా–నిత్యస్వరూపం పరమార్థం సదావేదయన్తి, గుణపర్యాయాంశ్చాత్మలాభనిబన్ధనభూతాన ప్రథయన్తి.
-----------------------------------------------------------------------------
ద్రవ్యకే ఇన తీనోం లక్షణోంమేంసే [–సత్, ఉత్పాదవ్యయధ్రౌవ్య ఔర గుణపర్యాయేం ఇన తీన లక్షణోంమేంసే]
ఏక కా కథన కరనే పర శేష దోనోం [బినా కథన కియే] అర్థసే హీ ఆజాతే హైం. యది ద్రవ్య సత్ హో,
తో వహ [౧] ఉత్పాదవ్యయధ్రౌవ్యవాలా ఔర [౨] గుణపర్యాయవాలా హోగా; యది ఉత్పాదవ్యయధ్రౌవ్యవాలా హో,
తో వహ [౧] సత్ ఔర [౨] గుణపర్యాయవాలా హోగా; గుణపర్యాయవాలా హో, తో వహ [౧] సత్ ఔర [౨]
ఉత్పాదవ్యయధ్రౌవ్యవాలా హోగా. వహ ఇసప్రకారః– సత్ నిత్యానిత్యస్వభావవాలా హోనేసే [౧] ధ్రౌవ్యకోే ఔర
ఉత్పాదవ్యయాత్మకతాకో ప్రకట కరతా హై తథా [౨] ధ్రౌవ్యాత్మక గుణోం ఔర ఉత్పాదవ్యయాత్మక పర్యాయోంకే
సాథ ఏకత్వ దర్శాతా హై. ఉత్పాదవ్యయధ్రౌవ్య [౧] నిత్యానిత్యస్వరూప ౧పారమార్థిక సత్కో బతలాతే హైం తథా
[౨] ౨అపనే స్వరూపకీ ప్రాప్తికే కారణభూత గుణపర్యాయోంకో ప్రకట కరతే హైం, ౩గుణపర్యాయేం అన్వయ ఔర
--------------------------------------------------------------------------
౧. పారమార్థిక=వాస్తవిక; యథార్థ; సచ్చా . [వాస్తవిక సత్ నిత్యానిత్యస్వరూప హోతా హై. ఉత్పాదవ్యయ అనిత్యతాకో
ఔర ధ్రౌవ్య నిత్యతాకో బతలాతా హై ఇసలియే ఉత్పాదవ్యయధ్రౌవ్య నిత్యానిత్యస్వరూప వాస్తవిక సత్కో బతలాతే హై.
ఇసప్రకార ‘ద్రవ్య ఉత్పాదవ్యయధ్రౌవ్యవాలా హై ’ ఐసా కహనేసే ‘వహ సత్ హై’ ఐసా భీ బినా కహే హీ ఆజాతా హై.]
౨. అపనే= ఉత్పాదవ్యయధ్రౌవ్యకే. [యది గుణ హో తభీ ధ్రౌవ్య హోతా హై ఔర యది పర్యాయేం హోం తభీ ఉత్పాదవ్యయ హోతా
హై; ఇసలియే యది గుణపర్యాయేం న హోం తో ఉత్పాదవ్యయధ్రౌవ్య అపనే స్వరూపకో ప్రాప్త హో హీ నహీం సకతే. ఇసప్రకార
‘ద్రవ్య ఉత్పాదవ్యయధ్రౌవ్యవాలా హై’ –ఐసా కహనేసే వహ గుణపర్యాయవాలా భీ సిద్ధ హో జాతా హై.]
౩. ప్రథమ తో, గుణపర్యాయేం అన్వయ ద్వారా ధ్రావ్యకో సిూచత కరతే హైం ఔర వ్యతిరేక ద్వారా ఉత్పాదవ్యయనే సిూచత కరతే హైం ;
ఇసప్రకార వే ఉత్పాదవ్యయధ్రౌవ్యకో సిూచత కరతే హైం. దూసరే, గుణపర్యాయేం అన్వయ ద్వారా నిత్యతాకో బతలాతే హైం ఔర
వ్యతిరేక ద్వారా అనిత్యతకో బతలాతే హైం ; –ఇసప్రకార వే నిత్యానిత్యస్వరూప సత్కో బతలాతే హైం.