కహానజైనశాస్త్రమాలా] షడ్ద్రవ్య–పంచాస్తికాయవర్ణన
[
౫౧
చ. గగనమణిగమనాయత్తో దివారాత్రః. తత్సంఖ్యావిశేషతః మాసః, ఋతుః అయనం, సంవత్సరమితి.
ఏవంవిధో హి వ్యవహారకాలః కేవలకాలపర్యాయమాత్రత్వేనావధారయితుమశక్యత్వాత్ పరాయత్త ఇత్యుపమీయత
ఇతి.. ౨౫..
ణత్థి చిరం వా ఖిప్పం మత్తారహిదం తు సా వి ఖలు మత్తా.
పోగ్గలదవ్వేణ విణా తమ్హా కాలో పడ్డచ్చభవో.. ౨౬..
నాస్తి చిరం వా క్షిప్రం మాత్రారహితం తు సాపి ఖలు మాత్రా.
పుద్గలద్రవ్యేణ వినా తస్మాత్కాల ప్రతీత్యభవః.. ౨౬..
-----------------------------------------------------------------------------
కేవల కాలకీ పర్యాయమాత్రరూపసే అవధారనా అశకయ హోనసే [అర్థాత్ పరకీ అపేక్షా బినా– పరమాణు,
ఆంఖ, సూర్య ఆది పర పదార్థోకీ అపేక్షా బినా–వ్యవహారకాలకా మాప నిశ్చిత కరనా అశకయ హోనేసే]
ఉసే ‘పరాశ్రిత’ ఐసీ ఉపమా దీ జాతీ హై.
భావార్థః– ‘సమయ’ నిమిత్తభూత ఐసే మంద గతిసే పరిణత పుద్గల–పరమాణు ద్వారా ప్రగట హోతా హై–
మాపా జాతా హై [అర్థాత్ పరమాణుకో ఏక ఆకాశప్రదేశసే దూసరే అనన్తర ఆకాశప్రదేశమేం మందగతిసే జానేమేం
జో సమయ లగే ఉసే సమయ కహా జాతా హై]. ‘నిమేష’ ఆఁఖకే మిచనేసే ప్రగట హోతా హై [అర్థాత్ ఖులీ
ఆఁఖకే మిచనేమేం జో సమయ లగే ఉసే నిమేష కహా జాతా హై ఔర వహ ఏక నిమేష అసంఖ్యాత సమయకా
హోతా హై]. పన్ద్రహ నిమేషకా ఏక ‘కాష్ఠా’, తీస కాష్ఠాకీ ఏక ‘కలా’, బీససే కుఛ అధిక కలాకీ
ఏక ‘ఘడీ’ ఔర దో ఘడీకా ఏక ‘మహూర్త బనతా హై]. ‘అహోరాత్ర’ సూర్యకే గమనసే ప్రగట హోతా హై [ఔర
వహ ఏక అహోరాత్ర తీస ముహూర్తకా హోతా హై] తీస అహోరాత్రకా ఏక ‘మాస’, దో మాసకీ ఏక ‘ఋతు’
తీన ఋతుకా ఏక ‘అయన’ ఔర దో అయనకా ఏక ‘వర్ష’ బనతా హై. – యహ సబ వ్యవహారకాల హైే.
‘పల్యోపమ’, ‘సాగరోపమ’ ఆది భీ వ్యవహారకాలకే భేద హైం.
ఉపరోక్త సమయ–నిమేషాది సబ వాస్తవమేం మాత్ర నిశ్చయకాలకీ హీ [–కాలద్రవ్యకీ హీ] పర్యాయేం హైం
పరన్తు వే పరమాణు ఆది ద్వారా ప్రగట హోతీ హైం ఇసలియే [అర్థాత్ పర పదార్థోం ద్వారా మాపీ సకతీ హైం
ఇసలియే] ఉన్హేం ఉపచారసే పరాశ్రిత కహా జాతా హై.. ౨౫..
--------------------------------------------------------------------------
‘చిర’ ‘శీధ్ర’ నహి మాత్రా బినా, మాత్రా నహీం పుద్గల బినా,
తే కారణే పర–ఆశ్రయే ఉత్పన్న భాఖ్యో కాల ఆ. ౨౬.