కహానజైనశాస్త్రమాలా] షడ్ద్రవ్య–పంచాస్తికాయవర్ణన
చ. గగనమణిగమనాయత్తో దివారాత్రః. తత్సంఖ్యావిశేషతః మాసః, ఋతుః అయనం, సంవత్సరమితి. ఏవంవిధో హి వ్యవహారకాలః కేవలకాలపర్యాయమాత్రత్వేనావధారయితుమశక్యత్వాత్ పరాయత్త ఇత్యుపమీయత ఇతి.. ౨౫..
పోగ్గలదవ్వేణ విణా తమ్హా కాలో పడ్డచ్చభవో.. ౨౬..
పుద్గలద్రవ్యేణ వినా తస్మాత్కాల ప్రతీత్యభవః.. ౨౬..
----------------------------------------------------------------------------- కేవల కాలకీ పర్యాయమాత్రరూపసే అవధారనా అశకయ హోనసే [అర్థాత్ పరకీ అపేక్షా బినా– పరమాణు, ఆంఖ, సూర్య ఆది పర పదార్థోకీ అపేక్షా బినా–వ్యవహారకాలకా మాప నిశ్చిత కరనా అశకయ హోనేసే] ఉసే ‘పరాశ్రిత’ ఐసీ ఉపమా దీ జాతీ హై.
భావార్థః– ‘సమయ’ నిమిత్తభూత ఐసే మంద గతిసే పరిణత పుద్గల–పరమాణు ద్వారా ప్రగట హోతా హై– మాపా జాతా హై [అర్థాత్ పరమాణుకో ఏక ఆకాశప్రదేశసే దూసరే అనన్తర ఆకాశప్రదేశమేం మందగతిసే జానేమేం జో సమయ లగే ఉసే సమయ కహా జాతా హై]. ‘నిమేష’ ఆఁఖకే మిచనేసే ప్రగట హోతా హై [అర్థాత్ ఖులీ ఆఁఖకే మిచనేమేం జో సమయ లగే ఉసే నిమేష కహా జాతా హై ఔర వహ ఏక నిమేష అసంఖ్యాత సమయకా హోతా హై]. పన్ద్రహ నిమేషకా ఏక ‘కాష్ఠా’, తీస కాష్ఠాకీ ఏక ‘కలా’, బీససే కుఛ అధిక కలాకీ ఏక ‘ఘడీ’ ఔర దో ఘడీకా ఏక ‘మహూర్త బనతా హై]. ‘అహోరాత్ర’ సూర్యకే గమనసే ప్రగట హోతా హై [ఔర వహ ఏక అహోరాత్ర తీస ముహూర్తకా హోతా హై] తీస అహోరాత్రకా ఏక ‘మాస’, దో మాసకీ ఏక ‘ఋతు’ తీన ఋతుకా ఏక ‘అయన’ ఔర దో అయనకా ఏక ‘వర్ష’ బనతా హై. – యహ సబ వ్యవహారకాల హైే. ‘పల్యోపమ’, ‘సాగరోపమ’ ఆది భీ వ్యవహారకాలకే భేద హైం.
ఉపరోక్త సమయ–నిమేషాది సబ వాస్తవమేం మాత్ర నిశ్చయకాలకీ హీ [–కాలద్రవ్యకీ హీ] పర్యాయేం హైం పరన్తు వే పరమాణు ఆది ద్వారా ప్రగట హోతీ హైం ఇసలియే [అర్థాత్ పర పదార్థోం ద్వారా మాపీ సకతీ హైం ఇసలియే] ఉన్హేం ఉపచారసే పరాశ్రిత కహా జాతా హై.. ౨౫.. --------------------------------------------------------------------------
‘చిర’ ‘శీధ్ర’ నహి మాత్రా బినా, మాత్రా నహీం పుద్గల బినా,
తే కారణే పర–ఆశ్రయే ఉత్పన్న భాఖ్యో కాల ఆ. ౨౬.