౫౨
] పంచాస్తికాయసంగ్రహ
[భగవానశ్రీకున్దకున్ద
అత్ర వ్యవహారకాలస్య కథంచిత పరాయత్తత్వే సదుపపత్తిరుక్తా.
ఇహ హి వ్యవహారకాలే నిమిషసమయాదౌ అస్తి తావత్ చిర ఇతి క్షిప్ర ఇతి సంప్రత్యయః. స ఖలు
దీర్ధహ్రస్వకాలనిబంధనం ప్రమాణమంతరేణ న సంభావ్యతే. తదపి ప్రమాణం పుద్గలద్రవ్యపరిణామమన్తరేణ నావధార్యతే.
తతఃపరపరిణామద్యోతమానత్వాద్వయవహారకాలో నిశ్చయేనానన్యాశ్రితోపి ప్రతీత్యభవ ఇత్యభి–ధీయతే.
తదత్రాస్తికాయసామాన్యప్రరూపణాయామస్తికాయత్వాభావాత్సాక్షాదనుపన్యస్యమానోపి
-----------------------------------------------------------------------------
గాథా ౨౬
అన్వయార్థః– [చిరం వా క్షిప్రం] ‘చిర’ అథవా ‘క్షిప్ర’ ఐసా జ్ఞాన [–అధిక కాల అథవా అల్ప
కాల ఐసా జ్ఞాన] [మాత్రారహితం తు] పరిమాణ బినా [–కాలకే మాప బినా] [న అస్తి] నహీం హోతా;
[సా మాత్రా అపి] ఔర వహ పరిమాణ [ఖలు] వాస్తవమేం [పుద్గలద్రవ్యేణ వినా] పుద్గలద్రవ్యకే నహీం హోతా;
[తస్మాత్] ఇసలియే [కాలః ప్రతీత్యభవః] కాల ఆశ్రితరూపసే ఉపజనేవాలా హై [అర్థాత్ వ్యవహారకాల
పరకా ఆశ్రయ కరకే ఉత్పన్న హోతా హై ఐసా ఉపచారసే కహా జాతా హై].
టీకాః– యహాఁ వ్యవహారకాలకే కథంచిత పరాశ్రితపనేకే విషయమేం సత్య యుక్తి కహీ గఈ హై.
ప్రథమ తో, నిమేష–సమయాది వ్యవహారకాలమేం ‘చిర’ ఔర ‘క్షిప్ర’ ఐసా జ్ఞాన [–అధిక కాల ఔర
అల్ప కాల ఐసా జ్ఞాన హోతా హై]. వహ జ్ఞాన వాస్తవమేం అధిక ఔర అల్ప కాల సాథ సమ్బన్ధ
రఖనేవాలే ప్రమాణ [–కాలపరిమాణ] బినా సంభవిత నహీం హోతా; ఔర వహ ప్రమాణ పుద్గలద్రవ్యకే పరిణామ
బినా నిశ్చిత నహీం హోతా. ఇసలియే, వ్యవహారకాల పరకే పరిణామ ద్వారా జ్ఞాత హోనేకే కారణ – యద్యపి
నిశ్చయసే వహ అన్యకే ఆశ్రిత నహీం హై తథాపి – ఆశ్రితరూపసే ఉత్పన్న హోనేవాలా [–పరకే అవలమ్బనసే
ఉపజనేవాలా] కహా జాతా హై.
ఇసలియే యద్యపి కాలకో అస్తికాయపనేకే అభావకే కారణ యహాఁ అస్తికాయకీ సామాన్య ప్రరూపణామేం
ఉసకా సాక్షాత్ కథన నహీంం హై తథాపి, జీవ–పుద్గలకే పరిణామకీ అన్యథా అనుపపత్తి ద్వారా సిద్ధ
హోనేవాలా నిశ్చయరూప కాల ఔర ఉనకే పరిణామకే ఆశ్రిత నిశ్చిత హోనేవాలా వ్యవహారరూప కాల
పంచాస్తికాయకీ భాఁతి లోకరూపసే పరిణత హై– ఐసా, అత్యన్త తీక్ష్ణ దష్టిసే జానా జా సకతా హై.
--------------------------------------------------------------------------
సాక్షాత్ =సీధా [కాలకా విస్తృత సీధా కథన శ్రీ ప్రవచనసారకే ద్వితీయ–శ్రుతస్కంధమేం కియా గయా హై; ఇసలియే
కాలకా స్వరూప విస్తారసే జాననేకే ఇచ్ఛుక జిజ్ఞాసుకోే ప్రవచనసారమేంసే తే జాన లేనా చాహియే.]