కహానజైనశాస్త్రమాలా] షడ్ద్రవ్య–పంచాస్తికాయవర్ణన
[
౫౩
జీవ–పుద్గలపరిణామాన్యథానుపపత్త్యా నిశ్చయరూపస్తత్పరిణామాయత్తతయా వ్యవహారరూపః కాలోస్తికాయపఞ్చ–
కవల్లోకరూపేణ పరిణత ఇతి ఖరతరద్రష్టయాభ్యుపగమ్యత ఇతి.. ౨౬..
-----------------------------------------------------------------------------
భావార్థః– ‘సమయ’ అల్ప హై, ‘నిమేష’ అధిక హై ఔర ‘ముహుర్త’ ఉససే భీ అధిక హై ఐసా జో
జ్ఞాన హోతా హై వహ ‘సమయ’, ‘నిమేష’ ఆదికా పరిమాణ జాననేసే హోతా హై; ఔర వహ కాలపరిమాణ
పుద్గలోం ద్వారా నిశ్చిత హోతా హై. ఇసలియే వ్యవహారకాలకీ ఉత్పత్తి పుద్గలోం ద్వారా హోతీ [ఉపచారసే]
కహీ జాతీ హై.
ఇస ప్రకార యద్యపి వ్యవహారకాలకా మాప పుద్గల ద్వారా హోతా హై ఇసలియే ఉసే ఉపచారసే
పుద్గలాశ్రిత కహా జాతా హై తథాపి నిశ్చయసే వహ కేవల కాలద్రవ్యకీ హీ పర్యాయరూప హై, పుద్గలసే సర్వథా
భిన్న హై–ఐసా సమఝనా. జిస ప్రకార దస సేర పానీకే మిట్టీమయ ఘడేకా మాప పానీ ద్వారా హోతా హై
తథాపి ఘడా మిట్టీకీ హీ పర్యాయరూప హై, పానీకీ పర్యాయరూప నహీం హై, ఉసీ ప్రకార సమయ–నిమేషాది
వ్యవహారకాలకా మాప పుద్గల ద్వారా హోతా హై తథాపి వ్యవహారకాల కాలద్రవ్యకీ హీ పర్యాయరూప హై,
పుద్గలకీ పర్యాయరూప నహీం హై.
కాలసమ్బన్ధీ గాథాసూత్రోంంకే కథనకా సంక్షేప ఇస ప్రకార హైః– జీవపుద్గలోంకే పరిణామమేం
[సమయవిశిష్ట వృత్తిమేం] వ్యవహారసే సమయకీ అపేక్షా ఆతీ హై; ఇసలియే సమయకో ఉత్పన్న కరనేవాలా కోఈ
పదార్థ అవశ్య హోనా చాహియే. వహ పదార్థ సో కాలద్రవ్య హై. కాలద్రవ్య పరిణమిత హోనేసే వ్యవహారకాల
హోతా హై ఔర వహ వ్యవహారకాల పుద్గల ద్వారా మాపా జానేసే ఉసే ఉపచారసే పరాశ్రిత కహా జాతా హై.
పంచాస్తికాయకీ భాఁతి నిశ్చయవ్యవహారరూప కాల భీ లోకరూపసే పరిణత హై ఐసా సర్వజ్ఞోంనే దేఖా హై ఔర
అతి తీక్ష్ణ ద్రష్టి ద్వారా స్పష్ట సమ్యక్ అనుమాన భీ హో సకతా హై.
కాలసమ్బన్ధీ కథనకా తాత్పర్యార్థ నిమ్నోక్తానుసార గ్రహణ కరనే యోగ్య హైేః– అతీత అనన్త కాలమేం
జీవకో ఏక చిదానన్దరూప కాల హీ [స్వకాల హీ] జిసకా స్వభావ హై ఐసే జీవాస్తికాయకీ
ఉపలబ్ధి నహీం హుఈ హై; ఉస జీవాస్తికాయకా హీ సమ్యక్ శ్రద్ధాన, ఉసీకా రాగాదిసే భిన్నరూప భేదజ్ఞాన
ఔర ఉసీమేం రాగాదివిభావరూప సమస్త సంకల్ప–వికల్పజాలకే త్యాగ ద్వారా స్థిర పరిణతి కర్తవ్య హై
.. ౨౬..