కహానజైనశాస్త్రమాలా] షడ్ద్రవ్య–పంచాస్తికాయవర్ణన
[
౫౭
అత్ర ముక్తావస్థస్యాత్మనో నిరుపాధిస్వరూపముక్తమ్.
ఆత్మా హి పరద్రవ్యత్వాత్కర్మరజసా సాకల్యేన యస్మిన్నేవ క్షణే ముచ్యతే తస్మి–
న్నేవోర్ధ్వగమనస్వభావత్వాల్లోకాంతమధిగమ్య పరతో గతిహేతోరభావాదవస్థితః కేవలజ్ఞానదర్శనాభ్యాం
స్వరూపభూతత్వాదముక్తోనంతమతీన్ద్రియం సుఖమనుభవతి. ముక్తస్య చాస్య భావప్రాణధారణలక్షణం జీవత్వం,
చిద్రూపలక్షణం చేతయితృత్వం, చిత్పరిణామలక్షణ ఉపయోగః, నిర్వర్తితసమస్తాధికారశక్తిమాత్రం ప్రభుత్వం,
సమస్తవస్త్వసాధారణస్వరూపనిర్వర్తనమాత్రం కర్తృత్వం, స్వరూపభూతస్వాతన్క్ర్యలక్షణసుఖోపలమ్భ–రూపం
భోక్తృత్వం, అతీతానంతరశరీరపరిమాణావగాహపరిణామరూపం దేహమాత్రత్వం, ఉపాధిసంబంధవివిక్త–
మాత్యన్తికమమూర్తత్వమ్. కర్మసంయుక్తత్వం తు ద్రవ్యభావకర్మవిప్రమోక్షాన్న భవత్యేవ. ద్రవ్యకర్మాణి హి పుద్గలస్కంధా
భావకర్మాణి తు
-----------------------------------------------------------------------------
టీకాః– యహాఁ ముక్తావస్థావాలే ఆత్మాకా నిరుపాధి స్వరూప కహా హై.
ఆత్మా [కర్మరజకే] పరద్రవ్యపనేకే కారణ కర్మరజసే సమ్పూర్ణరూపసే జిస క్షణ ఛూటతా హై [–ముక్త
హోతా హై], ఉసీ క్షణ [అపనే] ఊర్ధ్వగమనస్వభావకే కారణ లోకకే అన్తకో పాకర ఆగే గతిహేతుకా
అభావ హోనేసే [వహాఁ] స్థిర రహతా హుఆ, కేవలజ్ఞాన ఔర కేవలదర్శన [నిజ] స్వరూపభూత హోనేకే
కారణ ఉనసే న ఛూటతా హుఆ అనన్త అతీన్ద్రియ సుఖకా అనుభవ కరతా హై. ఉస ముక్త ఆత్మాకో,
భావప్రాణధారణ జిసకా లక్షణ [–స్వరూప] హై ఐసా ‘జీవత్వ’ హోతా హై; చిద్రూప జిసకా లక్షణ [–
స్వరూప] హై ఐసా ‘చేతయితృత్వ’ హోతా హై ; చిత్పరిణామ జిసకా లక్షణ [–స్వరూప] హై ఐసా ‘ఉపయోగ’
హోతా హై; ప్రాప్త కియే హుఏ సమస్త [ఆత్మిక] అధికారోంకీ ౧శక్తిమాత్రరూప ‘ప్రభుత్వ’ హోతా హై; సమస్త
వస్తుఓంసే అసాధారణ ఐసే స్వరూపకీ నిష్పత్తిమాత్రరూప [–నిజ స్వరూపకో రచనేరూప] ‘కర్తృత్వ’ హోతా హై;
స్వరూపభూత స్వాతంక్ర్య జిసకా లక్షణ [–స్వరూప] హై ఐసే సుఖకీ ఉపలబ్ధిరూప ‘భోక్తృత్వ’ హోతా హై;
అతీత అనన్తర [–అన్తిమ] శరీర ప్రమాణ అవగాహపరిణామరూప ‘౨దేహప్రమాణపనా’ హోతా హై; ఔర
ఉపాధికే సమ్బన్ధసే ౩వివిక్త ఐసా ఆత్యంతిక [సర్వథా] ‘అమూర్తపనా’ హోతా హై. [ముక్త ఆత్మాకో]
--------------------------------------------------------------------------
౧. శక్తి = సామర్థ్య; ఈశత్వ. [ముక్త ఆత్మా సమస్త ఆత్మిక అధికారోంకో భోగనేమేం అర్థాత్ ఉనకా ఉపయోగ కరనేమేం
స్వయం సమర్థ హై ఇసలియే వహ ప్రభు హై.]
౨. ముక్త ఆత్మాకీ అవగాహనా చరమశరీరప్రమాణ హోతీ హై ఇసలియే ఉస అన్తిమ శరీరకీ అపేక్షా లేకర ఉనకో
‘దేహప్రమాణపనా’ కహా జా సకతా హై.
౩. వివిక్త = భిన్న; రహిత.