Page 367 of 565
PDF/HTML Page 381 of 579
single page version
moh rākhe chhe? koī buddhimān puruṣho roganā bhayathī bhojanano tyāg karīne mātrāthī vadhāre auṣhadhanun
sevan karīne shun pharī ajīrṇa thāy evun kadī karashe? (pīñchhī ādine sanyamanī rakṣhānun mātra nimitta
jāṇīne tenā par paṇ moh karavā yogya nathī) 89.
वृथा मोहको कैसे कर सकता है ? कभी नहीं कर सकता
क्या मात्रासे अधिक ले सकता है ? ऐसा कभी नहीं करेगा, मात्राप्रमाण ही लेगा
Page 368 of 565
PDF/HTML Page 382 of 579
single page version
बाह्याभ्यन्तरपरिग्रहकांक्षारूपप्रभृतिसमस्तमनोरथकल्लोलमालात्यागरूपं मनोमुण्डनं पूर्वमकृत्वा
जिनदीक्षारूपं शिरोमुण्डनं कृत्वापि केनाप्यात्मा वञ्चितः
कालत्रयेऽपि मनोवचनकायैः कृतकारितानुमतैश्च
ākāṅkṣhā ādithī māṇḍīne samasta manorathanī kallolamāḷānā tyāgarūp manomuṇḍan pūrve karyun nahi.
jinadīkṣhārūp shiromuṇḍan karīne paṇ sarvasaṅg parityāg karyo na hovāthī teṇe potānā ātmāne
chhetaryo.
niṣhparigrah shuddhātmānī anubhūtithī viparīt evā dekhelā, sāmbhaḷelā ane anubhavelā parigrahanī
ākāṅkṣhā chhoḍavī, evo abhiprāy chhe. 90.
[सकला अपि संगाः ] सब परिग्रह [न परिहृताः ] नहीं छोड़े, उसने [आत्मा ] अपनी
आत्माको ही [वंचितः ] ठग लिया
वाञ्छा आदि ले समस्त मनोरथ उनकी कल्लोल मालाओंका त्यागरूप मनका मुंडन वह तो
नहीं किया, और जिनदीक्षारूप शिरोमुंडन कर भेष रखा, सब परिग्रहका त्याग नहीं किया, उसने
अपनी आत्मा ठगी
अनुमोदनाकर देखे, सुने, अनुभवे जो परिग्रह उनकी वाँछा सर्वथा त्यागनी चाहिये
Page 369 of 565
PDF/HTML Page 383 of 579
single page version
shiṣhyādi sachitta parigrah chhe ane pīñchhī, kamaṇḍal ādi achitta parigrah chhe ane upakaraṇasahit
chhātrādi mishra parigrah chhe. athavā mithyātva, rāgādi sachitta parigrah chhe ane dravyakarma, nokarmarūp
जीव, [ते एव ] वे ही [छर्दिं कृत्वा ] वमन करके [पुनः ] फि र [तां छर्दिं ] उस वमनको
पीछे [गिलंति ] निगलते हैं
सचित परिग्रह शिष्यादि, अचित्त परिग्रह पीछी, कमंडलु, पुस्तकादि और मिश्र परिग्रह पीछी,
Page 370 of 565
PDF/HTML Page 384 of 579
single page version
गुणस्थानमार्गणास्थानजीवस्थानादिपरिणतः संसारी जीवस्तु मिश्रश्चेति
छर्दिताहारग्राहकपुरुषस
samādhistha puruṣhanī apekṣhāe siddharūp sachitta parigrah chhe ane pudgalādi pāñch dravyarūp achitta
parigrah chhe ane guṇasthān, mārgaṇāsthān, jīvasthān ādi rūpe pariṇat sansārī jīv mishra
parigrah chhe. ā prakāranā bāhya abhyantar parigrah rahit jinaliṅgane grahīne paṇ jeo shuddha
ātmānī anubhūtithī vilakṣhaṇ iṣhṭa parigrahanun grahaṇ kare chhe, teo vaman karelā āhārane grahaṇ
karanār puruṣh jevā chhe.
रागादि, अचित परिग्रह द्रव्यकर्म, नोकर्म और मिश्र परिग्रह द्रव्यकर्म, भावकर्म दोनों मिले हुए
अचित्त परिग्रह पुद्गलादि पाँच द्रव्यका विचार, और मिश्र परिग्रह गुणस्थान मार्गणास्थान
जीवसमासादिरूप संसारीजीवका विचार
वे वमन करके पीछे आहार करनेवालोंके समान निंदाके योग्य होते हैं
पुत्रादिकमें मोह करते हैं, अर्थात् अपना परिवार छोड़कर शिष्य
जलचरोंके समूह प्रगट हैं, ऐसे अथाह समुद्रको तो बाहोंसे तिर जाता है, लेकिन गायके खुरके
जलमें डूबता है
Page 371 of 565
PDF/HTML Page 385 of 579
single page version
paganī kharīmān rahelā pāṇīmān ḍūbe chhe.) 91.
[कीलानिमित्तं ] लोहेके कीलेके लिए अर्थात् कीलेके समान असार इंद्रिय
आतापसे भस्म कर देते हैं
Page 372 of 565
PDF/HTML Page 386 of 579
single page version
वीर्यान्तरायेण केवलवीर्यं प्रच्छाद्यते मोहोदयेनानन्तसुखं च प्रच्छाद्यत इति
शाश्वतसुखं प्राप्नोतीति तात्पर्यम्
divyaparamodārik sharīrane bāḷe chhe. kevī rīte? jyāre te khyāti, pūjā ane lābh māṭe shuddhātmānī
bhāvanāne chhoḍīne varte chhe tyāre gnānāvaraṇādino bandh thāy chhe, te gnānāvaraṇakarmathī kevaḷagnān
ḍhaṅkāy chhe, kevaḷadarshanāvaraṇathī kevaḷadarshan ḍhaṅkāy chhe, vīryāntarāyathī kevaḷavīrya ḍhaṅkāy chhe ane
mohanā udayathī anantasukh ḍhaṅkāy chhe. ā rīte anant chatuṣhṭayanī prāpti na thatān param audārik
sharīr paṇ maḷatun nathī (kāraṇ ke te ja bhave mokṣha javānā hoy tene ja paramodārik sharīr
maḷe chhe)
केवलदर्शन आच्छादित होता है
है, उसीके परमौदारिक शरीर होता है
है, वह परभवमें सासते (अविनाशी) सुखको (मोक्षको) पाता है
पाके फि र संसारमें भ्रमता है, उसका स्वर्ग पाना वृथा है
Page 373 of 565
PDF/HTML Page 387 of 579
single page version
वदति
vāchya, vītarāg paramānand ja jeno ek svabhāv chhe evā paramātmāne jāṇato nathī, e tātparyārtha
chhe. 93.
[तथ्यम् ] निश्चयसे [सः ] वही पुरुष [परमार्थेन ] वास्तवमें [परमार्थम् ] परमार्थको [नैव
बुध्यते ] नहीं जानता, [जिनः भणति ] ऐसा जिनेश्वरदेव कहते हैं
Page 374 of 565
PDF/HTML Page 388 of 579
single page version
जानातीत्यभिप्रायः
[जीवाः ] जीव [परब्रह्म ] परब्रह्मस्वरूप हैं, [येन ] क्योंकि निश्चयनयसे [सोऽपि ] वह
सम्यग्दृष्टि शुद्धरूप ही [विजानाति ] सबको जानता है
जानते हैं, सबको देखते हैं, उसी प्रकार निश्चयनयसे सम्यग्दृष्टि सब जीवोंको शुद्धरूप ही देखता
है
Page 375 of 565
PDF/HTML Page 389 of 579
single page version
प्रतिपादयति
जीव समान हैं, ऐसा निश्चय करते हैं
कुडयां ] किसी शरीरमें जीव [तिष्ठतु ] रहे, [सः ] वह ज्ञानी [तस्य भेदम् ] उस जीवका भेद
[न करोति ] नहीं करता, अर्थात् देहके भेदसे गुरुता लघुताका भेद करता है, परंतु ज्ञानदृष्टिसे
सबको समान देखता है
Page 376 of 565
PDF/HTML Page 390 of 579
single page version
जानिहि
भिन्नभिन्नवृक्षवत् सेनायां भिन्नभिन्नहस्त्यश्वादिवद्भेदोऽस्तीति भावार्थः
game te dehamān rahyo hoy, topaṇ shuddhanishchayanayathī soḷavalā sonānī māphak (jem soḷavalā
sonāmān vānabhed nathī tem) kevaḷagnānādi (anant) guṇonī apekṣhāthī (samān hovāthī) temān
bhed karato nathī.
siddha thashe?
chhe, senāmān bhinna bhinna hāthī, ghoḍā ādi chhe tem jīvomān bhed chhe, evo bhāvārtha
chhe. 95.
बुद्ध (ज्ञानी) ही है
हैं, उनको क्यों दोष देते हो ? तब श्रीगुरु उसका समाधान करते हैं,
गयी, उसी प्रकार जातिकी अपेक्षासे जीवोंमें भेद नहीं हैं, सब एक जाति हैं, और व्यवहारनयसे
व्यक्तिकी अपेक्षा भिन्न
जैसे सेना एक है, परन्तु हाथी, घोड़े, रथ, सुभट अनेक हैं, उसी तरह जीवोंमें जानना
Page 377 of 565
PDF/HTML Page 391 of 579
single page version
संस्थितानां जीवानां व्यवहारेण भेदं
em darshāve chheḥ
jīvonā vyavahārathī bhed dekhīne mūḍh jīvo nishchayanayathī paṇ bhed kare chhe ane vītarāg
हैं
केवलज्ञानसे [स्फु टं ] प्रगट [सकलमपि ] सब जीवोंको [एकं मन्यंते ] समान जानते हैं
नयसे शरीरके भेदसे भेद है, परंतु जीवपनेसे भेद नहीं है
Page 378 of 565
PDF/HTML Page 392 of 579
single page version
प्रत्येकं मन्यन्त इति अभिप्रायः
kevaḷagnānathī nishchayathī samasta jīvarāshine saṅgrahanayathī samudāyarūp ek māne chhe. 96.
समाः ] सब समान हैं, [अपि ] और [सकलाः ] सब जीव [स्वगुणैः एके ] अपने
केवलज्ञानादि गुणोंसे समान हैं
Page 379 of 565
PDF/HTML Page 393 of 579
single page version
ज्ञानमयाः जम्मण-मरण-विमुक्क व्यवहारनयेन यद्यपि जन्ममरणसहितास्तथापि निश्चयेन वीतराग-
निजानन्दैकरूपसुखामृतमयत्वादनाद्यनिधनत्वाच्च शुद्धात्मस्वरूपाद्विलक्षणस्य जन्ममरणनिर्वर्तकस्य
कर्मण उदयाभावाज्जन्ममरणविमुक्ताः
निश्चयनयेन लोकाकाशप्रमितासंख्येयप्रदेशत्वहानिवृद्धयभावात् स्वकीयस्वकीयजीवप्रदेशैः सर्वे
समानाः
lakṣhaṇavāḷā kevaḷagnānathī rachāyel hovāthī sarve jīvo gnānamay chhe.
chhe evā sukhāmr̥utamay hovāthī ane anādi anant hovāthī ane shuddhātmasvarūpathī vilakṣhaṇ janma
-maraṇane utpanna karanār karmanā udayanā abhāvathī janma-maraṇ rahit chhe.
nishchayanayathī lokākāshapramāṇ asaṅkhyapradeshatvanī hāni-vr̥uddhi na hovāthī potapotānā jīvapradeshothī
sarva jīvo samān chhe.
potapotānā guṇothī ekasarakhā chhe.
जीव केवलज्ञानमयी हैं
भी नहीं ऐसे हैं, शुद्धात्मस्वरूपसे विपरीत जन्म मरणके उत्पन्न करनेवाले जो कर्म उनके उदयके
अभावसे जन्म-मरण रहित हैं
Page 380 of 565
PDF/HTML Page 394 of 579
single page version
केवलज्ञानं च लक्षणं भाषितम्
have, gnānadarshan jīvonun lakṣhaṇ chhe, em kahe chheḥ
jinavaradeve kahyun chhe. tethī jo tārā manamān vītarāg nirvikalpa svasamvedanagnānarūpī sūryanā udayathī
[न क्रियते ] मत कर, [यदि ] अगर [मनसि ] तेरे मनमें [विभातः जातः ] ज्ञानरूपी सूर्यका
उदय हो गया है, अर्थात् हे शिष्य, तू सबको समान जान
Page 381 of 565
PDF/HTML Page 395 of 579
single page version
सहैव नायान्ति
temanāmān bhed karavāmān āvato nathī.
bhinna-bhinna chhe. tevī rīte joke jīvonun gnānadarshanalakṣhaṇ samān chhe topaṇ vivakṣhit jīv judo
grahaṇ karatān, bākīnā jīvo ek sāthe ja āvī jatā nathī tenun kāraṇ e chhe ke sarva jīvanā
pradesho bhinna-bhinna chhe. te kāraṇe em jaṇāy chhe ke kevaḷagnān ane kevaḷadarshananun lakṣhaṇ sarakhun
chhe topaṇ pradeshabhed chhe, evo bhāvārtha chhe. 98.
दर्शन लक्षण सब जीव समान हैं, तो भी एक जीवका ग्रहण करनेसे सबका ग्रहण नहीं होता
लक्षणसे सब जीव समान हैं, तो भी प्रदेश सबके जुदे-जुदे हैं, यह तात्पर्य जानना
Page 382 of 565
PDF/HTML Page 396 of 579
single page version
अथवा बहुवचनेन हे योगिनः
temanun ekatva kahyun chhe, topaṇ vyakti-apekṣhāe pradeshabhedathī temanun bhinnapaṇun chhe.
bhinna-bhinnarūpe dekhāy chhe. shrī guru temanun samādhān kare chhe
करनेवाले [योगिन् ] योगी, [विमलं ] अपने निर्मल आत्माको [जानंति ] जानते हैं
Page 383 of 565
PDF/HTML Page 397 of 579
single page version
देवदत्तमुखं नानारूपेण परिणमति
mukhanī upādhinā vashe anek darpaṇonān pudgalo ja mukhanā anek ākārarūpe pariṇame chhe
paṇ devadattanun mukh anekarūpe (anek ākār rūpe) pariṇamatun nathī. jo (devadattanun mukh
anek ākārarūpe) pariṇamatun hoy to darpaṇamān rahelā mukhanun pratibimb chetanapaṇāne pāme,
paṇ tem thatun nathī (paṇ chetan thatun nathī). tevī rīte ek chandramā paṇ anekarūpe
pariṇamato nathī.
जीव बहुत शरीरों में भिन्न-भिन्न भास रहा है
स्वरूप नहीं हो गया
काचरूप पुद्गल ही अनेक मुखके आकारके परिणत हुए हैं, कुछ देवदत्तका मुख
अनेकरूप नहीं परिणत हुआ है, मुख एक ही है
Page 384 of 565
PDF/HTML Page 398 of 579
single page version
lakṣhaṇathī samān
kevaḷagnānādi (anant) guṇonun sthān evā nirvāṇane pāme chhe.
[प्रतिष्ठिताः ] विराजमान [लघु ] शीघ्र ही [निर्वाणं ] मोक्षको [लभंते ] पाते हैं
गिनते हैं, वे पुरुष समभावमें स्थित शीघ्र ही शिवपुरको पाते हैं
Page 385 of 565
PDF/HTML Page 399 of 579
single page version
chhe, em kahe chhe.)ḥ
करना चाहिए
ज्ञानी [देहविभेदेन ] देहके भेदसे [तेषां भेदं ] उन जीवोंके भेद को [किं मन्यते ] क्या मान
सकता है, नहीं मान सकता
Page 386 of 565
PDF/HTML Page 400 of 579
single page version
देहोद्भवविषयसुखरसास्वादविलक्षणशुद्धात्मभावनारहितेन जीवेन यान्युपार्जितानि कर्माणि
जीवितमरणसुखदुःखादिकं प्राप्नोति
chhe, em je jāṇe chhe te vītarāg svasamvedanavāḷā gnānī shun dehathī udbhavatā viṣhayasukharasanā
āsvādathī vilakṣhaṇ shuddhātmānī bhāvanāthī rahit jīve je karmo upārjit karyān chhe tenā udayathī
utpanna dehabhedathī jīvonā bhed māne? (kadī paṇ na māne.)
jīvane’ mānavāmān bahu bhāre doṣh āve chhe. tenā mat anusāre vivakṣhit ek jīvane
jīvit-maraṇ sukh-duḥkhādi thatān, sarva jīvone te ja kṣhaṇe jīvit-maraṇ sukh-duḥkhādi thavān
joīe; shā māṭe? kāraṇ ke temanā matamān ‘ek ja jīv chhe’ evī mānyatā chhe. paṇ evun
(ahīn) jovāmān āvatun nathī, (ek ja jīvane jīvit-maraṇādi thatān badhāne jīvit-maraṇ
thatān jovāmān āvatān nathī) evo bhāvārtha chhe. 101.
वही सिद्ध
उदयसे उत्पन्न हुए देहादिक के भेदसे जीवोंका भेद, वीतरागस्वसंवेदनज्ञानी कदापि नहीं मान
सकता
हैं, उनकी यह बात अप्रमाण है