Page 387 of 565
PDF/HTML Page 401 of 579
single page version
यः करोति
karyān hoy temanā udayathī utpanna dehanā bhedathī jīvonān nar-nārakādi deharūp anek prakāranā bhedane
je kare chhe te, jīvonun samyagdarshan, samyaggnān ane samyakchāritra lakṣhaṇ chhe em jāṇato nathī.
ज्ञानं चारित्रम् ] दर्शन-ज्ञान-चारित्र [लक्षणं ] लक्षण [नैव मनुते ] नहीं जानता, अर्थात् उसको
गुणोंकी परीक्षा (पहचान) नहीं है
उपार्जन किये जो शुभ-अशुभ कर्म उनके उदयसे उत्पन्न जो शरीर है, उसके भेदसे भेद मानता
है, उसको दर्शनादि गुणोंकी गम्य नहीं है
Page 388 of 565
PDF/HTML Page 402 of 579
single page version
chhe. 102.
हैं
चांडालादि देहके भेद देखकर राग-द्वेष नहीं करना चाहिये
और [जीवाः ] जीव तो [सकला अपि ] सभी [सर्वत्र ] सब जगह [सर्वकाले अपि ] और
सब कालमें [तावंतः ] उतने प्रमाण ही अर्थात् असंख्यातप्रदेशी ही है
Page 389 of 565
PDF/HTML Page 403 of 579
single page version
मूलभूतानि
क्षेत्रापेक्षयापि पुनरेकैकोऽपि जीवो यद्यपि व्यवहारेण स्वदेहमात्रस्तथापि निश्चयेन लोकाकाश-
प्रमितासंख्येयप्रदेशप्रमाणः
māṭhān dhyāno) chhe tenāthī vilakṣhaṇ je svashuddhātmānī bhāvanā chhe tenāthī rahit jīvathī je
vidhisañgnāvāḷun karma upārjit karavāmān āvyun chhe. tenā vashathī jīvonā sūkṣhma, bādar sharīro thāy chhe.
mātra sharīro ja thāy chhe eṭalun ja nahi paṇ je bālavr̥uddhādi paryāyo chhe te paṇ vidhinā vishe ja thāy
chhe. athavā sambodhan kare chhe ke, he bāl! he agnān! sarva jīvo sarvatra-lokamān-mātra lokamān ja
nahi, parantu traṇ kāḷamān paṇ teṭalā ja pramāṇavāḷā chhe; arthāt dravyapramāṇathī anantā chhe ane
kṣhetranī apekṣhāe paṇ ek ek jīv paṇ joke vyavahāranayathī potānā deh jeṭalo chhe topaṇ
nishchayanayathī lokākāshapramāṇ asaṅkhyāt pradesh jeṭalo chhe.
भोगे हुए भोगोंकी वाँछारूप निदान बंधादि खोटे ध्यान उनसे विमुख जो शुद्धात्माकी भावना
उससे रहित इस जीवने उपार्जन किये शुभाशुभ कर्मोंके योगसे ये चतुर्गतिके शरीर होते हैं, और
बाल-वृद्धादि अवस्थायें होती हैं
लोकाकाशप्रमाण असंख्यातप्रदेशी हैं
Page 390 of 565
PDF/HTML Page 404 of 579
single page version
जानना
दूसरा है
स्वरूपको [जानाति ] जानता है
Page 391 of 565
PDF/HTML Page 405 of 579
single page version
जीवानां शुद्धसंग्रहनयेनैकत्वं मन्यते सो अप्पा जाणेइ स वीतरागसहजानन्दैकस्वभावं
शत्रुमित्रादिविकल्पकल्लोलमालारहितमात्मानं जानातीति भावार्थः
jeno ek svabhāv chhe evā, shatru, mitra ādi vikalponī kallolamāḷāthī rahit ātmāne jāṇe
chhe. 104.
संग्रहनयकर जानता है, सबको समान मानता है, वही अपने निज स्वरूपको जानता है
भावः ] समभाव [न तिष्ठति ] नहीं रहता, [यः ] जो समभाव [भवसागरे ] संसार
Page 392 of 565
PDF/HTML Page 406 of 579
single page version
upāyabhūt evo samabhāv hoto nathī ke je samabhāv sansārasamudrane taravānā sādhanarūp nāv chhe.
केवलज्ञानादि गुणोंकर निश्चयनयसे सब जीव एकसे हैं, ऐसी जिसके श्रद्धा नहीं है, उसके
समभाव नहीं उत्पन्न हो सकता
कर्मोंसे [विभिन्नः ] जुदा [भवति ] हो जाता है
Page 393 of 565
PDF/HTML Page 407 of 579
single page version
न भवति
बाँधता है
कर्मोंसे जुदा हो जाता है
Page 394 of 565
PDF/HTML Page 408 of 579
single page version
एकेन देवेन अभेदनयापेक्षया शुद्धैकजीवद्रव्येण जे येन कारणेन वसह वसति
sūkṣhma itaranigodi
paṇ kyāṅk, kyāṅk bharelo chhe. (bādar pr̥ithvīkāy, bādar jaḷakāy, bādar agnikāy, bādar
vāyukāy, bādar nityanigod, bādar itaranigod ane pratyek vanaspati jyān ādhār chhe tyān
chhe, tethī kyāṅk hoy chhe kyāṅk nathī hotā chhatān te ghaṇā sthaḷomān chhe. ā rīte sthāvar
jīvo to traṇ lokamān chhe, ane dvīndriy, trīndriy, chaturindriy, pañchendriy, tiryañch, e
madhyalokamān ja chhe, adholok ane ūrdhvalokamān nathī. temānthī dvīndriy, trīndriy, chaturindriy
jīv karmabhūmimān ja chhe, bhogabhūmimān nathī. temānthī bhogabhūmimān garbhaj pañchendriy sañgnī
ब्राह्मणादि वर्ण
Page 395 of 565
PDF/HTML Page 409 of 579
single page version
निश्चयनयेन शक्ति रूपेण परमब्रह्मस्वरूपमिति भण्यते, परमविष्णुरिति भण्यते, परमशिव इति च
केचन पुनः परमशिवमयमिति च
ja chhe, bījī jagyāe nathī. devalokamān svargavāsī devadevī chhe, anya pañchendriy nathī.
pātāḷalokamān uparanā bhāgamān bhavanavāsīdev tathā vyantaradev ane nīchenā bhāgamān sāt
narakonā nārakī pañchendriy chhe, anya koī nathī ane madhyalokamān bhavanavāsī, vyantaradev tathā
jyotiṣhīdev e traṇ jātinā dev ane tiryañch chhe, ā rīte tras jīv lokamān koī jagyāe
chhe koī jagyāe nathī. ā rīte ā lok jīvothī bharelo chhe. sūkṣhmasthāvar vagarano to
lokano koī bhāg khālī nathī, badhī jagyāe sūkṣhmasthāvar bharyā paḍyā chhe.)
kahevāy chhe, te kāraṇe ja te jīvarāshine ja keṭalāk ‘paramabrahmamay jagat’ kahe chhe, keṭalāk
भागमें भवनवासीदेव तथा व्यंतरदेव और नीचेके भागमें सात नरकोंके नारकी पंचेंद्री हैं, अन्य
कोई नहीं और मध्यलोकमें भवनवासी व्यंतरदेव तथा ज्योतिषीदेव ये तीन जातिके देव और
तिर्यंच पाये जाते हैं
Page 396 of 565
PDF/HTML Page 410 of 579
single page version
जगत्कर्ता ब्रह्मादिना-मास्तीति मन्यन्ते तदा तेषां दूषणम्
शास्त्रत्वादित्यभिप्रायः
āpo chho?
puruṣhavisheṣhane jagatvyāpī, jagatkartā tarīke brahmādinā nām vaḍe māne chhe to temane dūṣhaṇ
chhe, kāraṇ ke te pratyakṣha ādi pramāṇothī bādhit chhe. (jo koī ek shuddha, buddha nitya
mukta chhe te shuddha-buddhane kartāpaṇun, hartāpaṇun sambhavī shakatun nathī, kāraṇ ke bhagavān mohathī
rahit chhe māṭe tene kartā-hartāpaṇānī ichchhā sambhavī shake nahi. te to nirdoṣh chhe māṭe kartā
-hartā bhagavānane mānavāmān pratyakṣha virodh āve chhe) tenā sādhak pramāṇ prameyanī vichāraṇā
nyāyashāstromān karavāmān āvī chhe. ahīn adhyātmashāstra hovāthī tenun vivechan kahevāmān āvatun
nathī, evo abhiprāy chhe. 107.
अन्यमतवालोंको क्यों दूषण देते हो ? उसका समाधान
है
कर्त्ता-हर्त्तापना हो ही नहीं सकता, और अच्छा है वह मोहकी प्रकृति है
Page 397 of 565
PDF/HTML Page 411 of 579
single page version
स्वसंवेदनज्ञानपरिग्रहत्यागसर्वजीवसमानताप्रतिपादनमुख्यत्वेनैकचत्वारिंशत्सूत्रैर्महास्थलं समाप्तम्
samānatānā pratipādananī mukhyatāthī ekatālīs sūtronun mahāsthaḷ samāpta thayun.
समाप्त हुआ
Page 398 of 565
PDF/HTML Page 412 of 579
single page version
नोकर्म च बहिर्विषये मिथ्यात्वरागादिपरिणतासंवृतजनोऽपि परद्रव्यं भण्यते
नित्यानन्दैकस्वभावपरमसमरसीभावपरिणतपरमात्मतत्त्वस्य
सकाशात् च्युता भवन्तीति
kahevāy chhe, teno saṅg chhoḍe chhe; kāraṇ ke jevī rīte dhanurvidyānā abhyās samaye bīje lakṣha jatān,
dhanurdhārī lakṣhyarūpathī chalit thāy chhe tevī rīte munio pūrvokta bāhya, abhyantar paradravyanā sansargathī
dhyeyabhūt, vītarāganityānand ja jeno ek svabhāv chhe evā paramasamarasī bhāvarūpe pariṇat
paramātmatattvathī chalit thāy chhe
chhe. 108.
है, उससे चलायमान हो जाते हैं, अर्थात् तीन गुप्तिरूप परमसमाधिसे रहित हो जाते हैं
सर्वथा त्याग करना चाहिये, यह सारांश है
Page 399 of 565
PDF/HTML Page 413 of 579
single page version
ane samyag-anuṣhṭhānarūp samabhāvathī bāhya (rahit) chhe tenī sāthe he ātmā! tun sansarga na kar;
kāraṇ ke tenī sāthe sansarga karavāthī tun rāgadveṣhādinā kallolarūp chintāsamudramān paḍīsh. vaḷī, bījun
dūṣhaṇ e āvashe ke sharīr paṇ niyamathī baḷashe-vyākuḷ thashe.
[अन्यदपि ] और भी [अंगः ] शरीर [दह्यते ] दाहको प्राप्त होगा, अर्थात् अंदरसे जलता रहेगा
उसरूप समभावसे जो जुदे पदार्थ हैं, उनका संग छोड़ दे
Page 400 of 565
PDF/HTML Page 414 of 579
single page version
pariṇat puruṣh te paṇ kathañchit, (par kahevāy chhe,) niyam nathī. 109.
मिथ्यात्वी रागी
जाते हैं, जैसे [वैश्वानरः ] आग [लोहेन ] लोहेसे [मिलितः ] मिल जाती है, [तेन ] तभी
[घनैः ] घनोंसे [पिट्टयते ] पीटी
Page 401 of 565
PDF/HTML Page 415 of 579
single page version
तु मिथ्यात्वरागादिपरिणतपुरुषैः
ane vyavahāranayathī mithyātva, rāgādirūpe pariṇat duṣhṭa puruṣho sāthenā sansargathī, nāsh pāme chhe.
ānun samarthan karavā māṭe draṣhṭānt kahe chhe. agni loḍhāno saṅg pāme chhe tethī ghaṇ vaḍe ṭipāyā
kare chhe.
parapariṇat puruṣh tyājya chhe, evo abhiprāy chhe. 110.
भी मलिन हो जाते हैं
अनेक दोषोंकर सहित रागी-द्वेषी जीवोंकी भी संगति कभी नहीं करना, यह तात्पर्य है
Page 402 of 565
PDF/HTML Page 416 of 579
single page version
पश्येति
bhāvanāthī rahit mohāsakta samasta jagatane, ākuḷatā jenun lakṣhaṇ chhe evā pāramārthik sukhathī
vilakṣhaṇ ane ākuḷatānā utpādak evā duḥkhane sahan karatun, tun dekh.
sādhakabhūt je sharīr tenī sthiti māṭe (tene ṭakāvavā māṭe) paṇ je anna, jaḷādik levāmān
āve chhe temanī upar paṇ moh na karavo, evo bhāvārtha chhe. 111.
[सकलं जगत् ] सब जगत् जीवोंको [दुःखं सहमानं ] क्लेश भोगते हुए [पश्य ] देख
जाते हैं, तो भी विशेष राग न करना, राग रहित नीरस आहार लेना चाहिये
Page 403 of 565
PDF/HTML Page 417 of 579
single page version
abhyantar bhedathī bhedavāḷun bār prakāranun tapashcharaṇanun dān āpyun chhe. teṇe shuddha ātmānī
bhāvanāsvarūp sanyamanā sādhak evā dehanī sthiti paṇ karī chhe ane teṇe shuddhātmopalambhanī
prāptirūp mokṣhagati paṇ āpī chhe.
तू [भिक्षायां ] परके घर भिक्षाको भ्रमता हुआ उस भिक्षामें [मिष्टम् ] स्वादयुक्त [भोजनं ]
आहारकी [अभिलषसि ] इच्छा करता है, तो तू [किं न लज्जस ] क्यों नहीं शरमाता ? यह
बड़ा आश्चर्य है
घर साधुको लेना योग्य है
Page 404 of 565
PDF/HTML Page 418 of 579
single page version
मोहो न कर्तव्य इति तात्पर्यम्
karatān chhatān paṇ, svasvabhāvathī pratipakṣhabhūt moh na karavo, evun tātparya chhe. 111
रत्नत्रयके आराधक योगीश्वर महातपोधन आहारको ग्रहण करते हुए भी राग नहीं करते हैं
Page 405 of 565
PDF/HTML Page 419 of 579
single page version
मनोवचनकायेषु भोजनगृद्धिं वर्जय इति तात्पर्यम्
vachan ane kāyāthī bhojananī lolupatāno tyāg kar! e sārānsh chhe. 111
वचन और [काये ] कायसे [भोजनगृद्धिं ] भोजनकी लोलुपता को [विवर्जयस्व ] त्याग कर
दे
मुनयः ] वे मुनि [भोजन गृध्राः ] भोजनके विषयमें गृद्धपक्षीके समान हैं, ऐसा तू [गणय ]
समझ
Page 406 of 565
PDF/HTML Page 420 of 579
single page version
एव परमो धर्म इति चेत्, निरन्तरविषयकषायाधीनतया आर्तरौद्रध्यानरतानां निश्चयरत्नत्रय-
लक्षणस्य शुद्धोपयोगपरमधर्मस्यावकाशो नास्तीति
nishchayaratnatrayasvarūpe shuddhopayogarūp paramadharmano to avakāsh nathī. (arthāt gr̥uhasthone
shubhopayoganī ja mukhyatā chhe.)
समझते हैं, वे तपोधन नहीं हैं, भोजनके लोलुपी हैं
नहीं है, अर्थात् गृहस्थोंके शुभोपयोगकी ही मुख्यता है
श्रावक, श्राविका इन सबको विनयपूर्वक आहार दे