Page 447 of 565
PDF/HTML Page 461 of 579
single page version
ātmatattvanī prāptirūp nishchayadharmanā chor chhe temane
ahīn, pūrvakāḷamān devonun āgaman joīne, sāt r̥̄iddhirūp dharmano atishay joīne,
anek rājādhirājanā maṇimukuṭanā kiraṇo chumban karatān hatān (jemanā charaṇāravindane moṭā
moṭā rājāo namaskār kare chhe) evā bharat, sagar, rām, pāṇḍavādine jinadharmamān rat
किज्जउं हउं तासु बलिं पूजां करोमि तस्याहमिति
छोड़ते हैं, उनकी बलिहारी श्रीयोगीन्द्रदेव करते हैं, अर्थात् अपना गुणानुराग प्रगट करते हैं, जो
वर्तमान विषयोंके प्राप्त होने पर भी उनको छोड़ते हैं, वे महापुरुषोंकर प्रशंसा योग्य हैं, अर्थात्
जिनके सम्पदा मौजूद हैं, वे सब त्यागकर वीतरागके मारगको आराधें, वे तो सत्पुरुषोंसे सदा
ही प्रशंसाके योग्य हैं, और जिसके कुछ भी तो सामग्री नहीं है, परंतु तृष्णासे दुःखी हो रहा
है, अर्थात् जिसके विषय तो विद्यमान नहीं हैं, तो भी उनका अभिलाषी है, वह महानिंद्य है
नानाप्रकारकी ऋद्धियोंके धारी महामुनियोंका अतिशय देखकर ज्ञानकी प्राप्ति होती थी, तथा
अन्य जीवोंको अवधिमनःपर्यय केवलज्ञानकी उत्पत्ति देखकर सम्यक्त्वकी सिद्धि होती थी,
जिनके चरणारविन्दोंको बड़े
ā jhāḍanān phaḷ dekhāve sundar hoy chhe paṇ khāvāmān kaḍavān ane jherī hoy chhe.
Page 448 of 565
PDF/HTML Page 462 of 579
single page version
rat jīvone dān-pūjādik kare temān āshcharya nathī, parantu ā je
(baḷadev) chakraghar (chakravartī) no abhāv chhe. e pramāṇe shlokamān kahelā lakṣhaṇavāḷā
duṣhamakāḷamān je viṣhayano tyāg kare chhe te āshcharya chhe. (arthāt tevā puruṣhone dhanya chhe)
evo bhāvārtha chhe. 139.
तत्राश्चर्यं नास्ति इदानीं पुनः ‘‘देवागमपरिहीणे कालेऽतिशयवर्जिते
है, ऐसे दुःषमकालमें जो भव्यजीव धर्मको धारण करते हैं, यती श्रावकके व्रत आचरते हैं, यह
अचंभा है
Page 449 of 565
PDF/HTML Page 463 of 579
single page version
vikalpajāḷarūp ane pāñch gnānanā pratipakṣhabhūt pāñch indriyonā manarūpī nāyakane
vishiṣhṭabhedabhāvanārūp aṅkushanā baḷathī svādhīn karo. jene svādhīn karavāthī shun thāy chhe? jene
(manane) vash karavāthī anya indriyo vash thāy chhe. draṣhṭānt kahe chhe. jhāḍanun mūḷ naṣhṭa thatān,
pāndaḍāo nakkī sukāī jāy chhe.
भावनाङ्कुशबलेन स्वाधीनं कुरुते
हो जाती हैं
और देखे, सुने, भोगे हुए भोगोंकी वाँछारूप आर्त, रौद्र, खोटे ध्यानोंको आदि लेकर अनेक
विकल्पजालमयी मन है
Page 450 of 565
PDF/HTML Page 464 of 579
single page version
(manane jītavāthī te) jitendriy thavāy chhe. vaḷī, kahyun chhe ke
upāy mūkī devo nahi.) 140.
तो मोक्षका साधन कर, ऐसा संबोधन करते हैं
अनुभव [निश्चलं ] निश्चलरूप [कुरु ] कर, जिससे कि [अवश्यं ] अवश्य [मोक्षं ] मोक्षको
[लभसे ] पावेगा
Page 451 of 565
PDF/HTML Page 465 of 579
single page version
keṭalo kāḷ vitāvīsh?
prasaṅg āvī paḍavā chhatān paṇ, meruvat nishchaḷapaṇe sansarga kar (nishchaḷ dhyān kar), tevā
nishchaḷaātmadhyānathī tun anantagnānādi guṇonun sthān evā mokṣhane avashya pāmīsh, evun tātparya
chhe. 141.
संसर्गं कुरु
तात्पर्यम्
भटकेगा ? अब तो केवलज्ञान दर्शनरूप अपने शुद्धात्माका अनुभव कर, निज भावोंका संबंध
कर
मोक्ष पावेगा
Page 452 of 565
PDF/HTML Page 466 of 579
single page version
pratipakṣhabhūt mithyātva, rāgādimān kyāy paṇ gaman na kar. je koī viṣhayakaṣhāyane ādhīn thavāthī
‘shiv’ shabdathī vāchya evā svashuddhātmāmān līn-tanmay-thatā nathī, temane vyākuḷatānun lakṣhaṇ je
chhe evā duḥkhane sahan karatā tun dekh.
तपोधन कहिं वि म जाहि शुद्धात्मभावनाप्रतिपक्षभूते मिथ्यात्वरागादौ क्वापि गमनं मा कार्षीः
लीनास्तन्मया व भवन्ति दुक्खु सहंता वाहि व्याकुलत्वलक्षणं दुक्खं सहमानास्सन्तः पश्येति
निजभावमें [नैव लीनाः ] नहीं लीन होते हैं, वे सब [दुःखं ] दुःखको [सहमानाः ] सहते हैं,
ऐसा तू [पश्य ] देख
मत कर, केवल आत्मस्वरूपमें मगन रह
धाम है
Page 453 of 565
PDF/HTML Page 467 of 579
single page version
nijashuddhātmāthī chyut jīvane ā be vastu maḷī nathī. be kaī? (1) anantagnānādi-
[न प्राप्ते ] नहीं पाये
Page 454 of 565
PDF/HTML Page 468 of 579
single page version
shabdathī nishchayathī shuddhātmānubhūtilakṣhaṇ vītarāg-samyaktva ane vyavahārathī vītarāg sarvagnapraṇīt
satdravyādinā shraddhānarūp sarāg samyaktva, em bhāvārtha chhe.
सम्यक्त्वशब्देन तु निश्चयेन शुद्धात्मानुभूतिलक्षणं वीतरागसम्यक्त्वम्, व्यवहारेण तु
वीतरागसर्वज्ञप्रणीतसद्द्रव्यादिश्रद्धानरूपं सरागसम्यक्त्वं चेति भावार्थः
न पाये
है, परन्तु जिनराजस्वामी न पाये, ऐसा नहीं हो सकता ? क्योंकि ‘‘भवि भवि जिण पुज्जिउ
वंदिउ’’ ऐसा शास्त्रका वचन है, अर्थात् भव भवमें इस जीवने जिनवर पूजे और गुरू वंदे
वीतराग सर्वज्ञदेवके उपदेशे हुए षट् द्रव्य, सात तत्त्व, नौ पदार्थ और पाँच अस्तिकाय उनका
श्रद्धानरूप सराग सम्यक्त्व यह निश्चय व्यवहार दो प्रकारका सम्यक्त्व है
Page 455 of 565
PDF/HTML Page 469 of 579
single page version
अज्ञानी जीवोंके बाँधनेके लिये यह [पाशःमंडितः ] अनेक फाँसोंसे मंडित [अविचलः ] बहुत
मजबूत बंदीखाना बनाया है, इसमें [निस्संदेहम् ] सन्देह नहीं है
Page 456 of 565
PDF/HTML Page 470 of 579
single page version
chhe, emān sandeh karavā yogya nathī.
māphak shuddhātmabhāvanā karavānun banī shakatun nathī. vaḷī, kahyun paṇ chhe keḥ
nathī.) ।।144.
गृहस्थानां तपोधनवत् शुद्धात्मभावना कर्तुं नायातीति
विषय कषाय हैं, उनसे यह मन व्याकुल होता है
Page 457 of 565
PDF/HTML Page 471 of 579
single page version
nimitte tun moh na kar. he tapodhan! ‘shiv’ shabdathī vāchya evā shuddhātmānī bhāvanāno
tyāg na kar.
chhoḍīne ane shuddha ātmānī anubhūtilakṣhaṇ vītarāg nirvikalpa samādhimān sthit thaīne
sarvatātparyathī bhāvanā karavī joīe, e abhiprāy chhe. 145.
अवगण्णु हे तपोधन शिवशब्दवाच्यशुद्धात्मभावनात्यागं मा कार्षीरिति
सोऽपि जीवस्वरूपं न भवति इति ज्ञात्वा बहिःपदार्थे ममत्वं त्यक्त्वा शुद्धात्मानुभूति-
लक्षणवीतरागनिर्विकल्पसमाधौ स्थित्वा च सर्वतात्पर्येण भावना कर्तव्येत्यभिप्रायः
तू [शिवसंगमं ] मोक्षका संगम [अवगण्य ] छोड़कर [परकारणे ] पुत्र, स्त्री, वस्त्र, आभूषण
आदि उपकरणोंमें [मा मुह्य ] ममत्व मत कर
धन
शुद्धोपयोगकी भावना करनी चाहिये
Page 458 of 565
PDF/HTML Page 472 of 579
single page version
sansargamān akṣhay, anantasukh prāpta thāy chhe, je kāraṇathī-bāhya-chintāthī avyābādh
अतीन्द्रिय सुख पावे, [अन्यं मा ] अन्य कुछ भी मत [चिंतय ] चिंतवन कर, [येन ] जिससे
कि [मोक्षः न लभ्यते ] मोक्ष न मिले
Page 459 of 565
PDF/HTML Page 473 of 579
single page version
jāṇīne ghuṇathī khāvāmān āvelā nakāmā thayelā sāṇṭhāno, vāvavāmān bīj tarīke upayog
karī asārane sār karavāmān āve chhe. tevī rīte manuṣhyajanmane asār hovā chhatān sārabhūt
karavāmān āve chhe. kevī rīte? jevī rīte ghuṇabhakṣhit sheraḍīnā sāṇṭhāno bīj tarīke upayog
जो इस मनुष्य
Page 460 of 565
PDF/HTML Page 474 of 579
single page version
(kevaḷ) vītarāgasahajānandarūp svashuddhātmasvabhāvanān samyak shraddhān, samyag gnān ane
samyag anucharaṇarūp nishchayaratnatrayanī bhāvanānā baḷathī ane te nishchayaratnatrayanā
sādhak vyavahāraratnatrayanī bhāvanānā baḷathī svarga ane mokṣhanun phaḷ maḷe chhe, e tātparya
chhe. 147.
सम्यक्श्रद्धानज्ञानानुचरणरूपनिश्चयरत्नत्रयभावनाबलेनतत्साधकव्यवहाररत्नत्रयभावनाबलेन च
स्वर्गापवर्गफलं गृह्यत इति तात्पर्यम्
आचरणरूप निश्चयरत्नत्रयकी भावनाके बलसे मोक्ष प्राप्त किया जाता है, और निश्चयरत्नत्रयका
साधक जो व्यवहाररत्नत्रय उसकी भावनाके बलसे स्वर्ग मिलता है, तथा परम्परासे मोक्ष होता
है
Page 461 of 565
PDF/HTML Page 475 of 579
single page version
dhātumay hovāthī ashuchimay chhe evā sharīrathī paṇ shuchibhūt shuddhātmasvarūpanun grahaṇ thāy
chhe, nirguṇ hovā chhatān sharīrathī paṇ kevaḷagnānādi guṇono samūh sādhavāmān āve chhe. vaḷī
(shrīrāmasinh dohāpāhuḍ gāthā 19mān) kahyun paṇ chhe
साध्यत इति भावार्थः
[दुर्जने ] दुर्जनोंका [उपकाराः ] उपकार करना वृथा है
अपना नहीं हो सकता
शुद्धात्मस्वरूपकी आराधना करना
Page 462 of 565
PDF/HTML Page 476 of 579
single page version
te kriyā shā māṭe na karavī? (avashya karavī.) arthāt ā vināshī, malin ane nirguṇ
sharīrane sthir, nirmaḷ ane guṇayukta ātmānā dhyānamān lagāḍavun joīe. 148.
Page 463 of 565
PDF/HTML Page 477 of 579
single page version
shuddha ātmā bhāvakarma, dravyakarma ane nokarmanā maḷathī rahit chhe.
karavī joīe. 149.
मल
[एतैः ] इन मिले हुओंसे [विधिना ] विधाताने [वैरं ] वैर [मत्वा ] मानकर [देहः ] शरीर
[निर्मितः ] बनाया है
Page 464 of 565
PDF/HTML Page 478 of 579
single page version
bhinna hovāthī anākuḷatā jenun lakṣhaṇ chhe evā sukhasvabhāvavāḷo chhe. traṇ lokamān jeṭalān
pāpo chhe teṭalān pāpothī banel hovāthī ā deh pāparūp chhe, ane shuddha ātmā to
vyavahārathī dehamān rahevā chhatān paṇ nishchayathī pāparūp dehathī bhinna hovāthī atyant pavitra
chhe. traṇ lokamān jeṭalā ashuchi padārtho chhe teṭalā ashuchi padārthothī banel hovāthī ā deh
ashuchirūp chhe ane shuddha ātmā to vyavahārathī dehamān rahelo hovā chhatān paṇ nishchayathī
dehathī pr̥uthakbhūt (alag, bhinna, judo) hovāthī atyant nirmaḷ chhe.
विनिर्मितः
पापरूपदेहाद्भिन्नत्वादत्यन्तपवित्रः
निराकुलस्वरूप सुखरूप है, तीन लोकमें जितने पाप हैं, उन पापोंसे यह शरीर बनाया गया
है, इसलिये यह देह पापरूप ही है, इससे पाप ही उत्पन्न होता है, और चिदानंद चिद्रूप जीव
पदार्थ व्यवहारनयसे देहमें स्थित है, तो भी देहसे भिन्न अत्यंत पवित्र है, तीन जगत्में जितने
अशुचि पदार्थ हैं, उनको इकट्ठेकर यह शरीर निर्माण किया है, इसलिये महा अशुचिरूप है,
और आत्मा व्यवहारनयकर देहमें विराजमान है, तो भी देहसे जुदा परम पवित्र है
Page 465 of 565
PDF/HTML Page 479 of 579
single page version
prashnano pratyutar āpe chhe. he vishiṣhṭa bhedagnānī! vītarāg sadānand jeno ek svabhāv
chhe tevā paramātmāne ārtaraudrādi samasta vikalpanā tyāg vaḍe nirmaḷ karato thako tun
‘nishchayadharma’ shabdathī vāchya evā vītarāg chāritra dvārā (chāritrane karīne, chāritra vaḍe
athavā chāritramān) prīti kar. 151.
कुर्वन्निति तात्पर्यम्
तू [आत्मानं ] आत्माको [विमलं कुर्वन् ] निर्मल करता हुआ [धर्मे ] धर्मसे [रतिं ] प्रीति
[कुरु ] कर
Page 466 of 565
PDF/HTML Page 480 of 579
single page version
nathī.
[ज्ञानमयं ] ज्ञानादि गुणमय [तं आत्मानं ] ऐसे आत्माको [त्वं ] तू [पश्य ] देख
इन तीन अशुभ लेश्याओंको आदि लेकर सब विभावभावोंको त्यागकर, निजस्वरूपका
ध्यान कर