Page 507 of 565
PDF/HTML Page 521 of 579
single page version
कौरवकुमारस्योपरि द्वेषो न कृतस्तथान्यतपोधनैरपि न कर्तव्य इत्यभिप्रायः
jevī rīte sharīranā haṇanār kauravakumār upar pāṇḍavoe dveṣh na karyo tevī rīte, sharīranā ghātak
upar anya tapodhanoe paṇ dveṣh na karavo joīe, e abhippāy chhe. 182.
कर देवे, उसको शत्रु मत जान
घातक पर द्वेष मत कर
Page 508 of 565
PDF/HTML Page 522 of 579
single page version
निजपरमात्मतत्त्वभावनोत्पन्नवीतरागसहजानन्दैकसुखरसास्वादद्रवीभूतेन परिणतेन मनसा क्षपितं
मया सो स परं नियमेन लाहु जि लाभ एव कोइ कश्चिदपूर्व इति
पुनः स्वयमेवोदयागतमिति मत्वा संतोषः कर्तव्य इति तात्पर्यम्
ane nij paramātmatattvanī bhāvanāthī utpanna ek (kevaḷ) vītarāg sahajānandamay
sukharasāsvādarūpe dravībhūt
em jāṇīne santoṣh karavo, evun tātparya chhe. 183.
गया, [मया क्षपितं ] इससे मैं शांत चित्तसे फल सहनकर क्षय करूँ, [स कश्चित् ] यह कोई
[परं लाभः ] महान् ही लाभ हुआ
हों, तो विषाद न करना बहुत लाभ समझना
बुलाये सहज ही लेने आया हो, तो बड़ा ही लाभ है
हैं, तो इनके समान दूसरा क्या है, ऐसा संतोष धारणकर ज्ञानीजन उदय आये हुए कर्मोंको भोगते
हैं, परंतु राग-द्वेष नहीं करते
Page 509 of 565
PDF/HTML Page 523 of 579
single page version
कषाय दूर करनेके लिये [परं ब्रह्म ] परमानंदस्वरूप इस देहमें विराजमान परमब्रह्मका
[मनसि ] मनमें [लघु ] शीघ्र [भावय ] ध्यान करो
[विलीयते ] विलीन हो जाता है
Page 510 of 565
PDF/HTML Page 524 of 579
single page version
भावार्थः
anantagnānādi guṇono ādhār hovāthī utkr̥uṣhṭa evā ‘brahma shabdathī vāchya evā nijadehastha
paramātmāne bhāv (dhyāv) je paramātmānā dhyānathī vītarāg nirvikalpa samādhithī utpanna
ek (kevaḷ) paramānandamay sukhāmr̥utanā āsvādathī man turat ja nāsh pāme-dravībhūt thāy
(pīgaḷī jāy). 184.
आत्मस्वरूपमें लगे, तो [अत्रैव भवे ] इसी भवमें [न पतति ] नहीं पड़े
Page 511 of 565
PDF/HTML Page 525 of 579
single page version
अत्रैव भवे न पततीति इदमप्याश्चर्यं न भवतीति
निरन्तरं भावना कर्तव्येति तात्पर्यम्
jātinā bhedathī, soḷavalā suvarṇanī jem kevaḷagnānādi guṇe karīne sarvajīvarāshi sadrash nathī,
sadrash evā paramātmatattvathī vilakṣhaṇ
ātmadravyathī visadrash ā bhavāntaramān-sansāramān āve-paḍe emān shun āshcharya chhe? kaīpaṇ
āshcharya nathī. jo ā jīv shuddhātmāmān sthit thāy to ā bhavamān na ja paḍe to paṇ
temān āshcharya nathī.
thaīne nirantar (ātma) bhāvanā karavī joīe, evun tātparya chhe. 185.
करता, और भवमें भी नहीं भटकता
चाहिये
Page 512 of 565
PDF/HTML Page 526 of 579
single page version
हेतुर्जातः इउ मण्णिवि चउ रोसु केचन परोपकारनिरताः परेषां द्रव्यादिकं दत्त्वा सुखं कुर्वन्ति
sukhano hetu hun thayo. keṭalāk paropakāramān rat puruṣho to bījāone dhanādik āpīne sukhī
kare chhe, ane men to temane dhanādik āpyā sivāy sukhī karyā em mānīne roṣh chhoḍ
तो मुझे यही लाभ है, कि [अहं ] मैं [तेषां सुखस्य हेतुः ] उनको सुखका कारण हुआ, [इति
मत्वा ] ऐसा मनमें विचारकर [रोषम् त्यज ] गुस्सा छोड़ो
किया, मेरे अवगुण ही से सुखी हो गये, तो इसके समान दूसरी क्या बात है ? ऐसा
Page 513 of 565
PDF/HTML Page 527 of 579
single page version
ममैते दोषाः सन्ति सत्यमिदमस्य वचनं तथापि रोषं त्यज, अथवा ममैते दोषा न सन्ति
तस्य वचनेन किमहं दोषी जातस्तथापि, क्षमितव्यम्, अथवा परोक्षे दोषग्रहणं करोति न च
प्रत्यक्षे समीचीनोऽसौ तथापि क्षमितव्यम्, अथवा वचनमात्रेणैव दोषग्रहणं करोति न च
शरीरबाधां करोति तथापि क्षमितव्यम्, अथवा शरीरबाधामेव करोति न च प्राणविनाशं
em mānīne paṇ kop chhoḍ, athavā ā doṣho mārāmān chhe evun enun vachan satya chhe,
em mānīne roṣh tyaj athavā ā doṣho mārāmān nathī to tenā vachanathī shun hun doṣhī
thaī gayo? em mānīne kṣhamā karavī, athavā mārā doṣh pīṭh pāchhaḷ kahe chhe, paṇ mārī
samakṣha nathī kaheto te samīchīn chhe (sārun chhe) em mānīne kṣhamā karavī, athavā (koī
pratyakṣha potānī sāme doṣh kahe to) vachanamātrathī mārā doṣh grahaṇ kare chhe paṇ mārā
sharīrane bādhā karato nathī em mānīne kṣhamā karavī, athavā sharīrane ja bādhā kare chhe,
prāṇano vināsh karato nathī em mānīne kṣhamā karavī, athavā prāṇano ja vināsh kare chhe
ऐसा जान रोष छोड़ना
जानकर उससे क्षमा करना कि प्रत्यक्ष तो मेरा मानभंग नहीं करता है, परोक्षकी बात क्या
है
कर
Page 514 of 565
PDF/HTML Page 528 of 579
single page version
मत्वा सर्वतात्पर्येण क्षमा कर्तव्येत्यभिप्रायः
karavī joīe, e abhiprāy chhe. 186.
होकर परलोकका साधन कर, इस लोककी [किमपि मा चिंतय ] कुछ भी चिंता मत कर
[अवश्यम् करोति ] निश्चयसे करती है
Page 515 of 565
PDF/HTML Page 529 of 579
single page version
kare chhe.
chhe. 187.
है
करनेसे नहीं होता, वाँछाके त्यागसे ही होता है, रागादि चिन्ताजालसे रहित केवलज्ञानादि
अनंतगुणोंको प्रगटता सहित जो मोक्ष है, वह चिंताके त्यागसे होता है
शुद्धात्मतत्त्वका स्वरूप उसमें लीन हुए परमयोगियोंकी मोक्ष [करिष्यति ] करेंगे
Page 516 of 565
PDF/HTML Page 530 of 579
single page version
गुणव्यक्ति सहितो मोक्षः चिन्तितो न भवति
समूहरहिते शुद्धात्मतत्त्वस्वरूपे स्थितानां परमयोगिनां मोक्खु करेसइ अनन्तज्ञानादि-
गुणोपलम्भरूपं मोक्षं करिष्यतीति
परमसमाधिकाले न कर्तव्येति भावार्थः
to kevī rīte thāy chhe? te ā rīte thāy chhe. mithyātva, rāgādichintājāḷathī upārjit je karmathī
jīv bandhāyo chhe, te ja karma [te ja karmano chhūṭakāro] shubhāshubhavikalpasamūhathī rahit ane
shuddhaātmasvarūpamān sthit paramayogīone anant gnānādi guṇonī prāptirūp mokṣha karashe.
सुगईगमणं समाहिमरणं जिणगुणसंपत्ती होउ मज्झं
thāo ane jinaguṇanī sampatti mane maḷo.) ityādi bhāvanā karavī yogya chhe topaṇ,
vītarāganirvikalpa paramasamādhikāḷe te karavī yogya nathī, evo bhāvārtha chhe. 188.
पंचमगतिमें गमन हो, समाधि मरण हो, और जिनराजके गुणोंकी सम्पत्ति मुझको हो
निर्विकल्पसमाधिके समय नहीं होती
Page 517 of 565
PDF/HTML Page 531 of 579
single page version
vibhāvaguṇ ane naranārakādi vibhāvaparyāyarūp maḷathī rahit ek chidānand svabhāvarūp paramātmā
sthir thāy chhe, ane bhavarahit shuddhaātmadravyathī vilakṣhaṇ bhavamaḷanā kāraṇabhūt je karmo te
हैं, [आत्मा तिष्ठति ] उन्हींके चिदानंद अखंड स्वभाव आत्माका ध्यान स्थिर होता है
परमसमाधिमें रत हैं, उन्हीं पुरुषोंके [भवमलानि ] शुद्धात्मद्रव्यसे विपरीत अशुद्ध भावके
कारण जो कर्म हैं, वे सब [(ऊढ्वा) बहित्वा यांति ] शुद्धात्म परिणामरूप जो जलका प्रवाह
उसमें बह जाते हैं
Page 518 of 565
PDF/HTML Page 532 of 579
single page version
कहते हैं, [तेन ] इस परमसमाधिसे [मुनयः ] मुनिराज [सकलानपि ] सभी
[शुभाशुभविकल्पान् ] शुभ-अशुभ भावोंको [मुंचंति ] छोड़ देते हैं
उन सबको छोड़ देते हैं, समस्त परद्रव्यकी आशासे रहित जो निज शुद्धात्मस्वभाव उससे
Page 519 of 565
PDF/HTML Page 533 of 579
single page version
सर्वपरद्रव्याशारहितशुद्धात्मद्रव्यभावना कर्तव्येति
shuddhaātmadravyathī viparīt shubhāshubh pariṇāmone chhoḍe chhe.
chhe, em jāṇīne sarvaparadravyanī āshā rahit evā shuddha ātmadravyanī bhāvanā karavī joīe.
vaḷī kahyun chhe ke
है
आशा ही है
Page 520 of 565
PDF/HTML Page 534 of 579
single page version
nadīkināre ane grīṣhmakāḷamān parvatanā shikhar par) durdhar tapashcharaṇ karavā chhatān paṇ, vaḷī
shāstrajanit vikalponā
vāchya evā vishuddhagnān, vishuddhadarshan jeno svabhāv chhe evā ane svadehamān sthit paramātmāne
dekhī shakato nathī.
[परमसमाधिविवर्जितः ] जो परमसमाधिसे रहित है, वह [शांतम् शिवं ] शांतरूप शुद्धात्माको
[नैव पश्यति ] नहीं देख सकता
ग्रीष्मकालमें पर्वतके शिखर पर, वर्षाकालमें वृक्षकी मूलमें महान् दुर्धर तप करता है
निर्विकल्प परमात्मस्वरूप उससे रहित हुआ सीखता है, शास्त्रोंका रहस्य जानता है, परंतु
परमसमाधिसे रहित है, अर्थात् रागादि विकल्पसे रहित समाधि जिसके प्रगट न हुई, तो
Page 521 of 565
PDF/HTML Page 535 of 579
single page version
परंपरया मोक्षसाधकं भवति, नो चेत् पुण्यबन्धकारणं तमेवेति
to te paramparāe mokṣhanun sādhak chhe, nahi to te (tapashcharaṇ ane shāstraadhyayan) mātra
puṇyabandhanun ja kāraṇ chhe. jeo nirvikalpa samādhi rahit chhe te santo ātmarūpane dekhī
shakatā nathī. vaḷī kahyun chhe ke
joī shakatā nathī. 191.
तथा इस देहमें बिराजमान ऐसे निज परमात्माको नहीं देख सकता
कारण नहीं है, पुण्यबंधके कारण होते हैं
जन्मका अंधा सूर्यको नहीं देख सकता है
Page 522 of 565
PDF/HTML Page 536 of 579
single page version
भवन्ति जोइया हे योगिन्
समाधिबहिरङ्गसहकारिभूतं जितपरिषहत्वं चेति पञ्चैतान् ध्यानहेतून् ज्ञात्वा भावयित्वा च
nathī, teo nirdoṣh paramātmānā ārādhako ja nathī.
nirgranthapaṇun, (4) nishchit ātmānī anubhūtirūp chittavashatā (manojay) ane (5) vītarāg
nirvikalpa samādhinā bahiraṅg sahakārībhūt pariṣhahajay e pāñch dhyānanā hetu jāṇīne ane tene
करते, [ते ] वे [योगिन् ] हे योगी, [परमात्माराधकाः ] परमात्माके आराधक [नैव भवंति ]
नहीं हैं
हो, सब दोषोंसे रहित जो निज परमात्मा उसकी आराधनाके घातक विषय कषायके सिवाय
दूसरा कोई भी नहीं है
Page 523 of 565
PDF/HTML Page 537 of 579
single page version
परीषहोंको जीतना, वह भी ध्यानका कारण है
[न यांति ] नहीं जानते हैं, [ते ] वे शुद्धात्मभावनासे रहित पुरुष [बहुविधानि ] अनेक प्रकारके
[भवदुःखानि ] नारकादि भवदुःख आधि व्याधिरूप [अनंतं कालं ] अनंतकालतक [सहंते ]
भोगते हैं
Page 524 of 565
PDF/HTML Page 538 of 579
single page version
शुद्धात्मभावनारहिताः पुरुषाः सहंति सहन्ते
kevaḷagnānādi anantaguṇasvabhāvavāḷā paramātmasvarūpane-pāmatā nathī (jāṇatā nathī) teo
चाहिये
Page 525 of 565
PDF/HTML Page 539 of 579
single page version
भावार्थः
chittamān shuddha ātmānān samyakshraddhān, samyaggnān ane samyaganucharaṇarūp
shuddhopayogalakṣhaṇavāḷī param samādhi thatī nathī em kevaḷī vītarāg sarvagna kahe chhe, evo
bhāvārtha chhe. 194.
नहीं हो सकती [एवं ] ऐसा [केवलिनः ] केवलीभगवान् [भणंति ] कहते हैं
Page 526 of 565
PDF/HTML Page 540 of 579
single page version
mukhyatāthī traṇ gāthāsūtra sudhī vyākhyān kare chhe. te ā pramāṇeḥ
samastavikalpono nāsh thatān arthāt samasta rāgādi vikalpono nāsh thayā pachhī chār ghātikarmano
है, अर्थात् जब घातियाकर्म विलय हो जाते हैं, तब अरहंतपद पाता है, देवेंद्रादिकर पूजाके योग्य
हो वह अरहंत है, क्योंकि पूजायोग्यको ही अर्हंत कहते हैं
[सकलविकल्पानां ] समस्त रागादि विकल्पोंका [त्रुटयतां ] नाश करता है, अर्थात् जब समस्त
रागादि विकल्पोंका नाश हो जावे, तब निर्विकल्प ध्यानके प्रसादसे केवलज्ञान होता है