૫૦૦ ]
યોગીન્દુદેવવિરચિતઃ
[ અધિકાર-૨ઃ દોહા-૧૭૪
एहु इत्यादि । एहु जु एष यः प्रत्यक्षीभूतः अप्पा १स्वसंवेदनप्रत्यक्ष आत्मा । स
कथंभूतः । सो परमप्पा शुद्धनिश्चयेनानन्तचतुष्टयस्वरूपः क्षुधाद्यष्टादशदोषरहितः स निर्दोषि-
परमात्मा कम्म-विसेसें जायउ जप्पा व्यवहारनयेनादिकर्मबन्धनविशेषेण स्वकीयबुद्धिदोषेण
जात उत्पन्नः कथंभूतो जातः जाप्यः पराधीनः जामइं जाणइ यदा काले जानाति । केन
कम् । अप्पें अप्पा वीतरागनिर्विकल्पस्वसंवेदनज्ञानपरिणतेनात्मना निजशुद्धात्मानं तामइं
तस्मिन् स्वशुद्धात्मानुभूतिकाले सो जि स एवात्मा देउ निजशुद्धात्मभावनोत्थवीतराग-
सुखानुभवेन दीव्यति क्रीडतीति देवः परमाराध्यः । किंविशिष्टो देवः । परमप्पा शुद्धनिश्चयेन
मुक्ति गत-परमात्मसमानः । अयमत्र भावार्थः । यद्येवंभूतः परमात्मा शक्ति रूपेण देहमध्ये
नास्ति तर्हि केवलज्ञानोत्पत्तिकाले कथं व्यक्तीभविष्यतीति ।।१७४।।
अथ तमेवार्थं व्यक्तीकरोति —
ભાવાર્થઃ — આ સ્વસંવેદનપ્રત્યક્ષ આત્મા શુદ્ધ નિશ્ચયનયથી અનંતચતુષ્ટયસ્વરૂપ
ક્ષુધાઆદિ અઢાર દોષ રહિત નિર્દોષ પરમાત્મા-તે વ્યવહારનયથી અનાદિકર્મબંધનના વિશેષથી
પોતાની બુદ્ધિના દોષથી પરાધીન થયો છે.
પરંતુ જ્યારે વીતરાગનિર્વિકલ્પસ્વસંવેદનજ્ઞાનરૂપે પરિણત આત્મા વડે નિજશુદ્ધ-આત્માને
જાણે છે ત્યારે તે સ્વશુદ્ધઆત્માની અનુભૂતિના સમયે તે જ આત્મા નિજ-શુદ્ધઆત્માની ભાવનાથી
ઉત્પન્ન વીતરાગ સુખાનુભવથી શોભે છે, ક્રીડા કરે છે તે દેવ છે કે જે પરમઆરાધ્ય છે; તે
દેવ શુદ્ધનિશ્ચયનયથી મુક્તિગત પરમાત્મા સમાન છે.
અહીં, ભાવાર્થ એમ છે કે જો આવો પરમાત્મા શક્તિરૂપે દેહમાં ન હોય તો કેવળજ્ઞાનની
ઉત્પત્તિકાળે તેની વ્યક્તિ કેવી રીતે થાય? ।।૧૭૪.
હવે, તે જ અર્થને પ્રગટ કરે છેઃ —
यह आत्मा ही [परमात्मा ] परमात्मा देव है ।
भावार्थ : — निज शुद्धात्माकी भावनासे उत्पन्न हुआ जो परम आनंद उसके अनुभवमें
क्रीडा करनेसे देव कहा जाता है, यही आराधने योग्य है । जो आत्मदेव शुद्ध निश्चयनयकर
भगवान् केवलीके समान है । ऐसा परमात्मदेव शक्तिरूपसे देहमें हैं, जो देहमें न होवे, तो
केवलज्ञानके समय कैसे प्रगट होवे ।।१७४।।
आगे इसी अर्थको प्रगटपनेसे दृढ़ करते हैं —
૧. અહીં ‘स्वसंवेदन ज्ञान प्रत्यक्ष’ હોવું જોઈએ.