PDF/HTML Page 401 of 4199
single page version
जो इंदिये जिणित्ता णाणसहावाधियं मुणदि आदं। तं खलु जिदिंदियं ते भणंति जे णिच्छिदा साहू।। ३१ ।।
तं खलु जितेन्द्रियं ते भणन्ति ये निश्चिताः साधवः।। ३१ ।।
have, (tIrthankar-kevaLInI) nishchayastuti kahe chhe. temAn pahelAn gney-gnAyakanA sankaradoShano parihAr karI stuti kahe chhe-
nishchay viShe sthit sAdhuo bhAkhe jitendriy tehane. 31.
gAthArtha– [यः] je [इन्द्रियाणि] indriyone [जित्वा] jItIne [ज्ञानस्व– भावाधिकं] gnAnasvabhAv vaDe anyadravyathI adhik [आत्मानम्] AtmAne [जानाति] jANe chhe [तं] tene, [ये निश्चिताः साधवः] je nishchayanayamAn sthit sAdhuo chhe [ते] teo, [खलु] kharekhar [जितेन्द्रियं] jitendriv [भणन्ति] kahe chhe.
TIkA– (je muni dravyendriyo, bhAvendriyo tathA indriyonA viShayabhUt padArtho-e traNeyane potAnAthI judAn karIne sarva anyadravyothI bhinna potAnA AtmAne anubhave chhe te muni nishchayathI jitendriy chhe.) anAdi amaryAdarUp bandhaparyAyanA vashe jemAn samasta svaparano vibhAg asta thaI gayo chhe (arthAt jeo AtmAnI sAthe evI ek thaI rahI chhe ke bhed dekhAto nathI) evI sharIrapariNAmane prApta je dravyendriyo temane to nirmaL bhed-abhyAsanI pravINatAthI prApta je antarangamAn pragaT atisUkShma chaitanyasvabhAv tenA avalambananA baL vaDe sarvathA potAthI judI karI; e, dravyendriyonun jItavun thayun. judA judA potapotAnA viShayomAn vyApArapaNAthI jeo viShayone khanDakhanD grahaN kare chhe (arthAt gnAnane khanDakhanDarUp jaNAve chhe) evI bhAvendriyone, pratItimAn AvatA akhanD ek chaitanyashaktipaNA vaDe sarvathA potAthI judI jANI; e, bhAvendriyonun jItavun thayun. grAhyagrAhakalakShaNavALA sambandhanI nikaTatAne lIdhe jeo potAnA samvedan (anubhav) sAthe paraspar ek jevA thaI gayelA dekhAy chhe evA, bhAvendriyo vaDe grahavAmAn AvatA je indriyonA viShayabhUt sparshAdi padArtho temane, potAnI chaitanyashakitanun svayamev anubhavamAn Avatun je asangapaNun te vaDe sarvathA potAthI judA karyA; e, indriyonA viShayabhUt padArthonun
PDF/HTML Page 402 of 4199
single page version
jItavun thayun. Am je (muni) dravyendriyo, bhAvendriyo tathA indriyonA viShayabhUt padArtho- e traNene jItIne, gney-gnAyak-sankar nAmano doSh Avato hato te saghaLo dUr thavAthI ekatvamAn *TankotkIrNa ane gnAnasvabhAv vaDe sarva anyadravyothI paramArthe judA evA potAnA AtmAne anubhave chhe te nishchayathI ‘jitendriy jin’ chhe. (gnAnasvabhAv anya achetan dravyomAn nathI tethI te vaDe AtmA sarvathI adhik, judo ja chhe.) kevo chhe te gnAnasvabhAv? A vishvanI (samasta padArthonI) upar tarato (arthAt temane jANatAn chhatAn te-rUp nahi thato), pratyakSha udhotapaNAthI sadAy antarangamAn prakAshamAn, avinashvar, svatasiddha ane paramArthasat-evo bhagavAn gnAnasvabhAv chhe.
A rIte ek nishchayastuti to A thaI.
(gney to dravyendriyo, bhAvendriyo tathA indriyonA viShayabhUt padArtho ane gnAyak pote AtmA-e bannenun anubhavan, viShayonI AsaktatAthI, ek jevun thatun hatun; bhedagnAnathI bhinnapaNun jANyun tyAre te gneyagnAyak-sankaradoSh dUr thayo em ahIn jANavun.)
shiShyano prashna chhe ke-jem nagaranA varNanathI rAjAnun varNan yathArthapaNe thaI shake nahi tem sharIranA stavanathI AtmAnI stuti thaI shaktI nathI; to pachhI tIrthankar kevaLInI nishchayastuti kone kahe chhe?
tenun samAdhAna-AtmA gnAyakasvabhAvI vastu chhe. ane A sharIr-pariNAmane prApta je indriyo chhe te jaD chhe. tathA ek ek viShayane je khanDakhanDapaNe jANe chhe te bhAvendriyo-kShayopashamagnAn paN kharekhar indriy chhe. sharIrapariNAmane prApta jaD indriyo jem gnAyakanun paragney chhe tem shabda, ras, rUp, gandh Adine jANanAr bhAvendriyo paN nishchayathI gnAyakanun paragney chhe; gnAyak bhagavAn AtmAnun te svagney nathI. temaj bhAvendriyothI jaNAtA je shabda, ras, gandh, sparshAdi par padArtho te par paragney chhe. svagneyapaNe jANavA lAyak gnAyak ane par tarIke jANavA lAyak paragney-e bannenI ekatvabuddhi te mithyAtva, agnAn ane sansArabhAv chhe. e traNeyane (dravyendriyo, bhAvendriyo ane temanA viShayabhUt padArthone) je jIte eTale ke paragney taraphanun lakSha chhoDIne svagney je shuddha gnAyakabhAvasvarUp AtmA chhe teno anubhav kare, tene jANe, vede ane mAne te samyagdraShTi chhe ane tene kevaLInI sAchI athavA nishchay stuti hoy chhe. A adhikAramAn muninI pradhAnatAthI vAt chhe. (samyagdraShTi paN emAn AvI jAy chhe) dharmanI sharuAtanI A gAthA chhe. chhaThThI ane agIyAramI gAthAmAn A ja vAt chhe. ahIn tenun judI rIte kathan karyun chhe. ____________________________________________________________ * TankotkIrNa = paththaramAn TAnkaNAthI korelI mUrtinI jem ekAkAr jevo ne tevo sthit.
PDF/HTML Page 403 of 4199
single page version
sharIr e jaD paramANuono skandh chhe. ane pAnch indriyo-sparsha, jIbh, nAk, Ankh ane kAn te jaD sharIranA pariNAm chhe. sharIranA pariNAmane prApta jaD indriyone dravyendriyo kahe chhe. te (dravyendriyo) AtmAnA pariNAm (paryAy) nathI. jaD dravyendriyone jItavI eTale tenAthI bhinna, adhik-judo paripUrNa ek gnAyakane anubhavavo. tene (anubhUtine) bhagavAn kevaLInI stuti athavA kevaLInAn vakhAN kahe chhe. jyAre potAnun jevun svarUp chhe tevun Adaryun, tevA svarUpamAn ekAgra thayo tyAre bhagavAnanAn stuti-vakhAN karyAn em kahevAy chhe. ane e ja samyagdarshan eTale dharmanun pratham pagathiyun chhe.
have dravyendriyone kem jItavI enI visheSh vAt kare chhe. TIkAmAn ‘निरवधिबंधपर्यायवशेन’ eTale anAdi amaryAdit bandhaparyAyanA vashe-em lIdhun chhe. juo, karmanA bandhane maryAdA nathI, te anAdi chhe. jem khANamAn sonun ane patthar banne anAdinAn bhegAn chhe tem AnandasvarUp AtmAnA sambandhamAn nimittarUpe jaD karmanI bandh avasthA anAdinI chhe. agnAnI bandhaparyAyanA kAraNe nahi paN bandhaparyAyane vash thaIne parane potAnAn mAne chhe. bhagavAn AtmA chidghan gnAyakasvarUp chhe. tenA anubhavathI samyagdarshan vA dharma pragaT thAy chhe. parantu agnAnI jaD karmane vash thaIne adharmane seve chhe. paryAyamAn parane vash thavAno dharma (yogyatA) chhe. tethI te parane vash thaIne rAgAdi kare chhe. pravachanasAramAn 47 nay kahyAn chhe. temAn ek Ishvaranay chhe. temAn A vAt karI chhe. karmano udray vikAr karAve chhe em nathI. agnAnI karmanA udrayane vash thaI jaD indriyone potAnI mAne chhe tethI agnAnIne vikAr thAy chhe. TIkAmAn ‘बंधपर्यायवशेन’ em shabdo chhe eno artha e chhe ke bandhaparyAyathI vikAr thato nathI paN bandhaparyAyane vash thatAn agnAnI vikArarUpe pariName chhe.
aho! digambar santoe to jyAn tyAn (sarvatra) svatantratAnun ja varNan karyun chhe. ajIv tattva ane vikAr-AsravatattvanI svatantratAnI paN jene khabar nathI tene Anand-kand bhagavAn gnAyaktattva svatantra chhe tenI draShTi kayAnthI thAy? nimittanA vashe vikAr thAy chhe em na mAnatAn tene laIne thAy chhe em mAnavAmAn moTo ugamaNo- AthamaNo pher chhe. bhAI! A to bhagavAnano mAl santo tenA ADatiyA thaIne batAve chhe. samosaraNamAn bhagavAnanI divyadhvani-omakAradhvani ichchhA vinA chhUTe chhe. banArasIvilAsamAn Ave chhe ke-‘mukh omakAr dhuni suni artha gaNadhar vichArai’ ApaNe jem bolIe chhIe tem bhagavAn na bole. emanA kanTh ane hoTh hAle-dhrUje nahi. ‘om’ evo dhvani andar AkhA sharIramAnthI nIkaLe. emAnthI gaNadharadev bAraangarUp shrutanI rachanA kare chhe.
PDF/HTML Page 404 of 4199
single page version
ahIn kahe chhe ke-bhagavAn! tun to Anandaghan akhanD ek gnAyakabhAv vastu chho ne! teno Ashray chhoDI karmanA udrayane vash thaI jaD indriyone potAnI mAne chhe te mithyAbhAv chhe. tenA kAraNe sva-parano vibhAg asta thaI gayo chhe. bandh paryAyanA kAraNe vikAr-mithyAbhAv thAy chhe em nahi, paN bandh paryAyane vash thavAthI vikAr- mithyAbhAv thAy chhe em vAt chhe.
‘samasta sva-parano vibhAg’ evA shabdo chhe. eno artha e ke gnAyakasvarUp jIv pote te sva chhe ane jaD indriyo te par chhe. te bannenun bhinnapaNun pUrun asta thaI gayun chhe. tethI A jaD indriyo te ja hun chhun em agnAnI mAne chhe. te jIv ane ajIvane ekapaNe mAne chhe. karmabandhanI paryAyane tAbe thaI agnAnI bhagavAn AtmA gnAyakabhAv ane sharIr pariNAmane prApta jaD indriyo-e bannenI judAI karato nathI, paN jaDanI paryAyane potAnI mAne chhe. ajIvane jIv mAnavo ke jIvane ajIv mAnavo e mithyAtva chhe.
aho! santo AtmAne ‘bhagavAn’ kahIne sambodhe chhe. ‘bhag’ eTale lakShmI ane ‘vAn’ eTale vALo. AtmA anant gnAn ane anant AnandanI lakShmIvALo bhagavAn chhe. A to jenI pAse Indro paN galuDiyAnnI jem vANI sAmbhaLavA bese te vItarAg jain parameshvaranI vANImAn AvelI vAt chhe. parantu pote koN chhe tenun bhAn nahi hovAthI karmanI bandhaparyAyane vash thaI agnAnI jaD indriyone potAnI mAne chhe. mArI Ankh AvI chhe, mArA kAn AvA chhe, mArun nAk Avun chhe ityAdi mAne chhe. paN bhAI e indriyo ke’ di tArI hatI? agAu gAthA 19 mAn Avyun chhe ke-jyAnsudhI A AtmAne gnAnAvaraNAdi dravyakarma, bhAvakarma ane sharIrAdi nokarmamAn ‘A hun chhun’ ane hun mAn (AtmAmAn) ‘A karma-nokarma chhe’-evI buddhi chhe tyAn sudhI A AtmA apratibuddha chhe. bhAI! A sharIr to jaD mATI-dhUL chhe. A chAr maNanI kAyA hoy tenI smashAnamAn rAkh thAy chhe. te bahu thoDI rAkh thAy chhe ane pavan Ave UDI jAy chhe. kahyun chhe ne ke-
santo jagatane sarvagnanI vANInA pravAhano bhAv jAher kare chhe. bhAI! sharIranI avasthAne prApta je jaD dravyendriyo chhe tene potAthI ekapaNe mAnavI te agnAn, mithyAtva, adharma chhe. te dravyendriyonI potAthI judAI kem karavI tenI have vAt kare chhe. dharmI nirmaL bhed-abhyAsanI pravINatAthI dravyendriyone judI kare chhe. ‘hun to gnAyak chhun,
PDF/HTML Page 405 of 4199
single page version
sharIranI avasthA te hun nahi’-Avun (svasamvedan) gnAn te nirmaL bhedagnAn chhe. indriyo par ane hun sva-em ekalun vikalpa dvArA dhArI rAkhavun te kAI nirmaL bhedagnAn nathI.
A jIv dharma kem pAme enI ahIn vAt kare chhe. joke vAt krame samajAve chhe paN andaramAn kram nathI. samajAvavAmAn kram paDe chhe, paN jyAre bhinna paDe chhe tyAre ekIsAthe bhinna thAy chhe. nirmaL bhed-abhyAs eTale parathI bhed pADavAno abhyAs. te nirmaL bhed-abhyAsanI pravINatAthI eTale ke gnAnanI paryAyane gnAyak taraph DhALavAthI andaramAn pragaT je atisUkShma chaitanyasvabhAv te prApta thAy chhe. ane tenA avalambananA baLathI dravyendriyone sarvathA potAthI judI karAy chhe. kathanchit judI karAy chhe em nahi, sarvathA judI karAy chhe. sharIr pariNAmane prApta dravyendriyo ati sthUL ane jaD chhe. ane nirmaL bhed-abhyAsanI pravINatAthI prApta antarangamAn pragaT je dravyasvabhAv te ati sUkShma ane chaitanyasvarUp chhe. AvA antarangamAn pragaT ati sUkShma chaitanyasvabhAvanA avalambananA baL vaDe dravyendriyone judI pADavAmAn Ave chhe. A samyagdarshan pAmavAnI kaLA chhe. AvI vAt sAmbhaLavA maLe nahi ane bichArA ahonish vepAr-dhandhAmAn mashagul rahe te dharma kem karI pAme? are! AtmAnA gnAn vinA jindagI chAlI jAy chhe!
anAdithI agnAnI jaD sharIrane ane AtmAne ekapaNe mAne chhe. tene shrIguru kahe chhe ke-prabhu! tun (AtmA) tenAthI (indriyothI) bhinna chhe. tyAn shrIgurunI vAt dhAraNAmAn laI te antaramAn ekAgra thavAno prayog kare chhe. atisUkShma chaitanyasvabhAv andaramAn vastu tarIke je pragaT chhe tene nirmaL bhed-abhyAsathI prApta karI temAn ekAgra thatAn, teno Ashray karatAn dravyendriyo sarvathA judI paDe chhe. A samyagdarshan eTale dharmanun pahelun pagathiyun prApta karavAnI rIt chhe. juo, keTalI vAt karI chhe? ek to karmanA udrayane vash thavAthI vikAr-mithyAbhAv thAy chhe. te vaDe jIv potAne ane dravyendriyone ekapaNe mAne chhe paN judAI mAnato nathI. bIjun sharIr pariNAmane prApta jaD indriyone potAthI judI pADavAno abhyAs te nirmaL bhedagnAn chhe. AvA nirmaL bhedagnAn vaDe prApta antarangamAn pragaT atisUkShma chaitanyasvabhAvamAn ekAgra thatAn dravyendriyo judI paDI jAy chhe. A dharma pAmavAnI rIt chhe.
atisUkShma chaitanyasvabhAv andaramAn vastu tarIke pragaT chhe. gAthA 49 mAn tene avyakta kahyo chhe. tyAn to paryAy je vyakta chhe tenI apekShAe avyakta kahyo chhe. vastu tarIke to te pragaT, sat, mojUd, astipaNe vidyamAn chhe. AvA antarangamAn vidyamAn atisUkShma chaitanyasvabhAvanA avalamban-Ashray vaDe dravyendriyone potAthI sarvathA judI karavI tene dravyendriyonun jItavun kahevAy chhe. kAnamAn khIlA nAkhavA ke Ankho bandh karI devI ityAdi
PDF/HTML Page 406 of 4199
single page version
kAI jitendriyapaNun nathI. hajI dravyendriyo kone kahevAy enI paN khabar nathI te indriyone jIte shI rIte?
have bhAvendriyone jItavAnI vAt kare chhe. judA judA potapotAnA viShayomAn vyApArapaNAthI jeo viShayone khanDakhanD grahaN kare chhe te bhAvendriyo chhe. kAnano ughAD shabdane jANe, Ankhano kShayopasham rUpane jANe, sparshano ughAD sparshane jANe ityAdi potapotAnA viShayomAn vyApAr karI je viShayone khanDakhanD grahaN kare chhe te bhAvendriyo chhe. A bAhya indriyonI vAt nathI. ek ek indriy potapotAno vyApAr kare chhe tethI gnAnane te khanDakhanDarUp jaNAve chhe. jem dravyendriyo ane AtmAne ekapaNe mAnavAn te agnAn chhe tem gnAnane khanDakhanDarUpe jaNAvanAr bhAvendriyo ane gnAyakane ekapaNe mAnavAn e paN mithyAtva chhe, agnAn chhe. judA judA potapotAnA viShayone je khanDakhanD grahaN kare chhe ane akhanD ekarUp gnAyakane je khanDakhanDarUpe jaNAve chhe te bhAvendriyonI gnAyak AtmA sAthe ektA karavI te mithyAtva chhe.
dravyendriyo chhe te sharIrapariNAmane prApta chhe, jyAre bhAvendriyo gnAnanA khanDakhanD pariNAmane prApta chhe. je gnAn ek ek viShayane jaNAve, gnAnane khanDakhanDarUpe jaNAve, anshI (gnAyak) ne paryAyamAn khanDarUpe jaNAve te bhAvendriyo chhe. jem jaD dravyendriyo gnAyakanun paragney chhe tem bhAvendriyo paN gnAyakanun paragney chhe. ahIn gney-gnAyakanA sankar-doShano parihAr karAve chhe. jem sharIr pariNAmane prApta jaD indriyo gney ane AtmA gnAyak bhinna chhe tem bhAvendriyo paN paragney chhe ane AtmA gnAyak bhinna chhe. ahAhA! ek ek viShayane jANanAr gnAnano kShayopasham tathA akhanD gnAnane khanDakhanDapaNe jaNAvanAr bhAvendriy te gnAyakanun paragney chhe ane gnAyak prabhu AtmAthI bhinna chhe. AmAn akhanD ek chaitanyashaktipaNAnI pratItinun jor lIdhun chhe. pahelAn dravyendriyone bhinna karavAmAn enA (gnAyakabhAvanA) avalambananun baL lIdhun chhe. gnAyakabhAv ek ane akhanD chhe, jyAre bhAvendriy anek ane khanDakhanDarUp chhe. akhanD ek gnAyakabhAvarUp chaitanyashaktinI pratIti thatAn anek ane khanDakhanDarUp bhAvendriy judI thAy chhe-bhinna jaNAy chhe. A rIte akhanD gnAyakabhAvanI pratIti vaDe gnAnane khanDakhanDarUp jaNAvanAr paragneyarUp bhAvendriyane sarvathA judI karavI e bhAvendriyonun jItavun chhe em kahevAy chhe.
A gAthAmAn gney-gnAyakanA sankaradoShanA parihAranI vAt chhe. sharIr pariNAmane prApta jaD indriyo paragney hovA chhatAn te mArI chhe evI ekatvabuddhi te mithyAtvabhAv, sankar-khIchaDo chhe. jenI AvI mAnyatA chhe teNe jaDanI paryAy ane chaitanyathI paryAyane ek karI chhe. tevI rIte ek ek viShay (shabda, ras, rUp, ityAdi) jANavAnI yogyatAvALo kShayopashamabhAv te bhAvendriy chhe. te paN kharekhar paragney chhe. paragney ane
PDF/HTML Page 407 of 4199
single page version
gnAyakabhAvanI ektAbuddhi te sansAr chhe, mithyAtva chhe. bhAvendriyano viShay je AkhI duniyA strI, kuTumb, dev, shAstra, guru-te badhAy indriyanA viShayo hovAthI indriy kahevAmAn Ave chhe. te paN paragney chhe. enAthI mane lAbh thAy em mAnavun te mithyA bhrAnti chhe.
sharIr pariNAmane prApta jaD indriyothI bhinna bhagavAn AtmA nirmaL bhed- abhyAsanI pravINatAthI prApta thAy chhe, bIjI koI rIte prApta thato nathI. khUb paisA kharchI mandiro bandhAvavAthI, bhagavAnanA darshanathI ke bhagavAnanI vANIthI bhagavAn AtmA prApta thAy em nathI. je bhAve tIrthankaragotra bandhAy te bhAvathI paN bhagavAn AtmA grAhya nathI. gnAnanI paryAyane gnAyakamAn vALatAn nirmaL bhed-abhyAsanI pravINatAthI antarangamAn pragaT atisUkShma chaitanya-svabhAvanA avalambananA baL vaDe jaD indriyone potAthI sarvathA judI karAy chhe, jItAy chhe.
mithyAdraShTine nav pUrvanI je labdhi pragaT thAy chhe te ane sAt dvIp tathA samudrane jANe tevun je vibhangagnAn hoy chhe te indriyagnAn chhe, bhAvendriy chhe. te nav pUrvanun gnAn ke vibhangagnAn svabhAvane prApta karavAmAn kAI kAm Avatun nathI. bhAvendriyane jItavI hoy to pratItimAn AvatA akhanD ek chaitanyashaktipaNA vaDe tene sarvathA judI jAN. gnAnamAn te paragney chhe paN svagney nathI em jAN.
paryAyane antarmukh vALatAn te sAmAnya ek akhanD svabhAvamAn ja ekatva pAme chhe. A akhanDamAn ekatva thAun evun paN rahetun nathI. paryAy je bahAranI taraph jatI hatI tene jyAn antarmukh karI tyAn te (paryAy) svayam svatantra rktA thaIne akhanDamAn ja ekatva pAme chhe. paryAyane rAgAdi par taraph vALatAn mithyAtva pragaT thAy chhe ane antarmukh vALatAn paryAyano viShay akhanD gnAyak thaI jAy chhe (karavo paDato nathI). ahAhA! te vALavAvALo koN? dishA pheravavAvALo koN? pote. paranI dishAnA lakSha taraph dashA chhe e dashA svalakSha prati vALatAn shuddhatA vA dharma pragaT thAy chhe. are! je paragney chhe ene svagney mAnI AtmA mithyAtvathI jItAI gayo chhe (haNAI gayo chhe). have te paragneyathI bhinna paDI, svagney je ek akhanD chaitanyasvabhAv tenI draShTi ane pratIti jyAn karI tyAn bhAvendriy potAthI sarvathA bhinna jaNAy chhe. tene bhAvendriy jItI em kahevAy chhe. tene samyagdarshan eTale sAchun darshan kahevAy chhe.
ahAhA! shun adbhut TIkA chhe! bhagavAn AtmAne hatheLImAn batAve chhe. AkhA lokanun rAj Ape topaN jenI ek paN nirmaL paryAy pragaT thAy evI nathI, evI anantI paryAy jenA ek ek guNamAn paDI chhe evo moTo AtmA bhagavAn chhe. jo parathI bhinna paDI tenI draShTi kare to puruShArthathI te paryAy avashya pragaT thAy. aho! te puruShArtha paN alaukik chhe.
PDF/HTML Page 408 of 4199
single page version
dravyendriy, bhAvendriy, ane tenA viShayo e traNe jaNAvA lAyak chhe ane gnAyak AtmA pote jANanAr chhe. e traNey paragney tarIke ane bhagavAn AtmA svagney tarIke jANavA lAyak chhe. chAhe to bhagavAn traNalokanA nAth ho, temanI vANI ho ke temanun samosaraN- te badhuy anindriy AtmAnI apekShAe indriy chhe, paragney tarIke jaNAvA lAyak chhe. ane AtmA grAhak-jANanAr chhe. Am hovA chhatAn grAhya-grAhakalakShaNavALA sambandhanI nikaTatAne lIdhe vANIthI gnAn thAy chhe em agnAnI (bhramathI) mAne chhe. gneyAkArarUpe je gnAnanI paryAy thAy chhe te gnAnanun pariNaman chhe, gneyanun nahi, gneyanA kAraNe paN nahi, chhatAn gney-gnAyakanA sambandhInI ati nikaTatA chhe tethI gneyathI gnAn Avyun, gneyanA sambandhathI gnAn thayun em agnAnI (bhramathI) mAne chhe.
pahelAn gnAn ochhun hatun, ane shAstra sAmbhaLatAn navun (vadhAre) gnAn thayun. tethI sAmbhaLavAthI gnAn thayun em agnAnIne lAge chhe. jevun shAstra hoy tevun gnAn thAy tyAre agnAnI em mAne chhe ke shAstrathI gnAn thayun. gney-gnAyakano ati nikaT sambandh hovAthI paraspar gney gnAyakarUp ane gnAyak gneyarUp em banne ekarUp hoy evo tene bhram thAy chhe. kharekhar em nathI, chhatAn AvI mAnyatA te agnAn chhe. jevI vANI hoy tevA prakAranun je gnAn thAy chhe te potAnA kAraNe chhe, vANInA kAraNe nahi. parasattAvalambI gnAn paN parathI thayun chhe em mAnavun te agnAn chhe. gney-gnAyakasambandhanI nikaTatAne lIdhe agnAnIne gnAn ane gney paraspar ek jevA thaI gayelA dekhAy chhe, parantu ek thayA nathI.
prashna– vANI sAmbhaLI mATe gnAn thayun, pahelAn to te na hatun? uttara– bhAI! te kALe te (gnAnanI) paryAyanI te prakAranA gneyane jANavAnI yogyatA hatI. tethI gnAn potAthI thayun chhe, vANInA kAraNe nahi. pravachanasAramAn Ave chhe ke vItarAganI vANI pudgal chhe, tenAthI gnAn thAy nahi. gnAnasUrya prabhu pote jANanAr chhe. te svane jANatAn parane svata jANe chhe. parathI to te jANe nahi, paN par chhe mATe parane jANe chhe em paN nathI.
vANI, kuTumb Adi padArtho to ThIk, paN sAkShAt tIrthankar bhagavAn paN grAhya eTale paragney chhe; ane AtmA potAthI jANanAr chhe. agnAnIne te indriyanA viShayabhUt padArtho paragney hovA chhatAn ekamek jevA thaI gayelA dekhAy chhe. temane judA kem pADavA te have kahe chhe.
gnAyakano to jANavAno svata svabhAv chhe. bhagavAn ke vANIne laIne te svabhAv-shakti chhe em nathI. jene vANI ke rAgano paN sang nathI tevo potAno chaitanyasvabhAv chhe. tevA chaitanyasvabhAvanun svayamev anubhavamAn Avatun je asangapaNun tenA vaDe par viShayo-paragneyo sarvathA judA karAy chhe. juo, dravyendriyo sAme antaramAn pragaT ati-sUkShma chaitanyasvabhAv lIdho, bhAvendriy sAme ek akhanD chaitanyashakti lIdhI ane ahIn
PDF/HTML Page 409 of 4199
single page version
trIjA bolamAn gney-gnAyakanI nikaTatA sAme chaitanyashaktinun asangapaNun lIdhun chhe. A to traNalokanA nAthanI vANIno sAr chhe.
ahAhA! je panthe prayAN karatAn anant Anand pragaTe te bhagavAn shrI jineshvaradev-kathit panth apUrva chhe. AvA apUrva mArganI vAt jene sAmbhaLavA paN na maLe te prayog shI rIte kare? jenA phaLamAn sAdi anant anant samAdhi-sukh pragaTe te mokShamArgano mahimA keTalo karIe? bhAI! parapadArthano sanyog maLavo e to pUrvanAn puNya-pApane AdhIn chhe. paN jo andaramAn puruShArtha kare to A mokShamArga pragaT thayA vinA rahe nahi. aho! AchArya amRutachandradeve TIkAmAn amRutanI dhArA vahevaDAvI chhe.
kevaLInI vANImAn paN jenun varNan purepurun AvI shakayun nathI evI amUlya chIj AtmA chhe. evA AtmAne svayamev antaramAn anubhavamAn AvatA asangapaNA vaDe indriyonA viShayothI judo karyo. jeNe parathI adhikapaNe-bhinnapaNe pUrNa AtmAne jANyo, sanchetyo ane anubhavyo teNe indriyonA viShayone jItyA. jaD indriyo, bhAvendriy ane tenA viShayabhUt padArtho e traNey gnAnanun paragney chhe. e traNeyane jeNe jItyA eTale e sarvathI je bhinna paDayo te jin thayo, jain thayo. svaparanI ektAbuddhi vaDe te ajain hato. have parathI bhinna paDI nirmaL paryAyane pragaT karI te jItendriy jin thAy chhe.
prashna– A gAthAmAn ‘sarvathA judA karyA’ em Ave chhe. paN jainamAn to ‘sarvathA’ na hoy ne?
uttara– jem nALiyeramAn chhAlAn, kAchalI ane uparanI rAtaD se sarvathI andar je saphed goLo chhe te sarvathA bhinna chhe. tem bhagavAn AtmA-chaitanyagoLo sharIr, karma ane puNya-pApanA (rAtaD) bhAvathI sarvathA bhinna chhe. ane te anubhavamAn AvatAn parathI sarvathA bhinna paDe chhe, kathanchit bhinna ane kathanchit ek em nahIn. samayasAr kalashaTIkAmAn shlok 181 mAn pAnchavAr ‘sarvathA’ Ave chhe. dAkhalA tarIke ‘shuddhatvapariNaman sarvathA sakaL karmonA kShay karavAnun kAraN chhe,’ ‘Avun shuddhatvapariNaman sarvathA dravyanA pariNamanarUp chhe, nirvikalparUp chhe,’ ‘shuddha svarUpanA anubhavarUp chhe je gnAn te, jIvanA shuddhatvapariNamanathI sarvathA sahit chhe,’ ityAdi. jyAn je apekShA lAge tyAn ‘sarvathA’ ja hoy. jemake dravya apekShAe AtmA nitya ja chhe ane paryAy apekShAe anitya ja chhe. Avo mArga chhe te jANe nahi ane bahArathI vrat kare ane tap kare paN e to bALavrat ane bALatap chhe, bhAI!
A prakAre je koI muni dravyendriy, bhAvendriy ane tenA viShayabhUt parapadArthone jIte chhe tene saghaLo gney-gnAyakasankaradoSh dUr thAy chhe. jaNAvA yogya chIj gnAyakanI chhe ane jANanAr gnAyak jaNAvAyogya chIjano chhe em jANavun e agnAn chhe, gneyagnAyakasankaradoSh
PDF/HTML Page 410 of 4199
single page version
chhe. jaD indriy, bhAvendriy ane bhagavAn tathA bhagavAnanI vANI ityAdi indriyanA viShayo paragneyarUp hovAthI potAthI bhinna chhe. chhatAn agnAnI temane potAnI mAne chhe, kAraN ke jenAthI lAbh thavo mAne tene potAnI mAnyA vagar rahe nahi. parantu jo te potAnA atisUkShma chaitanyasvabhAvane avalambe, akhanD ek gnAyakano Ashray le, asang evA nij chaitanyane anubhave to e saghaLo doSh dUr thAy chhe.
samajAvavA kathan kare emAn kram paDe chhe. paN jyAre Ashray levAmAn Ave chhe tyAre ekasAthe badhI indriyo (dravyendriy, bhAvendriy ane tenA viShayabhUt padArtho) jItAy chhe. atisUkShma chaitanyasvabhAvanA avalambananA baL vaDe jyAre dravyendriyane jIte chhe tyAre bhAvendriy ane indriyonA viShayonun lakSha chhUTI gayun hoy chhe. bhAvendriyane jIte tyAre paN akhanD ek chaitanyashaktinI pratIti thatAn dravyendriy ane parapadArthonun lakSha chhUTI jAy chhe. tevI ja rIte jyAre par viShayone jIte chhe tyAre dravya upar ja lakSha hovAthI jaD indriyo ane bhAvendriy jItAI jAy chhe. samajANun kAI? bhAI! A to samajaNano mArga chhe. samajavun, samajavun e shun karavAnun nathI? gnAnasvarUp bhagavAn AtmA chhe te jANavA sivAy bIjun kare shun?
jem TAnkaNAthI kotarelI pattharanI mUrti hoy tem A bhagavAn AtmA ek akhanD TankotkIrNa gnAnasvabhAvarUp chhe. rAg ane parathI bhinna paDatAn te jevo chhe tevo dekhAy chhe. gnAnI samAdhikALamAn gnAnasvabhAv vaDe sarva indriyothI paramArthe judA AtmAne anubhave chhe. dravyasangrah, gAthA 47 mAn Ave chhe ke nishchayaratnatrayasvarUp nishchay mokShamArga ane vyavahAr-ratnatrayAtmak vyavahAr mokShamArga em banne prakArano mokShamArga nirvikAr svasamvedanasvarUp param dhyAnamAn munine pragaT thAy chhe. andar dhyAnamAn jatAn gney-gnAyakanI bhinnatA thatAn indriyo jItAy chhe tyAre je abuddhipUrvakano rAg rahe chhe te vyavahAr mokShamArga chhe. A rIte je potAnA AtmAne (sarva indriyothI bhinna) anubhave chhe te jItendriy jin chhe.
dravyendriy, bhAvendriy ane indriyanA viShayo e traNeyane indriy kahe chhe. te sarvanun lakSha chhoDIne potAnA gnAnasvabhAv vaDe parathI adhik-bhinna evA nij pUrNa shuddha chaitanyano je anubhav kare chhe tene nishchayanayanA jANanAr gaNadharadev jitendriy jin ane dharmI kahe chhe. rAg hoy chhe paN te AtmAno paramArtha svabhAv nathI. te rAgathI- puNya-pApathI pRuthak thaIne jyArathI gnAyakasvabhAvano anubhav thAy chhe tyArathI jinapaNAnI dharmanI sharUAt thAy chhe, gnAnasvabhAv-jANanasvabhAv rAgamAn ke par achetan padArthomAn nathI tethI gnAnasvabhAv vaDe AtmA te sarvathI bhinna-adhik chhe.
PDF/HTML Page 411 of 4199
single page version
jANe chhatAn paragneyarUp thato nathI. rAg, sharIr, vANI Adi paradravyone gnAyak jANe chhe, chhatAn te paradravyarUp thato nathI. puNya-pApanA bhAvo rAg chhe, achetan chhe. temAn gnAn- svabhAvano ansh paN nathI. gnAnasvabhAv chaitanya bhagavAn chhe. anant teno mahimA chhe. bahu ja TUnkI paN ghaNI mahattvanI vAt chhe.
vishva eTale samasta padArtho-lokAlok. te upar tarato arthAt samasta padArthone- lokAlokane jANe chhatAn paN te-rUp nahi thato evo bhinna rahe chhe. ahAhA! Avo gnAnasvabhAv chhe. bhAvashaktine kAraNe gnAnaguNanun vikArarahit je nirmaL pariNaman thAy chhe temAn samasta vishva jANavAmAn Ave chhe chhatAn gnAnanI paryAy vishvarUp thatI nathI. kevaL gnAnanI paryAy AkhA lokAlokane jANe chhe. lokAlok chhe mATe te paryAy jANe chhe em nathI. parantu potAnI paryAyanI evI ja shakti ane sAmarthya chhe. lokAlokane jANe chhatAn gnAnanI paryAy gneyarUp thaI nathI ane gney chhe te gnAnanI paryAyarUp thayun nathI. Avo ja vastuno sahaj svabhAv chhe. enA mahimAnI shI vAt! aho! AchAryadeve khUb gambhIr vAt karI chhe. tevI rIte shrutagnAnanI paryAy paN vishvane jANe chhe, chhatAn te paryAy vishvathI bhinna rahe chhe. shrutagnAnanI paryAy bhale parokShapaNe jANe, paN jANavAmAn koI chIj bAkI na rahe. kevaLagnAn ane shrutagnAnamAn pratyakSha-parokShano pher chhe, bIjo koI pher nathI. bIjI rIte kahIe to je rAganI mandatA chhe tene gnAn jANe chhe, chhatAn gnAnanun pariNaman rAgathI bhinna rahe chhe eTale ke vishva upar tare chhe.
vaLI te gnAnasvabhAv pratyakSha udyotapaNAthI sadAy antarangamAn prakAshamAn chhe. eTale ke par, man ke rAganI sahAy vinA potAnA anubhavamAn te pratyakSha thAy chhe. antarangamAn prakAshamAn vastu trikAL chhe. tethI evo anubhav paryAyamAn thatAn te paryAy paN sadA prakAshamAn rahe chhe. shaktimAnthI vyakti prakAshamAnarUp ja hoy chhe. gnAnasvabhAv potAthI prApta thAy chhe, rAganI mandatAthI nahi. Ane ekAnta kaho to te ekAnta ja chhe. samyak ekAnta vinA anekAntanun gnAn paN yathArtha thatun nathI. samyak ekAntamAn AvyA vinA paryAy, rAg ane nimittanun anekAntapaNAnun gnAn yathArtha thatun nathI. shrImad rAjachandre paN kahyun chhe ke-‘anekAnta paN samyak ekAnta evA nijapadanI prApti sivAy anya hetue upakArI nathI’ bhAI! A karavun saraL chhe kAraN ke (pote) je vastu chhe tene prApta karavI chhe. rAg potAmAn nathI tethI te prApta karavo sulabh nathI.
ahAhA! A gnAnasvabhAvane jeNe jANyo, anubhavyo tene te kevo jaNAy chhe? ke te avinashvar chhe. nAsh na thAy evo trikAL shAshvat gnAnasvabhAv chhe. te svatasiddha chhe, eTale tenun koI rktA nathI. vaLI te paramArtharUp chhe. Avo bhagavAn gnAnasvabhAv anubhavamAn jaNAy chhe. joyun? ‘bhagavAn gnAnasvabhAv’ em shabdo vAparyA chhe. jem AtmA bhagavAn
PDF/HTML Page 412 of 4199
single page version
chhe tem eno gnAnasvabhAv paN bhagavAn chhe. jeNe AvA AtmAne anubhavamAn lIdho tene te Avo chhe. parantu jene AvA AtmAno anubhav nathI tene te nathI, kemake AtmA shun chIj chhe tenI tene khabar nathI.
prabhu! tun Avo ja chhe. tArI jAt ja AvI chhe. sahaj vastu AvI chhe. gnAnasvabhAv vishva upar tarato chhe. eTale ke samasta vishvane jANavAmAn samartha hovA chhatAn tenAthI bhinna rahe chhe. gnAn gneyamAn gayA vinA gneyane jANe chhe. mATe gney gnAnathI bhinna chhe. Avo avinashvar, svatasiddha, paramArtharUp paripUrNa bhagavAn gnAnasvabhAv chhe. rAgathI bhinna paDI tenun bhAn thatAn, teno anubhav thatAn te Avo chhe em khyAlamAn Ave chhe. tenun nAm jinapaNun tathA samyagdarshanAdi dharma chhe. aho! ajainamAnthI jain thavAnI A alaukik vidhi chhe. paryAyamAn rAgathI bhinna paDIne bhagavAn gnAnasvabhAv anubhavamAn Avyo tyAre jANavAmAn Avyun ke pote parathI bhinna paripUrNa chhe ane svavedanamAn AvavA lAyak chhe. A prakAre parathI bhinna thaIne bhagavAn paripUrNa gnAnasvabhAvI vastumAn antar ekAgra thavun e ek nishchayastuti chhe, e kevaLInA guNanI stuti ane AtmAnA guNanI stuti chhe.
have kaunsamAn TIp vaDe khulAso kare chhe-
sharIr pariNAmane prApta dravyendriy, khanDakhanDagnAnarUp bhAvendriy ane indriyanA viShayabhUt padArtho-kuTumb parivAr, dev, shAstra, guru ityAdi badhAy paragney chhe ane gnAyak svayam bhagavAn AtmA svagney chhe. viShayonI AsaktithI te banneno ek jevo anubhav thato hato. nimittanI ruchithI gney-gnAyakano ek jevo anubhav thato hato. paN jyAre bhedagnAn vaDe bhinnatAnun gnAn thayun tyAre gney-gnAyakasankaradoSh dUr thayo. tyAre ‘hun to ek akhanD gnAyak chhun, gneyanI sAthe mAre kAI sambandh nathI’ Avun andaramAn (svasamvedan) gnAn thayun. A pahelA prakAranI stuti thaI.
PDF/HTML Page 413 of 4199
single page version
अथ भाव्यभावकसङ्करदोषपरिहारेण–
जो मोहं तु जिणित्ता णाणसहावाधियं मुणदि आदं। तं जिदमोहं साहुं परमट्ठवियाणया बेंति।। ३२ ।।
तं जितमोहं साधुं परमार्थविज्ञायका ब्रुवन्ति।। ३२ ।।
have bhAvyabhAvak-sankaradoSh dUr karI stuti kahe chhe-
paramArthanA vignAyako te sAdhu jitamohI kahe. 32.
gAthArtha– [यः तु] je muni [मोहं] mohane [जित्वा] jItIne [आत्मानम्] potAnA AtmAne [ज्ञानस्वभावाधिकं] gnAnasvabhAv vaDe anyadravyabhAvothI adhik [जानाति] jANe chhe [तं साधुं] te munine [परमार्थविज्ञायकाः] paramArthanA jANanArAo [जितमोहं] jitamoh [ब्रुवन्ति] kahe chhe.
TIkA– mohakarma phaL devAnA sAmarthya vaDe pragaT udrayarUp thaIne bhAvakapaNe pragaT thAy chhe topaN tenA anusAre jenI pravRutti chhe evo je potAno AtmAbhAvya, tene bhedagnAnanA baL vaDe dUrathI ja pAchho vALavAthI e rIte baLapUrvak mohano tiraskAr karIne, samasta bhAvyabhAvak-sankaradoSh dUr thavAthI ekatvamAn TankotkIrNa (nishchal) ane gnAnasvabhAv vaDe anyadravyonA svabhAvothI thatA sarva anyabhAvothI paramArthe judA evA potAnA AtmAne je (muni) anubhave chhe te nishchayathI ‘jitamoh jin’ (jeNe mohane jItyo chhe evA jin) chhe. kevo chhe te gnAnasvabhAv? A samasta lokanA upar tarato, pratyakSha udhotapaNAthI sadAy antarangamAn prakAshamAn, avinAshI, potAthI ja siddha ane paramArthasat evo bhagavAn gnAnasvabhAv chhe.
A rIte bhAvyabhAvak bhAvanA sankaradoShane dUr karI bIjI nishchayastuti chhe.
A gAthAsUtramAn ek mohanun ja nAm lIdhun chhe; temAn ‘moh’ padane badalIne tenI jagyAe rAg, dveSh, krodh, mAn, mAyA, lobh, karma, nokarma, man, vachan, kAy mUkIne agiyAr sUtro vyAkhyAnarUp karavAn ane shrotra, chakShu, ghrAN, rasan, sparshan-
PDF/HTML Page 414 of 4199
single page version
e pAnchanAn sUtro indriyasUtradvArA judAn vyAkhyAnarUp karavAn; em soL sUtro judAn judAn vyAkhyAnarUp karavAn ane A upadeshathI bIjAn paN vichAravAn.
bhAvArtha– bhAvak je moh tenA anusAr pravRutithI potAno AtmA bhAvyarUp thAy chhe tene bhedagnAnanA baLathI judo anubhave te jitamoh jin chhe. ahIn evo Ashay chhe ke shreNI chaDatAn mohano udray jene anubhavamAn na rahe ane je potAnA baLathI upashamAdi karI AtmAne anubhave chhe tene jitamoh kahyo chhe; ahIn mohane jItyo chhe; teno nAsh thayo nathI.
shiShyano prashna hato ke jyAre sharIranA varNanathI AtmAnAn varNan ane stuti thatAn nathI to AtmAnI-kevaLInI nishchayastuti kone kahe chhe? A prashnanA uttaramAn gAthA 31, 32 ane 33 mAn kevaLInA guNonI stuti kone kahevAy chhe enI vAt karI chhe. temAn pratham 31 mI gAthAmAn kahyun ke-dravyendriy, bhAvendriy ane tenA viShayo e traNeyanun lakSha chhoDIne gnAnAnandasvabhAv je parathI bhinna-adhik paripUrNa chhe teno anubhav karavo te pahelA prakAranI kevaLInI stuti chhe. have A gAthAmAn bIjA prakAranI stuti kone kahevAy te kahe chhe.
karmano udray Ave chhe te bhAvak chhe, ane te bhAvakane anusarIne je vikAr thAy chhe te bhAvya chhe. A bhAvya-bhAvakanI ektA chhe tyAn sudhI teTalo asthiratAno doSh chhe. ektA chhe eTale ke samaktiIne karmanA udrayanA anusAr vikArI pariNati thAy chhe enI vAt chhe. (ektAbuddhi chhe em nahi). samyagdraShTine AtmAnA Anandano anubhav hovA chhatAn paryAyamAn karmanA udray taraphanun valaN chhe. ene ahIn bhAvyabhAvak sankaradoSh kahe chhe. A doSh mithyAtvano nathI, paN chAritrano chhe. A doSh karmanA udrayanA kAraNe thAy chhe em nathI paN te karmanA udrayane anusarIne thatI potAnI pariNatinA kAraNe chhe. te pariNatine udrayathI dUr haThAvatAn (udrayane haThAvavAno nathI) par taraphanun joDAN chhUTI jAy chhe. tyAre tene bhAvyabhAvak-sankaradoSh dUr thAy chhe. A bIjA prakAranI stuti chhe.
bhAvak je karma chhe tene anusarIne paryAyamAn je vikAr thavAnI lAyakAt chhe te bhAvakanun bhAvya chhe. nimittanA valaNamAn bhAvyabhAvakapaNAnI ekapaNAnI je vRutti thAy chhe te bhAvya-bhAvak-sankaradoSh te. tene je jIte chhe bhAvyabhAvak doSh rahit thAy chhe. A andaranI potAnI stuti chhe. rAg ane nimittanun lakSha chhoDI svabhAvanun lakSha karavAthI, nimittane AdhIn je bhAvya-vikArI bhAv thato hato te thayo nahi tene ahIn kevaLInI bIjA prakAranI stuti kahe chhe. jene A bIjA prakAranI stuti thaI hoy tene pahelA prakAranI stuti to hoy ja chhe.
gnAnIe-munie mithyAtva to jItyo chhe, parantu haju karmano je udray Ave chhe temAn joDAN na karatAn gnAnasvabhAv vaDe sarva paradravyothI adhikapaNe potAnA svarUpamAn
PDF/HTML Page 415 of 4199
single page version
rahIne je udrayane jANe chhe te muni jitamoh kahevAy chhe. indriyonI ektA tUTI gaI chhe ane svabhAvanI ektA thaI chhe. tethI gnAnIne gney-gnAyak-sankaradoSh nAsh pAmyo chhe. paN haju asthiratAmAn karmano udray je bhAvak chhe te taraphanA jhukAvathI vikArarUp bhAvya thAy chhe. A bhAvyabhAvak-sankaradoSh chhe. nishchayathI AtmA kharekhar vikArano rktA nathI. tethI karmanA udayane bhAvak kahI te uday vikArarUp bhAvya karanAr chhe tem kahyun chhe. te bhAvya- bhAvak sambandhane gnAnIe potAnA svabhAvano Ashray laIne haThAvI dIdho. eTale ke udrayane anusarIne tene bhAvya je vikAr thato hato te svabhAvano Ashray thatAn thayo nahi. tyAre tene bhAvyabhAvakasankaradoSh dUr thayo. tethI tene paramArthanA jANanArAo jitamoh kahe chhe.
A gAthAmAn je mohakarmanI vAt chhe te chAritramohanI vAt chhe. chAritramohano udray Ave chhe temAn gnAnIne ektAbuddhi thatI nathI. parantu je asthiratA thAy chhe te karmane vash thatAn thAy chhe. te vikAranun-asthiratAnun je pariNaman chhe teno rktA gnAnI AtmA chhe. kAraN ke bhAvya thavAne lAyak gnAnI AtmA paN chhe. pravachanasAramAn 47 nayamAn ek rktRunay Ave chhe. temAn kahyun chhe ke jem rangarej rangane kare chhe tem dharmAtmA (paN) rAgarUpe pariName chhe. mATe te rAgano rktA dharmAtmA pote chhe. karmathI rAg thAy chhe ke karma rAgano rktA chhe em nathI. have kahe chhe ke jeNe potAnI paryAyane gnAyak taraph jhukAvIne nimitta-bhAvakane Ashraye je vikAr thato hato tene dUrathI chhoDI dIdho-eTale ke pahelAn vikAr karyo ane pachhI chhoDI dIdho em nahi, paN vikAr thavA ja na dIdho tene jitamoh kahe chhe.
jaD mohakarma phaL devAnA sAmarthyathI pragaT udrayarUp thAy chhe. phaL devAnA sAmarthyathI eTale anubhAgathI. ahIn je karma sattAmAn paDayAn chhe tenI vAt nathI, paN udrayamAn AvyAn chhe enI vAt chhe. udrayapaNe je karma pragaT thAy chhe te bhAvak chhe, ane vikArI thavAne lAyak je jIv chhe tene e karmano udray nimitta kahevAy chhe. karma bhAvak kone thAy chhe? ke je (jIv) karmane anusarIne vikAr-bhAvya kare chhe tene ja karmano uday bhAvak kahevAy chhe ane te jIvane bhAvya kahevAy chhe. bhAvak karmano uday to jaDamAn Ave chhe, parantu tenA anusAre jyAn sudhI pravRutti chhe tyAn sudhI asthiratA thAy chhe tathA bhAvyarUp vikAr thAy chhe. tethI bhAvya-bhAvak banne ek thAy chhe. ek thAy chhe eno artha em chhe ke banneno nimitta-naimittik sambandh thAy chhe. samaktiI chhe e jitendriy jin thayo chhe, parantu haju bhAvyabhAvak-sankaradoSh TALavAno bAkI chhe. chAritra-mohano udray Ave chhe ane tenA anusAre pravRutti thavAthI bhAvya-vikArIdashA thAy chhe. gnAnI te vikArI bhAvyano upasham kare chhe. te bIjA prakAranI stuti chhe.
PDF/HTML Page 416 of 4199
single page version
tyAre gnAnI AtmAnI, potAnI asthiratAthI tene anusaravAnI pravRutti hovAthI bhAvakanA nimitte bhAvya evA vikArabhAve pariName chhe. karmano udray Ave mATe tene anusaravun ja paDe em nathI. parantu karmano udray Ave tyAre jo tene anusare to te bhAvya thAy chhe. tyAn sudhI bIjA prakAranI stuti thatI nathI. AtmAnA guNanI shuddhi vadhe to tenI stuti thAy chhe. vikArI paryAy je nimittane anusarIne thAy chhe emAn bhAvyabhAvak-sankaradoSh chhe. A doShane je jIte tene bIjA prakAranI stuti-AtmAnA guNanI shuddhinI vRuddhi hoy chhe. aho! AchAryanI TIkA kevI gajab chhe! jANe ekalAn amRut ane nyAy bharyAn chhe! ‘जो इंदिये जिणित्ता’ eTale ke anindriy evA bhagavAn AtmAne je rAg, nimitta ane ek samayanI paryAyathI paN bhinna karIne anubhave arthAt matignAn, shrutagnAn dvArA je atIndriy Anandane anubhave-vede tene gaNadharadev jitendriy jin kahe chhe. A pahelA prakAranI stuti 31 mI gAthAmAn AvI gaI chhe. have samyagdraShTi jIv bhedagnAnanA baL vaDe bhAvya-bhAvakasankaradoShane jIte chhe tenI ahIn vAt chhe.
je AtmA bhedagnAnanA baL dvArA, uday taraphanA valaNavALA bhAvane na thavA detAn, dUrathI udayathI pAchho vaLIne, gnAyakabhAvane anusarIne sthiratA kare chhe tene bhAvyabhAvak- sankaradoSh TaLe chhe. ‘dUrathI ja pAchho vaLIne’ eTale shun? bhAvak evA udayane anusarIne AtmAnI paryAyamAn vikArI bhAvya thayun ane pachhI tenAthI haThe, pAchho vaLe em nahi. parantu bhedagnAnanA baLathI udayamAn joDAyo ja nahi arthAt udray taraphano vikArI bhAvya thayo ja nahi tene dUrathI pAchho vALyo em kahevAy chhe. svabhAv taraphanA valaNathI par taraphanun valaN chhUTI gayun tene ‘dUrathI ja pAchho vaLIne’ em kahyun chhe. ahAhA! bhedagnAnanA baL dvArA arthAt gnAyakabhAv taraphanA visheSh jhukAvathI ‘parathI bhinna hun ek gnAyak chhun’ em antarasthiratAnI vRuddhithI jene udray taraphanI dashA ja utpanna na thaI tene bhAvyabhAvak-sankaradoSh dUr thayo ane teNe mohane jItyo chhe. aho! kevaLI ane shrutakevaLIoe karelI e jitamoh jinanA svarUpanI kathanI kevI alaukik hashe!
keTalAk loko em mAne chhe ke jevo karmano udray Ave tevo bhAv jIvamAn thAy ja; tathA karma nimittapaNe thaIne Ave chhe tethI jIvane vikAr karavo ja paDe chhe. parantu em nathI. jIv pote karmanA udayane anusare to bhAvya-vikArI thAy. parantu bhedagnAnanA baL vaDe karmathI dUrathI ja pAchho vaLI udrayane anusare nahi to bhAvya-vikArI thAy nahi. udray jaD karmanI paryAy chhe ane vikAr AtmAnI paryAy chhe. jaDanI paryAy ane AtmAnI paryAy vachche atyant abhAv chhe. tethI udray Ave te pramANe vikAr thAy ke karavo paDe em nathI.
mohakarma chhe em enI asti siddha karI. have te phaL devAnA sAmarthyarUpe pragaT
PDF/HTML Page 417 of 4199
single page version
thayun-eTale ke sattAmAnthI te pAkamAn-udayamAn Avyun. jo jIv tene anusarIne bhAvya- vikAr kare to udrayane bhAvakapaNe pragaT thayo em kahevAy, ane moharUp thanAr jIvane bhAvya kahevAy chhe. bhAvya AtmAne bhedagnAnanA baL dvArA dUrathI ja pAchho vALavAthI udray taraphanun lakSha chhUTI jAy chhe ane potAnA svabhAv upar lakSha jAy chhe. Ane mohanun jItavun kahe chhe. je samaye uday Avyo te samaye ja, sAthe ja rAgano abhAv hoy chhe, pachhI nahi; kAraN ke uday Avyo tyAre tenA anusAre pariNaman na thayun ane tethI rAg utpanna ja thayo nahi.
ahAhA! ek-ek lITImAn keTalun bharyun chhe? lokonAn bhAgya chhe ke samayasAr jevun shAstra rachAI gayun. AmAn to mahAmunioe satnA DhanDherA pITayA chhe. shun adbhut TIkA chhe! AvI TIkA bharatakShetramAn kayAny nathI. ahA! vItarAgI munione AnandamAn jhulatAn jhulatAn vikalpa Avyo ane A shabdonI rachanA thaI gaI, karI nathI. te samaye shabdonI paryAy thavAnI hatI tethI thaI chhe. TIkAnA shabdonI paryAyanI janmakShaN hatI tethI thaI chhe. vikalpa Avyo tethI TIkA thaI chhe em nathI. TIkAnA shabdo A svarUpe pariNamavAnA hatA ja, mATe pariNamyA chhe. te kALe vikalpane nimitta kahevAy chhe.
kShAyik samaktiI ke munine paN bhAvak-nimittanA lakShe potAthI bhAvyarUp thavAnI lAyakAt paryAyamAn chhe. tethI bhAvak udayanA kALe tene anusAr jo pravRutti kare to AtmAne bhAvya kahevAy chhe. A bhAvya-bhAvak sankaradoSh chhe. Avo je bhAvya AtmA tene bhedagnAnanA baL vaDe arthAt potAnA puruShArtha vaDe par taraphanA valaNathI judo pADayo. tethI paranA lakShavALI vikArI dashA ja utpanna na thaI. udray to udayamAn rahyo ane potAnA puruShArtha vaDe AtmAne udayathI bhinna karatAn-pAchho vALatAn moh utpanna ja thayo nahi ane tethI bhAvya-bhAvak sankaradoSh dUr thaI gayo. nimittanun anusaraN chhUTatAn, tene anusAre je potAno puruShArtha thato hato te have upAdAnane anusarIne thAy chhe. tethI bhAvak evA mohakarmanA anusAre thatI asthiratArUp bhAvya dashA paN thatI nathI. samakitIne bhagavAn AtmAno Ashray to chhe ja. parantu jyAn sudhI potAno (asthiratArUpI) Undho puruShArtha chhe tyAn sudhI bhAvya thavAne te lAyak chhe. tethI jo karmano vipAk Ave tyAre tene anusare to bhAvya-bhAvakanI ektA thAy chhe. parantu jo savaLo puruShArtha kare arthAt nij svabhAvanA visheSh Ashray dvArA dUrathI ja udayathI pAchho vaLe to bhAvya-bhAvakanI ektA thatI nathI. je bhAvya vikArI thatun hatun te na thayun te enun jItavun chhe.
je sattAmAn mohakarma chhe te have phaL devAnA sAmarthyathI udayamAn Ave chhe. te samaye gnAnInI paryAyamAn tene anusarIne asthiratArUp bhAvya thavAnI yogyatA paN chhe. A pramANe bannenI asti siddha karI. have te gnAnI AtmA baLapUrvak mohano tiraskAr karIne nimitta
PDF/HTML Page 418 of 4199
single page version
taraphano Adar chhoDI de chhe. karmanA vipAkano anAdar karIne te gnAnI andar bhagavAn gnAyak trikALInA AdaramAn-AshrayamAn jAy chhe. tene bhAvya-bhAvakasankaradoSh dUr thAy chhe. A bhagavAn AtmA pote sarvagnasvabhAvI chhe tenI stuti chhe. bhAI! vastusthiti ja AvI chhe. potAnA bhAvamAn enun bhAsan thavun joIe. em ne em mAnI le te kAm Ave nahi. aho! kevaLInA anusAre A alaukik TIkA chhe. ‘paramArtha vachanikA’ mAn shrI banArasIdAs kahe chhe ke- ‘A chiThThI (vachanikA) yathAyogya sumatipramAN kevaLIvachan anusAr chhe. je jIv sAmbhaLashe, samajashe ane shraddhashe tene bhAgya anusAr kalyANakArI thashe.’ jyAre banArasIdAs Am kahe chhe to pachhI santonI to shun vAt?
karmanA udayanA kALe tene anusarIne je vikArI dashA thAy te doSh chhe. je muni mohano tiraskAr karIne eTale ke chAritramohanA udayane avagaNIne, tenun anusaraN chhoDI nij gnAyakabhAvane anubhave chhe te nishchayathI jitamoh jin chhe. A bIjA prakAranI stuti pahelA prakAranI stuti karatAn UnchI stuti chhe. 31 mI gAthAmAn jaghanya, 32 mI gAthAmAn madhyam ane 33 mI gAthAmAn utkRuShTa stuti kahI chhe.
jeTale anshe parathI haThI sva taraph Ave chhe teTalA anshe bhAvyabhAvakasankaradoSh dUr thAy chhe, bhAvyabhAvakanI ektA thatI hatI te dUr thAy chhe. A doSh dUr thatAn ekatvamAn TankotkIrNa (nishchal) ane gnAnasvabhAv vaDe anyadravyonA svabhAvothI thatA sarva bhAvothI paramArthe judA evA potAnA AtmAne te muni anubhave chhe. ahAhA! ‘णाणसहावाधियं’ eTale gnAnasvabhAv vaDe anyadravyonA svabhAvothI thatA sarvabhAvothI paramArthe bhinna evA potAnA AtmAne je muni anubhave chhe te nishchayathI jitamoh chhe. teNe mohane jItyo chhe paN haju TALyo nathI. mohano upasham karyo chhe paN kShay karyo nathI. eTalo puruShArtha haju mand chhe.
munine ane samakitIne draShTimAn rAgano abhAv chhe. tethI karmanA udraye rAg thAy chhe em nathI. parantu paryAyamAn rAg thavAnI lAyakAt chhe tethI bhAvak (karma) taraphanun valaN thatAn rAgarUp bhAvya thAy chhe. have muni, bhAvak je mohakarma tenI upekShA karIne-tenun lakSha chhoDIne ek gnAyakabhAv trikALI dhruv bhagavAnano Ashray kare chhe tene jitamoh jin kahe chhe. bhAI! A ek (gnAyak) bhAv jene yathArtha bese ene badhA bhAv yathArtha besI jAy. paN jene ek bhAvanAn ThekANAn na maLe te nAkhe karma upar. paN tethI shun thAy? (sansAr na maTe)
have kahe chhe-kevo chhe gnAnasvabhAv? 31 mI gAthAmAn je kahyun hatun e ja ahIn chhe. A samasta lok upar tarato chhe. gnAnanI paryAyamAn svaparaprakAshak thavAno svabhAv chhe. tethI gnAnasvabhAv vaDe te gneyane-lokane jANe chhe chhatAn te gneyathI bhinna rahe chhe. gneyane
PDF/HTML Page 419 of 4199
single page version
barAbar jANato hovA chhatAn gneyarUp thato nathI. tarato rahe chhe eTale jaNAvA yogya gneyathI judo rahe chhe. vaLI te gnAnasvabhAv pratyakSha udyotapaNAthI sadAy antarangamAn prakAshamAn chhe. tethI gnAnanI paryAy antaramAn AtmAne viShay banAvatAn te pratyakSha thAy chhe. Avo avinAshI bhagavAn gnAnasvabhAv potAthI ja siddha ane paramArtha sat chhe. ahAhA! AtmA to bhagavAn chhe paN teno gnAnasvabhAv paN bhagavAn chhe. A bhagavAnanI stuti chhe. eTale pote bhagavAn chhe tenI stuti chhe.
shiShye pUchhayun hatun ke tIrthankar ane kevaLInI nishchay stuti kem thAy? teno uttar em Apyo ke-AtmA rAg ane parathI bhinna paDIne ek nij gnAyakabhAvamAn ekAgra thaI tene anubhave te tenI stuti chhe. bhAvak karmano udray chhe ane bhAvya thavAne lAyak potAno AtmA bhAvya chhe. te bannenI ektA te bhAvyabhAvakasankaradoSh chhe. te doShane dUr karatAn bIjA prakAranI stuti thAy chhe.
gAthAsUtramAn ek mohanun ja nAm lIdhun chhe. te ‘moh’ pad badalIne tenI jagAe rAg, dveSh, krodh, mAn, mAyA, lobh, karma, nokarma, man, vachan, kAy mUkIne agiyAr sUtro vyAkhyAnarUp karavAn. chAritramohano udray karmamAn Avyo. tene anusarIne paryAyamAn rAgadveSharUp thavAnI yogyatAvALo dharmIno AtmA paN chhe. tethI udayane anusaratAn paryAyamAn bhAvya je rAg-dveSh thAy chhe te sankaradoSh chhe. have gnAyak-svabhAvanA ugra AshrayathI, udray taraphanun valaN chhoDatAn parathI bhed paDI jAy chhe ane tethI rAg-dveSh utpanna thatA nathI, parantu arAgI-adveShI pariNAm pragaT thAy chhe. tene rAg-dveShane jItavun kahe chhe.
rAg ane dveShamAn chArey kaShAy AvI jAy chhe. krodh tathA mAn dveSharUp chhe ane mAyA tathA lobh rAgarUp chhe. chAritramohano uday to jaDamAn Ave chhe. chhatAn samakitI ane munine paN chAritramohanA chArey prakAranA udrayane anusarIne kaShAyarUpe pariNamavAnI yogyatA chhe. parantu have tene chhoDI de chhe. kaShAy pragaT thayo ane pachhI tene jItIne chhoDI de chhe em nahi. parantu kaShAy utpanna ja thavA dIdho nahi. kaShAyanA udray taraphanun lakSha chhoDI arthAt tenun anusaraN chhoDIne svabhAvanA lakShe svabhAvanun anusaraN karatAn bhAvak ane bhAvyanun bhedagnAn thAy chhe. tethI bhAvya-kaShAy utpanna thato ja nathI tene kaShAy jItyo em kahevAy chhe.
ek bAju 47 shaktionA varNanamAn em kahyun ke karmanA nimitte thatA rAganun rktApaNun jIvane nathI. jIv rAgano arktA chhe evo eno svabhAv chhe. rAgane na kare evo tenAmAn arktA guN chhe. ‘samasta, karmathI karavAmAn AvelA, gnAtRutvamAtrathI judA je pariNAmo te pariNAmonA karaNanA uparamarUp arktRutvashakti.’ karmathI karavAmAn AvelA pariNAm eTale ke vikArI pariNAm jIv kare evo kharekhar emAn koI guN nathI. tethI
PDF/HTML Page 420 of 4199
single page version
paryAyamAn je vikAr thAy chhe tene karmanA nimitte thayelo dekhI karmathI karavAmAn Avelo chhe em kahyun chhe. jyAre ahIn kahe chhe ke rAganA bhAvyapaNe thavAnI lAyakAt jIvanI chhe, mATe te rAgano rktA chhe. pravachanasAramAn 47 nayomAn ek rktRutvanay chhe. emAn kahe chhe- Atmadravya rktRunaye, rangarejanI mAphak, rAgAdi pariNAmanun karanAr chhe,’ jyAn 47 shaktionun varNan karyun chhe tyAn dravyadraShTithI AtmA arktA chhe em kahyun chhe. shaktimAn draShTino viShay ane svabhAvanI apekShAe varNan chhe. tethI jIv rAgano rktA nathI evo arktAsvabhAvI kahyo chhe. jyAre ahIn paryAyamAn kShaNe kShaNe k kparAdhInatA ane svAdhInatA thAy chhe tenun gnAn karAvyun chhe. draShTi sAthe je gnAn pragaT thayun chhe te em jANe chhe ke jIv rktRunaye rAgarUpe pariNamanAr chhe. karmanA laIne jIv rAgarUpe thAy chhe em nathI. tem ja rAg karavA lAyak chhe em paN nathI. parantu rAgarUpe jIv (svayam) pariName chhe tethI rktA kahevAy chhe. chhatAn paN rktRunay sAthe arktRunay hovAthI rAgano gnAnI sAkShI ja chhe, jANanAr ja chhe. rAgane na kare evo arktRutvaguN AtmAmAn chhe. chhatAn paryAyamAn je rAg thAy chhe te karmanA nimitte, karmane anusarIne thavAnI yogyatA paryAyamAn hovAthI thAy chhe. te par taraphanun valaN chhoDI svanun valaN karavun te sAcho puruShArtha chhe. shakti ane dravyasvabhAvanI apekShAe jIvane rAg-dveShano bhogavaTo nathI, kemake tenAmAn abhoktRutva shakti chhe. karmanA nimittathI thatAn vikArIbhAvanA uparamarUp AtmAno anubhav te kharekhar potAno bhogavaTo chhe. A guN ane dravyane abhed karIne vAt chhe. parantu jyAre paryAyamAn shun chhe te siddha karavun hoy tyAre bhoktRutva nayathI sukh-dukh, sankalpa-vikalpa, puNya-pAp ane rAg-dveShano bhogavanAr chhe. Avo ek nay chhe, parantu parane AtmA bhogavanAr nathI. dhavalanA chhaTThA bhAgamAn paN kahyun chhe ke antarang kAraN pradhAn chhe, nimitta nahi.
prashna– svAmI-kArtikeyAnuprekShAmAn Ave chhe ke-juo pudgalanI shakti! te kevaLagnAnane paN roke chhe. kevaLagnAnane roke evun kevaLagnAnAvaraNIy karma chhe ne?
uttara– e to pudgalamAn nimitta thavAnI utkRuShTamAn utkRuShTa keTalI shakti chhe te batAvyun chhe. kevaLagnAnAvaraNIy karmano uday Avyo mATe kevaLagnAn rokAyun chhe em nathI. uday to jaDamAn chhe, ane udrayane anusaravAnI lAyakAt potAnI chhe. mATe gnAn potAthI hINapaNAne prApta thayun chhe. pariNatimAn viShayano pratibandh thatAn thoDo viShay kare chhe ane ghaNo chhoDI de chhe. te potAthI thAy chhe, gnAnAvaraNIy karma to emAn nimitta chhe. gnAnAvaraNIy karmano uday bhAvakapaNe Ave chhe te tenI sattAmAn chhe ane jIvanI sattAmAn potAnA kAraNe tene anusarIne gnAnI hINI dashA thavAnI bhAvya dashA thAy chhe. te bhAvya- bhAvakasankaradoSh chhe. have paryAyane pUrNa nirmaL karavA, pUrNAnandasvarUp bhagavAn kevaLagnAnano pinD chhe teno pUrNa Ashray