Pravachan Ratnakar-Gujarati (English transliteration). Gatha: 170-172.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 87 of 210

 

PDF/HTML Page 1721 of 4199
single page version

(उपजाति)
भावास्रवाभावमयं प्रपन्नो
द्रव्यास्रवेभ्यः स्वत एव भिन्नः।
ज्ञानी सदा ज्ञानमयैकभावो
निरास्रवो ज्ञायक एक एव।। ११५।।

shlokArtha– [भावास्रव–अभावम् प्रपन्नः] bhAvAsravonA abhAvane pAmelo ane [द्रव्यास्रवेभ्यः स्वतः एव भिन्नः] dravyAsravothI to svabhAvathI ja bhinna evo [अयं ज्ञानी] A gnAnI- [सदा ज्ञानमय–एक–भावः] ke je sadA ek gnAnamay bhAvavALo chhe te- [निरास्रवः] nirAsrav ja chhe, [एकः ज्ञायकः एव] mAtra ek gnAyak ja chhe.

bhAvArtha– rAgadveShamohasvarUp bhAvAsravano gnAnIne abhAv thayo chhe ane dravyAsravathI to te sadAy svayamev bhinna ja chhe kAraN ke dravyAsrav pudgalapariNAmasvarUp chhe ane gnAnI chaitanyasvarUp chhe. A rIte gnAnIne bhAvAsrav tem ja dravyAsravano abhAv hovAthI te nirAsrav chhe. 11p.

* * *

samayasAr gAthA 169 mathALu

have, gnAnIne dravyAsravano abhAv chhe em batAve chhe-

* gAthA 169 TIkA uparanun pravachan *

‘je pUrve agnAn vaDe bandhAyelA mithyAtva, avirati, kaShAy ane yogarUp dravyAsravabhUt pratyayo chhe, te anyadravyasvarUp pratyayo achetan pudgalapariNAmavALA hovAthI gnAnIne mATInAn DhephAn samAn chhe.’

juo, shun kahe chhe? ke rAganI ekatvabuddhithI utpanna thato agnAnabhAv ane agnAnapUrvakanA rAg-dveSh bandhanun kAraN bane chhe. puNya-pariNAmane karavun e gnAtA-draShTAsvabhAvI bhagavAn AtmAno svabhAv nathI; e te agnAnabhAv chhe ane te-pUrvakanA kaShAyabhAv mithyAtvAdinA bandhanun kAraN thAy chhe.

paN jeNe rAgathI potAnA gnAyakatattvane bhinna pADayun ane paryAyamAn gnAn ane Anandano svAd lIdho chhe evA dharmIne pUrve agnAn vaDe bandhAyelA je jaD paramANuo- darshanamohano thoDo ansh arthAt samyakmohanIyanA rajakaNo je kShayopasham samakit pragaT thayun chhe chhatAn hoy chhe te, tathA avirati, kaShAy ane yogarUp dravyAsravabhUt pratyayo chhe; paN te anyadravyasvarUp pratyayo achetan pudgalapariNAmavALA hovAthI tene mATInAn DhephAn samAn chhe. jem mATInAn DhephAn ajIv chhe, gney chhe tem e


PDF/HTML Page 1722 of 4199
single page version

pratyayo paN ajIv ane gney chhe. jem mATInAn DhephAn pudgalaskandho chhe tem e pratyayo paN tevA ja skandho chhe.

vaLI kahe chhe-‘te to badhAy, svabhAvathI ja mAtra kArmaN sharIr sAthe bandhAyelA chhe- sambandhavALA chhe, jIv sAthe nahi.’

mithyAtva, avirati, kaShAy ane yoganA paramANuo jeo jaD achetan chhe te mAtra kArmaN sharIr sAthe bandhAyelA chhe, jIv sAthe nahi. mithyAtvAdi jaD pratyayone AtmA sAthe sambandh nathI. vaLI paryAyamAn dravyakarma sAthe je nimitta-naimittik sambandh chhe tene gnAnIe toDI nAkhyo chhe. eTale dravyakarmane pudgal kArmaN sharIr sAthe ja sambandh chhe. sadAy chaitanyaghanasvarUp bhagavAn AtmAne to dravyakarma sAthe nimitta-naimittik sambandh chhe ja nahi; ane AvA AtmAnI jene draShTi thaI chhe evA gnAnIe paryAyamAn je nimittapaNAno sambandh chhe te toDI nAkhyo chhe. tethI samakitIne mithyAtva prakRiti kadAch sattAmAn hoy topaN te prakRitinA paramANune kArmaN sharIr sAthe sambandh chhe, jIv sAthe nahi. gnAnIne dravyAsravo sAthe sambandh chhe ja nahi. have kahe chhe-

‘mATe gnAnIne dravyAsravano abhAv svabhAvathI ja siddha chhe.’

jem sharIr, vANI, strI-kuTumb-parivAr Adi par padArtha par ja chhe, enI sAthe AtmAne kAI sambandh nathI tem gnAnIne dravyAsravothI kAI sambandh nathI. par chIj potapotAnA kAraNe dravya-guNapaNe kAyam rahIne paryAyamAn badalIne rahI chhe. sharIr potAnA dravya-guNamAn potAnI paryAy karIne rahyun chhe; bIjA AtmAo, bIjA sharIro ke pudgalo potapotAnA dravya- guNamAn potapotAnI paryAy karIne rahelAn chhe. kArmaN sharIr chhe te paN potAnA dravya-guN- paryAyamAn rahelun chhe. karma-paramANuo kAI AtmAnI paryAyamAn AvyA nathI. bhAI! AtmAne ane par dravyone kAI sambandh chhe ja nahi. mATe gnAyakamUrti bhagavAn AtmAno jene Ashray thayo chhe te gnAnIne dravyAsravano abhAv svabhAvathI ja siddha chhe kemake paramANuono sambandh jaD sAthe ja chhe.

savAre bhedAbhedaratnatray mokShanun kAraN chhe em Avyun hatun ne? eno khulAso-

juo, bhedaratnatray chhe te rAg chhe. shuddha chidAnandaghan bhagavAn AtmAnA Ashraye jene samyagdarshan-gnAn ane svarUpAcharaN pragaT thayAn chhe evA nishchayadraShTivantane bhedaratnatrayarUp shubharAg Ave chhe. tene nishchay abhedaratnatrayano sahakArI jANIne vyavahAr mokShanun kAraN kahyun chhe. bhedaratnatray rAg hovAthI chhe to bandhanun ja kAraN, parantu vAstavik mokShanun kAraN je abhed ratnatray tenA sahacharapaNe evo ja rAg hoy chhe tethI Arop ApIne tene vyavahAr mokShanun kAraN kahevAmAn Avyun chhe. abhedaratnatray


PDF/HTML Page 1723 of 4199
single page version

ek ja nishchayathI mokShanun kAraN chhe; topaN jene nishchay-draShTi thaI chhe, kartAbuddhi chhUTI gaI chhe, chhatAn rAg (bhedaratnatrayano) Ave chhe evA dharmI jIvanA bhedaratnatrayanA pariNAmane Arop ApIne abhedaratnatrayanI sAthe mokShanun kAraN kahyun chhe.

bhAI! AtmA shun chIj chhe enI jene khabar ja nathI evA agnAnIne to vyavahAr ja nathI. jene abhedanI draShTi nathI ene kayAn bhedaratnatray chhe? agnAnIno dev-guru-shAstranI shraddhAno rAg kAI vyavahAr nathI, e to vyavahArAbhAs chhe. gnAnIne je rAg thAy chhe tene te mAtra jANe ja chhe, karato nathI ane evA jANanAranI je draShTi ane sthiratA andaramAn thayAn chhe te ja vAstavik mokShanun kAraN chhe. AvI vAt chhe.

* gAthA 169 bhAvArtha uparanun pravachan *

‘gnAnIne je pUrve agnAnadashAmAn bandhAyelA mithyAtvAdi dravyAsravabhUt pratyayo chhe te to mATInAn DhephAnnI mAphak pudgalamay chhe tethI teo svabhAvathI ja amUrtik chaitanyasvarUp jIvathI bhinna chhe.’

gnAnIne dravyAsravabhUt pratyayo enA dravyamAn to nathI paN enI paryAyamAn paN eno abhAv chhe. jem paryAyamAn rAg-dveShano sambandh chhe tem paryAyamAn karmano sambandh nathI. temano bandh vA sambandh pudgalamay kArmaN sharIr sAthe ja chhe, chinmay jIv sAthe nahi. bhagavAn AtmA to pragnA brahmasvarUp chaitanyamay ja chhe; enI sAthe jaD achetan evA karmane kAI paN sambandh nathI.

laukikamAn strI-kuTumb-parivAr vagerene A amArA sambandhIo chhe em nathI kahetA? A amArA nAtIlA chhe ane emanI sAthe amAre khUb purANo sambandh chhe em kahe chhe ne? bApu! konI sAthe tAre sambandh? bahu to agnAnamAn tAre rAg-dveSh ane vikAr sAthe sambandh chhe; gnAnamAn to e sambandh paN nathI. tyAn have anya sAthe sambandh kayAnthI Avyo? pudgalakarma sAthe paN sambandh kayAnthI hoy? ahA! chaitanya bhagavAn AnandanA nAthane jyAn rAganA kartApaNAthI bhinna bhAL‌yo tyAn ene karmanA jaD pudgalo sAthe to sambandh nathI, bhAvAsrav sAthe paN sambandh nathI.

gnAnIne bhAvAsravano abhAv hovAthI dravyAsravabhUt pratyayo navAn karmanA AsravaNanun kAraN thatA nathI. jaD karma udayamAn Ave, paN mithyAtva ane tatsambandhI rAgadveSharUp bhAvAsravo nathI to jUnAn karma navA bandhanun kAraN thatAn nathI. AgaL A vAt AvI gaI ke jaDakarma chhe te kharekhar Asravo chhe ane navA bandhananun kAraN chhe; paN kone? mithyAtva ane rAg-dveShapaNe pariName tene. mithyAtva ane rAg dveSh na kare to te karmano uday navAn karmanA AsravaNanun kAraN nathI. tethI A apekShAe paN gnAnIne dravyAsravano abhAv chhe.


PDF/HTML Page 1724 of 4199
single page version

ek to dravyAsrav pudgal chhe mATe sambandh nathI; ane bIjun gnAnIne bhAvAsravano abhAv chhe eTale dravyAsravo bandhanun kAraN nahi thatA hovAthI gnAnIne dravyakarma nathI. A pramANe gnAnIne dravyAsravano abhAv ja chhe.

have A arthanun kaLasharUp kAvya kahe chhe-

* kaLash 11pa shlokArtha uparanun pravachan *

‘भावास्रव–अभावम् प्रपन्नः’ bhAvAsravonA abhAvane pAmelo...

matalab ke dharmI jIv shuddha dravyasvabhAvanA avalambanathI mithyAtva tathA anantAnubandhInA rAg-dveSharUp bhAvAsravanA abhAvane pAmelo chhe. ahAhA! jene rAganun kartApaNun chhUTI gnAtA-draShTA svabhAvano anubhav thayo chhe te dharmI bhAvAsravanA abhAvane pAmelo chhe. samakitIne bhAvAsravano eTale mithyAtva ane anantAnubandhInA rAg-dveShano abhAv ja chhe. A nAstithI vAt karI. astithI kahIe to dharmI jIv bhagavAn je trikAL gnAnAnandasvarUp chhe tene pAmelo chhe.

anAdithI jIv rAg-dveSh-moharUp bhAvAsravane pAmato hato. rAgadveSh mArA ane e mArAn kartavya em anAdithI kartApaNun mAnato hato. have kartApaNAno tyAg karI te ja jIv jyAre-hun to paramAnandano nAth shuddha chaitanyaghan prabhu ek gnAtA-draShTA chhun, jagat Akhuny mAtra gney chhe, drashya chhe-em potAnA gnAtA-draShTAsvarUpane dhyey banAvI temAn antarlIn thayo tyAre te bhAvAsravanA abhAvane pAmelo gnAnI chhe.

anAdithI puNya-pApanA bhAv je Asravo chhe tene je pAmelo chhe te mithyAdraShTi agnAnI chhe. je vastu potAthI bhinna chhe e chIjane potAnI mAne te jIv agnAnI mithyAdraShTi chhe. e Undho puruShArtha kare chhe ne? bhAI! agnAnI ke gnAnI-koIne koI kArya puruShArtha vinAnun hotun nathI. paramANumAn paN tenun kArya tenI vIryashaktinA kAraNe ja hoy chhe. AtmAnI jem paramANumAn paN vIryashakti chhe. agnAnI bhinna chIjane potAnI mAne chhe, paN em chhe nahi ane em banavun sambhavit paN nathI. chhatAn potAnI mAne chhe ane rAgadveSh kare chhe; e pramANe eNe Undhun vIrya phoravyun chhe.

shrImade lakhyun chhe ke-‘digambaranA AchAryo em kahe chhe ke jIvano mokSha thato nathI, mokSha samajAy chhe.’ ahAhA! chidAnandaghan prabhu anAkuL shAnt ane Anandarasano amAp-amAp gambhIr jeno behad svabhAv chhe evA bhagavAn AtmAno mokSha thato nathI. jIvane pahelAn mAnyatA hatI ke hun rAgathI bandhANo chhun; gnAn thatAn hun mokShasvarUp ja chhun em samajAy chhe. AtmA rAgathI bhinnasvarUp ja chhe em antar-anubhavamAn samajANun tyAre te mukta ja chhe, muktasvarUp ja chhe. AvA gnAyakane


PDF/HTML Page 1725 of 4199
single page version

muktasvarUpe-abaddhasvarUpe dekhavo e jainashAsan chhe. (gnAnI paryAyamAn jainashAsan pAmelo chhe.)

samayasAr gAthA 14 ane 1p mAn paN Avyun ke-AtmA abaddhaspRuShTa chhe. ahA! rAgathI e bandhAyelo nathI to pachhI karmathI e bandhAyelo chhe e vAt kayAn rahI? (na rahI). sUkAyelA nALiyeramAn jem goLo chhUTo hoy chhe tem bhagavAn AtmA rAg ane karmathI chhUTun tattva chhe.

pravachanasAr, gAthA-200 mAn Ave chhe ke-anAdi sansArathI gnAyak gnAyakabhAvapaNe ja rahyo chhe. anek gneyane jANavApaNe pariNamyo hovA chhatAn sahaj anantashaktivALA gnAyakasvabhAv vaDe ekarUpatAne chhoDato nathI. agnAnI jIvone mohane laIne anyathA adhyavasit thAy chhe. ahAhA...! bhagavAn AtmA to sadA nirmaLAnand sachchidAnand prabhu chhe. sat nAm shAshvat gnAn ane Anandano goLo bhagavAn AtmA chhe. dhruv-dhruv-dhruv anAdi-anant gnAyakabhAv gnAyakabhAvarUpe ja chhe. paragneyane jANavA chhatAn shuddha tattva paragneyapaNe thayun nathI, chhe nahi ane thashe nahi.

have AvI (svabhAv-vibhAvanA bhedagnAnanI) vAt samajavAnI lokone phurasad hoy nahi eTale bichArA koI upavAs karavAmAn, to koI vrat pALavAmAn, koI jAtrA-bhakti karavAmAn ane koI mandiro bandhAvavAmAn joDAI gayA chhe. paN bhAI! e badhI jaDanI kriyAo to jaDanA kAraNe enA kALamAn thAy chhe ane e kALe tane jo shubharAg hoy to puNyabandh thAy paN dharma nahi. paradravyanI kriyA-kALe rAganun nimitta ho bhale, paN nimitta kAI karatun nathI. nimitta hoy chhe kharun, paN nimitta paramAn kAI (kArya) kare chhe em nathI. lokone A khaTake chhe. karmano uday nimitta hoy to vikAr thAy chhe em mAne chhe temane A khaTake chhe. parantu evI mAnyatA ayathArtha chhe. upAdAnanI te te samayanI ‘yogyatA ja’ te te prakAre thavAnI chhe.

prashna– paramAtmAnI divyadhvanithI AtmAne gnAn thAy chhe-em Ave chhe ne? banArasI- vilAsamAn kahyun chhe ke-

‘‘OMkAr dhuni suni artha gaNadhar vichArai;
rachi Agam upadesh bhavik jIv sanshay nivArai.’’

uttara– bhAI! nimittanAn (nimittanI mukhyatAnAn) kathan em ja Ave. jIv svayam potAthI sanshay TALe to vANIne nimitta kahevAy chhe. bAkI bhagavAn gnAyakanI antardraShTi karatAn je gnAn thayun te sanshay rahit gnAn chhe-ane te svabhAvanA puruShArthathI svata thayun chhe; nimittathI nahi. kahyun chhe ne ke-


PDF/HTML Page 1726 of 4199
single page version

‘‘jin sohI hai AtmA anya soI hai karma,
yahI vachanase samajale jin-pravachan kA marma.’’

rAgAdi paN anya karma chhe, AtmA nahi. bhagavAn trilokInAthanI vANIno A marma chhe. bhAI! jainashAsan koI vADo nathI, vastunun svarUp chhe. bhagavAn! tun muktasvarUp chho, ane je shuddhopayogamAn AtmA muktasvarUp jaNAyo te shuddhopayog jainashAsan chhe.

have AvI antardraShTinI vAtamAn sUjh paDe nahi eTale vrat karavAn, dayA pALavI, bhakti karavI, dAn karavun ityAdi bAhya kriyAomAn jIv lAgI jAy chhe, kemake emAn jhaT samaj paDe chhe. mahAvaro chhe ne eno? vaLI bIjAne paN khabar paDe ke k kkaryun. paN bhAI! e to badhI bahAranI kriyAo chhe. emAn kayAn AtmA chhe? janma-maraNano ant karavo hoy to enAthI nahi thAy. bhagavAn! potAne samajyA vinA ane antardraShTi karyA vinA jIv anAdithI dukhI chhe. A moTA rAjAo ane karoDapati sheThiyAo badhA AtmadraShTi vinA dukhI ja chhe. shAntarasano samudra evA bhagavAn AtmAne bhUlIne teo kaShAyanI agnimAn baLI ja rahyA chhe. chhahaDhAlAmAn Ave chhe ne ke-

‘‘yah rAg Ag dahai sadA, tAtain samAmRut seIe.
chir bhaje viShay-kaShAy ab to, tyAg nijapad beIe.’’

bhAI! anantakAL viShay-kaShAy sevyA, have to tene chhoDI antardraShTi kar. potAnI andar vikAranA pariNAm thAy chhe ene chhoDavAnun gnAnIo kahe chhe, parane sevavAnI ane chhoDavAnI koI vAt nathI, kemake parane koN seve ane chhoDe chhe? ahIn to em kahe chhe ke-viShay- kaShAyarahit andar Anandano nAth bhagavAn chhe enI sevAmAn ekavAr Av. tethI tane Anand thashe, sukh thashe ane andar bhaNakAr vAgashe ke have hun alpakALamAn mukti pAmIsh.

ahA! samyaggnAn je thayun te bhAvAsravathI rahit thayun chhe. bhale mati-shrutagnAn ho topaN eNe svagneyane pakaDayun chhe ne? samyak mati-shrutagnAn kevaLagnAnane bolAve chhe eTale ke te kevaLagnAnane prApta karavAnun kAraN chhe.

prashna– bahAramAn mandir Adi bandhAve, moTA gajarath kADhe to dharmanI prabhAvanA thAy ne?

uttara– shuddha svabhAvamAn ekAgratA pUrvak vignAnaghanasvabhAvanI paryAyamAn vRuddhi thavI te nishchay prabhAvanA chhe. AvI nishchay-prabhAvanA jene pragaT thaI chhe tevA jIvanA


PDF/HTML Page 1727 of 4199
single page version

shubharAgane vyavahAr prabhAvanA kahe chhe. bahAramAn jaDanI kriyAmAn to enun kAI kartavya nathI. lokone ekalo vyavahAr gaLe vaLagyo chhe, paN agnAnIno shubharAg kAI vyavahAr prabhAvanA nathI. (e to prabhAvanAno AbhAsamAtra chhe) have kahe chhe-

A rIte bhAvAsravanA abhAvane pAmelo ane ‘द्रव्यास्रवेभ्यः स्वतः एव भिन्नः’ dravyAsravothI to svabhAvathI ja bhinna evo ‘अयं ज्ञानी’ A gnAnI ‘सदा ज्ञानमय–एक–भावः’ ke je sadA ek gnAnamayabhAvavALo chhe te ‘निरास्रवः’ nirAsrav ja chhe.

ahAhA...! abhed ek gnAn je shuddha AtmA tene pAmelo gnAnI sadAy gnAnamayabhAvavALo hovAthI nirAsrav ja chhe. A mithyAtva ane anantAnubandhI kaShAyanA abhAvanI apekShAe vAt chhe. asthiratAno je rAg chhe tene svabhAvanA avalambane TALavAno prayatna chhe tethI tene gauN karIne gnAnI nirAsrav ja chhe em kahyun chhe. vaLI ‘एकः ज्ञायकः एव’ mAtra ek gnAyak ja chhe. gnAnI jANanAr-jANanAr-jANanAr ja chhe; parane jANanAr em nahi, paN jANanArane jANanAro te gnAyak ja chhe.

* kaLash 11pa bhAvArtha uparanun pravachan *

‘rAgadveShamohasvarUp bhAvAsravano gnAnIne abhAv thayo chhe ane dravyAsravathI to te sadAy svayamev bhinna ja chhe.’ jaD dravyAsravothI to agnAnI paN bhinna chhe, paN e mAne chhe viparIt ke-mAre ane dravyakarmane sambandh chhe. dravyAsrav pudgalapariNAmasvarUp chhe ane gnAnI chaitanyasvarUp chhe tethI gnAnI dravyAsravathI svabhAvathI ja bhinna chhe.

‘A rIte gnAnIne bhAvAsrav tem ja dravyAsravano abhAv hovAthI te nirAsrav ja chhe.’ gnAnI mithyAtva ane anantAnubandhI kaShAyanA abhAvavALo ane samakit ane svarUpasthiratAvALo hovAthI tene ahIn nirAsrav ja kahyo chhe. koI ekAnte pakaDI bese ke tene Asravanun astitva ja nathI to em nathI.

bApu! anantakALamAn nahIn karelI A vAt chhe. bhagavAn! tun panchamahAvratadhArI digambar sAdhu anantavAr thayo paN svarUpe grahyA vinA ekalI rAganI kriyAomAn vyasta rahIne tyAn ne tyAn (sansAramAn) ja rokAI rahyo. bAkI gnAn thatAn gnAnI to nirAsrav ja hoy chhe; te alpakALamAn muktine pAme chhe. AvI vAt chhe.

[pravachan nan. 233 * dinAnk 16-11-76]

PDF/HTML Page 1728 of 4199
single page version

कथं ज्ञानी निरास्रव इति चेत्–

चउविह अणेयभेयं बंधंते णाणदंसणगुणेहिं।
समए समए जम्हा तेण अबंधो त्ति णाणी दु।। १७०।।
चतुर्विधा अनेकभेदं बध्नन्ति ज्ञानदर्शनगुणाभ्याम्।
समये समये यस्मात् तेनाबन्ध इति ज्ञानी तु।। १७०।।

have pUchhe chhe ke gnAnI nirAsrav kaI rIte chhe? tenA uttaranI gAthA kahe chhe-

chauvidh pratyay samayasamaye gnAnadarshanaguNathI,
bahubhed bAndhe karma, tethI gnAnI to bandhak nathI. 170.

gAthArtha– [यस्मात्] kAraN ke [चतुर्विधाः] chAr prakAranA dravyAsravo [ज्ञानदर्शन– गुणाभ्याम्] gnAnadarshanaguNo vaDe [समये समये] samaye samaye [अनेकभेदं] anek prakAranun karma [बध्नन्ति] bAndhe chhe [तेन] tethI [ज्ञानी तु] gnAnI to [अबन्धः इति] abandh chhe.

TIkA– pratham, gnAnI to AsravabhAvanI bhAvanAnA abhiprAyanA abhAvane lIdhe nirAsrav ja chhe; parantu je tene paN dravyapratyayo samay samay prati anek prakAranun pudgalakarma bAndhe chhe, tyAn gnAnaguNanun pariNaman ja kAraN chhe.

* * *

samayasAr gAthA 170 mathALu

have pUchhe chhe ke gnAnI nirAsrav kaI rIte chhe?-tenA uttaranI gAthA kahe chhe.

ahAhA...! shuddhachidAnandasvarUp akhanD ek gnAnasvarUp bhagavAn AtmAnI draShTi ane anubhav jene thayAn te gnAnI chhe, dharmI chhe. tene gnAnI kaho, dharmI kaho vA samyagdraShTi kaho-e badhun ekArthavAchak chhe. evA gnAnIne mithyAtva ane anantAnubandhI Asravano abhAv chhe. chAhe to dayA, dAn, vrat, bhaktinA shubhabhAv ho ke hinsA, jUTh, chorI, viShayavAsanAnA ashubhabhAv ho-banne bhAv Asrav chhe. gnAnI enAthI rahit chhe. vaLI jaDakarma-dravyAsravothI te svabhAvathI ja bhinna chhe. A vAt AgaLanI gAthAomAn AvI gaI chhe.


PDF/HTML Page 1729 of 4199
single page version

have ahIn shiShya pUchhe chhe ke gnAnI nirAsrav kaI rIte chhe? bas, gnAnI thayo eTale nirAsrav thaI gayo? AvI AshankA pUrvak pUchhe chhe tene A gAthAmAn uttar ApavAmAn Ave chhe.

* gAthA 170 TIkA uparanun pravachan *

‘pratham, gnAnI to AsravabhAvanI bhAvanAnA abhiprAyanA abhAvane lIdhe nirAsrav ja chhe.’ dharmI jIvane puNya-pAparUp AsravabhAv karavAno abhiprAyamAn abhAv chhe. AsravabhAv karavA lAyak chhe evA abhiprAyathI gnAnI rahit chhe; tethI tene nirAsrav kahevAmAn Ave chhe.

jene samakit thayun chhe, samyaggnAn thayun chhe evA dharmI jIvane shubhAshubh bhAvanI bhAvanA nathI, shubhAshubh bhAv karavAno abhiprAy nathI. ahAhA...! dharmAtmAne dayA, dAn, bhakti Adi shubhabhAv karavA yogya chhe em abhiprAy nathI. gajab vAt chhe! shuddha chaitanyaghanasvarUp pUrNAnandano nAth bhagavAn AtmA chhe. tenAn shraddhAn-ruchi ane Ashray jene thayAn chhe tene shuddha chaitanyasvabhAvanI ekAgratAnI bhAvanAmAn puNya-pApanI bhAvanAno abhiprAyamAn abhAv chhe. aho! bhagavAnanI divyadhvanimAn je Avyun te ahIn samayasAramAn AchArya kundakundadeve kahyun chhe. vAh! santo bhagavAnanA ADatiyA thaIne bhagavAnano sandesh jagat samakSha jAher kare chhe.

kahe chhe-bhAI! 84 nA janma-maraNanA pherA maTADavAno upAy andar je pUrNAnandano nAth shuddha chidAnandaghan paramAtmA prabhu paDayo chhe tenI draShTi-ruchi ane abhiprAy bAndhavo te chhe. dharmanun pratham pagathiyun samyagdarshan chhe, arthAt dharmanI sharUAt samyagdarshanathI thAy chhe.

nimitta, rAg ane alpagnapaNun-e badhAnI upekShA ane pUrNa sarvagnasvabhAvI bhagavAn AtmAnI apekShA ane te pUrvak shuddha AtmAno anubhav thavo te samyagdarshan chhe. samakitI jANe chhe ke-hun sharIr, man, vANI ke puNya-pAp ke alpagna nathI, hun to chaitanyarasakand paripUrNa sarvagnasvabhAvI bhagavAn chhun. bhagavAnane je paryAyamAn sarvagnapaNun pragaT chhe te kayAnthI Avyun? andar AtmAmAn sarvagnapaNAno svabhAv paDayo chhe to bahirmukh valaNano tyAg karI antarmukh valaN vaDe tenI pratItipUrvak paripUrNa antar-ekAgratA karavAthI te pragaT thayun chhe.

ahIn kahe chhe-dharmIne antaramukh valaN hovAthI abhiprAyamAn-shraddhAnamAn Asrav eTale puNya-pApanA bhAvanI bhAvanA-eTale te bhalA chhe, karavA yogya chhe evI chintavanA-no abhAv chhe. puNya-pApanA bhAv gnAnIne Ave chhe kharA, paN te karavA


PDF/HTML Page 1730 of 4199
single page version

lAyak chhe evo bhAv tenA abhiprAyamAnthI chhUTI gayo chhe. A kAraNathI gnAnI nirAsrav ja chhe. joyun ‘ja’ lIdhun chhe. abhiprAyanI apekShAe gnAnI nirAsrav ja chhe. have kahe chhe-

‘parantu je tene paN dravyapratyayo samay samay prati anek prakAranun pudgalakarma bAndhe chhe, tyAn gnAnaguNanun pariNaman ja kAraN chhe.’

pUrvanAn jaD karma udayamAn AvatAn gnAnIne jarA (thoDAn) navAn karma bandhAy chhe temAn gnAnaguNanun (jaghanya) pariNaman ja kAraN chhe; arthAt jIvanA gnAnaguNanI kShayopashamay dashA ja bandhanun kAraN chhe. vastu-AtmA ane enI draShTi bandhanun kAraN nathI. abhiprAy bandhanun kAraN nathI to bandhanun kAraN shun chhe? teno A khulAso karyo ke kamajorInA kAraNe gnAnanI je hINI dashA pariName chhe te bandhanun kAraN chhe.

aho! samyagdarshan koI alaukik chIj chhe. duniyA dev-guru-shAstranI shraddhAne ke navatattvanI bhedarUp shraddhAne samakit mAne chhe paN e (mAnyatA) ayathArtha chhe, viparIt chhe. mahAvideh kShetramAn sAkShAt sarvagna paramAtmA birAje chhe te em pharamAve chhe ke-jene potAnA shuddha chaitanyamay AtmAno draShTimAn svIkAr-satkAr thayo chhe evA gnAnIne abhiprAyamAn Asrav karavAno bhAv chhUTI gayo chhe. paN A sthitimAn je alpa karmabandhan thAy chhe te pUrvakarmanA udayamAn je vartamAn gnAnanI pariNati thoDI kamajorIthI joDAy chhe te kAraN chhe. gnAnaguNanI hINI-kShayopasham dashA ja tyAn bandhanun kAraN chhe. e hINI dashA samakitano viShay ke samakitanun kAraN nathI.

[pravachan nan. 234 * dinAnk 17-11-66]

PDF/HTML Page 1731 of 4199
single page version

कथं ज्ञानगुणपरिणामो बन्धहेतुरिति चेत्–

जम्हा दु जहण्णादो णाणगुणादो पुणो वि परिणमदि।
अण्णत्तं णाणगुणो तेण दु सो बंधगो भणिदो।। १७१।।
यस्मात्तु जधन्यात् ज्ञानगुणात् पुनरपि परिणमते।
अन्यत्वं ज्ञानगुणः तेन तु स बन्धको भणितः।। १७१।।

have vaLI pUchhe chhe ke gnAnaguNanun pariNaman bandhanun kAraN kaI rIte chhe? tenA uttaranI gAthA kahe chhe-

je gnAnaguNanI jaghanyatAmAn vartato guN gnAnano,
pharIpharI praNamato anyarUpamAn, tethI te bandhak kahyo. 171.

gAthArtha– [यस्मात् तु] kAraN ke [ज्ञानगुणः] gnAnaguN, [जघन्यात् ज्ञानगुणात्] jaghanya gnAnaguNane lIdhe [पुनरपि] pharIne paN [अन्यत्वं] anyapaNe [परिणमते] pariName chhe, [तेन तु] tethI [सः] te (gnAnaguN) [बन्धकः] karmano bandhak [भणितः] kahevAmAn Avyo chhe.

TIkA– gnAnaguNano jyAn sudhI jaghanya bhAv chhe (-kShAyopashamikabhAv chhe) tyAn sudhI te (gnAnaguN) antarmuhartamAn vipariNAm pAmato hovAthI pharIpharIne tenun anyapaNe pariNaman thAy chhe. te (gnAnaguNanun jaghanya bhAve pariNaman), yathAkhyAtachAritra-avasthAnI nIche avashyambhAvI rAgano sadbhAv hovAthI, bandhanun kAraN ja chhe.

bhAvArtha– kShAyopashamik gnAn ek gney par antarmuhUt ja thambhe chhe, pachhI avashya anya gneyane avalambe chhe; svarUpamAn paN te antarmuhUrta ja TakI shake chhe, pachhI vipariNAm pAme chhe. mATe em anumAn paN thaI shake chhe ke samyagdraShTi AtmA savikalpa dashAmAn ho ke nirvikalpa anubhavadashAmAn ho, -yathAkhyAtachAritra-avasthA thayA pahelAn tene avashya rAgabhAvano sadbhAv hoy chhe; ane rAg hovAthI bandh paN thAy chhe. mATe gnAnaguNanA jaghanya bhAvane bandhano hetu kahevAmAn Avyo chhe.

* * *

samayasAr gAthA 171 mathALu

have vaLI pUchhe chhe ke gnAnaguNanun pariNaman bandhanun kAraN kaI rIte chhe? -tenA uttaranI gAthA kahe chhe-


PDF/HTML Page 1732 of 4199
single page version

ahA! A to ekadam adhyAtma-vANI chhe. anantakALamAn tun ene samajyo nathI. chhahaDhAlAmAn Ave chhe ne ke-

‘‘munivrat dhAr anantavAr grIvak upajAyo,
pai nij AtamagnAn vinA sukh lesh na pAyo.’’

jIv nagnadashA sahit 28 mUlaguNanun pAlan karIne anantavAr graiveyakamAn upajyo chhe, paN Asravarahit bhagavAn AtmAnA gnAn vinA tene ansh paN sukh pragaT thayun nahi; arthAt dukh ja thayun. jene AtmagnAn thAy tene to paryAyamAn atIndriy Anandano svAd Ave chhe. AvA AtmagnAnanA abhAvamAn panchamahAvratAdino bhAv e paN dukh ane Asrav ja hatA.

samyagdraShTine kamajorIthI vratano vikalpa Ave chhe paN tene emAn kartAbuddhi nathI (svAmIpaNun nathI). dharmIne vratAdinI bhAvanA nathI. shreNik mahArAjA kShAyik samakitI hatA. hAl narakamAn chhe. tyAn samaye samaye tIrthankar gotra bAndhe chhe ane AvatI chovIsImAn pratham tIrthankar thashe. tene hajAro rAjAo chAmar DhALatA ane hajAro rANIo hatI. chhatAn samakitI hatA ne? abhiprAyanI apekShAe teo nirAsrav ja hatA. ahA! samyagdarshan shun chIj chhe enI lokone khabar nathI. loko bAhya tyAgamAn dharma mAnI le chhe paN dharma antaranI judI chIj chhe bhAI! traN lokanA nAth vItarAg parameshvaranI vANImAn to em Avyun ke-panchamahAvratAdi jeTalA kriyAkAnDanA bhAv chhe te badhA Asrav chhe ane bandhanun kAraN chhe. samajANun kAI...?

to gnAnIne te Asrav bhAvo kevI rIte chhe? enun samAdhAn kare chhe-

* gAthA 171 TIkA uparanun pravachan *

‘gnAnaguNano jyAn sudhI jaghanya bhAv chhe (-kShAyopashamik bhAv chhe) tyAn sudhI te (gnAnaguN) antarmuhUrtamAn vipariNAm pAmato hovAthI pharIpharIne tenun anyapaNe pariNaman thAy chhe.’

shun kahe chhe? ke abhiprAyanI apekShAe gnAnIne nirAsrav kahyo, parantu pariNatimAn tene asthiratAno kamajorIno rAg-AsravabhAv chhe ane teTalo bandh paN thAy chhe. gnAnIne gnAnanI pariNati pUrNa kevaLagnAnapaNe pragaT na thAy arthAt jyAnsudhI gnAnaguN jaghanyabhAve (alpabhAve) pariName chhe tyAnsudhI gnAnaguN vipariNAmane pAme ja chhe. pote AtmA gnAnasvarUp chidAnand bhagavAn paramAtmA chhe evA bhAnapUrvak shuddha chaitanyasvarUpano gnAnIne anubhav thayo chhe paN antaradhyAnamAn-AtmAnA anubhavanI dashAmAn to te antarmuhUrta ja rahI shake chhe, tethI visheSh rahI shakato nathI; ane tyAre tene


PDF/HTML Page 1733 of 4199
single page version

vikalpa UThe chhe, chAhe te vikalpa vratAdino ho ke viShayakaShAyano ho, paN rAg Ave ja chhe. gnAnaguNanun jaghanya pariNaman hovAthI antarmuhUrta eTale ghaDInA andaranA kALamAn tenun vipariNaman thAy ja chhe arthAt rAganun pariNaman AvI ja jAy chhe.

kShAyik samakitI hoy topaN nirvikalpa anubhavamAn AvyA pachhI antarmuhUrtamAn anubhavanI pariNatithI viparIt rAgabhAv AvI jAy chhe, eTale ke pharIpharIne tenun anyapaNe pariNaman thAy chhe. have kahe chhe-

‘te (gnAnaguNanun jaghanyabhAve pariNaman), yathAkhyAtachAritra-avasthAnI nIche avashyambhAvI rAgano sadbhAv hovAthI, bandhanun kAraN ja chhe.’

samakitI dharmIne abhiprAyanI apekShAe nirAsrav kahyo kemake abhiprAy ane abhiprAyano viShay to akhanD vastu chhe. dharmIne abhiprAyanI apekShAe to chaitanyasvabhAvamAn ja ekAgratAnI bhAvanA chhe, paN enI pariNati jaghanya chhe arthAt nIchalA darajjAnI vItarAg pariNati chhe. tene paripUrNa vItarAgatA pragaTI nathI mATe sAthe rAgano sadbhAv jarUr chhe; ane te bandhanun ja kAraN chhe, ane eTalun dukh paN gnAnIne chhe. paryAyamAn hINap chhe te apekShAe gnAnIne eTalun bandhan chhe ane te jANavA lAyak chhe. gnAnIne nishchay-vyavahAr banne nayo yathArtha hoy chhe.

gnAnIne rAg thato ja nathI, dukh hotun ja nathI-e judI apekShAe-draShTinI apekShAe kahyun chhe. parantu gnAn apekShAe gnAnI jANe chhe ke chhaTThe guNasthAnake munine-ke jene samakit sahit prachur svasamvedanamAn atIndriy Anandano svAd Avyo chhe-tene paN mahAvratAdinA je pariNAm Ave chhe te pramAd ane dukh chhe. shrI banArasIdAse samayasAr nATakamAn bhAvalingI santane paN je 28 mUlaguN Adino rAg Ave chhe tene ‘jagapanth’ kahyo chhe, ‘shivapanth’ nahi.

‘‘tA kAraN jagapanth iti, ut sivamArag jor;
paramAdI jagakaun dhukai, aparamAdI siv or.’’ (40 mokShadvAr)

mAtra svabhAvasanmukhatAnun jeTalun pariNaman chhe teTalo ja shivapanth-mokShamArga chhe. aho! agAunA panDito-banArasIdAs, ToDaramalajI vageree alaukik vAto karI chhe! teo paramparA ane shAstrane anusarIne kahenArA hatA.

ahA! ek bAju kahe ke gnAnI nirAsrav ja chhe ane vaLI pAchhun kahe ke yathAkhyAtachAritra thavA pahelAn tene rAg chhe-A te kevI vAt!

bhAI! abhiprAy ane abhiprAyanA viShayanI apekShAe gnAnIne nirAsrav kahyo, paN pariNamanamAn jaghanyatA chhe tenI apekShAe tene alpa rAgAnsh vidyamAn chhe ane


PDF/HTML Page 1734 of 4199
single page version

eTalun bandhan chhe em kahyun, gaNadharadevane paN je rAg bAkI chhe te bandhanun ja kAraN chhe. tIrthankarane paN jyAn sudhI chhadmasthadashA chhe tyAn sudhI rAg chhe ane te rAg temane paN avashya bandhanun kAraN chhe. bhAI! vItarAganI vANImAn jyAn je apekShAe kathan hoy te yathArtha samajavun joIe.

tIrthankar ho ke gaNadhar ho, chAritranI pUrNatA na thAy tyAn sudhI rAg jarUr Ave chhe. sAdhakadashAmAn jeTalo atIndriy Anandano svAd Avyo teTalI gnAnadhArA chhe, muktimArga chhe ane jeTalo rAg chhe te karmadhArA chhe, jarUr bandhanun kAraN chhe.

gnAnIne paN rAg bandhanun ja kAraN chhe. shubharAgathI kalyAN thashe, paramparA mukti thashe- evI mAnyatAno ahIn niShedh kare chhe. bandhanun kAraN te vaLI mokShanun kAraN thAy? (na thAy). je shubharAgane muktinun kAraN mAne chhe tenI shraddhAmAn bahu pher chhe; te jIvo mithyAdraShTi chhe, jain nahIn. teo anant sansArI chhe. bhAI! digambar dharma koI sampradAy nathI, vastunun svarUp chhe. bhagavAnano mArga vItarAgatAno chhe. temano upadesh to A chhe ke-jo tAre sukhI thavun hoy to amArI sAme jovAnun chhoD ane antaramAn svasanmukh jo.

* gAthA 171 bhAvArtha uparanun pravachan *

‘kShAyopashamik gnAn ek gney par antarmuhUrta ja thambhe chhe, pachhI avashya anya gneyane avalambe chhe; svarUpamAn paN te antarmuhUrta ja TakI shake chhe, pachhI vipariNAm pAme chhe.’ svarUpamAn eTale AnandanA anubhavamAn kShAyopashamik gnAn antarmuhUrta ja rahI shake chhe. pachhI jarUrathI svathI vichalit thaI parane avalambe chhe ane rAg thAy chhe.

‘mATe em anumAn paN thaI shake chhe ke samyagdraShTi AtmA savikalpa dashAmAn ho ke nirvikalpa anubhavadashAmAn ho-yathAkhyAtachAritra-avasthA thayA pahelAn tene avashya rAgano sadbhAv hoy chhe; ane rAg hovAthI bandh paN thAy chhe. mATe gnAnaguNanA jaghanya pariNamanane bandhano hetu kahevAmAn Avyo chhe.’

ahA! keTalun spaShTa karyun chhe? sAchA sant ho ke gnAnI-jyAn sudhI rAg chhe tyAn sudhI bandh chhe em yathArtha jANavun joIe. draShTi apekShAe gnAnI nirAsrav hovA chhatAn pariNatimAn je jaghanya pariNaman chhe te avashya bandhanun kAraN chhe.

[pravachan nan. 234 * dinAnk 17-11-76]

PDF/HTML Page 1735 of 4199
single page version

एवं सति कथं ज्ञानी निरास्रव इति चेत्–

दंसणणाणचरित्तं जं परिणमदे जहण्णभावेण।
णाणी तेण दु बज्झदि पोग्गलकम्मेण विविहेण।। १७२।।
दर्शनज्ञानचारित्रं यत्परिणमते जघन्यभावेन।
ज्ञानी तेन तु बध्यते पुद्गलकर्मणा विविधेन।। १७२।।

have vaLI pharI pUchhe chhe ke-jo Am chhe (arthAt gnAnaguNano jaghanya bhAv bandhanun kAraN chhe) to pachhI gnAnI nirAsrav kaI rIte chhe? tenA uttaranI gAthA kahe chhe-

chAritra darshan, gnAn jethI jaghanya bhAve pariName,
tethI ja gnAnI vividh pudgalakarmathI bandhAy chhe. 172.

gAthArtha– [यत्] kAraN ke [दर्शनज्ञानचारित्रं] darshan-gnAn-chAritra [जघन्यभावेन] jaghanya bhAve [परिणमते] pariName chhe [तेन तु] tethI [ज्ञानी] gnAnI [विविधेन] anek prakAranA [पुद्गलकर्मणा] pudgalakarmathI [बध्यते] bandhAy chhe.

TIkA– je kharekhar gnAnI chhe te, buddhipUrvak (ichchhApUrvak) rAgadveShamoharUpI AsravabhAvono tene abhAv hovAthI, nirAsrav ja chhe. parantu tyAn eTalun visheSh chhe ke -te gnAnI jyAn sudhI gnAnane sarvotkRuShTa bhAve dekhavAne, jANavAne ane AcharavAne ashakta vartato thako jaghanya bhAve ja gnAnane dekhe chhe, jANe chhe ane Achare chhe tyAn sudhI tene paN, jaghanya bhAvanI anyathA anupapatti vaDe (arthAt jaghanya bhAv anya rIte nahi banato hovAne lIdhe) jenun anumAn thai shake chhe evA abuddhipUrvak karmakalankanA vipAkano sadbhAv hovAthI, pudgalakarmano bandh thAy chhe. mATe tyAn sudhI gnAnane dekhavun, jANavun ane Acharavun ke jyAn sudhImAn gnAnano jevaDo pUrNa bhAv chhe tevaDo dekhavAmAn, jANavAmAn ane AcharavAmAn barAbar AvI jAy. tyArathI sAkShAt gnAnI thayo thako (AtmA) sarvathA nirAsrav ja hoy chhe.

bhAvArtha– gnAnIne buddhipUrvak (agnAnamay) rAgadveShamohano abhAv hovAthI gnAnI nirAsrav ja chhe. parantu jyAn sudhI kShAyopashamik gnAn chhe tyAn sudhI te gnAnI gnAnane savotkRuShTa bhAve dekhI, jANI ane AcharI shakato nathI-jaghanya bhAve dekhI,


PDF/HTML Page 1736 of 4199
single page version

(शार्दूलविक्रीडित)
संन्यस्यन्निजबुद्धिपूर्वमनिशं रागं समग्रं स्वयं
वारंवारमबुद्धिपूर्वमपि तं जेतुं स्वशक्तिं स्पृशन्।
उच्छिन्दन्परवृत्तिमेव सकलां ज्ञानस्य पूर्णो भव–
न्नात्मा नित्यनिरास्रवो भवति हि ज्ञानी यदा स्यात्तदा।। ११६।।

jANI ane AcharI shake chhe; tethI em jaNAy chhe ke te gnAnIne haju abuddhipUrvak karmakalankano vipAk (arthAt chAritramohasambandhI rAgadveSh) vidyamAn chhe ane tethI tene bandh paN thAy chhe. mATe tene em upadesh chhe ke-jyAn sudhI kevaLagnAn na Upaje tyAn sudhI gnAnanun ja nirantar dhyAn karavun, gnAnane ja dekhavun, gnAnane ja jANavun ane gnAnane ja Acharavun. A ja mArge darshan-gnAn- chAritranun pariNaman vadhatun jAy chhe ane em karatAn karatAn kevaLagnAn pragaTe chhe. kevaLagnAn pragaTe tyArathI AtmA sAkShAt gnAnI chhe ane sarva prakAre nirAsrav chhe.

jyAn sudhI kShAyopashamik gnAn chhe tyAn sudhI abuddhipUrvak (arthAtchAritramohano) rAg hovA chhatAn, buddhipUrvak rAganA abhAvanI apekShAe gnAnIne nirAsravapaNun kahyun ane abuddhipUrvak rAgano abhAv thatAn ane kevaLagnAn pragaTatAn sarvathA nirAsravapaNun kahyun. A, vivakShAnun vichitrapaNun chhe. apekShAthI samajatAn e sarva kathan yathArtha chhe.

have A ja arthanun kaLasharUp kAvya kahe chhe-

shlokArtha– [आत्मा यदा ज्ञानी स्यात् तदा] AtmA jyAre gnAnI thAy tyAre, [स्वयं] pote [निजबुद्धिपूर्वम् समग्रं रागं] potAnA samasta buddhipUrvak rAgane [अनिशं] nirantar [संन्यस्यन्] chhoDato thako arthAt nahi karato thako, [अबुद्धिपूर्वम्] vaLI je abuddhipUrvak rAg chhe [तं अपि] tene paN [जेतुं] jItavAne [वारंवारम्] vAramvAr [स्वशक्तिं स्पृशन्] (gnAnAnubhavanarUp) svashaktine sparshato thako ane (e rIte) [सकलां परवृत्तिम् एव उच्छिन्दन्] samasta paravRuttine-parapariNatine-ukheDato [ज्ञानस्य पूर्णः भवन्] gnAnanA pUrNabhAvarUp thato thako, [हि] kharekhar [नित्यनिरास्रवः भवति] sadA nirAsrav chhe.

bhAvArtha– gnAnIe samasta rAgane hey jANyo chhe. te rAgane maTADavAne udyam karyA kare chhe; tene AsravabhAvanI bhAvanAno abhiprAy nathI; tethI te sadA nirAsrav ja kahevAy chhe.

paravRutti (parapariNati) be prakAranI chhe-ashraddhArUp ane asthiratArUp. gnAnIe ashraddhArUp paravRutti chhoDI chhe ane asthiratArUp paravRutti jItavA mATe te nij


PDF/HTML Page 1737 of 4199
single page version

(अनुष्टुभ्)
सर्वस्यामेव जीवन्त्यां द्रव्यप्रत्ययसन्ततौ।
कुतो निरास्रवो ज्ञानी नित्यमेवेति चेन्मतिः।। ११७ ।।

shaktine vAramvAr sparshe chhe arthAt pariNatine svarUp prati vAramvAr vAL‌yA kare chhe. e rIte sakaL paravRuttine ukheDIne kevaLagnAn pragaTAve chhe.

‘buddhipUrvak’ ane ‘abuddhipUrvak’no artha A pramANe chhe-je rAgAdipariNAm ichchhA sahit thAy te buddhipUrvak chhe ane je rAgAdipariNAm ichchhA vinA paranimittanI baLajorIthI thAy te abuddhipUrvak chhe. gnAnIne je rAgAdipariNAm thAy chhe te badhAy abuddhipUrvak ja chhe; savikalpa dashAmAn thatA rAgAdipariNAmo gnAnInI jANamAn chhe topaN abuddhipUrvak chhe kAraN ke ichchhA vinA thAy chhe.

(rAjamallajIe A kaLashanI TIkA karatAn ‘buddhipUrvak’ ane abuddhipUrvak’no A pramANe artha lIdho chhe-je rAgAdipariNAm man dvArA, bAhya viShayone avalambIne, pravarte chhe ane jeo pravartatA thakA jIvane potAne jaNAy chhe tem ja bIjAne paN anumAnathI jaNAy chhe te pariNAmo buddhipUrvak chhe; ane je rAgAdipariNAm indriyamananA vyApAr sivAy kevaL mohanA udayanA nimitte thAy chhe ane jIvane jaNAtA nathI te abuddhipUrvak chhe. A abuddhipUrvak pariNAmane pratyakSha gnAnI jANe chhe ane temanA avinAbhAvI chihna vaDe teo anumAnathI paN jaNAy chhe.) 116.

have shiShyanI AshankAno shlok kahe chhe-

shlokArtha– ‘[सर्वस्याम् एव द्रव्यप्रत्ययसंततौ जीवन्त्यां] gnAnIne samasta dravyAsravanI santati vidyamAn hovA chhatAn [ज्ञानी] gnAnI [नित्यम् एव] sadAy [निरास्रवः] nirAsrav chhe [कुतः] em shA kAraNe kahyun?’- [इति चेत् मतिः] em jo tArI buddhi chhe (arthAt jo tane evI AshankA thAy chhe) to have teno uttar kahevAmAn Ave chhe. 117.

* * *
samayasAr gAthA 172 mathALun

have vaLI pharI pUchhe chhe ke-jo Am chhe (arthAt gnAnaguNano jaghanya bhAv bandhanun kAraN chhe) to pachhI gnAnI nirAsrav kaI rIte chhe? tenA uttaranI gAthA kahe chhe-

ekakor em kaho chho ke jene antarasvarUpano anubhav arthAt samyagdarshan thayun chhe te gnAnI nirAsrav chhe ane vaLI pAchhA kaho chho ke jyAn sudhI gnAnanun jaghanya


PDF/HTML Page 1738 of 4199
single page version

pariNaman chhe tyAn sudhI gnAnIne rAg chhe ane tethI bandh paN chhe to A kevI rIte chhe? gnAnI nirAsrav kaI rIte chhe?

samyagdraShTi-gnAnI sarvathA nirAsrav hoy to tene kevaLagnAn hovun joIe; paN e to chhe nahi mATe tene haju Asrav chhe, bandh chhe; chhatAn te nirAsrav chhe em kahevun e to viruddha chhe. to kaI apekShAe tene nirAsrav kahevAmAn Ave chhe teno khulAso kare chhe-

* gAthA 172 TIkA uparanun pravachan *

‘je kharekhar gnAnI chhe te, buddhipUrvak (ichchhApUrvak) rAgadveShamoharUpI AsravabhAvono tene abhAv hovAthI nirAsrav ja chhe.’

juo, ‘je kharekhar gnAnI chhe’ em kahIne A samyagdraShTi gnAnInI vAt kare chhe. have AmAnthI koIne em thAy ke jene samyagdarshan nathI teNe pahelAn shun karavun?

uttara– samyagdarshan thayA pahelAn-AtmA akhanD pUrNa shuddha chhe, paryAyamAn malinatAno ansh chhe paN vastumAn malinatA nathI-evo pratham vikalpa dvArA nirNay karavo. rAganI bhUmikAmAn evo nirNay hoy chhe (Ave chhe) chhatAn te vAstavik nirNay nathI. A vAt gAthA 73 mAn AvI gaI chhe. tyAn kahyun chhe ke-jem vahAN vamaLamAn pakaDAI gayun hoy te vamaL chhUTatAn chhUTI jAy chhe tem vikalpathI chhUTIne nirvikalpa anubhav karavo. samudramAn vamaL enI meLe chhUTe chhe ane rAg to pote puruShArtha karIne chhoDe to chhUTe chhe eTalo draShTAnt ane siddhAntamAn pher chhe. gAthA 144 mAn paN Ave chhe ke-AtmA gnAnasvarUp chhe em pratham nirNay karavo.

AtmAmAn ek vIrya guN chhe; te dravya, guN ane paryAy traNemAn vyApelo chhe. AthI paryAyamAn paN vIrya chhe te vikalpa dvArA pratham em nirNay kare chhe ke-hun shuddha buddha akhanD chaitanyaghan chhun, sadA abaddhaspRuShTa sAmAnya ekarUp chhun. Avo nirNay (pratham) Ave paN e vikalparUp nirNay anubhavane Ape em nahi. jene nirvikalpa anubhav thAy tene pratham Avo nirNay hoy chhe bas eTalun ja. sarvagna parameshvare je rIte AtmA kahyo chhe te rIte AtmAne yathArtha jANavA mATe tene vikalpa Ave parantu vAstavik nirNay to tyAre ja thAy jyAre vastunI antardraShTi karavAthI vikalpa chhUTIne nirvikalpa anubhav thAy. bhAi! kharekhar to pahelAn-pachhI chhe ja kayAn? (kemake nirvikalpa anubhav e ja nirNay chhe) te nirNayane vikalparUp nirNayanI apekShA ja kayAn chhe? chhatAn hoy chhe. jene vikalpapUrvak paN shuddha AtmAno nirNay nathI ene to antaramAn javAnAn ThekANAn ja nathI. mArga Avo chhe, bhAi! vastu to antarmukh chhe; AkhI vastu paryAyamAn kayAn chhe? tyAn antaramAn draShTi paDe tyAre nirvikalpa nirNay thAy chhe. AvI vAt chhe.


PDF/HTML Page 1739 of 4199
single page version

ahIn-‘je kharekhar gnAnI chhe’-em vAt upADI chhe. sanskRitamAn ‘हि’ eTale ‘kharekhar’- em shabda chhe; eTale ke shAstranA vAnchanathI jANapaNun karyun, dhAraNA karI ke vikalpathI nirNay karyo te gnAnI-em nahi. antardraShTi karavAthI jene nirvikalpa anubhav thayo chhe, bhagavAn AnandanA nAthanun jene svasamvedan-gnAn pragaT thayun chhe te gnAnI chhe. sva nAm potAnA samvedan eTale pratyakSha gnAnanA avalambanathI (vedanathI) jene AtmA jaNAyo chhe te gnAnI chhe. samajANun kAI...!

prashna– to vidvAn ane gnAnImAn shun pharak chhe?

uttara– je ghaNAn shAstra bhaNelo hoy te vidvAn chhe. jene nishchayatattva bhagavAn pUrNAnandasvarUp AtmAnun gnAn nathI ane shAstramAn vyavahAranAn (nimittAdinAn) gnAn karAvavA mATenAn je lakhAN hoy tene pakaDIne temAn varte te vidvAn chhe. jyAre nirvikalpa vastu anAkuL AnandasvarUp vItarAgamUrti prabhu AtmAnA Ashraye jene samyagdarshan-gnAn ane svarUpAcharaN pragaT thayAn chhe te gnAnI chhe. jene vAstavik AtmagnAn pragaTayun chhe te gnAnI chhe.

ahIn kahe chhe-je kharekhar gnAnI chhe te, buddhipUrvak eTale ruchipUrvak-ichchhApUrvak- agnAnapUrvak tene agnAnamay evA rAgadveShamoharUpI AsravabhAvono abhAv hovAthI nirAsrav ja chhe. abhiprAyamAn AsravanI bhAvanAno dharmIne abhAv hovAthI tathA teno svAmI nahi thato hovAthI gnAnIne nirAsrav kahyo chhe. jaD dravyAsravono to tene svabhAvathI ja abhAv chhe ane AsravabhAvonA kartApaNAno tene abhiprAy-shraddhAn nathI tethI gnAnI nirAsrav chhe em kahyun chhe. je Asrav thAy chhe temAn gnAnanI jaghanya-hINI pariNati ja kAraN chhe.

abuddhipUrvak rAganA be artha thAy chhe-(1) abuddhipUrvak eTale ruchi vinA je rAg thAy te-je artha ahIn karyo chhe ane (2) rAjamalajIe abuddhipUrvak rAg eTale je rAg jANavAmAn na Ave te rAg-em artha karyo chhe.

gnAnIne pApanA pariNAmanI to shun puNyanA pariNAmanI paN ruchi nathI. puNya- pariNAmane gnAnI bhAvato nathI. AnandasvarUp bhagavAn AtmAmAn ekAgratAnI jene bhAvanA chhe ane rAgAdi AsravabhAvanI jene bhAvanA nathI evo gnAnI nirAsrav ja chhe. have kahe chhe-

‘parantu tyAn eTalun visheSh chhe ke-te gnAnI jyAn sudhI gnAnane sarvotkRuShTa bhAve dekhavAne, jANavAne ane AcharavAne ashakta vartato thako jaghanya bhAve ja gnAnane dekhe chhe, jANe chhe ane Achare chhe tyAn sudhI tene paN, jaghanya bhAvanI anyathA upapatti


PDF/HTML Page 1740 of 4199
single page version

vaDe jenun anumAn thaI shake chhe evA abuddhipUrvak karmakalankanA vipAkano sadbhAv hovAthI, pudgalakarmano bandh thAy chhe.’

AgaLanI gAthAmAn em lIdhun hatun ke yathAkhyAtachAritra thayA pahelAn gnAnI jaghanyabhAve pariName chhe tethI tene rAg chhe ane bandh paN chhe. ahIn em kahyun ke gnAnI gnAnane eTale shuddha chaitanyaghanasvarUp bhagavAn AtmAne jyAn sudhI jaghanyabhAve ja dekhe chhe, jANe chhe ane Achare chhe ane sarvotkRuShTa bhAve dekhavAne, jANavAne ane AcharavAne samartha nathI tyAn sudhI tene rAg chhe ane tethI bandh paN chhe. gnAnI je sarvotkRuShTa bhAve AtmAne dekhavA-jANavA ane AcharavAmAn ashaktapaNe varte chhe te ashaktapaNun koI karmane laIne chhe em nathI paN potAnI paryAyanun vIrya eTalun ja kAm kare chhe em vAt chhe. ane tyAn sudhI tene kinchit rAg chhe ane bandh paN chhe.

asamarthapaNun potAnA puruShArthanI nabaLAIthI chhe, karmanA udayanun jor ke baLajorI chhe mATe chhe em nathI. shAstramAn koI ThekANe em Ave ke-gnAnIne karmanA udayanun jor chhe tethI rAg-dveShamAn joDAy chhe paN teno artha eTalo ja chhe ke gnAnIne honsh vinA-ruchi vinA rAg- dveShamAn joDAvun thAy chhe. rAganI gnAnIne ruchi nathI em batAvavA mATe karmanA udayanun jor kahevAmAn Ave chhe. iShTopadeshamAn ‘‘jIvo baLiyo, kammo baLiyo’’ koI vakhate jIv baLavAn ane koI vakhate karma baLavAn-evo pATh Ave chhe. par taraphanA lakShe jIv pariName chhe tyAre karmanun baL kahevAmAn Ave chhe ane sva taraphanA eTale bhagavAn AtmAnA lakShe pariName tyAre jIvanun baL kahevAmAn Ave chhe. jaD karma to AtmAne aDatuny nathI to enun baL kayAnthI Avyun? paradravyane ane AtmAne koI sambandh nathI tethI karma jIvane rAg karAve ke rakhaDAve e vAt traNakALamAn sambhavit nathI. potAne paryAyamAn puruShArthanI hINatAnA kAraNe nimittanA Ashraye rAgAdi-pariNaman thAy chhe te bhAvakarmanun baL chhe to tyAn upachArathI dravyakarmanun baL chhe em kahevAmAn Ave chhe; bAkI dravyakarma baL karIne jIvane rAgAdi bhAve pariNamAve chhe e vAt nathI.

prashna– karmanI sAthe nimitta-naimittik sambandh to chhe ne?

uttara– are bhAI! eno artha shun? ke karmanA udayamAn potAnA puruShArthanI kamajorInA kAraNe joDAy tyAre karmanI sAthe nimitta-naimittik sambandh kahevAy. (nishchayathI sambandh chhe nahi). lokone nimitta-naimittik sambandhamAn atyAre moTA goTA uThayA chhe; em ke nimitta karma naimittik rAgane karAve chhe; paN em chhe nahi.

ahIn kahe chhe-gnAnI potAnA AtmAne jaghanya bhAve dekhe, jANe ane Achare chhe tyAn sudhI tene abuddhipUrvak rAg chhe ane eTalo bandh paN chhe. kShAyik shraddhAnamAn