PDF/HTML Page 2481 of 4199
single page version
क्रीडन्तं रसभावनिर्भरमहानाटयेन बन्धं धुनत्।
आनन्दामृतनित्यभोजि सहजावस्थां स्फुटं नाटयद्
धीरोदारमनाकुलं निरुपधि ज्ञानं समुन्मज्जति।। १६३।।
pratham ṭīkākār kahe chhe ke ‘have bandh pravesh kare chhe’. jem nr̥ityanā akhāḍāmān svāṅg pravesh kare tem raṅgabhūmimān bandhatattvano svāṅg pravesh kare chhe.
tyān pratham ja, sarva tattvone yathārtha jāṇanārun je samyaggnān chhe te bandhane dūr karatun pragaṭ thāy chhe evā arthanun maṅgaḷarūp kāvya kahe chheḥ-
shlokārthaḥ– [राग–उद्गार–महारसेन सकलं जगत् प्रमत्तं कृत्वा] je (bandh)
PDF/HTML Page 2482 of 4199
single page version
जह णाम को वि पुरिसो णेहब्भत्तो दु रेणुबहुलम्मि। ठाणम्मि ठाइदूण य करेदि सत्थेहिं वायामं।। २३७।। छिंददि भिंददि य तदा तालीतलकयलिवंसपिंडीओ। सच्चित्ताचित्ताणं करेदि दव्वाणमुवघादं।। २३८।। उवघादं कुव्वंतस्स तस्स णाणाविहेहिं करणेहिं। णिच्छयदो चिंतेज्ज हु किंपच्चयगो दु रयबंधो।। २३९।।
rāganā udayarūpī mahā ras (dārū) vaḍe samasta jagatane pramatta (-matavālun, gāphel) karīne, [रस–भाव–निर्भर–महा–नाटयेन क्रीडन्तं बन्धं] rasanā bhāvathī (arthāt rāgarūpī ghelachhāthī) bharelā moṭā nr̥itya vaḍe khelī (nāchī) rahyo chhe evā bandhane [धुनत्] uḍāḍī detun-dūr karatun, [ज्ञानं] gnān [समुन्मज्जति] uday pāme chhe. kevun chhe gnān? [आनन्द–अमृत–नित्य–भोजि] ānandarūpī amr̥utanun nitya bhojan karanārun chhe, [सहज–अवस्थां स्फुटं नाटयत्] potānī jāṇanakriyārūp sahaj avasthāne pragaṭ nachāvī rahyun chhe, [धीर–उदारम्] dhīr chhe, udār (arthāt moṭā vistāravāḷun, nishchaḷ) chhe, [अनाकुलं] anākuḷ (arthāt jemān kāī ākuḷatānun kāraṇ nathī evun) chhe, [निरुपधि] nirupadhi (arthāt parigrah rahit, jemān kāī paradravya sambandhī grahaṇatyāg nathī evun) chhe.
bhāvārthaḥ– bandhatattve raṅgabhūmimān pravesh karyo chhe, tene uḍāvī daīne je gnān pote pragaṭ thaī nr̥itya karashe te gnānano mahimā ā kāvyamān pragaṭ karyo chhe. evā anant gnānasvarūp je ātmā te sadā pragaṭ raho. 163.
have bandhatattvanun svarūp vichāre chhe; temān pratham, bandhanā kāraṇane spaṣhṭa rīte kahe chheḥ-
vyāyām karato shastrathī bahu rajabharyā sthāne rahī; 237.
vaḷī tāḍ, kadaḷī, vāns ādi chhinnabhinna kare ane
upaghāt teh sachitta tem achitta dravya taṇo kare. 238.
bahu jātanān karaṇo vaḍe upaghāt karatā tehane,
nishchay thakī chintan karo; rajabandh thāy shun kāraṇe? 239.
PDF/HTML Page 2483 of 4199
single page version
जो सो दु णेहभावो तम्हि णरे तेण तस्स रयबंधो। णिच्छयदो विण्णेयं ण कायचेट्ठाहिं सेसाहिं।। २४०।। एवं मिच्छादिट्ठी वट्टंतो बहुविहासु चिट्ठासु। रागादी उवओगे कुव्वंतो लिप्पदि रएण।। २४१।।
स्थाने स्थित्वा च करोति शस्त्रैर्व्यायामम्।। २३७।।
छिनत्ति भिनत्ति च तथा तालीतलकदलीवंशपिण्डीः।
सचित्ताचित्तानां करोति द्रव्याणामुपघातम्।। २३८।।
उपघातं
यः स तु स्नेहभावस्तस्मिन्नरे तेन तस्य रजोबन्धः।
निश्चयतो विज्ञेयं न कायचेष्टाभिः शेषाभिः।। २४०।।
एवं मिथ्याद्रष्टिर्वर्तमानो बहुविधासु
gāthārthaḥ– [यथा नाम] jevī rīte- [कः अपि पुरुषः] koī puruṣh [स्नेहाभ्यक्तः तु] (potānā par arthāt potānā sharīr par) tel ādi snigdha padārtha lagāvīne [च] ane [रेणुबहुले] bahu rajavāḷī (dhūḷavāḷī) [स्थाने] jagyāmān [स्थित्वा] rahīne [शस्त्रैः] shastro vaḍe [व्यायामम् करोति] vyāyām kare chhe, [तथा] ane [तालीतलकदलीवंशपिण्डीः] tāḍ, tamāl, keḷ, vāns, ashok vagere vr̥ukṣhone [छिनत्ति] chhede chhe, [भिनत्ति च] bhede chhe, [सचित्ताचित्तानां] sachitta tathā achitta [द्रव्याणाम्] dravyono [उपघातम्] upaghāt (nāsh) [करोति] kare chhe; [नानाविधैः करणैः] e rīte nānā prakāranān karaṇo vaḍe [उपघातं कुर्वतः] upaghāt karatā [तस्य] te puruṣhane [रजोबन्धः तु] rajano bandh (dhūḷanun choṇṭavun) [खलु] kharekhar [किम्प्रत्ययिकः] kayā kāraṇe thāy chhe [निश्चयतः]
rajabandhakāraṇ te ja chhe, nahi kāyacheṣhṭā sheṣh je. 240.
cheṣhṭā vividhamān vartato e rīt mithyādraṣhṭi je,
upayogamān rāgādi karato raj thakī lepāy te. 241.
PDF/HTML Page 2484 of 4199
single page version
te nishchayathī [चिन्त्यताम्] vichāro. [तस्मिन् नरे] te puruṣhamān [यः सः स्नेहभावः तु] je tel ādino chīkāshabhāv chhe [तेन] tenāthī [तस्य] tene [रजोबन्धः] rajano bandh thāy chhe [निश्चयतः विज्ञेयं] em nishchayathī jāṇavun, [शेषाभिः कायचेष्टाभिः] sheṣh kāyānī cheṣhṭāothī [न] nathī thato. [एवं] evī rīte- [बहुविधासु चेष्टासु] bahu prakāranī cheṣhṭāomān [वर्तमानः] vartato [मिथ्याद्रष्टिः] mithyādraṣhṭi [उपयोगे] (potānā) upayogamān [रागादीन् कुर्वाणः] rāgādi bhāvone karato thako [रजसा] karmarūpī rajathī [लिप्यते] lepāy chhe-bandhāy chhe.
ṭīkāḥ– jevī rīte-ā jagatamān kharekhar koī puruṣh snehanā (arthāt tel ādi chīkaṇā padārthanā) mardanayukta thayelo, svabhāvathī ja je bahu rajathī bharelī chhe (arthāt bahu rajavāḷī chhe) evī bhūmimān rahelo, shastronā vyāyāmarūpī karma (arthāt shastronā abhyāsarūpī kriyā) karato, anek prakāranān karaṇo vaḍe sachitta tathā achitta vastuono ghāt karato, (te bhūminī) rajathī bandhāy chhe-lepāy chhe. (tyān vichāro ke) temānthī te puruṣhane bandhanun kāraṇ kayun chhe? pratham, svabhāvathī ja je bahu rajathī bharelī chhe evī bhūmi rajabandhanun kāraṇ nathī; kāraṇ ke jo em hoy to jemaṇe tel ādinun mardan nathī karyun evā puruṣho ke jeo te bhūmimān rahelā hoy temane paṇ rajabandhano prasaṅg āve. shastronā vyāyāmarūpī karma paṇ rajabandhanun kāraṇ nathī; kāraṇ ke jo em hoy to jemaṇe tel ādinun mardan nathī karyun temane paṇ shastravyāyāmarūpī kriyā karavāthī rajabandhano prasaṅg āve. anek prakāranān karaṇo paṇ rajabandhanun kāraṇ nathī; kāraṇ ke jo em hoy to jemaṇe tel ādinun mardan nathī karyun temane paṇ anek prakāranān karaṇothī rajabandhano prasaṅg āve. sachitta tathā achitta vastuono ghāt paṇ rajabandhanun kāraṇ nathī; kāraṇ ke jo em hoy to jemaṇe tel ādinun mardan nathī karyun temane paṇ sachitta tathā achitta vastuono ghāt karavāthī rajabandhano prasaṅg āve. māṭe nyāyanā baḷathī ja ā phalit thayun (-siddha thayun) ke, je te puruṣhamān snehamardanakaraṇ (arthāt te puruṣhamān je tel ādinā mardananun karavun), te bandhanun kāraṇ chhe. tevī rīte-mithyādraṣhṭi potāmān rāgādik (-rāgādibhāvo-) karato, svabhāvathī ja je bahu karmayogya pudgalothī bharelo chhe evā lokamān kāy-vachan-mananun karma (arthāt kāy-vachan-mananī kriyā) karato, anek prakāranān karaṇo vaḍe sachitta tathā achitta vastuono ghāt karato, karmarūpī rajathī bandhāy chhe. (tyān vichāro ke) temānthī te puruṣhane bandhanun kāraṇ kayun chhe? pratham, svabhāvathī ja je bahu karmayogya pudgalothī bharelo chhe evo lok bandhanun kāraṇ nathī; kāraṇ ke jo em hoy to siddho ke jeo lokamān rahelā chhe temane paṇ bandhano prasaṅg āve. kāy-vachan-mananun karma (arthāt kāy-vachan-mananī kriyāsvarūp
PDF/HTML Page 2485 of 4199
single page version
न नैककरणानि वा न चिदचिद्वधो बन्धकृत्।
यदैक्यमुपयोगभूः समुपयाति रागादिभिः
स एव किल केवलं भवति बन्धहेतुर्नृणाम्।। १६४।।
yog) paṇ bandhanun kāraṇ nathī; kāraṇ ke jo em hoy to yathākhyāt-sanyamīone paṇ (kāy-vachan-mananī kriyā hovāthī) bandhano prasaṅg āve. anek prakāranān karaṇo paṇ bandhanun kāraṇ nathī; kāraṇ ke jo em hoy to kevaḷagnānīone paṇ (te karaṇothī) bandhano prasaṅg āve. sachitta tathā achitta vastuono ghāt paṇ bandhanun kāraṇ nathī; kāraṇ ke jo em hoy to jeo samitimān tatpar chhe temane (arthāt jeo yatnapūrvak pravarte chhe evā sādhuone) paṇ (sachitta tathā achitta vastuonā ghātathī) bandhano prasaṅg āve. māṭe nyāyabaḷathī ja ā phalit thayun ke, je upayogamān rāgādikaraṇ (arthāt upayogamān je rāgādikanun karavun), te bandhanun kāraṇ chhe.
bhāvārthaḥ– ahīn nishchayanay pradhān karīne kathan chhe. jyān nirbādh hetuthī siddhi thāy te ja nishchay chhe. bandhanun kāraṇ vichāratān nirbādhapaṇe e ja siddha thayun ke-mithyādraṣhṭi puruṣh je rāgadveṣhamohabhāvone potānā upayogamān kare chhe te rāgādik ja bandhanun kāraṇ chhe. te sivāy bījān-bahu karmayogya pudgalothī bharelo lok, man-vachan-kāyanā yog, anek karaṇo tathā chetan-achetanano ghāt-bandhanān kāraṇ nathī; jo temanāthī bandh thato hoy to siddhone, yathākhyāt chāritravāḷāone, kevaḷagnānīone ane samitirūpe pravartanārā munione bandhano prasaṅg āve chhe. parantu temane to bandh thato nathī. tethī ā hetuomān (-kāraṇomān) vyabhichār āvyo. māṭe bandhanun kāraṇ rāgādik ja chhe e nishchay chhe.
ahīn samitirūpe pravartanārā munionun nām līdhun ane avirat, deshaviratanun nām na līdhun tenun kāraṇ e chhe ke-avirat tathā deshaviratane bāhyasamitirūp pravr̥utti nathī tethī chāritramoh sambandhī rāgathī kiñchit bandh thāy chhe; māṭe sarvathā bandhanā abhāvanī apekṣhāmān temanun nām na līdhun. bākī antaraṅganī apekṣhāe to teo paṇ nirbandh ja jāṇavā.
have ā arthanun kaḷasharūp kāvya kahe chheḥ-
shlokārthaḥ– [बन्धकृत्] karmabandh karanārun kāraṇ, [न कर्मबहुलं जगत्] nathī bahu karmayogya pudgalothī bharelo lok, [न चलनात्मकं कर्म वा] nathī chalanasvarūp
PDF/HTML Page 2486 of 4199
single page version
karma (arthāt kāy-vachan-mananī kriyārūp yog), [न नैककरणानि] nathī anek prakāranān karaṇo [वा न चिद्–अचिद्–वधः] ke nathī chetan-achetanano ghāt. [उपयोगभूः रागादिभिः यद्–ऐक्यम् समुपयाति] ‘upayogabhū’ arthāt ātmā rāgādik sāthe je aikay pāme chhe [सः एव केवलं] te ja ek (-mātra rāgādik sāthe ekapaṇun pāmavun te ja-) [किल] kharekhar [नृणाम् बन्धहेतुः भवति] puruṣhone bandhanun kāraṇ chhe.
bhāvārthaḥ– ahīn nishchayanayathī ek rāgādikane ja bandhanun kāraṇ kahyun chhe. 164.
pratham arthakār paṇḍit shrī jayachandajī maṅgalācharaṇ kahe chheḥ-
shun kahe chhe? ke rāg ne dveṣh, ne puṇya ne pāp ītyādi je vikārī bhāv paryāyamān thāy chhe te vaḍe karmabandh thāy chhe; ā dayā, dān, vrat, bhakti ādinā je shubhabhāv thāy chhe te bandhananā bhāv chhe em kahe chhe. ahāhā..! vratādinā je vyavahār pariṇām thāy chhe te bandhanarūp chhe em munirāj jāṇe chhe. samajāṇun kāī...?
juo, je vyavahāranā rāgane-bandhanane munirāj jāṇe chhe te vyavahāranay chhe. (nishchaye to te svarūpavishrānt chhe)
to shun rāgane-bandhane vyavahāre jāṇe chhe eṭalāthī munirājane mukti thāy chhe? to kahe chhe-nā; to kevī rīte chhe? to kahe chhe-
‘taje teh samabhāvathī’,-shun kahyun? ke rāgane-bandhane jāṇīne antar-ekāgratā vaḍe samabhāvanī-vītarāgabhāvanī pragaṭatā karīne te rāgane-bandhane chhoḍī de chhe ne muktine pāme chhe. ahāhā...! ātmā sachchidānandasvarūp pūrṇānandano nāth prabhu abhed ek gnāyakabhāvamay vastu chhe. munirāj āvā potānā nij ātmadravyamān antaraekāgratā vaḍe sthir thaī shānt-shānt param shānt vītarāgabhāvane-samabhāvane pragaṭ kare chhe ne te vaḍe rāgane-bandhane dūr kare chhe ne mukti pāme chhe. lyo, āvā (svarūpamān vishrānt evā) munirāj hoy chhe ane temane, arthakār kahe chhe-hun sadā namaskār karun chhun. ahā! shuddha ātmadravyanā āshraye jemane atyant nirvikār pariṇaman thayun ne karmabandhan ṭaḷī gayun te munirājanā charaṇakamaḷamān hun nitya ḍhaḷun chhun-namun chhun em kahe chhe. have-
‘pratham ṭīkākār kahe chhe ke-have bandh pravesh kare chhe. jem nr̥ityanā akhāḍāmān
PDF/HTML Page 2487 of 4199
single page version
svāṅg pravesh kare tem raṅgabhūmimān bandhatattvano svāṅg pravesh kare chhe.
tyān pratham ja, sarva tattvone yathārtha jāṇanārun je samyaggnān chhe te bandhane dūr karatun pragaṭ thāy chhe evā arthanun maṅgaḷarūp kāvya kahe chhe’ḥ-
bandhano nāsh karavā māṭe māṅgaḷik kahe chheḥ-
‘राग–उद्गार–महारसेन सकलं जगत प्रमतं कृत्वा’ -je (bandh) rāganā udayarūpī mahāras (dārū) vaḍe samasta jagatane pramat (-matavālun, gāphel) karīne. ‘रस– भाव–निर्भर–महा–नाटयेन–क्रीडन्तं बन्धं’ rasanā bhāvathī (arthāt rāgarūpī ghelachhāthī) bharelā moṭā nr̥itya vaḍe khelī (nāchī) rahyo chhe evā bandhane...
shun kahyun? ke bandh-rāganī ekatābuddhirūp dārūe jagatanā jīvone pramatta nām gāṇḍā-pāgal karī dīdhā chhe. bhāī! chāhe ashubharāg ho ke shubharāg ho, -e kāī ātmānun svarūp nathī. juo, ā je bhagavān (arahantādi) rāgarahit vītarāg thaī gayā chhe emanī vāt nathī; ā to shuddha chaitanyasvabhāvamay sadā vītarāgasvabhāvī pote andar ātmā bhagavānasvarūpe chhe tenā svarūpamān shubhāshubh rāg nathī em vāt chhe. bahu jhīṇī vāt bhāī! āvun sva svarūp chhe topaṇ, kahe chhe, rāganā ekatvarūp mahāras nām dārū vaḍe jagat ākhun gāphel-matavālun thaī rahyun chhe. samajāṇun kāī...?
ahā! andar pote traṇalokano nāth sadā bhagavānasvarūpe-paramātmasvarūpe virājī rahyo chhe paṇ enī ene khabar nathī. rāgano bhāv māro chhe, shubharāg bhalo chhe em rāg sāthe ekapaṇānā mohano mahāras eṇe pīdhelo chhe ne! (tethī kāī sudhabudh nathī). āgaḷ kaheshe ke moṭā māndhātā pañchamahāvratadhārīo (dravyaliṅgīo) hajāro rāṇīo chhoḍīne jaṅgalamān vasanārāo paṇ, ā pañchamahāvratādino rāg māro chhe em rāg sāthe ekatva karīne badhā unmatta-pāgal thaī gayā chhe. ahā! āvī (gajab) vātu!! duniyā ākhīthī vītarāgano mārag sāv judo chhe bāpā! āmān kāī vādavivāde samajāy evun nathī.
bhagavān ātmā sahajānandasvarūp prabhu ek gnāyakabhāvapaṇe sadā andar virājamān chhe. ahā! tene bhūlīne sansārī jīvone je rāganī ruchi-prem chhe te mithyātvabhāv chhe, bandhabhāv chhe. ahā! te mithyātvano-bandhano ras jagat ākhāne unmatta karīne rāgarūpī ghelachhāthī bharelā moṭā nr̥itya vaḍe nāchī rahyo chhe, shun kahyun? ke abandhasvarūpī bhagavān ātmāmān jenī najarun nathī ane jenī najarun rāgarūp bandh par chhe (rāgae bhāvabandh chhe) evā jagatane mithyātvarūpī bandhano ras vikārathī bharelā
PDF/HTML Page 2488 of 4199
single page version
mahā nr̥itya vaḍe nāchī rahyo chhe. have kahe chhe-evā bandhane uḍāḍī detun samyaggnān have pragaṭ thāy chhe-
evā bandhane ‘धुनत्’ uḍāḍī detun-dūr karatun, ‘ज्ञानं’ gnān ‘समुन्मज्जति’ uday pāme chhe.
shun kahe chhe! ke je bandhe ākhā jagatane rāg māro chhe evī ghelachhāthī gāṇḍu banāvyun hatun te bandhane uḍāḍī detun gnān nām ātmā-nityānandasvarūp bhagavān uday pāme chhe. ahāhāhā...! samyagdraṣhṭi dharmī puruṣh ke je rāgarahit-bandharahit sadā abandhasvarūp bhagavān ātmāne jue chhe-anubhave chhe tene bandhane uḍāḍī detun gnān uday pāme chhe em kahe chhe. jene gnānamān sachchidānandasvarūp nitya abandh bhagavān ātmā jaṇāyo tene gnān nām ātmā uday pāme chhe. shun karato thako? to kahe chhe ke jagat ākhāne jeṇe unmatta banāvyun chhe tevā bandhane uḍāḍī deto-dūr karato thako. lyo, āvī vāto bhāre; lokone lāge ke ā to ekalī nishchayanī vāto chhe. tun em kahe prabhu! -paṇ shun thāy? mārag to ā chhe bāpā!
are! rāganā rasanī ruchimān eṇe choryāshīnā avatāramān-kāgaḍā, kūtarā, kīḍā ne ekendriyādi nigodanā avatāromān anant-anant bhav karyā chhe. ahā! ā bandhe ene gāphel karī chāragatirūp sansāramān rāganā nāchathī nachāvyo chhe, rakhaḍāvyo chhe. ahīn kahe chhe-have antaramān uday pāmelun gnān-samyaggnān te bandhane uḍāḍī de chhe. ahāhā...! hun to rāganā sambandhathī rahit abandhasvarūp shuddha chaitanyamay trikāḷī bhagavān chhun evun jemān bhān thayun te samyaggnān bandhane uḍāḍī de chhe. āvī vāt chhe!
āmān have olun sāmāyik karavun ne pratikramaṇ karavun ne posā karavā ityādi to āvatun nathī?
bhāī! sāmāyik kone kahevī enī tane khabar nathī. tun jene sāmāyik ādi kahe chhe e to rāg chhe. vāstavamān andar gnānānandanī mūrti prabhu ātmā nitya birājī rahyo chhe, tenun gnān-shraddhān pragaṭ thavun ane temān ja ṭharī javun tene bhagavān sāmāyik kahe chhe. ahāhā...! jemān atīndriy ānandano param adbhut ālhādakārī samaras pragaṭ thāy tene sāmāyik kahe chhe.
ātmā ānandarasakand prabhu chhe. temān ekāgra thaī ṭharatān ānandano-amr̥utano svād pragaṭ thāy chhe; jyāre ā puṇya-pāpanā rasano svād chhe e to jherano svād chhe. shun kahyun? ā puṇyabhāvano (prashastarāgano) je svād chhe e jherano svād chhe. enā svādamān jagat ākhun gāṇḍu thaī rahyun chhe. parantu koī puṇya-pāpanā rasathī bhinna paḍī jyān potānā shuddha chaitanyarasakand paramānandamūrti prabhu ātmāmān draṣhṭi kare chhe tyān
PDF/HTML Page 2489 of 4199
single page version
rāgane-bandhane uḍāḍī detun gnān-ātmagnān uday pāme chhe. ahā! anrtadraṣhṭi karatān abandhasvabhāvī ek gnāyakabhāvamātra ātmānī pratīti ne gnān pragaṭ thāy chhe ane enun ja nām dharma chhe. samajāṇun kāī...?
ahāhā...! kevun chhe gnān? arthāt kevo chhe bhagavān ātmā? gnān kahetān ātmā; to kahe chhe-
‘आनन्द–अमृत–नित्य–भोजि’ ānandarūpī amr̥utanun nitya bhojan karanārun chhe, shun kahyun? ke vartamān pragaṭelun samyaggnān ānandāmr̥utanun nitya bhojan karanārun chhe. pahelān (anādithī) je rāganī ekatārūp dashā hatī te duḥkharūp dashā hatī. parantu rāgathī-puṇya- pāpanā vikalpathī bhinna paḍīne jyāre ātmāne-chidānandarasakand potānā bhagavānane- jāṇyo tyāre, kahe chhe ke je gnān-samyaggnān pragaṭ thayun te ānandarūpī amr̥utanun nitya bhojan karanārun chhe. ahāhā...! rāganā-jheranā svādanā vedanathī chhūṭī je gnān shuddha chaitanyarasanā svādanā vedanamān paḍayun te, kahe chhe, ānandarūpī amr̥utanun nitya bhojan karanārun chhe. ahā! bhāṣhā to juo! ānandarūpī amr̥utanun ‘nitya’ bhojan karanārun chhe em kahe chhe.
sahajānandasvarūp prabhu nitya ānandasvarūp chhe ane tenā svānubhav vaḍe pragaṭ thayelun gnān paryāyamān nitya ānandanun bhojan karanārun chhe. (matalab ke have pachhī ene rāgano-jherano svād nathī). gajab vāt chhe.
ā maisūb, pataraveliyān, strīnun sharīr ityādino svād to ene chhe nahi, paṇ te ṭhīk chhe evo je rāg te jheranā pyālā chhe prabhu! ane ātmā ānandarasakand prabhu jevo chhe tevo svānubhavamān āvavo te amr̥utanā pyālā chhe. ā amr̥utanā pyālā jene pragaṭayā tene nitya pragaṭayā chhe em kahe chhe. atyāre lokonā antaramān jyān sansāranī-rāganī hoḷī saḷage chhe tyān to ā vāt chhe nahi paṇ dharmanā bahāne jyān rāganī-shubharāganī prarūpaṇā chāle chhe tyān paṇ ā vāt chhe nahi. shun thāy? arere! jyān satya sāmbhaḷavāy maḷe nahi tyān satyano vichār kyāthī uge? tyān satyano (shuddha ātmatattvano) vichār karavāno prasaṅg kyāthī maḷe? ane satya bhaṇī jhukāv to thāy ja kyāthī? ahā! em ne em avasar (manuṣhyabhav) veḍaphāī jāy!
bhagavān ātmā atīndriy ānandano kand prabhu chhe. tenā svānubhavamān pragaṭelun gnān bandhano chhed karīne nitya ānandāmr̥utanun bhojan karanārun chhe. āvī vāt! have jene indriyanā viṣhayomān sukh bhāse chhe te viṣhayonā bhikhārīne atīndriy ānandarasano svād kyāthī āve? ahā! koīne strī rūpāḷī, sundar, namaṇī hoy ane
PDF/HTML Page 2490 of 4199
single page version
tenī sāthe ramavāmān ānand bhāse tene anupam ānandarasanun nityabhojan kyāthī hoy? ahā! strī ādi viṣhayomān ramavāmān je ānand bhāse chhe te to mithyātvano bhramaṇāno- sansārano ras chhe ane te chaturgatiparibhramaṇ karāvanāro chhe. samajāṇun kāī...?
prashnaḥ– to samyagdraṣhṭine paṇ rāg to hoy chhe? (em ke tene ‘ānandāmr̥ut- nityabhoji’ kem kahyo?)
samādhānaḥ– samyagdraṣhṭi arthāt jene ānandano nāth prabhu ātmā anubhavamān draṣhṭimān ne pratītimān āvyo chhe ene mukhyapaṇe nitya ānandanun bhojan chhe. ene kiñchit rāg chhe te ahīn gauṇ chhe. koī ahīn em kāḍhe (samaje) ke samakitī nitya ānandane bhogave, tene duḥkh hoy ja nahi to em nathī. ene ‘ānandāmr̥utanityabhoji’ kahyo e to ene je vītarāgatāno-sukhano ansh pragaṭayo enī mukhyatāthī vāt karī. paṇ bhāī! ene jeṭalo kiñchit rāg chhe teṭalun duḥkh chhe. jyān sudhī pūrṇa vītarāgatā thaī nathī tyān sudhī dayā, dān, vrat, bhakti ityādinā vikalpa tene hoy chhe ane te rāg chhe ane teṭalun tene duḥkhanun vedan chhe. paṇ ahīn tene mukhya na gaṇatān (gauṇ gaṇīne) ene nitya ānandanun vedan chhe em kahyun chhe. samajāṇun kāī...? ahā! draṣhṭi (darshan) nirvikalpa chhe ane teno viṣhay nityānand prabhu abhed ek nirvikalpa chhe. to draṣhṭinī apekṣhāe samyagdraṣhṭine nitya ānandano ja anubhav chhe em kahyun chhe. bākī draṣhṭi sāthe je gnān pragaṭ chhe te to em yathārtha jāṇe chhe ke jeṭalo rāg avasheṣh chhe teṭalun duḥkhanun vedan chhe ane teṭalo bandh paṇ chhe je dravyabandhanun kāraṇ thāy chhe. āvī vāt chhe.
ahāhā...! jem hajār pāṅkhaḍīnun phūl khīlī ūṭhe tem antardraṣhṭi karatān bhagavān ātmā sarva asaṅkhyāt pradeshe ānandathī khīlī ūṭhe chhe. oho! je ānand andar saṅkochapaṇe-shaktipaṇe paḍayo hato te, enā taraphano āshray thatān ja, dharmīne paryāyamān uchhaḷīne ullasit thāy chhe. ānun nām dharma ne ānun nām nirjarā kahevāmān āve chhe. samakitīne nirjarā chhe em āve chhe ne? ānun nām te nirjarā chhe.
ā to ek be bahārathī upavās kare ne māne ke thaī gaī tapasyā ne thaī gaī nirjarā to tene kahīe chhīe ke dhūḷey nathī tapasyā sāmbhaḷane. bāpu! marī jāy ne tun (upavāsādi rāg) karī karīne; topaṇ jyān sudhī nirmaḷānandano nāth prabhu ātmānā andar bheṭā na thāy tyān sudhī tapey nathī ne nirjarāy nathī.
ā to ene nirjarā chhe jene ānandarūpī amr̥utanun nitya bhojan chhe. ā laukikamān ‘amr̥ut’ kahe chhe e nahi hon. lokamān to anek prakāre amr̥ut kahe chhe-e vāt nathī ā to atīndriy ānandarūpī amr̥utanun nitya bhojan em vāt chhe. nitya nām sadā. nirjarā adhikāramān chhelle āvyun ne? ke-
PDF/HTML Page 2491 of 4199
single page version
e ‘sadā’nī vyākhyā chhe te ahīn pāchhī āvī. vaḷī kevun chhe gnān? to kahe chhe-
‘सहज–अवस्थां स्फुटं नाटयत’ potānī jāṇanakriyārūp sahaj avasthāne pragaṭ nachāvī rahyun chhe.
pahelān e nāchatun to hatun; e to āvyun ne? ke –‘रस–भाव–निर्भर–महा– नाटयेन क्रीडन्तं बन्धं’ pahelān e nāchatun hatun rāganī ghelachhābharyā nr̥ityathī. have svabhāvadraṣhṭi thatān tene chhoḍīne potānī jāṇanakriyārūp sahaj avasthāne pragaṭ nachāvī rahyun chhe. juo, āmān bandhanī sāme gnān līdhun. konun? samyagdraṣhṭinun ahā! nitya ānandāmr̥utanun bhojan kare chhe te samakitīnun gnān jāṇanakriyārūp sahaj avasthāthī nāchī rahyun chhe. arthāt samakitīne jāṇanakriyāmātra potānī sahaj nirmaḷ avasthā vartamān pragaṭ thaī chhe. pahelān rāg pragaṭ thato hato tene badale have gnān pragaṭ thayun chhe.
vaḷī kevun chhe gnān? ‘धीर–उदारम्’ dhīr chhe, udār chhe.
ahā! samyaggnānīnun gnān dhīr chhe eṭale shun? ke te dhīrun thaīne svarūpamān samāīne rahelun chhe. ā karun ne te karun-evī bahāranī ho-hā ne dhandhālamān te parovātun nathī. ahāhā...! agnānī jyān khūb harakhāī jāy vā muñjhāī jāy evā anukūḷ ke pratikūḷ sañjogamān gnānī tene (-sañjogane) jāṇavāmātrapaṇe-sākṣhībhāvapaṇe ja rahe chhe, paṇ temān harakh-khed pāmato nathī. shun kahyun? pratikuḷatānā gañj khaḍakāyā hoy topaṇ gnānī svarūpamān nishchaḷ raheto thako tene jāṇavāmātrapaṇe rahe chhe paṇ khedakhinna thato nathī. āvun gnānīnun gnān mahā dhīr chhe. je vaḍe te antaḥārādhanāmān nirantar lāgelo ja rahe chhe.
vaḷī te udār chhe. sādhakane anākuḷ ānandanī dhārā aviratapaṇe vr̥uddhigat thaī param (pūrṇa) ānand bhaṇī gati kare evā anant anant puruṣhārthane jāgrat kare tevun udār chhe. bhīnsanā prasaṅgamān paṇ andarathī dhārāvāhī shāntinī dhārā nīkaḷyā ja kare evun mahā udār chhe. jyān agnānī akaḷāī jāy, muñjhāī jāy evā ākarā udayanā kāḷamān paṇ gnānīnun gnān dhārāvāhī shānti-ānandanī dhārāne temān bhaṅg na paḍe tem ṭakāvī rākhe tevun udār chhe. ahāhā..! āvun gnānīnun gnān udār chhe.
vaḷī ‘अनाकुलं’ anākuḷ chhe. jemān jarāy ākuḷatā nathī tevun ānandarūp chhe. gnānīne kyāy harakh ke khed nathī. tene kiñchit asthiratā hoy chhe te ahīn gauṇ chhe. vāstavamān te nirākuḷ ānandāmr̥utanun nirantar bhojan karanāro chhe. ahā! jāṇavun, jāṇavun mātra jenun svarūp chhe temān ākuḷatā shun?
PDF/HTML Page 2492 of 4199
single page version
vaḷī gnān ‘निरुपधि’ nirupadhi chhe. eṭale ke ene rāganī upadhi nathī, arthāt te rāganā sambandhathī rahit chhe. samyaggnān parigrahathī rahit chhe. temān kāī paradravya sambandhī grahaṇ-tyāg nathī evun nirupadhi chhe. ā pramāṇe rāgathī bhinna paḍīne bhagavān ātmāmān antaraekāgra thatān pragaṭ thayelun gnān bandhane uḍāḍī detun, ānandāmr̥utanun nitya bhojan karanārun, jāṇanakriyārūp sahaj avasthāne nachāvatun, dhīr, udār, anākuḷ ane nirupadhi chhe. āvun samyaggnān mahā maṅgaḷ chhe.
‘bandhatattve raṅgabhūmimān pravesh karyo chhe,...’ rāganun upayogamān ekatva thavun enun nām bandhatattva chhe. bhagavān ātmā shuddha chaitanyasvarūp chhe. tenā upayogamān-gnānamān vikāranun-rāganun ekatva thavun te bandhatattva chhe jaḍ karmano bandh e to bāhya nimitta chhe. ahīn kahe chhe-e bandhatattve raṅgabhūmimān pravesh karyo chhe. nāṭakanī upamā āpī chhe ne? have kahe chhe-
‘tene uḍāvī daīne je gnān pote pragaṭ thaī nr̥itya karashe te gnānano mahimā ā kāvyamān pragaṭ karyo chhe.’
ahīn kahe chhe te gnān mahā mahimāvant chhe, māṅgalik chhe jeṇe upayog sāthe rāganī ekatāne toḍī nākhī chhe ane je nityānandasvarūp prabhu ātmāmān āshray pāmīne svarūpamān ekatvapaṇe pariṇamyun chhe. upayogamān rāganun ekatva te mukhyapaṇe bandh chhe. evā bandhane uḍāvī daīne pragaṭ thayelun gnān nirākuḷ ānandano nāch nāche chhe. ahāhā...! pahelān rāganā ekatvamān je nāchatun hatun te gnān have rāgathī judun paḍīne nij gnānānandasvabhāvamān ekatva pāmīne ānandano nāch nāche chhe. ahā! ānun nām samyaggnān chhe ane te ānandanun denārun atyant dhīr ane udār hovāthī mahāmaṅgaḷarūp chhe. have kahe chhe-
‘evo anant gnānasvarūp je ātmā te sadā pragaṭ raho.’ ahāhā...! ātmā anant anant sāmarthyamaṇḍit anant gnānasvarūp dravya chhe. eno gnānasvabhāv behad, aparimit chhe. ahāhā...! jeno je svabhāv chhe enī had shī? kṣhetrathī bhale sharīr pramāṇ hoy paṇ eno svabhāv behad anant gnānasvarūp chhe. ahīn kahe chhe-evun gnānasvarūp, ātmāne sadā pragaṭ raho shun kīdhun? ā jevo pragaṭ thayo evo ne evo sādi-anant kāḷ raho. em kahe chhe. samajāṇun kāī...? ā mahā māṅgalik chhe.
jhīṇī vāt chhe bhāī! ā badhī bahāranī kriyā kare te kriyā vaḍe bandh tūṭe em chhe nahi. ā to paryāyabuddhimān je vikāranā ekatvarūp pariṇaman hatun teno
PDF/HTML Page 2493 of 4199
single page version
dravyadraṣhṭi vaḍe nāsh karyo chhe ane tyāre pragaṭ thayelun je gnān temān anantagnānasvarūp bhagavān ātmā jaṇāyo ane tenun pariṇaman shuddha nirmaḷ nirākuḷ ānandanun pragaṭ thayun. have kahe chhe-te anant gnānasvarūp ātmā sadāy pragaṭ raho. lyo, āvī vāt chhe!
have bandhatattvanun svarūp vichāre chhe; temān pratham, bandhanā kāraṇane spaṣhṭa rīte kahe chheḥ-
‘jevī rīte-ā jagatamān kharekhar koī puruṣh snehanā (arthāt tel ādi chīkaṇā padārthanā) mardanayukta thayelo,...’
‘ā jagatamān’ -em kahīne jagat siddha karyun. ‘snehanā mardanayukta thayelo’ eṭale ekalun sneh nām tel chopaḍelun em nahi paṇ sharīr upar khūb mardan karelun em kahevun chhe. juo, ahīn koī telanun mardan kare chhe-karī shake chhe em siddha nathī karavun. ā to draṣhṭāntamān telanā mardan vaḍe chikāshavāḷo koī puruṣh chhe bas eṭalun ja kahevun chhe. samajāṇun kāī...? shun kīdhun? ke-
‘jevī rīte-ā jagatamān kharekhar koī puruṣh snehanā mardanayukta thayelo, svabhāvathī ja je bahu rajathī bharelī chhe (arthāt bahu rajavāḷī chhe) evī bhūmimān rahelo, shastronā vyāyāmarūpī karma (arthāt shastronā abhyāsarūpī kriyā) karato, anek prakāranān karaṇo vaḍe sachitta tathā achitta vastuono ghāt karato, (te bhūminī) rajathī bandhāy chhe- lepāy chhe.’
ā to dākhalo chhe. have emānthī koī kutarka karīne em kāḍhe ke-juo, bhūmimān rahyo chhe ke nahi? vyāyāmarūpī kriyā kare chhe ke nahi? vyavahāre kriyā kare chhe ke nahi? bāpu! ahīn e prashna nathī. ahīn to enun draṣhṭānt laīne siddhāntamān utāravun chhe. have draṣhṭāntamān paṇ khoṭā tarka karīne vātane uḍāḍī de e kem hāle?
ahāhā...! ‘anek prakāranā karaṇo vaḍe sachitta tathā achitta vastuono ghāt karato’ -matalab ke sachitta nām ekendriyādi prāṇīo ane achitta nām paththar ādi padārthono ghāt karato-em kahyun to koī parano ghāt karī shake chhe em ahīn siddha nathī karavun. ā to draṣhṭāntamānthī ek ansh siddhāntano kāḍhī levo chhe. draṣhṭānt kāī sarva prakār siddhānt sāthe maḷatun āve em na hoy. ‘karaṇo vaḍe sachitta-achitta vastuono ghāt karato’ -e to draṣhṭānt pūratun chhe; bākī āgaḷ kaheshe ke-‘paravastuno jīv ghāt karī shake nahi.’ to emān jīvanun shun kārya chhe?
PDF/HTML Page 2494 of 4199
single page version
jīv paravastuno ghāt karavāno bhāv kare te enun kārya chhe, te enun karma chhe, pariṇām chhe; paṇ paravastuno ghāt thāy e kharekhar jīvanun kārya nathī. koīno ghāt thāy te samaye kadāchit bījā koī jīvano ghāt karavāno bhāv nimitta hoy chhe to āṇe āno ghāt karyo em upachārathī kahevāy chhe.
ahīn kahe chhe-snehanā mardanayukta thayelo puruṣh bahu rajabharelī bhūmimān shastro vaḍe vyāyām karato, anek karaṇo vaḍe sachitta-achitta vastuono ghāt karato te rajathī bandhāy chhe-lepāy chhe. ‘(tyān vichāro ke) temānthī te puruṣhane bandhanun kāraṇ kayun chhe?’ lyo, ā siddhānt siddha karavo chhe. to have āgaḷ kahe chheḥ-
‘pratham, svabhāvathī ja je bahu rajathī bharelī chhe evī bhūmi rajabandhanun kāraṇ nathī; kāraṇ ke jo em hoy to jemaṇe tel ādinun mardan nathī karyun evā puruṣho ke jeo te bhūmimān rahelā hoy temane paṇ rajabandhano prasaṅg āve.’
shun kīdhun? ke je bhūmimān ghaṇī raj chhe temān bījā ghaṇā puruṣho tel chopaḍayā vinānā paṇ hoy chhe. tyān rajabandh to telathī mardanayukta puruṣhane ekane ja thāy chhe, bījāone nahi. tethī em siddha thayun ke tel ādinī chikāsh je lāgelī chhe e ja rajabandhanun kāraṇ chhe, paṇ bahu rajathī bharelī bhūmi rajabandhanun kāraṇ nathī. kemake jo bahu rajathī bharelī bhūmi rajabandhanun kāraṇ hoy to bhūmimān rahelā anya telanī chikāshathī rahit je puruṣho chhe temane paṇ rajabandh thavo joīe.
have kahe chhe-‘shastronā vyāyāmarūpī karma paṇ rajabandhanun kāraṇ nathī; kāraṇ ke jo em hoy to jemaṇe tel ādinun mardan nathī karyun temane paṇ shastra vyāyāmarūpī kriyā karavāthī rajabandhano prasaṅg āve.’ paṇ em banatun nathī. mātra jenā sharīre tel ādinī chīkāsh chhe tene ja rajabandh thāy chhe, anyane nahi. tethī em nakkī thāy chhe ke telanī chīkāsh ja rajabandhanun kāraṇ chhe, parantu shastronā vyāyāmarūpī kriyā rajabandhanun kāraṇ nathī.
trījun, ‘anek prakāranān karaṇo paṇ rajabandhanun kāraṇ nathī; kāraṇ ke jo em hoy to jemaṇe tel ādinun mardan nathī karyun temane paṇ anek prakāranān karaṇothī rajabandhano prasaṅg āve.’ paṇ em banatun nathī. arthāt mātra jenā sharīr par tel ādinī chīkāsh chhe tene ja rajabandh thāy chhe, anya puruṣhone nahi. tethī em siddha thayun ke tel ādinī chīkāsh ja rajabandhanun kāraṇ chhe, parantu anek prakāranān karaṇo rajabandhanun kāraṇ nathī.
chothun, ‘sachitta tathā achitta vastuono ghāt paṇ rajabandhanun kāraṇ nathī; kāraṇ ke jo em hoy to jemaṇe tel ādinun mardan nathī karyun temane paṇ sachitta
PDF/HTML Page 2495 of 4199
single page version
tathā achitta vastuono ghāt karavāthī rajabandhano prasaṅg āve.’ paṇ em banatun nathī. arthāt jenā sharīre tel ādinī chīkāsh chhe tene ja ekane rajabandh thāy chhe, anya koīne nahi. tethī em siddha thayun ke tel ādinī chīkāsh ja rajabandhanun kāraṇ chhe, parantu sachitta tathā achitta vastuono ghāt rajabandhanun kāraṇ nathī.
have saravāḷo kahe chhe. ‘māṭe nyāyanā baḷathī ja ā phalit thayun (-siddha thayun) ke, je te puruṣhamān snehamardanakaraṇ (arthāt te puruṣhamān je tel ādinā mardananun karavun), te bandhanun kāraṇ chhe.’
juo, ā nyāyanā baḷathī ja siddha thayun ke te puruṣhamān je tel ādinun mardan karavun chhe te ja rajabandhanun kāraṇ chhe. ahīn telanun ekalun chopaḍavun em na letān telanun mardan karavun em līdhun chhe kemake emānthī siddhānt batāvavo chhe. shun? ke ekalo rāg bandhanun kāraṇ nathī paṇ rāganun mardan arthāt rāganun upayog sāthe ekatva karavun e bandhanun mukhya kāraṇ chhe. ā draṣhṭānt thayun.
have siddhānt kahe chheḥ- ‘tevī rīte-mithyādraṣhṭi potāmān rāgādik (-rāgādibhāvo) karato, svabhāvathī ja je bahu karmayogya pudgalothī bharelo chhe evā lokamān kāy-vachan- mananun karma (arthāt kāy-vachan-mananī kriyā) karato, anek prakāranān karaṇo vaḍe sachitta tathā achitta vastuono ghāt karato karmarūpī rajathī bandhāy chhe. (tyān vichāro ke) temānthī te puruṣhane bandhanun kāraṇ kayun chhe?’
shun kīdhun? ke ātmā chaitanyamūrti prabhu akhaṇḍ ek gnānānandasvarūp chhe. tene na oḷakhatān vartamān avasthāmān je shubhāshubh rāgādi thāy chhe tene potānun svarūp māne te mithyādraṣhṭi chhe. mithyādraṣhṭi par nimittādi sanyog ane sanyogībhāvamān rokāṇo chhe. ahā! chaitanyasvabhāvathī jaḍ dravya to bāhya ja chhe. tathā shubhāshubh rāganā pariṇām paṇ shuddha chaitanyathī bahār chhe. te bāhya bhāvone je potānā jāṇe chhe, māne chhe te bahirātmā mithyādraṣhṭi chhe, ane te rajathī bandhāy chhe. ahīn pūchhe chhe ke-rāgathī sanyukta te bahu karmayogya rajakaṇothī ṭhasāṭhas bharelā lokamān, man-vachan-kāyanī kriyā karato ane anek karaṇo (-hastādi) vaḍe sachitta-achitta vastuono ghāt karato karmarajathī bandhāy chhe to tyān te puruṣhane bandhanun kāraṇ kayun chhe? eno nirṇay karāve chhe.
‘pratham, svabhāvathī ja je bahu karmayogya pudgalothī bharelo chhe evo lok bandhanun kāraṇ nathī; kāraṇ ke jo em hoy to siddho ke jeo lokamān rahelā chhe temane paṇ bandhano prasaṅg āve.’ paṇ em chhe nahi; kemake lokāgre birājamān siddha bhagavānane tyān karmayogya pudgalo hovā chhatān karmabandh nathī. karmabandh to ek rāgathī sanyukta puruṣhane ja thāy chhe. māṭe upayogamān rāganun sanyuktapaṇun e ja bandhanun
PDF/HTML Page 2496 of 4199
single page version
kāraṇ chhe paṇ svabhāvathī ja bahu karmayogya pudgalothī bharelo lok bandhanun kāraṇ nathī.
shubhabhāv bhalo ne ashubh buro evā be bhāg shuddha chaitanyanā ekākār (chidākār) svabhāvamān nathī. agnānane laīne mithyādraṣhṭie evā be bhāg pāḍayā chhe. paṇ e viṣhamatā chhe ane te bandhanun kāraṇ chhe. bhagavān siddha to pūraṇ samabhāve- vītarāgabhāve pariṇamyā chhe tethī tyān karmayogya pudgalo hovā chhatān paṇ siddha bhagavānane bandh nathī. māṭe karmayogya pudgalothī bharelo lok bandhanun kāraṇ nathī.
bījun, ‘kāy-vachan-mananun karma (arthāt kāy-vachan-mananī kriyāsvarūp yog) paṇ bandhanun kāraṇ nathī; kāraṇ ke jo em hoy to yathākhyāt-sanyamīone paṇ (kāy- vachan-mananī kriyā hovāthī) bandhano prasaṅg āve.’
juo, man-vachan-kāyanī kriyāsvarūp yog bandhanun kāraṇ nathī. jo yoganī kriyā bandhanun kāraṇ hoy to yathākhyāt sanyamīone paṇ bandh thavo joīe; akaṣhāyī vītarāgī munivarane yoganī kriyā hoy chhe, to tene paṇ bandh thavo joīe. agiyārame-bārame guṇasthāne shukladhyānamān paṇ mananun nimitta chhe, mananī kriyā chhe, chhatān tyān kaṣhāy nathī tethī bandh thato nathī, kemake yoganī kriyā bandhanun kāraṇ nathī. terame guṇasthāne kevaḷīne paṇ vachanayog chhe, kāyayog chhe, parantu tyān kaṣhāy nathī tethī bandh thato nathī. ā pramāṇe siddha thayun ke yog te bandhanun kāraṇ nathī.
trījun, ‘anek prakāranān karaṇo paṇ bandhanun kāraṇ nathī; kāraṇ ke jo em hoy to kevaḷagnānīone paṇ (te karaṇothī) bandhano prasaṅg āve.’
shun kahyun? ke jo karaṇo bandhanun kāraṇ hoy to pūrṇa vītarāgapaṇe pariṇamelā kevaḷī arihantone paṇ bandh thavo joīe, kemake temane karaṇo nām indriyo to chhe. paṇ em banatun nathī. tethī siddha thayun ke anek prakāranān karaṇo bandhanun kāraṇ nathī. mithyādraṣhṭine bandh chhe kemake rāgathī sanyuktapaṇun ja bandhanun kāraṇ chhe.
chothun, ‘sachitta tathā achitta vastuono ghāt paṇ bandhanun kāraṇ nathī; kāraṇ ke jo em hoy to jeo samitimān tatpar chhe temane (arthāt jeo yatnapūrvak pravarte chhe evā sādhuone) paṇ (sachitta tathā achitta vastuonā ghātathī) bandhano prasaṅg āve.’
juo, sachitta tathā achitta vastuonā ghātathī bandh thato hoy to īryāsamitipūrvak pramādarahit yatnāchār vaḍe vicharatā munivarone paṇ bandh thavo joīe kemake temane paṇ samitipūrvak vicharatān sharīranā nimittathī sachitta tathā achitta vastuono ghāt thāy chhe. parantu te munivarone bandh thato nathī tethī siddha thayun ke sachitta tathā achitta vastuono ghāt bandhanun kāraṇ nathī.
PDF/HTML Page 2497 of 4199
single page version
have badhāno saravāḷo karī siddhānt kahe chhe-‘māṭe nyāyabaḷathī ja ā phalit thayun ke, je upayogamān rāgādikaraṇ (arthāt upayogamān je rāgādikanun karavun), te bandhanun kāraṇ chhe.’
ahāhā..! bhagavān ātmā sachchidānandasvarūp prabhu sadā chaitanya upayogasvarūp chhe. teno pariṇamanarūp upayog je gnān temān rāganī ekatā karavī te bandhanun kāraṇ chhe em kahe chhe. rāg ho; paṇ e bandhanun (mukhya) kāraṇ nathī, parantu rāgamān ekatābuddhi hoy te bandhanun kāraṇ chhe. ahā! ahīn darshanashuddhithī ekadam vāt upāḍī chhe. mithyādraṣhṭine rāgamān ekatābuddhi chhe te ja bandhanun kāraṇ chhe em siddha karavun chhe ne? eṭale samyagdraṣhṭine je alpa rāg chhe ane tenāthī mithyātva ne anantānubandhī sivāyano je alpa bandh chhe tene ahīn gauṇ gaṇī te bandhanun kāraṇ nathī em kahyun chhe. ahā! samakitīne asthiratānā rāgane kāraṇe je alpabandh chhe tene mukhya na gaṇatān mithyādraṣhṭine rāganī ekatābuddhithī je mithyātva ane anantānubandhīno bandh thāy chhe te ja mukhyapaṇe bandh chhe em ahīn siddha karavun chhe.
‘ववहारोऽभूदत्थो’ -vyavahār abhūtārtha nām asatyārtha chhe em gāthā 11 mān kahyun chhe. tyān asatyārtha kahīne pachhī 12 mī gāthāmān kahyun ke vyavahār chhe, te sat chhe, jāṇelo prayojanavān chhe. koī ne em thāy ke 11 mī gāthāmān vyavahār asatya chhe arthāt chhe nahi, avidyamān chhe em kahyun to pachhī 12 mī gāthāmān vyavahār chhe em kyāthī āvyun?
bhāī! eno artha em chhe ke 11 mī gāthāmān samakitīne shuddhanayano āshray (shuddhanayanā āshraye ja samakit chhe em) siddha karavo chhe tethī tyān vyavahārane gauṇ karīne nathī, abhūt-avidyamān chhe em kahyun chhe ane 12 mī gāthāmān samakitīne asthiratāno alpa rāg chhe te siddha karavo chhe tethī vyavahār jāṇelo prayojanavān chhe em tyān kahyun chhe. tethī to paṇḍit shrī jayachandajīe khulāso karyo ke vyavahārane je asatya kīdho chhe te gauṇ karīne kīdho chhe paṇ abhāv karīne asatya kīdho nathī. bandhanā kāraṇamān paṇ ahīn em ja samajavun.
ahā! āshray karavānā sambandhamān trikāḷī dhruv dravya ja mukhya chhe. tethī tyān (11 mī gāthāmān) mukhya je dravyasvabhāv chhe tene nishchay kahīne te satyārtha chhe em kahyun chhe ane paryāyane vyavahār kahīne asat kīdhī. āshay em chhe ke mukhya je dravyasvabhāv tenī draṣhṭi karatān samakit thāy chhe māṭe te satyārtha chhe em kahīne paryāyane gauṇ karī asatyārtha kahīne nathī em kahevāmān āvyun chhe.
bhāī! ā to vītarāgano mārga chhe. emān vītarāgatā kem thāy enun rahasya
PDF/HTML Page 2498 of 4199
single page version
pragaṭ karyun chhe. pañchāstikāy gāthā 172 mān āve chhe ke shāstranun tātparya vītarāgatā chhe. ahā! chāre anuyogano sār vītarāgatā chhe. e vītarāgatā pragaṭ kem thāy? to kahe chhe ke trikāḷī satyārtha sadā vītarāgasvabhāv-chaitanyasvabhāvī ek bhagavān ātmāno āshray karatān vītarāgatā pragaṭ thāy chhe. eṭale trikāḷī dhruv nij paramātmadravyamān ja draṣhṭi karavī e chārey anuyogano sār chhe em siddha thayun.
ā tārā hitanī vāt chhe bhāī! ahāhā...! hit kem thāy? to kahe chhe-param satrūp sāhyabo sachchidānandasvarūp prabhu andar nitya paramātmasvarūpe sākṣhāt birājamān chhe. āvā nij paramātmasvabhāvanā āshraye paryāyamān nirākul ānandarūp paramātmapad pragaṭ thāy chhe ane te enun hit chhe ene sukhanun prayojan chhe ne? to sukhadhām prabhu ātmā trikāḷ chhe eno āshray karavāthī sukhanī dashā pragaṭ thāy chhe. ā sivāy bījun āḍun-avaḷun kare e mārga nathī, upāy nathī, samajāṇun kāī...?
have ahīn siddhānt shun nakkī thayo? ke ‘upayogamān rāgādikaraṇ te bandhanun kāraṇ chhe.’ upayogamān rāganun karavun arthāt rāganī sāthe ekatvabuddhi karavī te bandhanun kāraṇ chhe, jyāre upayogamān vītarāgasvarūpanun pragaṭ karavun te abandhanun kāraṇ chhe, ānandanun kāraṇ chhe, sukhanun ane shāntinun kāraṇ chhe. lyo, āvī vāt! are! satya ja ā chhe. bahāranī chīj je rāg ke je enā (nirmaḷ) upayogamān nathī te bahāranī chījane upayogamān ekākār karavī e bandhanun kāraṇ chhe, duḥkhanun kāraṇ chhe. samajāṇun kāī...? chhahaḍhāḷāmān āve chhe ne ke-
bhāī! tāro bhagavān andar pūraṇ sukhadhām prabhu birāje chhe tyān jāne! enī oth (āshray) lene! enā paḍakhe chaḍhane! tun rāgādi paryāyane paḍakhe chaḍhayo chho e to duḥkh chhe. ahīn siddhāntamān to ā kahe chhe ke-upayogamān rāganun karavun, gnān sāthe rāganun meḷavavun e bandhanun kāraṇ chhe, duḥkhanun kāraṇ chhe.
prashnaḥ– gnānīne mithyātva gayā pachhī rāg to rahe chhe? te ene bandhanun kāraṇ chhe ke nahi?
samādhānaḥ– samādhān em chhe ke gnānīnā e rāganun bandhan mithyātvanā bandhanī apekṣhāe atyant alpa chhe tethī ene gauṇ karīne tene bandh nathī em kahyun chhe; kemake mukhyapaṇe to gnānamān rāganā ekatvarūp mithyātva ja bandhanun kāraṇ chhe.
bījī rīte kahīe to vyavahāraratnatrayano je rāg chhe e bandhanun kāraṇ chhe e ahīn siddha nathī karavun paṇ vyavahāraratnatrayano je shubharāg-shubhopayog chhe tene ātmā
PDF/HTML Page 2499 of 4199
single page version
sāthe ekatva karavun, bheḷavī devun te bandhanun kāraṇ chhe em ahīn siddha karavun chhe. vaḷī bījī jagyāe jayān mokṣhanun kāraṇ siddha karavun hoy tyān em āve ke-nishchayaratnatrayarūp mokṣhamārga e mokṣhanun kāraṇ chhe ane vyavahāraratnatrayano je rāg chhe te bandhanun kāraṇ chhe. paṇ e to (samakitīne) mokṣhanā kāraṇanī ne bandhanā kāraṇanī bhinnatā tyān spaṣhṭa karavī chhe. ahīn to mithyādraṣhṭine kem bandh chhe e siddha karavun chhe. tethī ene to rāganun upayogamān ekatva karavun e bandhanun kāraṇ chhe em siddha karyun chhe. āvī vāt chhe.
have āmān koī kahe chhe saṅgaṭhan (samp) karavun hoy to vītarāgabhāvathī paṇ lābh thāy ane rāgathī paṇ lābh thāy em anekānta karo. matalab ke vītarāgabhāv paṇ mokṣhanun kāraṇ chhe ane shubharāg-puṇyabhāv paṇ mokṣhanun kāraṇ chhe em māno to saṅgaṭhan thaī jāy.
to kahīe chhīe ke-prabhu! ā tārā hitanī vāt chhe. shun? ke rāgane-puṇyane- bhāvane upayogamān ekatva karavun e bandhanun kāraṇ chhe ane rāgane upayogathī bhinna pāḍīne ekalo (nirbheḷ) upayog karavo e abandh-mokṣhanun kāraṇ chhe. ā mahāsiddhānt chhe. āmān jarāy bāndhachhoḍ ke ḍhīlāpaṇun chālī shake nahi. rāgathī lābh thāy em māne e to rāgathī potānun ekatva karanāro chhe; te mithyādraṣhṭi chhe ane tene bandh ja thāy, mokṣha na thāy āvī vāt chhe!
ahāhā...! ahīn kahevun chhe ke ātmānā chaitanyanā vepāramān rāganun ekatva karavun chhoḍī de kemake upayogamān-chaitanyanī pariṇatimān rāganun ekatva karavun e bandhanun kāraṇ chhe. bhāī! chāhe to dev-shāstra-gurunī bhaktino rāg ho, chāhe mahāvratādino vikalpa ho, vā chāhe guṇ-guṇīnā bhedano vikalpa ho-ene chaitanyamūrti prabhu ātmā sāthe ekatva kare e mithyātva chhe ane e ja sansār ane chār gatimān rakhaḍavānun mūḷiyun chhe. shun kahyun? bhakti ke vratādinā vikalpa te mithyātva chhe em nahi, paṇ te vikalpane-rāgane upayogamān ekamek karavo te mithyātva chhe ane te bandhanun sansāranun mūḷ kāraṇ chhe.
‘ahīn nishchayanay pradhān karīne kathan chhe.’ eṭale ke vyavahārano rāg chhe ene ahīn gauṇ karī nākhyo chhe. gnānīne asthiratāno rāg chhe paṇ e vāt ahīn levī nathī. ahīn to nishchay vastu je shuddha chaitanya chhe tenā upayogamān rāganun karavun e bandhanun kāraṇ chhe em vāt chhe. samyagdarshan thayā bād je alpa rāg thāy ane te vaḍe tene je alpa bandh thāy
PDF/HTML Page 2500 of 4199
single page version
e ahīn gauṇ karīne nishchayanay pradhān kathan karyun chhe.
have ahīn nishchayanī vyākhyā kare chhe-‘jyān nirbādh hetuthī siddhi thāy te ja nishchay chhe. bandhanun kāraṇ vichāratān nirbādhapaṇe e ja siddha thayun ke-mithyādraṣhṭi puruṣh je rāgadveṣhamohabhāvone potānā upayogamān kare chhe te rāgādik ja bandhanun kāraṇ chhe.’ samyagdarshan pachhī je rāgādik ekalā (asthiratānā) thāy chhe te bandhanun (mukhya) kāraṇ nathī em kahevun chhe. have kahe chhe-
‘te sivāy bījān-bahu karmayogya pudgalothī bharelo lok, man-vachan-kāyanā yog, anek karaṇo tathā chetan-achetanano ghāt-bandhanān kāraṇ nathī; jo temanāthī bandh thato hoy to siddhone, yathākhyāt chāritravāḷāone, kevaḷagnānīone ane samitirūpe pravartanārā munione bandhano prasaṅg āve chhe. parantu temane to bandh thato nathī.’
shun kahyun? ke siddho karmayogya pudgalothī bharelā lokamān hovāthī temane bandh thavo joīe; yathākhyāt chāritravāḷāone man-vachan-kāyanā yoganī kriyā thāy chhe tethī temane paṇ bandh thavo joīe, kevaḷagnānīone paṇ karaṇo nām indriyo chhe tethī temane paṇ bandh thavo joīe ane samitirūpe pravartatā munione chetan-achetanano ghāt thāy chhe tethī temane paṇ bandh thavo joīe. parantu, ahīn kahe chhe temane to bandh thato nathī. have kahe chhe-
‘tethī ā hetuomān (-kāraṇomān) vyabhichār āvyo.’ eṭale ke ā chāre prakār bandhanā hetu tarīke nirbādhapaṇe siddha thatā nathī.
‘māṭe bandhanun kāraṇ rāgādik ja chhe e nishchay chhe.’ upayogamān rāgādikaraṇ e ek ja bandhanun kāraṇ nishchayathī nirbādhapaṇe siddha thāy chhe. ahā! upayogamān rāganī ekatā-chikāsh e ja nishchayathī bandhanun kāraṇ chhe.
‘ahīn samitirūpe pravartanārā munionun nām līdhun ane avirat, deshaviratanun nām na līdhun tenun kāraṇ e chhe ke-avirat tathā deshaviratane bāhya samitirūp pravr̥utti nathī tethī chāritramohasambandhī rāgathī kiñchit bandh thāy chhe; māṭe sarvathā bandhanā abhāvanī apekṣhāmān temanun nām na līdhun. bākī antaraṅganī apekṣhāe to teo paṇ nirbandh ja jāṇavā.’
chothā ane pāñchamā guṇasthānavāḷāne, jevī munine hoy chhe tevī vyavahāranī samitino abhāv chhe. tethī temane sarvathā bandhano abhāv nathī paṇ kathañchit bandh chhe tethī temanun nām ahīn na līdhun. bākī ene antaraṅgamān svabhāvadraṣhṭi thai chhe ane rāganī ekatābuddhi tūṭī gaī chhe e apekṣhāe to te bandharahit ja jāṇavā samayasār gāthā 14- 1p mān āve chhe ne ke-