Pravachan Ratnakar-Gujarati (simplified iso15919 transliteration). Gatha: 271-272 ; Kalash: 173.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 135 of 210

 

PDF/HTML Page 2681 of 4199
single page version

gāthā–271
किमेतदध्यवसानं नामेति चेत्–
बुद्धी ववसाओ वि य अज्झवसाणं मदी य विण्णाणं।
एक्कट्ठमेव सव्वं चित्तं भावो य परिणामो।।
२७१।।
बुद्धिर्व्यवसायोऽपि च अध्यवसानं मतिश्च विज्ञानम्।
एकार्थमेव सर्व चित्तं भावश्च परिणामः।।
२७१।।

“adhyavasān shabda vāramvār kahetā āvyā chho, te adhyavasān shun chhe? tenun svarūp barābar samajavāmān nathī āvyun.” ām pūchhavāmān āvatān, have adhyavasānanun svarūp gāthāmān kahe chheḥ-

buddhi, mati, vyavasāy, adhyavasān, vaḷī vignān ne
pariṇām, chitta ne bhāv–shabdo sarva ā ekārtha chhe. 271.

gāthārthaḥ– [बुद्धिः] buddhi, [व्यवसायः अपि च] vyavasāy, [अध्यवसानं] adhyavasān, [मतिः च] mati, [विज्ञानम्] vignān, [चित्तं] chitta, [भावः] bhāv [च] ane [परिणामः] pariṇām- [सर्व] e badhā [एकार्थम् एव] ekārtha ja chhe (-nām, judān chhe, artha judā nathī).

ṭīkāḥ– sva-parano avivek hoy (arthāt sva-paranun bhedagnān na hoy) tyāre jīvanī 1adhyavasitimātra te adhyavasān chhe; ane te ja (arthāt jene adhyavasān kahyun te ja) bodhanamātrapaṇāthī buddhi chhe, 2vyavasānamātrapaṇāthī vyavasāy chhe, 3mananamātrapaṇāthī mati chhe, vignaptimātrapaṇāthī vignān chhe, chetanāmātrapaṇāthī chitta chhe, chetananā bhavanamātrapaṇāthī bhāv chhe, chetananā pariṇamanamātrapaṇāthī pariṇām chhe. (ā rīte ā badhāy shabdo ekārtha chhe.)

bhāvārthaḥ– ā je buddhi ādi āṭh nāmothī kahyā te badhāy chetan ātmānā pariṇām chhe. jyān sudhī svaparanun bhedagnān na hoy tyān sudhī jīvane je potānā _________________________________________________________________ 1. adhyavasiti = (ekamān bījānī mānyatāpūrvak) pariṇati; (mithyā) nishchiti; (khoṭo) nishchay

hovo te.

ra. vyavasān = kāmamān lāgyā rahevun te; udyamī hovun te; nishchay hovo te. 3. manan = mānavun te; jāṇavun te.


PDF/HTML Page 2682 of 4199
single page version

(शार्दूलविक्रीडित)
सर्वत्राध्यवसानमेवमखिलं त्याज्यं यदुक्तं जिनै–
स्तन्मन्ये व्यवहार एव निखिलोऽप्यन्याश्रयस्त्याजितः।
सम्यङ्निश्चयमेकमेव तदमी निष्कम्पमाक्रम्य किं
शुद्धज्ञानघने महिम्नि न निजे बध्नन्ति सन्तो धृतिम्।। १७३।।

ne paranā ekapaṇānā nishchayarūp pariṇati varte chhe tene buddhi ādi āṭh nāmothī kahevāmān āve chhe.

‘adhyavasān tyāgavāyogya kahyān chhe tethī em samajāy chhe ke vyavahārano tyāg karāvyo chhe ane nishchayanun grahaṇ karāvyun chhe’ -evā arthanun, āgaḷanā kathananī sūchanārūp kāvya have kahe chheḥ-

shlokārthaḥ– āchāryadev kahe chhe keḥ- [सर्वत्र यद् अध्यवसानम्] sarva vastuomān je adhyavasān thāy chhe [अखिलं] te badhāy (adhyavasān) [जिनैः] jin bhagavānoe [एवम्] pūrvokta rīte [त्याज्यं उक्तं] tyāgavāyogya kahyān chhe [तत्] tethī [मन्ये] ame em mānīe chhīe ke [अन्य–आश्रयः व्यवहारः एव निखिलः अपि त्याजितः] ‘par jeno āshray chhe evo vyavahār ja saghaḷoy chhoḍāvyo chhe.’ [तत्] to pachhī, [अमी सन्तः] ā satpuruṣho [एकम् सम्यक् निश्चयम् एव निष्कम्पम् आक्रम्य] ek samyak nishchayane ja niṣhkampapaṇe aṅgīkār karīne [शुद्धज्ञानघने निजे महिम्नि] shuddhagnānaghanasvarūp nij mahimāmān (-ātmasvarūpamān) [धृतिम् किं न बध्नन्ति] sthiratā kem dharatā nathī?

bhāvārthaḥ– jineshvaradeve anya padārthomān ātmabuddhirūp adhyavasān chhoḍāvyān chhe tethī ā parāshrit vyavahār ja badhoy chhoḍāvyo chhe em jāṇavun. māṭe ‘shuddhagnānasvarūp potānā ātmāmān sthiratā rākho’ evo shuddhanishchayanā grahaṇano upadesh āchāryadeve karyo chhe. vaḷī, “jo bhagavāne adhyavasān chhoḍāvyān chhe to have satpuruṣho nishchayane niṣhkampapaṇe aṅgīkār karī svarūpamān kem nathī ṭharatā-e amane acharaj chhe” em kahīne āchāryadeve āshcharya batāvyun chhe. 173.

*
samayasār gāthā ra71ḥ mathāḷun

“adhyavasān shabda vāramvār kahetā āvyā chho. te adhyavasān shun chhe? tenun svarūp barābar samajamān nathī āvyun.” ām pūchhavāmān āvatān have adhyavasānanun svarūp gāthāmān kahe chhe.


PDF/HTML Page 2683 of 4199
single page version

jene adhyavasān kahevāmān āvyun chhe tene barābar oḷakhavā tenān bījān keṭalāk prachalit nāmo chhe te ahīn gāthāmān kahe chhe.

* gāthā ra71ḥ ṭīkā uparanun pravachan *

‘sva-parano avivek hoy (arthāt sva-paranun bhedagnān na hoy) tyāre jīvanī adhyavasitimātra te adhyavasān chhe;...’

‘juo, shun kahyun? ke anantaguṇano piṇḍ chaitanyachintāmaṇi ek gnāyakabhāvamātra vastu te hun sva em anubhavavāne badale hun parane mārun-jivāḍun duḥkhī-sukhī karun ītyādi māne, hun nārakī, hun manuṣhya ītyādi māne ane dharmādi paradravyo jaṇāy tyān hun dharmādi paradravyone jāṇun chhun, jāṇanāro te hun sva em nahi, paṇ paradravyone hun jāṇun chhun em parathī ekatvabuddhi kare te sva-parano avivek chhe. āvo sva-parano avivek hoy tyāre arthāt sva-paranun bhedagnān na hoy tyāre jīvanī adhyavasitimātra arthāt jīvanī paramān potāpaṇānī mānyatā-abhiprāy te adhyavasān chhe. āvun adhyavasān mithyātvarūp chhe ane tene ahīn āṭh nāmothī oḷakhāve chheḥ-

‘ane te ja (arthāt jene adhyavasān kahyun te ja) bodhanamātrapaṇāthī buddhi chhe, vyavasānamātrapaṇāthī vyavasāy chhe, mananamātrapaṇāthī mati chhe, vignaptimātrapaṇāthī vignān chhe,...’

‘lyo, par mārān ne paranun hun karī shakun em jāṇavāmātrapaṇāthī adhyavasānane buddhi paṇ kahe chhe. vyavasāy eṭale ākho di’ kāmamān-pravr̥uttimān lāgyo rahe-ā bāyaḍī-chhokarānun karun, ne dhandho karun, ne kārakhānun chalāvun, ne deshanun karun-em paramān udyamī thaī lāgyo rahe te vyavasāy badho mithyā adhyavasāy chhe. ā badhun paranun koṇ kare bāpu! tane khabar nathī bhāī! tun to ek gnānānandasvarūp chho ne prabhu! parane māṭe tun pāṅgaḷo chhe ne! ene badale paramān udyamī thaīne ā karun ne te karun em karyā kare chhe e ūndho vyavasāy chhe.

vyavasāy eṭale vyāpār-pravr̥utti, keṭalāk loko nathī kahetā? ke hamaṇān amane ghaṇo vyavasāy vadhī gayo chhe, vyavasāy āḍe navarāsh nathī. koī to vaḷī kahe chhe- maravāy navarāsh nathī. are bhāī! maraṇ to jotajotāmān āvī paḍashe ane tyāre jemān tane vyavasāy āḍe navarāsh nathī e badhun paḍayun raheshe. (tāre hāth emānnun kāī nahi hoy). ā jotā nathī pachīs-pachīs varasanā phuṭaḍā juvān-jodh chālyā jāy chhe? bāpu! ā tāro vyavasāy badho viparīt chhe.

ene mananamātrapaṇāthī mati kahe chhe. padārthone viparīt jāṇe-māne chhe ne! tethī


PDF/HTML Page 2684 of 4199
single page version

adhyavasānane mati shabdathī paṇ kahevāmān āve chhe. matignān te ā nahi. ā to jemān viparīt jāṇavun-mānavun chhe tevā adhyavasānane ahīn mati kahyun chhe.

vaḷī vignaptimātrapaṇāthī te vignān chhe. juo, vītarāgavignān te ā nahi. ā to vignān eṭale viruddha gnān em vāt chhe. hun parane mārun-jivāḍun, hun nārakī-manuṣhya chhun, par chījo jaṇāy te mārī chhe-evun svarūpathī virudhdha gnān chhe ne? tene ahīn vignān shabdathī kahyun chhe.

vaḷī, (te ja adhyavasān) ‘chetanāmātrapaṇāthī chitta chhe, chetananā bhavan- mātrapaṇāthī bhāv chhe, chetananā pariṇamanamātrapaṇāthī pariṇām chhe.’

chetananā pariṇām chhe ne? tethī tene chitta paṇ kahe chhe, bhāv paṇ kahe chhe ne pariṇām paṇ kahe chhe. ahīn nirmaḷ bhāv-pariṇāmanī vāt nathī. ā to par mārān ne paranī kriyā hun karun-evo mithyā abhiprāy jemān chhe e pariṇāmanī vāt chhe.

koī loko em kahe chhe ke-adhyavasānane ja bandhanun kāraṇ kahyun chhe, paṇ jivāḍavāno bhāv e bandhanun kāraṇ nathī.

are bhāī! jyān sudhī svamān ekatā thaī nathī tyān sudhī paramān ekatvabuddhi paḍelī ja chhe. tethī paramān ekatvabuddhisahit je pariṇām-bhāv chhe te bandhanun ja kāraṇ chhe. ahā! tene adhyavasān kaho, bhāv kaho, pariṇām kaho, buddhi kaho-badhun ekārthavāchak ja chhe, samajāṇun kāī...?

bhāvārthaḥ– ‘ā je buddhi ādi āṭh nāmothī kahyā te badhāy chetan ātmānā pariṇām chhe. jyān sudhī svaparanun bhedagnān na hoy tyān sudhī jīvane je potānā ne paranā ekapaṇānā nishchayarūp pariṇati varte chhe tene buddhi ādi āṭh nāmothī kahevāmān āve chhe.’ ā bhāvārtha kahyo.

*

‘adhyavasān tyāgavāyogya kahyān chhe tethī em samajāy chhe ke vyavahārano tyāg karāvyo chhe ane nishchayanun grahaṇ karāvyun chhe’ -evā arthanun, āgaḷanā kathananī sūchanārūp kāvya have kahe chheḥ-

* kaḷash 173ḥ shlokārtha uparanun pravachan *

āchāryadev kahe chhe keḥ- ‘सर्वत्र यद् अध्यवसानम्’ sarva vastuomān je adhyavasān thāy chhe ‘अखिलं’ te badhāy ‘जिनैः’ jin bhagavānoe ‘एवम्’ pūrvokta rīte ‘त्याज्यं उक्तं’ tyāgavāyogya kahyān chhe.


PDF/HTML Page 2685 of 4199
single page version

juo, ā āgaḷanī gāthāno upodghāt kare chhe. kahe chhe-sarva vastuomān eṭale potānā ātmā sivāy vishvanī anantī paravastuomān je ekatvabuddhi-adhyavasān thāy chhe te saghaḷāny jin bhagavānoe-vītarāg sarvagnadevoe tyāgavāyogya kahyān chhe. ahāhā...! paravastu chāhe sharīrādi paramāṇurūp ho, strī-putra-parivār ādi ho, dev- guru-shāstra ho, sākṣhāt arihant paramātmā ho; te mārān chhe ane hun eno chhun evo ekatvabuddhino adhyavasāy saghaḷoy bhagavān jineshvaradeve chhoḍāvyo chhe. khūb gambhīr kaḷash chhe bhāī! āmān to jainadarshanano marma bharyo chhe.

ek kor pote shuddha ek gnāyakabhāvamātra vastu sva ane bījī kor vishvanī samasta vastuo par līdhī. ahāhā...! jagatanī ā sarva vastu pratyek bhinna-bhinna chhe. temān (agnānīne) ekatvabuddhino je adhyavasāy chhe te badhoy chhoḍavāyogya chhe em jin bhagavantoe kahyun chhe.

ā deh, man, vāṇī ītyādi jaḍ māṭī-dhūḷ chhe, ane strī-putra-parivār, dev- guru ādi bhinna par jīv chhe, tathā dharmāstikāy ādi achetan paradravyo chhe. temān potāpaṇāno adhyavasāy chhe te mithyātva chhe; kemake potāpaṇun to potānāmān hoy ke paramān hoy? paramān potāpaṇun kadīy hoī shake nahi.

ahā! sarvagna paramātmā indro, munivaro ne gaṇadharonī upasthitimān dharmasabhāmān em pharamāvatā hatā ke-potānā ātmā sivāy jeṭalā koī padārtho chhe-temān hun (- arihant) paṇ āvī gayo-temān adhyavasān kare ke ā mārā chhe ane enāthī mane lābh chhe, hun enun kāī karī shakun ne e mārun kāī karī shake-e adhyavasān chāragatimān rakhaḍavānā bījarūp mithyātva chhe ane te sarva chhoḍavāyogya chhe.

have kahe chhe- ‘तत्’ tethī ‘मन्ये’ ame em mānīe chhīe ke ‘अन्य–आश्रयः व्यवहारः एव निखिलः अपि त्याजितः’ par jeno āshray chhe evo vyavahār ja saghaḷoy chhoḍāvyo chhe.

ahāhā...! sant dharmātmā prachur atīndriy ānandasahit svarūpamān keli karanārā munivar bhagavān āchārya em kahe chhe ke- jyāre bhagavāne par vastuomān ekatvabuddhinā sarva adhyavasāyo chhoḍāvyā chhe to ame santo em mānīe chhīe ke par jeno āshray chhe evo vyavahār ja saghaḷoy chhoḍāvyo chhe. joyun? ‘āshray’ shabda ahīn mūkyo chhe chokhkho. parano-vyavahārano āshray kaho, sambandh kaho ke paranun-vyavahāranun ālamban kaho- badhun ek ja chhe. ā dayā, dān, vrat, tap, bhakti, dev-guru-shāstranī bhedarūp shraddhāno vikalpa-e sarva parāshrit vyavahār chhe. e pariṇāmamān parano āshray- sambandh chhe ne? emān svano sambandh nathī. to ahīn kahe chhe-e saghaḷoy parāshrit


PDF/HTML Page 2686 of 4199
single page version

vyavahār bhagavāne chhoḍāvyo chhe em ame samajīe chhīe. juo. ā dharmātmānī pratīti!

ahāhā...! munivaro-shuddha ek gnāyakatattvanā ārādhako, kevaḷīnā keḍāyatīo kevaḷīnā vārasadār putro chhe. kevaḷ leshe ne! tethī teo kevaḷīnā vārasadār chhe. ahā! e munipaṇun kone kahe bāpā! lokone antaraṅg munidashānī khabar nathī. munipaṇun e to parameshvar (parameṣhṭhī) pad chhe. andaramān jene traṇ kaṣhāyanā abhāvavāḷī vītarāgī shānti pragaṭī chhe ane jemane atīndriy prachur-ati ugra ānandanun vedan varte chhe evā dharmanā sthambh samān munivaro hoy chhe. teo kahe chhe-ame em mānīe chhīe ke jyāre bhagavāne paranī ekatvabuddhi chhoḍāvī chhe to parāshrit evo saghaḷoy vyavahār chhoḍāvyo chhe.

juo, pahelān ‘अखिलं’ āvyun; eṭale ke badhāy adhyavasān tyāgavāyogya kahyān. ne have pāchhun ‘निखिलः’ (अन्याश्रयः... निखिलः अपि त्याजितः) āvyun; eṭale ke par jeno āshray chhe evo vyavahār ja saghaḷoy chhoḍāvyo chhe. ahāhā...! ā dayā, dān, vrat, bhakti ītyādinā pariṇām badhāy parāshrit chhe tethī chhoḍāvyā chhe. mārga khūb sūkṣhma ne gambhīr chhe bhāī!

are! māraganā bhān vinā e 84 lākh jīv-yonimān duḥkhī thaī ne rakhaḍayo chhe. jarī sharīrathī kanīk ṭhīk svastha hoy, pāñch-pachās lākhanī sampatti hoy ne bāyaḍī jarā ṭhīk rūpāḷī hoy eṭale em māne ke āpaṇe sukhī chhīe. are mūḍh! mūrakh chhe ke shun? pāgal thayo chhe ke shun? shun ā badhā paisāvāḷā sukhī chhe?

paṇ loko em kahe chhe ne?

loko badhā kahe to kaho; paṇ teo sukhī nathī, duḥkhī ja chhe. bāpu! ā sharīr namaṇun ne rūpāḷun dekhāy e kyān tārun chhe? e to jaḍ dhūḷ-māṭī chhe. tun mārun āvun rūpāḷun sharīr ne mārī āvī bāyaḍī ne mārī āṭalī sampatti em māne e to tārī mūrkhāīnī-pāgalapaṇānī jāherāt chhe. trilokanāth paramātmā to em pharamāve chhe ke paramān mārāpaṇānī ekatvabuddhino adhyavasāy mithyātva chhe ane te saghaḷoy chhoḍavā yogya chhe. bāpu! ā dev mārā ne guru mārā evo adhyavasāy paṇ bhagavāne chhoḍavāyogya kahyo chhe. bahu ākarī vāt!

ahāhā...! ā to kaḷash chhe kaḷash! bār aṅgano sār ek kaḷashamān bharī dīdho chhe. āchāryadevanī gajab shailī chhe. āmān to mārgane khullan-khullā jāher karī dīdho chhe. kahe chhe-par padārthanī ekatvabuddhi jem bhagavāne chhoḍāvī chhe tem paranā āshraye thatā vyavahāranā bhāv saghaḷāy bhagavāne chhoḍāvyā chhe. ahāhā...! jem paramān ekatva-


PDF/HTML Page 2687 of 4199
single page version

buddhi chhoḍavāyogya ja chhe tem vrat, tap, shīl, sanyamanā bāhya pariṇām, ra8 mūlaguṇanā vikalpa, ane pañchamahāvratādinā pariṇām ke je munine hoy chhe te badhāy parāshrit hovāthī chhoḍavāyogya ja chhe. gajab vāt chhe bhāī!

atyāre have āmān lokone moṭī takarār ne vāndhā chhe, em ke ā badhun-dayā, dān, vrat, tap, bhakti, pūjā ītyādi shrāvakanān ācharaṇ ne muninān bāhya ācharaṇ ame karīe chhīe te shun badhān khoṭān chhe. ā shrāvakanān ne muninān ācharaṇarūp vyavahārane nahi sthāpo to jainadharma ja nahi rahe.

samādhānaḥ– bāpu! jainadharma to ek vītarāgabhāvasvarūp chhe, shuddha chaitanyanā pariṇamanasvarūp chhe. vratādino rāg kāī jainadharma nathī. jo ke dharmīne tevo vratādino rāg hoy chhe paṇ e kāī dharma nathī. vaḷī dharmanun mūḷ samyagdarshan chhe. vinā samyagdarshan je kāī bāhya ācharaṇ chhe te badhāy khoṭān chhe, ene vyavahār paṇ kahetā nathī. mithyādraṣhṭine vyavahār kyān chhe? ahīn to samyagdraṣhṭine je bāhya vratādi vyavahār chhe te saghaḷoy tyāgavāyogya chhe em āchāryadev pharamāve chhe. ahāhā...! samyagdraṣhṭine mithyātvano tyāg karāvyo chhe te kāraṇathī ame em mānīe chhīe ke par jeno āshray chhe evo vyavahār ja saghaḷoy samakitīne chhoḍāvyo chhe em āchāryadev kahe chhe. mārag bahu jhīṇo chhe bhāī! ā to kaḷash ja evo āvyo chhe.

bhagavān! tun anantakāḷathī duḥkhanā panthe dorāī gayo chhe. svarūp prati āndhaḷo thaīne ten duḥkhamān ja bhusakā māryā chhe. ahīn tane āchārya bhagavān sukhano panth batāve chhe. kahe chhe-nirmaḷānandano nāth atīndriy ānandano sāgar evā svasvarūpane bhūlīne, ā sharīrādi mārān chhe ne enāthī mane sukh chhe tathā paranān sukh-duḥkhane hun karun chhun ītyādi anek prakāre je tane paramān ekatvabuddhinān adhyavasān chhe te sarvane chhoḍī de; bhagavāne te sarva adhyavasānone chhoḍavāyogya kahyān chhe.

hā, paṇ dayā, dān, vrat, bhakti ītyādi vyavahār to karavo ne? shāstramān paṇ vratādi bāhya ācharaṇanun vidhān chhe.

samādhānaḥ– bāpu! dayā, dān, vratādino je vyavahār chhe te rāg chhe, ne rāgane karavāno abhiprāy mithyā adhyavasān chhe, mithyātva chhe. e to āgaḷ āvī gayun ke upayogabhūmi rāgādik sāthe ekatva pāme te mithyātva chhe, bandhanun kāraṇ chhe. ā kaḷashamān paṇ kahe chhe ke- bhagavāne par sāthe ekatābuddhinā sarva adhyavasān chhoḍāvyā chhe te parathī ame (-munivaro) em mānīe chhīe ke vratādino saghaḷoy vyavahār bhagavāne chhoḍāvyo chhe. ahā! samakitīne asthiratānā jeṭalā vikalpa āve te saghaḷāy bhagavāne chhoḍavāyogya kahyā chhe. samajāṇun kāī...?


PDF/HTML Page 2688 of 4199
single page version

shāstramān vratādi bāhya ācharaṇanun vidhān chhe e to vyavahāranay darshāvyo chhe. dharmīne nirmaḷ ratnatrayarūp dharmanī vītarāgī pariṇati sāthe bahāramān kevo vyavahār- shubhācharaṇ hoy chhe tenun gnān karāvavānun tyān prayojan chhe. e to bāramī gāthāmān āvyun ke dharmīne paryāyamān je kiñchit rāg chhe te te kāḷe jāṇelo prayojanavān chhe, ādarelo nahi. ahā! dharmī puruṣh sarvarāgane-rāgamātrane hey ja māne chhe; karavā yogya nahi, āvī vāt chhe.

juo, स्वाश्रितो निश्चयः, पराश्रितो व्यवहार; jeṭalo svano āshray chhe te nishchay ane jeṭalo parano āshray chhe te vyavahār. ā dayā pāḷavī, vrat pāḷavān, dān karavun, bhakti-pūjā karavān ītyādi sarva bhāvamān parano āshray chhe tethī te vyavahār chhe. āchārya kahe chhe-par jeno āshray chhe evo vyavahār ja saghaḷoy bhagavāne chhoḍāvyo chhe. (matalab ke ek svāshray ja prashansāyogya chhe). bhāī! ā to jainadarshananī sār-sār vāt chhe. bahu saras kaḷash āvyo chhe. āmān nishchay-vyavahāranā be phaḍachā karī nākhyā chhe; em ke parāshrit vyavahārane hey jāṇī tyānthī haṭhī ek svanā āshraye ja pariṇaman karavun yogya chhe, īṣhṭa chhe.

tyāre koī vaḷī kahe chhe-ahīn paramān ekatvabuddhinā adhyavasānane bandhanun kāraṇ kahyun chhe, tethī kāī dayānā ne vratādinā pariṇām bandhanun kāraṇ nathī.

bhāī! e to mithyātva sahitanā paranī ekatvabuddhinā pariṇām je mithyādraṣhṭine hoy chhe tene mukhya gaṇīne tene bandhanun kāraṇ kahyun chhe. bākī dayā, dān, vrat ādinā ekatvabuddhirahit je pariṇām samyagdraṣhṭine hoy chhe te paṇ bandhanun ja kāraṇ chhe. te alpa bandhanun kāraṇ hovāthī (dīrdha sansāranun kāraṇ nahi hovāthī) tene gauṇ gaṇīne bandhamān gaṇyā nathī e bījī vāt chhe, paṇ tethī jo tun em mānato hoy ke ekatvabuddhi vagaranā rāganā pariṇām (vyavahāranā pariṇām) karavā jevā chhe, kemake te bandhanun kāraṇ nathī, paṇ mokṣhanun kāraṇ chhe to tārī te mānyatā mithyā-khoṭī chhe; arthāt tane paranī ekatvabuddhi maṭī ja nathī.

bāpu! vītarāgano mārag-mokṣhano mārag- to ekalā vītarāgabhāvasvarūp chhe; te sva-āshrit chhe; temān parāshrit rāgano ek ansh paṇ samāī shake nahi. shun kīdhun? jem āṅkhamān raj-kaṇ samāy nahi tem bhagavānanā māragamān rāgano kaṇ paṇ samāy nahi. ahā! mārag to shuddha chaitanyasvabhāvamay ek vītarāgatāmay ja chhe. jem bhagavān ātmā ek chaitanyasvabhāvano-vītarāgasvabhāvano atīndriy ānand te shāntino piṇḍ chhe, tem tenā āshraye pragaṭelo mārga paṇ tevo atīndriy ānandamay ne vītarāgī shāntimay chhe. bhāī! sarāgatā e kāī vītarāgano mārag nathī.


PDF/HTML Page 2689 of 4199
single page version

lyo, āvī vāt! chālatā pravāhathī judī chhe ne? eṭale lokone bahu ākarī lāge ne ruche nahi. ene em lāge chhe ke vyavahārathī vimukh thashe to bhraṣhṭa thaī jashe.

are bhāī! em bhaḍake chhe shun? jarā dhīro thaīne sāmbhaḷ. andar prabhu! tun ātmā chho ke nahi? ahāhā...! anant anant svabhāvothī bharelo gnānānandano dariyo prabhu tun ātmā chho. enī sanmukh javun enun ja nām vyavahārathī vimukhatā chhe. tethī vyavahārano āshray chhoḍashe to te nishchayamān jashe; ahā! e duḥkhane chhoḍī sukhamān jashe. bhāī! vyavahārano āshray to duḥkh chhe. tethī teno āshray chhoḍatān andar ānandamān jashe. samajāṇun kāī...?

ahīn kahe chhe- ‘अन्याश्रयः व्यवहारः एव निखिलः अपि त्याजितः’ par jeno āshray chhe evo vyavahār ja saghaḷoy chhoḍāvyo chhe. chāhe dev-guru-shāstra ho, jinamandir, sammedashikhar, shatruñjay ke giranār ho; bhāī! e badhun par chhe. ā āgamamandir āvaḍun moṭun chhe te par chhe. are, bhagavān r̥uṣhabhanāthanā vakhatamān kailās parvat par bharat chakravartīe traṇakāḷanī-bhūt, vartamān ne bhaviṣhyanī chovīsīnā sonānān mandiro banāvyān hatān. sonānān mandiro hon. paṇ emān shun chhe? e badhun par chhe ane enā āshraye thayelo bhāv parāshrit shubhabhāv chhe (dharma nahi). jyān sudhī pūrṇa vītarāg na thāy tyān sudhī dharmīpuruṣh sva-āshrayanā ānandamān paṇ hoy ane kiñchit parāshrayanā āvā bhakti ādinā shubharāgamān paṇ hoy. paṇ dharmīne e shubharāg heyabuddhie hoy chhe, tene enān ruchi, ādar ke mahimā hotān nathī.

ahāhā...! andaramān potānun param chaitanyanidhān paḍayun chhe. jemān jīvatva, chiti, drashi, gnān, sukh, vīrya, prabhutva, vibhutva, svachchhatā, prakāsh ītyādi anant anant shaktio pratyek param pāriṇāmikabhāve sthit chhe evā param padārtha prabhu ātmā chhe. param pāriṇāmik bhāve eṭale shun? ke te sahaj chhe ane koī karmanā sadbhāv ke abhāvanī apekṣhāthī rahit chhe. shun kīdhun? ke vastunī shaktio sahajabhāve chhe, ene koīnī apekṣhā nathī. juo, paryāyamān vikār thāy to karmanā udayanun nimitta chhe, ne nirvikār thāy to karmanā abhāvanun nimitta chhe. paṇ vastu ātmā ne enī shaktio koīnī apekṣhāthī rahit param pāriṇāmik bhāve sthir chhe. āvī mahān vastu pote chhe, paṇ enī khabar vinā bichāro kriyākāṇḍ karī karīne marī gayo chhe. ene kahe chhe-bhāī! vyavahāranī ruchi chhoḍīne have tārā chaitanyanidhānano-param svabhāvabhāvano-nishchayano āshray kar. tārā sukh māṭe ā ja kartavya chhe.

ahāhā...! kahe chhe-par jeno āshray chhe evo vyavahār ja saghaḷoy chhoḍāvyo


PDF/HTML Page 2690 of 4199
single page version

chhe ‘तत्’ to pachhī, ‘अमी सन्तः’ ā satpuruṣho ‘एकम् सम्यक् निश्चयम् एव निष्कम्पम् आक्रम्य’ ek samyak nishchayane ja niṣhkampapaṇe aṅgīkār karīne ‘शुद्धज्ञानघने निजे महिम्नि’ vignānaghanasvarūp nij mahimāmān ‘धृतिम् किं न बध्नन्ति’ sthiratā kem- dharatā nathī?

ahāhā...! kahe chhe- तत eṭale to pachhī satpuruṣho ek nishchayamān sthiratā kem karatā nathī? ahā! satpuruṣh kone kahīe? ke jeṇe parāshrayano bhāv draṣhṭimānthī chhoḍīne trikāḷī sat prabhu ātmāno antaramān svīkār karyo chhe evā sant puruṣh satpuruṣh chhe. sachchidānandasvarūp prabhu ātmā chhe; tenā āshraye je sukhamān pravarte chhe te sant mahātmā satpuruṣh chhe. bhajanamān āve chhe ne? ke-

‘sukhiyā jagatamān sant, durījan duḥkhiyā re’

jagatamān ek sant sukhiyā chhe. eṭale shun? ke nirmaḷānandano nāth anant anant svabhāvo-shaktiono bhaṇḍār bhagavān ātmāno jeṇe āshray līdho chhe te santo-satpuruṣho jagatamān sukhī chhe, ane parathī ekatva mānīne paranā āshraye thatā vikārī bhāvamān je rokāī paḍayā chhe, parāshrit bhāvathī je lābh māne chhe te durījan eṭale durjan jagatamān duḥkhiyā chhe. ahā! vyavahārathī lābh thavānun māne te durjan duḥkhiyā chhe ākarī vāt bāpā!

bhāī! ā to ‘जिनैःउक्तम्’ traṇ lokanā nāth jinendra bhagavantoe kahyun chhe. have bhagavānanī bhakti kare ane bhagavāne je kahyun chhe tene antaramān na svīkāre to tene bhagavānanī-arhantadevanī sāchī shraddhā nathī. tevī rīte gurunī bhakti kare paṇ je parāshrit chhe evo saghaḷoy vyavahār ame chhoḍāvavā māgīe chhīe em gurue kahyun te na svīkāre tene gurunī shraddhā nathī. ane tevī rīte tene shāstranī paṇ shraddhā nathī. ā pramāṇe agnānī anek prakāranā kriyākāṇḍamān pravartavā chhatān te dev-guru-shāstranī shraddhāthī rahit durjan duḥkhī ja chhe.

ahāhā...! ahīn kahe chhe- ‘ek samyak nishchayane ja niṣhkampapaṇe aṅgīkār karīne...’ joyun? ek kahetān jemān bījī chīj (rāgādi) nathī evā satya nishchayasvarūp trikāḷī dhruv paramātmadravyane ja niṣhkampapaṇe aṅgīkār karīne temān ja ṭhar-em kahe chhe. pahelān chhoḍavāyogya kahyun tyān ‘व्यवहारः एव’ vyavahār ja saghaḷoy chhoḍ em kahyun. ne have ṭharavāmān paṇ ‘एव’ shabda vaḍe ek nishchayamān ja ṭhar em kahyun; matalab ke vyavahāranā- asthiratānā rāganā-kampamān na jā, paṇ niṣhkamp ek nishchayamān ja ṭhar em kahe chhe. gajabano kaḷash chhe bhāī!

are bhāī! tun vyavahār-vyavahār kare chhe paṇ bhagavāne kahelo vyavahār-vrat,


PDF/HTML Page 2691 of 4199
single page version

samiti, gupti ādi parāshrit bhāv-to abhavi paṇ kare chhe paṇ tene kadīy ātmalābh thato nathī. ā vāt āgaḷ gāthā ra73 mān āve chhe. keṭalāk lokone ā khaṭake chhe. vyavahārano pakṣha chhe ne? paṇ bhāī! vyavahār kone kahevāy tenī tane khabar ja nathī. vāstavamān to jene ek samyak nishchay shuddha ātmadravyano antaramān anubhav thayo chhe te samakitīne vratādinā vikalpa je heyabuddhie hoy chhe tene vyavahār kahe chhe, ane te bhagavāne chhoḍāvyo chhe-em vāt chhe. jene antaraṅgamān nishchayano anubhav ja nathī thayo tene vyavahār chhe ja kyān? tene hey-upādeyabuddhi chhe ja kyān? (tene to rāganī ekatvabuddhi ja chhe.)

ahā! vītarāg sarvagnadevanī dharmasabhāmān ati vinayavān thaī indro ne gaṇadharadevo bhagavānanā shrīmukhethī nīkaḷelī je param amr̥ut tattvanī vāt sāmbhaḷatā hatā te ā vāt chhe. kahe chhe-satpuruṣho ek eṭale jemān pelo vyavahār nahi evā bhinna shuddha nishchayane ja aṅgīkār karī emān ṭharo. āvun have olā vyavahāranā pakṣhavāḷāne ākarun lāge paṇ bhāī! ā to tārā hitanī, tārā uddhāranī vāt chhe.

ahāhā...! vastu ātmā pūrṇānandano nāth prabhu shuddha ek nishchay nirupādhi niṣhkampasvarūp chhe ane ā vyavahārano vikalpa-rāg to kamp chhe, upādhi chhe. ahā! te rāganā kampathī ane upādhithī chhūṭīne niṣhkamp nirupādhi shuddha chaitanyatattvamān sthiti karo em kahe chhe. lyo, ahīn rāgane chhoḍavāyogya tathā upādhi kahe chhe, bandhanun kāraṇ kahe chhe, tyāre koī loko ene lābhadāyak māne chhe! bahu pher bhāī! shun thāy! bhagavānanā virah paḍayā! kevaḷī-shrutakevaḷī rahyā nahi ne kevaḷīnā keḍāyato paṇ jovā maḷe nahi ane ā badhā vivād ūbhā karyā! bhāī! ā sarva vivād maṭī jāy evī tārā hitanī vāt chhe ke sarva parāshrayanā bhāvanī ruchi chhoḍīne ek shuddha chaitanyatattvanī ruchi karī temān ja ṭharī jā.

shrī samayasār nāṭakamān shrī banārasīdāse ā kaḷashano bhāv ā pramāṇe pragaṭ karyo chheḥ-

“asaṅkhyāt lok paravānn je mithyātabhāv,
teī vivahār bhāv kevalī-ukta hai;
jinhakau mithyāt gayau samyak daras bhayau,
te niyat-līn vivahārasau mukta hai.
niravikalap nirupādhi ātam samādhi,
sādhi je sugun mokh panthakaun ḍhukta hai;
teī jīv param dasāmain thirarūp hyaikai
dharamamain dhuke na karamasaun rukat hai.”

PDF/HTML Page 2692 of 4199
single page version

asaṅkhyāt lokapramāṇ jeṭalā vyavahārabhāv chhe teṭalā mithyātvabhāv chhe, kemake vyavahār chhe te māro chhe, ethī mane lābh chhe, e bhalo chhe em rāgathī emān ekatva chhe ne? ahāhā...! ā vyavahār bhalo chhe evī mānyatāmān dayā, dān ādi jeṭalā vikalpa ūṭhe teṭalā mithyātvabhāv chhe. gajab vāt chhe bhāī! ā to kevaḷī-sarvagna parameshvare kahelī vāt chhe.

jene mithyātva gayun ane samyagdarshan thayun te jīv nishchayasvarūpamān līn hovāthī vyavahārathī mukta chhe arthāt tene vyavahāranī ruchi nathī.

te jīv vyavahārane chhoḍīne nirvikalpa arthāt ek nishchayane ja nirupādhi arthāt niṣhkampapaṇe aṅgīkār karīne ātmasvarūpamān samādhi sādhī arthāt sthiratā karīne samyagdarshan-gnān-chāritrarūp mokṣhamārgamān lāgī jāy chhe. āvo jīv param evī shuddhopayogadashāmān param dhyānanī dashāmān sthir thaīne nirvāṇapadane pāme chhe, rāgamān- vyavahāramān rokāto nathī. āvī vātu bāpā!

juo, āmān mithyātvabhāv ne vyavahārabhāv ek chhe em kahyun chhe, kemake ene vyavahāranī ruchi chhe ne? vyavahār bhalo chhe evī mānyatāmān vyavahāranā jeṭalā bhāv chhe te mithyātvarūp chhe. samajāṇun kāī...?

ahāhā...! ātmā shuddhagnānaghanasvarūp prabhu andar ekalā ānandanun daḷ chhe. jem sakkarakand, uparanī lāl chhālane chhoḍīne, andar ekalī mīṭhāshano-sākarano piṇḍ chhe tem bhagavān ātmā, bahāranī vyavahāranā vikalparūp chhālane chhoḍīne, andar ekalo chidānandano kand chhe. ahīn kahe chhe-āvā chidānandaghanasvarūp nij mahimāmān satpuruṣhodharmī puruṣho sthiratā kem dharatā nathī? ām āshcharya pragaṭ karīne āchāryadev preraṇā kare chhe ke dharmī jīvoe niṣhkampapaṇe nishchayasvarūpane aṅgīkār karīne tatkāl temān ja ṭharīṭhām sthir thaī javun joīe. ahāhā...! āchārya kahe chhe- andar niṣhkamp nirupādhi ānandano nāth paḍayo chhe ne prabhu! temān ja līn thaī jā ne; ā vyavahāramān kamp-vāmān shun chhe? ām satpuruṣhone niṣhpramādī rahevānī preraṇā karī chhe.

*
* kaḷash 173ḥ bhāvārtha uparanun pravachan *

‘jineshvaradeve anya padārthomān ātmabuddhirūp adhyavasān chhoḍāvyān chhe tethī ā parāshrit vyavahār ja badhoy chhoḍāvyo chhe em jāṇavun.’

shun kahe chhe? ke devādhidev sarvagna parameshvare pudgal paramāṇu ne anya jīvathī māṇḍīne vishvamān jeṭalā koī anantā par padārtha chhe te hun chhun, te mārā chhe ane tenāthī mane lābh chhe evān paramān ātmabuddhirūp adhyavasān chhoḍāvyān chhe. kem?


PDF/HTML Page 2693 of 4199
single page version

kemake te paravastu kāī pote ātmā nathī. ā sharīr kāī ātmā nathī ane strī-putrādi kāī ā ātmā (-pote) nathī. bhāī! paramān ātmabuddhi karavī e mithyātva-bhāv sansāranī-duḥkhanī paramparānun kāraṇ chhe.

ahīn visheṣh em kahe chhe ke bhagavāne paramān ātmabuddhirūp adhyavasān chhoḍāvyān chhe tethī parāshrit vyavahār ja saghaḷo chhoḍāvyo chhe em jāṇavun. lyo, ā dayā, dān, vrat, tap, bhakti ītyādi vyavahāranā sarva vikalpa bhagavāne chhoḍāvyā chhe em kahe chhe; kemake emān ātmā nathī. lokone ā khaṭake chhe paṇ bhāī! vyavahāraratnatrayanā e saghaḷā pariṇām parāshrit bhāv chhe, duḥkharūp chhe. ahīn to ā chokakhī vāt chhe ke parāshrit bhāv saghaḷāy chhoḍīne sva-āshray kar; shuddhagnānaghanasvarūp pote ātmā chhe teno āshray karī temān sthir thā; ā ek ja sukhano upāy chhe. ahā! rāg-parāshritabhāv chāhe ekatvabuddhino ho ke asthiratāno ho-e saghaḷoy parabhāv chhoḍavāyogya ja chhe, temān ātmabuddhi karavī te mithyātvabhāv chhe. have kahe chheḥ-

‘māṭe shuddhagnānasvarūp potānā ātmāmān sthiratā rākho-evo shuddhanishchayanā grahaṇano upadesh āchāryadeve karyo chhe. !

ahā! pote shuddha gnānaghanasvarūp prabhu ātmā chhe. te ekanā ja āshraye temān ja sthiratā karīne shuddha samyagdarshan-gnān-chāritrane grahaṇ kar-em shuddhanishchayanā grahaṇano upadesh āchāryadeve karyo chhe.

lyo, ā rīte upadesh chhe, chhatān koī loko vrat, tap, bhakti, pūjā ītyādi vyavahār karatān karatān nishchay thāy em prarūpaṇā kare chhe. paṇ bāpu! e vyavahār to saghaḷoy ahīn chhoḍavāyogya kahyo chhe kemake enāthī nishchay thāy ja nahi; ulaṭun enī ruchi bandhanun-sansāranun ja kāraṇ bane chhe. bhāī! paranā lakṣhe thatā bhāvamānthī kadīy svanun lakṣha- āshray na thāy. eṭale to parāshrit vyavahār saghaḷo chhoḍāvyo chhe. have ā moṭī atyāre lokone takarār chhe, paṇ bhāī! māṇḍ manuṣhyapaṇun maḷ‌yun, ane dharma pāmavāno avasar āvyo tyāre vivādamān rahīsh to dharma kyāre pāmīsh? svano āshray karavo bas e ek ja sukhī thavāno dharmano panth chhe. samajāṇun kāī...?

e to āgaḷ gāthāomān āve chhe ke- jo vyavahār karatān karatān nishchay thāy to abhavya paṇ jinavare kahelo parāshrit vyavahār-vrat, samiti, gupti, tap, shīl ītyādi-paripūrṇa akhaṇḍapaṇe pāḷe chhe ane tethī teno mokṣha thavo joīe; paṇ eno mokṣha kadīy thato nathī. bahu ākarī vāt bhāī!

tyāre e loko em kahe chhe ke-e to abhavyanī vāt chhe. are bhāī! e to draṣhṭānt abhavyanun chhe; bākī āmān kyān abhavinī vāt chhe?


PDF/HTML Page 2694 of 4199
single page version

ahīn to siddhānt ā chhe ke jem abhavi jīv vratādine pāḷavā chhatān gnānaghan prabhu ātmāno āshray kadī karato nathī to te sadā chāragatirūp sansāramān ja rakhaḍe chhe tem bhavi jīv paṇ jo paranā āshraye kalyāṇ mānī bāhya vratādimān pravarte ane gnānaghanasvarūp potānā ātmāno āshray na kare to te paṇ sansāramān rakhaḍe ja chhe. have āvun yathārtha samaje nahi ne ekānt tāṇe e vītarāganā shāsanamān kem hāle? (na ja hāle).

bhāī! ahīn āchāryadevanun em kahevun chhe ke-jo bhagavāne paranā āshraye thatun adhyavasān ane parano āshray (-asthiratā) -em bey chhoḍāvyā chhe to have ek svano ja āshray levāno rahyo. to pachhī satpuruṣho ek nishchayane ja -gnānānandasvarūp bhagavān ātmāne ja -asthir thayā vinā, pramād chhoḍīne niṣhkampapaṇe aṅgīkār karīne temān ja kem ṭharatā nathī? ām āchāryadeve āshcharya pragaṭ karyun chhe.

e to āchāryadev pahelān agnānadashāmān hatā tyāre nahotā ṭharatā, paṇ have shun chhe? (em ke have shānun āshcharya chhe?)

uttaraḥ– e pahelān kem andar nahotā ṭharatā enun atyāre āshcharya thāy chhe; ane have antaḥsthiratā pote karī chhe tethī satpuruṣho andar kem sthiratā karatā nathī? -em āshcharya karīne antaḥsthiratā karavānī temane preraṇā karī chhe.

ahāhā...! ātmā atīndriy ānandano nāth prabhu shraddhā, gnān ne vītarāgatānā svabhāvathī bharelo gnānānandano dariyo chhe. ahāhā...! te ek ek guṇanī īshvaratānā- paripūrṇa prabhutānā svabhāvathī pūraṇ bharelo chhe. paṇ emān sharīrādi paravastu nathī, vyavahāraratnatrayano rāg emān nathī; ane paravastumān ne vyavahāranā rāgamān te (- ātmā) nathī. bhāī! ā nyāyathī to samajavun paḍashe ne! ā kāī vāṇiyānā vepār jevun nathī ke ā līdhun ne ā dīdhun; ā to antarano vepār! ākhī dishā ne dashā badalī nākhe. āchāryadev ahīn kahe chhe ke bhāī! tārī par taraphanā āshrayanī dishāvāḷī je dashā chhe te duḥkhamay chhe ane te bhagavāne chhoḍāvī chhe to pachhī have svanā āshrayanī dishāvāḷī, shuddha ek nishchayasvarūp bhagavān gnānānandanā āshrayanī dishāvāḷī dashā ke je atyant sukhamay chhe tene niṣhkampapaṇe kem pragaṭ karatā nathī? lyo, āvī vāt chhe!

prashnaḥ– paṇ ā pramāṇe to ek nishchayano pakṣha khaḍo thāy chhe! uttaraḥ– bhāī! nishchayanā vikalpano pakṣha judī chīj chhe ne ek nishchayanun-bhagavān gnānānandasvarūpanun-lakṣha judī chīj chhe. āve chhe ne ke- (gāthā-ra7r)

‘nishchayanayāshrit munivaro prāpti kare nirvāṇanī.’

PDF/HTML Page 2695 of 4199
single page version

tyān nishchayanā vikalpanī vāt nathī, paṇ nishchayasvarūpanā-svanā lakṣha- āshrayanī vāt chhe. jyān svano āshray kīdho tyān vikalpa kyān rahyo prabhu? tyān to ekalo svānubhav maṇḍit nirākuḷ ānandano anubhav chhe. olā’ hun baddha chhun ne hun abaddha chhun’ - evā je vikalpa chhe e nayapakṣha chhe. e nayapakṣhane to bhagavāne chhoḍāvyo chhe. hun shuddha chhun, abaddha chhun evo vikalpa chhe te (nishchayano) nayapakṣha chhe, te paranā āshraye utpanna thāy chhe; tene bhagavāne chhoḍāvyo chhe. bahu sūkṣhma vāt prabhu! bhagavānano mārag bahu sūkṣhma chhe. ahīn to ek shuddha nishchay je pote sva teno āshray karī temān ja satpuruṣho kem ṭharatā nathī? -em āchāryadev acharaj kare chhe. samajāṇun kāī...?

ahāhā...! ā upadesh to juo! ekakor chidānandaghan prabhu ātmā ne ekakor anantā vikāranā pariṇām. ā dev-guru-shāstranī bhedarūp shraddhā ādi pariṇām e badhā vikāranā pariṇām chhe. āgaḷ gāthā ra76-ra77 mān āvashe ke āchārāṅg ādi shāstranun gnān chhe te shabdashrut chhe, kemake te gnānano āshray shabdashrut chhe, paṇ ātmā nathī; tethī shabdashrutanun gnān chhe te ātmānun gnān nathī. lyo, ā pramāṇe tyān vyavahārano niṣhedh karyo chhe. vaḷī navatattvanī je shraddhā chhe eno viṣhay (-āshray) jīvādi nav padārtho chhe, paṇ ātmā nathī; tethī te ātmānun shraddhān nathī. ā pramāṇe tyān vyavahārano niṣhedh karyo chhe. tevī rīte chhakāyanā jīvonī dayā-rakṣhānā pariṇām chhe teno āshray chhakāyanā jīv chhe, paṇ ātmā nathī. tethī te vyavahārachāritra kāī ātmānun chāritra nathī. ā pramāṇe vyavahārachāritrano niṣhedh karyā chhe. ahīn (ā kaḷashamān) e traṇey prakāre je vyavahāraratnatrayanā pariṇām chhe tene chhoḍāvyā chhe. bahu gambhīr vāt chhe bhāī!

ahāhā...! bhagavān! tun koṇ chho? ne tārī hayātīmān shun bharyun chhe? ahāhā...! tun sachchidānandasvarūp ānandano nāth ātmā chho ne prabhu? ne tārī hayātimān ekalān gnān ne ānand (vagere anantaguṇ) bharyā chhe ne. to temān ekatva karīne, ā paravastu mārī chhe evī paramān ekatvabuddhi chhoḍī de; ane sāthe je ā paranā āshraye dayā, dān, vrat ādinā bhāv thāy chhe te paṇ chhoḍī de, kemake e saghaḷā parāshraye thayelā vikāranā bhāv duḥkharūp chhe. ahā! ānandakand prabhu ātmāne chhoḍīne ā par taraphanī honshunā jeṭalā pariṇām thāy chhe e badhā duḥkharūp chhe. tāre sukhī thavun hoy to badhāy vyavahāranā bhāvone chhoḍī de, ane shuddha ek nishchayane ja aṅgīkār karī temān ja līn thaī jā.

are! āvī vāt enā kāney na paḍe to e kyān jāy? bichāre shun kare? bhāī! jīvan (avasar) chālyun jāy chhe hon. ā tattvanī samajaṇ na karī to deh


PDF/HTML Page 2696 of 4199
single page version

chhūṭīne kyāy sansārasamudramān ḍūbī jaīsh. bāpu! ā deh kāī tāro nathī ke te tārī pāse rahe, ane (vyavahārano) rāgey tāro nathī ke te tārī pāse rahe. tārī pāse rahelī chīj to anant gnān, ānand ne vītarāgī shāntithī bharelo bhagavān ātmā chhe. māṭe temān tallīn thaīne rahene prabhu!

ahāhā...! āchārya kahe chhe-tun svagharamān rahene prabhu! tun paragharamān kem bhaṭake chhe? nirmaḷānandano nāth chidānandaghan prabhu tārun svaghar chhe. e svagharane chhoḍīne paraghar- paravastumān kem bhame chhe? ahā! paragharamān bhame e to ekalun duḥkh chhe, parāshritabhāvamān rahe e duḥkh chhe; māṭe jyān ekalun sukh chhe te svagharamān āvīne vas; tyān tane nirākul ānand thashe. ahā! parabhāv (vyavahāranā bhāv) duḥkharūp chhe chhatān tene chhoḍīne satpuruṣho andar sukhathī bharelā svagharamān āvīne kem vasatā nathī? e mahān achambo chhe.

ahā! traṇalokanā nāth devādhidev sarvagna parameshvaranī vāṇīmān em āvyun ke-

paravastunī ekatvabuddhi mithyā chhe, asatya chhe ane tethī duḥkharūp chhe. svanā āshrayarūp ekatā te sadbuddhi chhe, ane sva-paranī ekatvabuddhi asadbuddhi chhe, mithyābuddhi chhe.

chidānandaghan prabhu pote sat chhe, e apekṣhāe paravastu badhī asat chhe. e asat

sāthe potānā satne bheḷavanārī-ekamek karanārī buddhi asadbuddhi chhe, mithyābuddhi chhe. te mithyā hovāthī duḥkhadāyak ane duḥkharūp chhe, ane tethī te chhoḍāvavāmān āvī chhe. āchārya kahe chhe-bhagavāne par sāthenī ekatvabuddhi chhoḍāvī chhe tethī ame tane parane āshraye thatā badhāy bhāvone, teo duḥkharūp chhe em jāṇīne chhoḍāvīe chhīe to tun tyānthī (parāshrayathī) haṭhīne svanā āshrayamān andar kem āvato nathī? ahā! paravastu mārī chhe em mānavun e juṭhun chhe, paramān sukhabuddhi karavī e jūṭhī chhe. tethī ame tane sarva parāshrayano duḥkharūp bhāv chhoḍāvīe chhīe to pachhī ahīn svamān-sukharūp svarūpamān āvī kem ṭharato nathī? lyo, āvun āshcharya āchāryadev pragaṭ kare chhe.

ahā! ā santonī-vītarāgī munivaronī karuṇā to juo! kahe chhe-bhagavān! tun

tārī dayā to pāḷ, tārī karuṇā karane prabhu! ā paranā āshraye thayelā (dayā, ādinā) bhāvathī to tārā svabhāvano ghāt thāy chhe, tārā svarūpanī temān hinsā thāy chhe, kemake temān svarūpano anādar thāy chhe.

rājakoṭamān samvat 199pamān ek moṭā ḍokaṭar traṇ-chār di’ vyākhyānamān āvyā

ne pachhī kahevā lāgyā- ā mahārājanun āvun sāmbhaḷīe to koīne kāmanā na rahīe arthāt koīnun kām na karī shakīe.


PDF/HTML Page 2697 of 4199
single page version

tyāre kahyun-are bhāī! kyā kāmamān tāre rahevun chhe? bāpu! tane paranān kām karavānī honshu chhe paṇ shun tun paranān kām karī shake chhe? kadāpi nahi; kemake par padārtho- paramāṇu vagere sau potānā kāryane svatantra karīne ūbhā (-avasthit) chhe. te potapotānun kārya pratisamay pote ja karī rahyā chhe tyān tun shun kare? tun kahe ke hun ānun kārya karī daūn e to kevaḷ mithyābuddhi chhe. pachhī ḍokaṭarane thayun ke ā sāmbhaḷavāthī to kadāch (paranān kām) karavānī honshu nāsh pāmī jashe. tenī sāmbhaḷavā āvavun bandh karyun.

bhāī! vāt to ām ja chhe, sāchī chhe. laukik kāryomān honshu hoy e to shun,

lokottar vyavahār je jinavaradeve pañchamahāvratādino kahelo chhe te paṇ duḥkharūp chhe evun bhagavān jinavaradevanun vachan chhe. ene chhoḍīne ahīn to svarūpamān ja samāī javānī vāt chhe. samajāṇun kāī...?

[pravachan nan. 3ra4 (sheṣh) ane 3rap * dināṅk ra0-ra-77 thī rar-ra-77]
×

PDF/HTML Page 2698 of 4199
single page version

gāthā–272
एवं ववहारणओ पडिसिद्धो जाण णिच्छयणएण।
णिच्छयणयासिदा पुण मुणिणो पावंति णिव्वाणं।। २७२।।
एवं व्यवहारनयः प्रतिषिद्धो जानीहि निश्चयनयेन।
निश्चयनयाश्रिताः पुनर्मुनयः प्राप्नुवन्ति निर्वाणम्।। २७२।।

have ā arthane gāthāmān kahe chheḥ-

vyavahāranay e rīt jāṇ niṣhiddha nishchayanay thakī;
nishchayanayāshrit munivaro prāpti kare nirvāṇanī. 272.

gāthārthaḥ– [एवं] e rīte (pūrvokta rīte) [व्यवहारनयः] (parāshrit evo) vyavahāranay [निश्चयनयेन] nishchayanay vaḍe [प्रतिषिद्धः जानीहि] niṣhiddha jāṇ; [पुनः निश्चयनयाश्रिताः] nishchayanayane āshrit [मुनयः] munio [निर्वाणम्] nirvāṇane [प्राप्नुवन्ति] pāme chhe.

ṭīkāḥ– ātmāshrit (arthāt sva-āshrit) nishchayanay chhe, parāshrit (arthāt parane āshrit) vyavahāranay chhe. tyān, pūrvokta rīte parāshrit samasta adhyavasān (arthāt potānā ne paranā ekapaṇānī mānyatāpūrvak pariṇaman) bandhanun kāraṇ hovāne līdhe mumukṣhune teno (-adhyavasānano) niṣhedh karatā evā nishchayanay vaḍe kharekhar vyavahāranayano ja niṣhedh karāyo chhe, kāraṇ ke vyavahāranayane paṇ parāshritapaṇun samān ja chhe (-jem adhyavasān parāshrit chhe tem vyavahāranay paṇ parāshrit chhe, temān taphāvat nathī). ane ā vyavahāranay e rīte niṣhedhavāyogya ja chhe; kāraṇ ke ātmāshrit nishchayanayano āshray karanārāo ja (karmathī) mukta thāy chhe ane parāshrit vyavahāranayano āshray to ekānte nahi mukta thato evo abhavya paṇ kare chhe.

bhāvārthaḥ– ātmāne paranā nimittathī je anek bhāvo thāy chhe te badhā vyavahāranayanā viṣhay hovāthī vyavahāranay to parāshrit chhe, ane je ek potāno svābhāvik bhāv chhe te ja nishchayanayano viṣhay hovāthī nishchayanay ātmāshrit chhe. adhyavasān paṇ vyavahāranayano ja viṣhay chhe tethī adhyavasānano tyāg te vyavahāranayano ja tyāg chhe, ane pahelānī gāthāomān adhyavasānanā tyāgano upadesh chhe te


PDF/HTML Page 2699 of 4199
single page version

vyavahāranayanā ja tyāgano upadesh chhe. ā pramāṇe nishchayanayane pradhān karīne vyavahāranayanā tyāgano upadesh karyo chhe tenun kāraṇ e chhe ke-jeo nishchayanā āshraye pravarte chhe teo ja karmathī chhūṭe chhe ane jeo ekānte vyavahāranayanā ja āshraye pravarte chhe teo karmathī kadī chhūṭatā nathī.

*
samayasār gāthā 272ḥ mathāḷun

have ā arthane gāthāmān kahe chheḥ-

* gāthā 272ḥ ṭīkā uparanun pravachan *

ahīn mūḷ muddānī rakamanī vāt chhe. shun kahe chhe? ke- ‘ātmāshrit (arthāt sva-āshrit) nishchayanay chhe, parāshrit (arthāt parane āshrit) vyavahāranay chhe.’

ahīn ‘sva-āshrit’ mān svano artha trikāḷī dravyasvabhāv levā, paṇ dravya-guṇ- paryāy em traṇ na levān. ‘sva-āshrit’ eṭale trikāḷī dhruv ek gnāyakabhāvane āshrit. ahāhā...! ek gnāyakabhāv e ja nishchay em ahīn levun chhe. samajāṇun kāī...?

em to dravya ek gnāyakabhāvamātra vastu, enī anant shaktio (-guṇo) ane paryāy-e traṇenun astitva te svanun-potānun astitva chhe. paṇ ahīn ‘sva’ mān e vāt levī nathī. ahīn to mukhya (mukhya te nishchay, gauṇ te vyavahār) siddha karavā trikāḷī abhed ekarūp vastune mukhya karīne ek samayanī avasthāne gauṇ karī nākhavī chhe. ahīn abhed ek shuddhanishchay vastunun lakṣha karāvavā trikāḷī ek gnāyakasvabhāvabhāv chhe te sva chhe, nishchay chhe em levun chhe. ahāhā...! jemān karma nathī, puṇya-pāpanā bhāv nathī, ek samayanī paryāy ne paryāyabhed nathī ke guṇabhed nathī evo akhaṇḍ ekarūp svabhāv trikāḷī ek gnāyakabhāv te nishchayanayano viṣhay chhe. ‘स्वाश्रितो निश्चयः’ svanā āshraye ja nishchay chhe. svano āshray karanārane samakit thāy chhe.

samyagdarshan-dharmanun pahelun pagathiyun-ane dharma kem thāy enī ā vāt chāle chhe. jainadarshananā prāṇ samī gāthā 11 mān na āvyun ke-

‘भूदत्थमस्सिदो खलु सम्माइट्ठी हवइ जीवो’

ahāhā...! nirmaḷānandano nāth trikāḷī dhruv ek gnāyakabhāvamay vastu prabhu ātmā ja bhūtārtha chhe, satyārtha chhe ane enā āshraye jīv samyagdraṣhṭi thāy chhe. ahā! andar traṇ lokano nāth ek gnāyakasvabhāvī satyārtha prabhu chhe tene mukhya karīne, nishchay


PDF/HTML Page 2700 of 4199
single page version

kahīne tenī āgaḷ paryāyane gauṇ karīne, tene vyavahār kahīne nathī em kahī dīdhī chhe. jhīṇī vāt prabhu!

prashnaḥ– have āmān keṭakeṭalun yād rākhavun? uttaraḥ– bhāī! ā ek ja yād rākhavun chhe ke trikāḷī abhed ek gnāyakabhāvamātra vastu ātmā te ja kharekhar hun chhun ane je bhed ne paryāy chhe te badhoy vyavahār chhe. bhāī! e sarva vyavahārane abhūtārtha kahīne bhūtārtha ek sva-svarūpano āshray karāvyo chhe. ahāhā...! ek sva-svarūp ja satya chhe, bākī ākhun jagat (paryāyabhed ne guṇabhed suddhān) asatya chhe. jagatanī saghaḷī chījo enī potapotānī apekṣhāe satya chhe, paṇ potānun sva je ek gnāyakabhāv tenī apekṣhāe e badhī asatya chhe. ahāhā...! trikāḷī satnī apekṣhā enā guṇabhed ne paryāy paṇ asat chhe.

ahīn ‘ātmāshrit’ -pahelā shabdano artha chāle chhe. ātmāshrit eṭale sva- āshrit eṭale ke trikāḷī ek gnāyakabhāvane āshrit nishchayanay chhe. e dhruv nityānand prabhuno āshray karanārī to paryāy chhe, paṇ e paryāyane paryāyano āshray nathī paṇ nityānand prabhu dhruvano āshray chhe. jhīṇī vāt chhe prabhu! ā to janma-maraṇanā bījanī sattāno nāsh karavānī vāt chhe. ahāhā...! potānī shuddha sattāne pragaṭ karīne puṇya-pāp ādi bhāvano nāsh karavānī ā vāt chhe. prabhu! tārī sattāne draṣhṭimān utpād karavānī pragaṭ karavānī ā vāt chhe. (em ke sāvadhān thaīne dhīrajathī sāmbhaḷ).

11 mī gāthāmān āvyun ne ke-gnāyakasvabhāv vastu tirobhūt arthāt draṣhṭimānthī dūr chhe te jāṇavāmān āvatān, draṣhṭimān āvatān āvirbhūt thāy chhe. pragaṭ thāy chhe. gnāyakabhāv to chhe te chhe, paṇ ene jyāre draṣhṭimān līdho tyāre gnāyakabhāv pragaṭayo, āvirbhūt thayo em kahevāy chhe. jenā pūrṇa astitvanī khabar nahotī, jenī pratīti nahotī enā pūrṇa astitvanī jyān pratīti āvī to pūrṇa astitva pragaṭayun em kahevāmān āve chhe.

ahīn ṭīkāmān ātmā eṭale svane āshrit kem līdhun? kemake vyavahār chhe te parāshrit chhe, tethī ātmā eṭale sva-em līdhun. sva eṭale koṇ? to kahe chhe-ek potāno sahaj svābhāvik bhāv, ek gnāyakabhāv, nityānandasvabhāv, dhruvabhāv, ekarūp sāmānyabhāv te sva chhe ane te nishchayanayano viṣhay chhe, arthāt samyagdarshanano viṣhay chhe, tethī jene samyagdarshan pragaṭ karavun hoy teṇe trikāḷī ek gnāyakabhāvano āshray levo joīe.

ātmāshrit eṭale ātmānā dravya-guṇ-paryāy em traṇ thaīne ātmā ane eno āshray levo em koī kahe to e ahīn vāt nathī. ahīn to ātmāshrit eṭale sva-āshrit ne sva eṭale trikāḷī shuddha ek gnāyakabhāv. bhāī! samyagdarshan-