PDF/HTML Page 341 of 4199
single page version
lakṣhe-svabhāv taraphanā puruṣhārthathī rāgathī bhed karī bhedagnānavaḍe avichaḷ anubhūtine pāme chhe-‘ते एव’ te ja puruṣho ‘मुकुरवत’ darpaṇanī jem ‘प्रतिफलननिमग्नानंतभावस्वभावैः’ potāmān pratibimbit thayelā anant bhāvonā svabhāvothī ‘संततं’ nirantar ‘अविकाराः स्युः’ vikār rahit hoy chhe.
shun kahe chhe e? ke anubhūtinī-gnānanī je paryāy thaī e paryāyamān potāmān pratibimbit thayelā e (anant bhāvonā-gneyonā svabhāv) jāṇavāmān āvyā; sharīranī paryāy, vāṇīnī paryāy rāganī paryāy-em badhā anant bhāvo gnānanī paryāyamān potapotānā kāraṇe jāṇavāmān āvyā, e gneyonun gnān thayun paṇ gneyo sambandhī vikār thayo em nathī. e gneyonun gnān nirvikārī chhe. gnānamān je gneyonā ākār pratibhāse chhe temanāthī (bhedavignānī puruṣho) rāgādi vikārane prāpta thatā nathī. e gnānanī paryāyanun potānun sahaj sāmarthya chhe. tethī svane ane parane potānā astitvamān jāṇe chhe. tethī emān rāgane jāṇe, sharīrane jāṇe māṭe e paragneyanā kāraṇe ahīn (gnānamān) vikār thāy-em nathī. anant gneyonā svabhāvane jāṇe chhatān nirantar teo vikār rahit chhe.
[pravachan nan.ḥ 61-62 * dināṅkaḥ 30-1-76 ane 31-1-76]
PDF/HTML Page 342 of 4199
single page version
have shiṣhya prashna kare chhe ke e apratibuddha kaī rīte oḷakhī shakāy enun chihna batāvo; tenā uttararūp gāthā kahe chheḥ-
अण्णं जं परदव्वं सच्चित्ताचित्तमिस्सं वा।। २० ।।
होहिदि पुणो ममेदं एदस्स अहं पि होस्सामि।। २१ ।।
भूदत्थं जाणंतो ण करेदि दु तं असंमूढो।। २२ ।।
अहमेतदेतदहं अहमेतस्यास्मि अस्ति ममैतत्।
अन्यद्यत्परद्रव्यं सचित्ताचित्तमिश्रं वा।। २० ।।
आसीन्मम पूंर्वमेतदेतस्याहमप्यासं पूर्वम्।
भविष्यति पुनममैतदेतस्याहमपि भविष्यामि।। २१ ।।
एतत्त्वसद्भूतमात्मविकल्पं करोति सम्मूढः।
भूतार्थ जानन्न करोति तु तमसम्मूढः।। २२ ।।
hun ā ane ā hun, hun chhun āno ane chhe mārun ā,
je anya ko paradravya mishra, sachitta agar achitta vā; 20.
hatun mārun ā pūrve, hun paṇ āno hato gatakāḷamān,
vaḷī ā thashe mārun ane āno hun thaīsh bhaviṣhyāmān; 21.
ayathārtha ātmavikalpa āvo, jīv sammūḍh āchare;
bhūtārthane jāṇel gnānī e vikalpa nahīn kare. 22.
gāthārthaḥ– [अन्यत् यत् परद्रव्यं] je puruṣh potāthī anya je paradravya-
PDF/HTML Page 343 of 4199
single page version
[सचित्ताचित्तमिश्रं वा] sachitta strīputrādik, achitta dhanadhānyādik athavā mishra grāmanagarādik-tene em samaje ke [अहं एतत्] hun ā chhun, [एतत् अहम्] ā dravya muj-svarūp chhe, [अहम् एतस्य अस्मि] hun āno chhun, [एतत् मम अस्ति] ā mārun chhe, [एतत् मम पूर्वेम् आसीत्] ā mārun pūrve hatun, [एतस्य अहम् अपि पूर्वम् आसम्] āno hun paṇ pūrve hato, [एतत् मम पुनः भविष्यति] ā mārun bhaviṣhyamān thashe, [अहम् अपि एतस्य भविष्यामि] hun paṇ āno bhaviṣhyamān thaīsh, - [एतत् तु असद्भूतम्] āvo jūṭho [आत्मविकल्पं] ātmavikalpa [करोति] kare chhe te [सम्मूढः] mūḍh chhe, mohī chhe, agnānī chhe; [तु] ane je puruṣh [भूतार्थ] paramārtha vastusvarūpane [जानन्] jāṇato thako [तम्] evo jūṭho vikalpa [न करोति] nathī karato te [असम्मूढः] mūḍh nathī, gnānī chhe.
ṭīkāḥ– (draṣhṭāntathī samajāve chheḥ) jem koī puruṣh īdhan ane agnine maḷelān dekhī evo jūṭho vikalpa kare ke “agni chhe te īndhan chhe, īndhan chhe te agni chhe; agninun īndhan chhe, īndhanano agni chhe; agninun īndhan pahelān hatun, īndhanano agni pahelān hato; agninun īndhan bhaviṣhyamān thashe, īndhanano agni bhaviṣhyamān thashe”;-āvo īndhanamān ja agnino vikalpa kare te jūṭho chhe, tenāthī apratibuddha koī oḷakhāy chhe, tevī rīte koī ātmā paradravyamān ja asatyārtha ātmavikalpa (ātmāno vikalpa) kare ke “hun ā paradravya chhun, ā paradravya mujasvarūp chhe; mārun ā paradravya chhe, ā paradravyano hun chhun; mārun ā pahelān hatun, hun āno pahelān hato; mārun ā bhaviṣhyamān thashe, hun āno bhaviṣhyamān thaīsh”;-āvā jūṭhā vikalpathī apratibuddha oḷakhāy chhe.
vaḷī agni chhe te indhan nathī, indhan chhe te agni nathī, -agni chhe te agni ja chhe, indhan chhe te indhan ja chhe; agninun indhan nathī, indhanano agni nathī, -agnino ja agni chhe, indhananun indhan chhe; agninun indhan pahelān hatun nahi, indhanano agni pahelān hato nahi, -agnino agni pahelān hato, indhananun indhan pahelān hatun; agninun indhan bhaviṣhyamān thashe nahi, indhanano agni bhaviṣhyamān thashe nahi, -agnino agni ja bhaviṣhyamān thashe, indhananun indhan ja bhaviṣhyamān thashe;”-ā pramāṇe jem koine agnimān ja satyārtha agnino vikalpa thāy te pratibuddhanun lakṣhaṇ chhe, tevī ja rīte “hun ā paradravya nathī, ā paradravya mujasvarūp nathī, -hun to hun ja chhun, paradravya chhe te paradravya ja chhe; mārun ā paradravya nathī, ā paradravyano hun nathī, -māro ja hun chhun, paradravyanun paradravya chhe; ā paradravya mārun pahelān hatun nahi, ā paradravyano hun pahelān hato nahi, -māro hun ja pahelān hato, paradravyanun paradravya pahelān hatun; ā paradravya mārun bhaviṣhyamān thashe nahi, eno hun bhaviṣhyamān thaīsh nahi, -hun māro ja bhaviṣhyamān thaīsh, ā (paradravya) nun ā (paradravya) bhaviṣhyamān thashe.”-āvo je svadravyamān ja satyārtha ātmavikalpa thāy chhe te ja pratibuddhanun lakṣhaṇ chhe, tenāthī te oḷakhāy chhe.
PDF/HTML Page 344 of 4199
single page version
रसयतु रसिकानां रोचनं ज्ञानमुद्यत्।
इह कथमपि नात्मानात्मना साकमेकः
किल कलयति काले कापि तादात्म्यवृत्तिम्।। २२ ।।
__________________________________________________
bhāvārthaḥ– je paradravyamān ātmāno vikalpa kare chhe te to agnānī chhe ane je potānā ātmāne ja potāno māne chhe te gnānī chhe-em agni-indhananā draṣhṭānt dvārā draḍh karyun chhe.
have ā arthanun kalasharūp kāvya kahe chheḥ-
shlokārthaḥ– [जगत्] jagat arthāt jagatanā jīvo [आजन्मलीढं मोहम्] anādi sansārathī māṇḍīne āj sudhī anubhav karelā mohane [इदानीं त्यजतु] have to chhoḍo ane [रसिकानां रोचनं] rasik janone ruchikar, [उद्यत् ज्ञानम्] udray thaī rahelun je gnān tene [रसयतु] āsvādo; kāraṇ ke [इह] ā lokamān [आत्मा] ātmā chhe te [किल] kharekhar [कथम् अपि] koī prakāre [अनात्मना साकम्] anātmā (paradravya) sāthe [क्व अपि काले] koī kāḷe paṇ [तादात्म्यवृत्तिम् कलयति न] tādrātmyavr̥utti (ekapaṇun) pāmato nathī, kem ke [एकः] ātmā ek chhe te anya dravya sāthe ektārūp thato nathī.
bhāvārthaḥ– ātmā paradravya sāthe koī prakāre koī kāḷe ekatānā bhāvane pāmato nathī. e rīte āchārye, anādithī paradravya pratye lāgelo je moh chhe tenun bhedavignān batāvyun chhe ane preraṇā karī chhe ke e ekapaṇārūp mohane have chhoḍo ane gnānane āsvādo; moh chhe te vr̥uthā chhe, jūṭho chhe, duḥkhanun kāraṇ chhe. 22. upodghātaḥ–
have shiṣhya prashna kare chhe ke e apratibuddha kaī rīte oḷakhāy enun chihna batāvo. tenā uttararūp gāthā kahe chheḥ-
ṭīkāḥ– (draṣhṭāntathī samajāve chhe) jem koī puruṣh indhan ane agnine maḷelān dekhī evo jūṭho vikalpa kare ke-“agni chhe te indhan chhe, indhan chhe te agni chhe; agninun indhan chhe, indhanano agni chhe; agninun indhan pahelān hatun, indhanano agni pahelān hato; agninun indhan bhaviṣhyamān thashe, indhanano agni bhaviṣhyamān thashe;”-āvo indhanamān ja agnino vikalpa kare te jūṭho chhe, tenāthī apratibuddha-‘laukik mūrkha’ koī oḷakhāy chhe.
PDF/HTML Page 345 of 4199
single page version
tevī rīte koī ātmā paradravyamān ja ātmavikalpa (ātmāno vikalpa) kare-hun ā paradravya chhun, ā paradravya mujasvarūp chhe. hun ā rāg, sharīr, man, vāṇī ityādi paradravya chhun ane e mārā svarūpe chhe; ā sāmānya kahyun. have traṇ kāḷ joīe. (vartamān) mārun ā rājya, mārun sharīr, mārī vāṇī, māro rāg ityādi mārān ā paradravya chhe ane eno hun chhun-e vartamān. (bhūtakāḷ) mārun ā pahelān hatun. hun pahelān āno hato. e rāg pūrve māro hato je vaḍe ā manuṣhyapaṇun maḷyun. loko kahe chhe ne ke pūrve rāg (puṇya) hato to ā manuṣhyapaṇun maḷyun ane bhagavānanī vāṇī sāmbhaḷavā maḷī. em pūrvanā rāgane potānā mānyā-e bhūtakāḷ. (bhaviṣhya) mārun ā bhaviṣhyamān thashe ane hun āno bhaviṣhyamān thaīsh. ā je hun puṇya bāndhun chhun enāthī bhaviṣhyamān manuṣhyapaṇun maḷashe, jinavāṇī sāmbhaḷavā maḷashe, e badhun mane maḷashe. are prabhu! tun to gnāyakabhāv chhe ne! tane shun maḷyun ane shun maḷashe? bhāī, e tārī chījamān kayān chhe? ā mārun bhaviṣhyamān thashe, hun eno thaīsh, ityādi āvā jūṭhā vikalpathī te apratibuddha-mūḍh- agnānī-mithyādraṣhṭi chhe em oḷakhāy chhe.
juo, pahelān draṣhṭānt āpe chhe ke lākaḍāne ane agnine maḷelān dekhīne lākaḍun- indhan ane agnino svabhāv bhinna hovā chhatān bene je ek māne chhe-eṭale ke indhan te agni chhe ane agni chhe te indhan chhe em je māne chhe te laukikamān mūrkha kahevāy chhe, kem ke agnino svabhāv je prakāsh ane uṣhṇatā te lākaḍānā svabhāvathī bhinna chhe. tem je koī ātmā ā rāg, sharīr, man, vāṇī, ghar, dīkarā, dīkarī, ityādi hun chhun ane e mārān chhe-evo paradravyamān ja asatyārtha ātmavikalpa kare chhe te apratibuddha-agnānī chhe, mithyādraṣhṭi chhe.
paradravyamān sachet, achet ane mishra em traṇ prakār līdhā chhe. sansārī gr̥uhasthane strī, kuṭumb-parivār, dīkarā, dīkarī ityādi sachet, sharīr tathā lakṣhmī ādi achet ane dīkaro ane enān upakaraṇo tathā strī ane tenān kapaḍān, dāgīnā ādi banne sāthe bhegān te mishra. e traṇe je mārān kahe-māne te mūḍh chhe. tem sādhune je shiṣhya te sachet, upakaraṇ te achet ane upakaraṇ sahit shiṣhya te mishra. bījī rīte kahīe to puṇya-pāpanā vikalpo te sachet, pudgalādi paradravya te achet, ane guṇasthān-mārgaṇāsthāne pariṇamelo māne te mishra. ā sachet, achet ane mishra-em traṇ prakāranā paradravyamān ā hun chhun ane e mārā svarūpe chhe em māne e mūḍh-mithyādraṣhṭi chhe. enā gnānamān sāchāpaṇun āvyun ja nathī.
prashnaḥ–chaud mārgaṇāmānthī potāne shodhavo joīe ne?
uttaraḥ–kayān shodhavo? e to paryāyadraṣhṭie paryāyapaṇe kevo chhe enī vāt chhe.
PDF/HTML Page 346 of 4199
single page version
vastupaṇe to gnāyak chaud mārgaṇāmān chhe ja nahi, bhedamān ātmā chhe ja nahi. ane e mārgaṇāsthāno vastupaṇe ātmāmān chhe ja nahi. are! guṇasthānapaṇe ene gotīe to guṇasthān paṇ gnāyakamān nathī, ane gnāyak ātmā guṇasthānamān nathī. āvī vāt chhe, bhāī! jhīṇī. ā to ṭūṅkāmān samajāvyun chhe. bhāī, tun koṇ chho enī ā vāt chhe.
hun ā paradravya chhun ane ā paradravya mārā svarūpe chhe e mānyatā agnān chhe. ā rāg-vyavahār ratnatrayano vikalpa mārā svarūpe chhe, ā sharīr mārā svarūpe chhe, strī mārā svarūpe chheḥ ardhāṅganā nathī kahetā? strīne aḍadhun aṅg-aḍadhun hun ane aḍadhun e-em kahe chhe. ā to mūrkhāī chhe, dhūḷey ardhāṅganā nathī. e ātmā judo, enā sharīranān rajakaṇ judān; ene ane ātmāne sambandh kevo? ā māro desh, ā māro putra, ā mārā pitā em nimittathī, vyavahārathī, bolāy chhe. konā pitā? kono putra? ātmāne bāp kevo ane dīkaro kevo? jīv ek nij gnāyakabhāv sivāy jeṭalī chīj-puṇya-pāp, guṇasthān bhed ityādi badhān mārān-potānān māne e paradravyane ja potānun māne chhe. ā to pāñchamun guṇasthān (shrāvak dashā) kone kahevun e kayān ene khabar chhe? paryāyamān e vastunun vyavahāranayathī gnān kare, paṇ e chīj mārī chhe ane e hun chhun em māne to mithyādraṣhṭi chhe.
‘hun ā’ em be asti to siddha karī. ‘hun’ eṭale ek asti ane ‘ā’ e bījī asti thaī. rāgādi, puṇya, pāp, dayā, dān, vrat, sharīr, man, vāṇī, indriy ityādi asti to chhe. vedāntīnī peṭhe em to nathī “brahma satya ane jagat mithyā.” ātmā satya ane bījun bhram em nathī. hun ane ā em be shabda vāparyā chhe. ā ṭīkā to bahu ṭūṅkī bhāṣhāmān chhe paṇ andar ghaṇun rahasya bharelun chhe.
prārthanāḥ- (ahīn shrotā visheṣh khulāso karavā māṭe vinantī kare chhe?) te āp kholo. (kr̥upāḷudev!)
hā, haḷave haḷave kholīe.
savāramān juone kevun āvyun hatun? ke jainadharma kone kahevo? (to kahe chhe) ke bhagavān ātmā gnāyakasvabhāve paripūrṇa gnān ane ānandathī bharelo athavā vītarāgasvabhāve bharelo prabhu chhe. enī pariṇatimān-paryāyamān vītarāgatānī draṣhṭi, gnān ane shānti pragaṭe e jainadharma. munioe tyān sudhī kahyun ke e jainadharma jayavant varte chhe-eṭale ke ā gnāyak prabhu māro nāth mane hāth āvyo chhe, mane vītarāgī samakit, vītarāgī gnān ane vītarāgī ramaṇatārūp jainadharma jayavant varte chhe. mane e jainadharma pragaṭ chhe, koīkane hashe
PDF/HTML Page 347 of 4199
single page version
em nahi. oho! digambar santonī gajab shailī! dharmae vītarāgī dashā chhe, emān vyavahāraratnatrayanā rāganun mishrapaṇun nathī.
loko kahe chhe ke ā badhā chhokarāo bhaṇīgaṇīne hoshiyār enjiniyar thāy chhe, pachhī kārakhānān kare chhe. kahe chhe ne ke juo, āno dīkaro kārakhānān kevān kare chhe? shun e sāchun hashe? gap chhe, kārakhānān kevān? bhāī, tun to gnāyakasvarūp chhe ne. prabhu! tun ek samayanī paryāy jeṭalo nathī to pachhī rāgano, dīkarā-dīkarīno, deshano vagereno kem hoy? ā lakṣhmīvāḷo, ābarūvāḷo, paisāvāḷo, bāyaḍīvāḷo, kuṭumbavāḷo, kārakhānāvāḷo ahāhā! keṭalā vāḷā vaḷagyā ene? ek vāḷo hoy to rāḍ nākhe chhe. vāḷo (ek jātanun jantu) vāv-kūvānā pāṇīmān hoy chhe te pīvāthī pagamān lāmbo tāntaṇo nīkaḷe chhe. ek vāḷāthī to rāḍ nākhī jāy chhe to ā to keṭalā vāḷā?
prashnaḥ–e vāḷo je pagamān nīkaḷe e to duḥkhe chhe paṇ ā to dukhatā nathī ne?
uttaraḥ–bhāī, vāt to kharekhar em chhe ke sharīrādi par chīj mārī chhe e mānyatā duḥkharūp chhe. ane par chīj-sharīr, paisā vagere upar lakṣha jāy chhe tyāre potānā ākuḷatānā duḥkhamān e (par chīj) nimitta chhe. ānandanun-atīndriy ānandanun (sukhanun) kāraṇ to ekamātra chaitanyamūrti bhagavān chhe.
vyavahāraratnatray ādi paradravyo mārā chhe em māne te mūḍh mithyādraṣhṭi chhe. niyamasār gāthā pa0 mān to shuddharatnatrayanī mokṣhamārganī vītarāgī nirmaḷ paryāyane paradravya kahī chhe. trikāḷī ek shuddha gnāyak svadravya je nahi te badhun paradravya chhe. ātmā paryāy jeṭalo chhe em māne te potāne paradravyarūp māne chhe. eṭale chaitanyasūrya, ānandano nāth, bhagavān ātmā sivāy ek samayanī paryāyane, rāgane ke sharīrādi paradravyane potānun māne te mūḍh mithyādraṣhṭi chhe. tyān (niyamasār gāthā pa0 mān) samyagdarshan ane vītarāgī chāritrane paradravya kahyun chhe kāraṇ ke jem svadravya (lakṣha) sivāy bījā dravyamānthī potānī navī (nirmaḷ) paryāy āvatī nathī tem navī (nirmaḷ) paryāy nirmaḷ paryāyamānthī paṇ āvatī nathī. tyān ene (nirmaḷ paryāyane) paradravya kahīne svadravyanī draṣhṭi karāvavī chhe. navī (nirmaḷ) paryāyanī utpatti svadravyanā āshraye thāy chhe. (paṇ paryāyanā āshraye thatī nathī) paryāyamānthī paryāy na āve. bhāī! vītarāg parameshvarano mārga gahan chhe.
ahāhā! jainadharmanā pariṇamanane pāmelā, vītarāgatānī pariṇatimān ūbhelā ā digambar munio-santo to juo. temane vikalpa āvyo ane ṭīkā ṭīkānā kāraṇe thaī. āchārya bhagavān ṭīkānā chhellā shlokamān kahe chhe ke ā ṭīkāno hun rktā nathī. mārā māthe āḷ nākhasho mā. (hun to svarūpagupta chhun) are prabhu! āvī saras ṭīkā karīne āp
PDF/HTML Page 348 of 4199
single page version
nā kem pāḍo chho? bhāī, e to shabdonī shaktithī ṭīkā thaī chhe; mārā vikalpa ane mārī shaktithī nahi. pañchāstikāy, pravachanasāramān badhe chhellā kaḷash chhe emān ā kahe chhe ke ā ṭīkā men karī ane ṭīkā dvārā tane gnān thāy evā bhram na karīsh.
pahelān sāmānya līdhun ke hun ā chhun ane ā mārān chhe. pachhī traṇakāḷanun līdhun. vartamānamān ā mārān chhe ane hun eno chhun; bhūtakāḷamān ā mārān hatān ane hun eno hato; bhaviṣhyamān ā mārān thashe ane hun eno thaīsh, chhokarāone ame pāḷī poṣhī moṭā karyā, have ame ghaḍapaṇamān nirānte rahīshun. āpaṇane chhokarāo poṣhashe. kone poṣhashe? tane ke ene? bhāre vāt, bhāī! ā to sansāranun nāṭak chhe. are bhāī! tane bhramaṇā chhe. nāth! tun to sarvagnasvabhāvī chhe. darek ātmā sarvagnasvabhāvarūp ja chhe. eno artha e thayo ke e svane ane parane jāṇavānā pariṇamanavāḷo chhe. e sva ane par be ek chhe em nahi. svanā gnānarūpe ane paranā gnānarūpe pariṇamavun evo svaparaprakāshak eno svabhāv chhe. sarvagnanī pariṇati paryāyamān je pragaṭe te pahelān shraddhāmān em āvyun hatun ke hun to sarvagnasvabhāvī chhun. tethī shraddhānā baḷe sarvagnadashā pragaṭ karī. e shraddhā sarvagna- svabhāvī ātmānī chhe, alpagna ke rāgavāḷā ātmānī nahi. āvo upadesh chhe, bhāī! mārga to ā chhe.
keṭalāk em māne ke ame to evī upadesh shailī karīe ke dhīmethī bolavun hoy to dhīmethī bolīe, tāṇīne bolavun hoy to tāṇīne bolīe. bījāne khaṅkherīe, vaḷī koī ek jaṇ em kahetun hatun ke amārī pāse paisā nathī paṇ evo upadesh āpīe ke lokonā paisā khaṅkherī nākhīe. are bhagavān! shun kare chhe tun ā? bhāī, tārun svarūp e (upadesh) nahi. upadesh hun karun chhun e to parane potānun mānyun chhe. gajab vāt, bāpu! men pūrve upadesh karyo hato enāthī badhā samajyā, mārā upadeshanun e phaḷ āvyun em mānanār paradravyane potānun māne chhe ane potāne paradravyarūp māne chhe.
prashnaḥ–evo nimitta-naimittik sambandh to chhe?
uttaraḥ–e to jāṇavā māṭe chhe, paṇ (nimittathī kārya thāy em) mānavā māṭe nathī. svayambhūstotramān gāthā 73 mān dharmanāth bhagavānanī stutimān āve chhe ke-prabhu! āpanī vāṇīmān upadesh nīkaḷyo paṇ dharma koī pāmyā ke nahi tenun phaḷ āpe na joyun. āpe upadesh āpyo paṇ āmānthī dharma koṇ pāmyā e āpe na joyun. eno artha e ke pāmanārā pāme e to kevaḷagnānamān pahelethī jaṇāī gayun chhe. em samaktiī paṇ, mārā upadeshathī āṭalā pāmyā e phaḷ jotā nathī. upadesh ja māro nathī ne bhāī, parachījathī bhinnatānī vāto jhīṇī chhe.
PDF/HTML Page 349 of 4199
single page version
pahelān kahyun ne ke-men upadesh karyo hato enāthī badhā samajyā ane mārā upadeshanun ā phaḷ āvyun-āvā jūṭhā vikalpathī agnānī apratibuddha oḷakhāy chhe, pahelān dalapatarāmanī kavitāmān āvatun ke “mūrakh māthe shīṅgaḍān nahi, ” to jem ā mūrakhane evī koī nishānī hotī nathī em agnānīne bahāramān evān koī chihna hotā nathī paṇ paradravyane potānun mānavun ane potāne paradravyarūp mānavun e agnānīnun chihna andaramān chhe.
ahīn to bhagavān ātmā kharekhar sarvagnasvabhāvī chhe em siddha karavun chhe. te bhūtakāḷanī chīj jāṇe, vartamān chhe ene jāṇe, bhaviṣhyamān thashe ene jāṇe. jāṇe, jāṇe ane jāṇe-e sivāy bījun enāmān chhe nahi. bījī rīte kahīe to gnātā-draṣhṭā eno svabhāv chhe, dekhanār-jāṇanār bas. e vastunā bhūt, vartamān ane bhaviṣhyane jāṇe e judī vāt. paṇ te vastu hatī māṭe jāṇe em nathī. e samayanī svaparaprakāshak gnānanī paryāy potāthī pragaṭī ene jāṇe chhe.
bandh adhikāramān tyān sudhī līdhun chhe ke-āne men mokṣha pamāḍayo, hun āne mokṣha pamāḍun, hun āne bandh karāvun evī mānyatā mithyābuddhi chhe. bhāī, enā agnān ane rāg vinā ene bandh nahi thāy. ane vītarāgatā vinā ene mukti nahi thāy. (tārā vinā nahi thāy em nahīn.) hun āne ājīvikā daīne jīvāḍun, hun āne mārun, hun āne sukhanā sanyogo daun, hun āne duḥkhanā sanyogo daun-e badhī mānyatā mithyādraṣhṭi mūḍh apratibuddhanī chhe. tyān dalīl āpī chhe ke jīvanī vītarāg dashā vinā e mukti nahi pāme, to tun pamāḍīsh e kayān āvyun? ane agnān ane rāgabhāv vinā jīvane bandh nahi thāy eṭale āne hun bandh karāvun e vāt kayān rahī?
shvetāmbaramān ek kathā āve chhe. devadravya khāy to khānārane nukashān thāy-pāp thāy, enā upar ek evī kathā chhe. be jaṇ hatā. ek bījāno vairī hato. have jenā par ver hatun enun makān thatun hatun. temān pelā vairīe derāsaranī iṇṭ laīne makān thatun hatun emān mūkī dīdhī. eṇe ver vāḷavā ām karyun. ene man em ke have pelā vairīne devadravya khādhānun pāp lāgashe ane enun nakhkhod jashe. paṇ bhāī, jenun makān thatun hatun ene potāne to iṇṭanī khabarey nathī to pachhī ene pāp lāge ane enun nakhkhod jāy em shī rīte bane? na bane. paṇ agnānī āvun anādithī mānī rahyo chhe. vaḷī koī em māne chhe ke āpaṇe lākh be lākhanun je mandir bandhāvīe temān je loko bhakti, pūjā, dharma kare eno (puṇya) lābh āpaṇane maḷashe. ā tadna khoṭī vāt chhe. (agnānīo āvun ne āvun keṭaluny mānatān hoy chhe.) ahīn to kahe chhe ke hun āno ane ā mārān em traṇekāḷ sambandhī rāg, sharīr, vāṇī, paisā, lakṣhmī, ghar, dīkarā, dīkarī, desh ityādi e badhā bol lāgu pāḍatān je ā prakāre jūṭhā vikalpo kare chhe te agnānī- apratibuddha chhe.
PDF/HTML Page 350 of 4199
single page version
have savaḷun lyo. avaḷānī vāt pahelān karī. vaḷī agni chhe te indhan nathī e draṣhṭāntathī pratibuddhanī vāt kare chhe.
vaḷī agni chhe te lākaḍun (indhan) nathī, ane indhan chhe te agni nathī. agni - prakāshamān jyoti te lākaḍun nathī. lākaḍun chhe te prakāsh nathī. samayasār, jayasenāchāryanī ṭīkāmān agninā traṇ mukhya guṇo varṇavyā chhe. pāchak, prakāshak ane dāhak. agni anājane pakave e pāchak, agni potāne ane parane prakāshe te prakāshak ane lākaḍān ādine bāḷe te dāhak. tem bhagavān ātmāmān traṇ mukhya guṇo chhe. pāchak-samyagdarshan pūrṇānandane pachāve chhe te pāchak. ek samayanī samyagdarshananī paryāy pūrṇānandasvarūpane pachāve chhe. prakāshakaḥ gnān sva ane parane jāṇavāno prakāsh kare chhe te prakāshak ane dāhakaḥ vītarāgī chāritra rāgādine bāḷī mūke chhe te dāhak. jyān ātmāmān sthiratā thaī tyān rāg raheto nathī e dāhak. ām agninā draṣhṭānte ātmāmān traṇ guṇ kahyā.
vaḷī agni chhe te indhan nathī, indhan chhe te agni nathī. agni chhe te agni ja chhe, indhan chhe te indhan ja chhe. ā sāmānya vāt karī. (have traṇ kāḷathī vāt kare chhe.) (vartamān) agninun indhan nathī, indhanano agni nathī, -agnino ja agni chhe, indhananun indhan chhe-e vartamān thayun. (bhūtakāḷ) agninun indhan pahelān hatun nahi, indhanano agni pahelān hato nahi, -agnino agni pahelān hato, indhananun indhan pahelān hatun-e bhūtakāḷ thayo. (bhaviṣhyakāḷ) agninun indhan bhaviṣhyamān thashe nahi, indhanano agni bhaviṣhyamān thashe nahi, -agnino agni ja bhaviṣhyamān thashe, indhananun indhan bhaviṣhyamān thashe. ā pramāṇe jem koīne agnimān ja satyārtha agnino vikalpa thāy te pratibuddhanun lakṣhaṇ chhe.
tevī ja rīte hun ā paradravya nathī, ā paradravya mujasvarūp nathī, -hun to hun ja chhun, paradravya chhe te paradravya ja chhe. ā sāmānya vāt karī, juo, ā hun to sarvagna- svarūpī prabhu ātmā chhun. hun sarvane jāṇun kharo, paṇ e sarva mārun nahi. ahāhā! paryāyamān svaparane pūrṇa jāṇun e māro svabhāv chhe, paṇ par mārā chhe em vastusvarūp nathī. tathā par hatān to mārāmān gnān thayun em paṇ nathī. ahīn shun kahe chhe? ke hun ā paradravya nathī. rāg e hun nahi, sharīr e hun nahi, desh, kuṭumb, dīkarā-dīkarī e hun nahi. keṭalāk māne chhe ne ke-mārī (potānī) hājarī hoy ane mārī (potānī) hūmph maḷe to kām sārān thāy. dhūḷey nathī. hun (pote) to jāṇanār gnāyak chhun. emān vaḷī bījāne hūmph maḷe e kayānthī āvyun? vaḷī ā paradravya mārā svarūpe nathī. ā sharīr, man, vāṇī, rāg te mārun svarūp nahi. hun to ek asti sarvagnasvarūp ja chhun. lokamān māṇas hoshiyār hoy to vadhāre raḷe ane dukāne ḍaphoḷ beṭho hoy to shun raḷe? em nathī kahetā! juo, gāmanī ghaṇī dukāno bhāṅgī paḍī ane hun hoshiyār-jāṇakār chhun
PDF/HTML Page 351 of 4199
single page version
eṭale mārī dukān barābar chāle chhe-em kahe chhe, paṇ e vāt tadna khoṭī chhe. potānī chīj shun chhe e jāṇyā vagar mithyā abhimān seve paṇ ethī shun? prabhu! tun to sarvagnanetra chhe; saune jāṇe kharo; paṇ e sarvamānthī koī paṇ chīj potāpaṇe chhe em nathī.
‘hun ā paradravya nathī’ emān hun chhun ane bījān dravyo, rāgādi vagere chhe em (bannenun astitva) siddha karyun. paṇ e paradravyo, rāg, vyavahāraratnatrayano vikalpa ane enun phaḷ je svargādi e mārun svarūp nathī. ahāhā! chha khaṇḍano svāmī chakravartī samakti pāme tyāre kahe ke ā (chha khaṇḍano vaibhav) hun nathī. ā to badhun enī meḷe thāy chhe. hun chha khaṇḍ sādhato nathī, hun to akhaṇḍane (nij svarūpane) sādhun chhun. chha khaṇḍano hun svāmī nahi, hun to akhaṇḍasvarūpano svāmī chhun. nyālabhāīe dravyadraṣhṭiprakāshamān līdhun chhe ke-koīe kahyun ke chakravartī chha khaṇḍane sādhatā hatā to kahyun ke bhāī, em nahotun. e to samaktiī hatā eṭale akhaṇḍane sādhatā hatā. chha khaṇḍane nahi paṇ je gnāyakasvarūpī akhaṇḍ ek ānandano nāth bhagavān ātmā tene sādhatā hatā. bhāī, ā to vastu andar koī alaukik chhe. ā sāmānya vāt thaī.
have vartamānaḥ-mārun ā paradravya nathī, ā paradravyano hun nathī. ā atyāre je rāgādi chhe te mārān nathī, sharīr, man, vāṇī, kuṭumb, desh ityādi mārān nathī. e paradravyono hun nathī. māro ja hun chhun. sarvagna-svabhāvī je akhaṇḍ chīj e ja hun chhun. paradravya paradravyarūp ja chhe. vyavahār ratnatrayano je rāg āve tenāthī ekarūp hun nathī, ane e māro nathī. phakta te sambandhīnun gnān te mārun chhe. ahāhā! santoe karuṇā karī kevī ṭīkā karī chhe! sāmāne gaḷe utarī jāy evo garabhalo (taiyār koḷiyo) karīne moḍhāmmān āpyo chhe. bhāī, tun vartamānamān paṇ sarvagnasvabhāvī ātmā ja chhe ne, nāth! e paravastuno tun nathī ane paravastu tārī nathī.
have bhūtakāḷaḥ-ā paradravya mārun pahelān hatun nahi, ā paradravyano hun pahelān hato nahi. are, pahelān mārun sharīr sārun hatun paṇ hamaṇān hamaṇān bagaḍī gayun chhe. koī vaḷī em kaheto hato ke ā strī evī chhapparapagī (kharāb pagalānnī) maḷī ke āvī tyārathī badhī lakṣhmī chālī gaī. to ek jaṇ vaḷī em kaheto hato ke ā bāī māre gher kaṅkupagalānnī āvī ke āvī tyārathī aḍhaḷak paiso thaī gayo. āvā gāṇḍā chhe badhā. ā sharīr, pagalān, ane paiso ātmānān kayāre hatān? ā to badhun (agnānanun) tophān chhe. khabar chhe ne badhī, nāṭak to badhun joyun chhe, nāchyā nathī paṇ nāchanārane joyā chhe. vaḷī koī kahe-ā nokar pahelān to vaphādār hato, have pharī gayo chhe; ā chhokarān pahelān pahelān kahyāgarā hatā, paṇ have koṇ jāṇe shun thayun chhe ke mānatā ja nathī,
PDF/HTML Page 352 of 4199
single page version
paraṇyā pachhī bāyaḍīnā thaī gayā; ityādi keṭalāk vāto kare chhe. are! sāmbhaḷane bāpu! ahīn kahe chhe ke pahelān mārun koī hatun ja nahi, mārun hatun ek sarvagnasvarūp. te to hun chhun ja. ane paradravya paradravya ja hatun.
have bhaviṣhyakāḷaḥ ā paradravya mārun bhaviṣhyamān thashe nahi ane eno hun bhaviṣhyamān thaīsh nahi. e rāgano, sharīrano ke deshano hun thaīsh nahi. koīno dīkaro ane koīkano bāp hun bhaviṣhyamān thaīsh nahi. hun māro ja bhaviṣhyamān thaīsh. asti- nāsti kahe chhe ne? ane ā paradravyanun paradravya ja bhaviṣhyamān thashe.
āvo je traṇekāḷ sambandhīno svadravyamān ja satyārtha ātmavikalpa thāy chhe te ja pratibuddhanun lakṣhaṇ chhe, tenāthī te oḷakhāy chhe. juo bhāṣhā. ek gnāyakabhāv sarvagnasvabhāvī ātmā e ja hun chhun evo satyārtha-bhūtārtha ātmavikalpa e ja gnānī samaktiīnun lakṣhaṇ chhe. ā rīte gnānī oḷakhāy chhe. bākī ā mārān ne e tārān, men ām karyun hatun. ane ten ām karyun, tame upakār bhūlī gayā ādi badhun gāṇḍapaṇ chhe, agnān chhe.
je paradravyamān ātmāno vikalpa kare te to agnānī chhe, ane je potānā ātmāne ja potāno māne chhe te gnānī chhe-em agni-indhananā draṣhṭānt dvārā draḍh karyun chhe. (ā bhāvārtha thayo.)
have ā arthanun kaḷasharūp kāvya kahe chheḥ-
jagatanā jīvone uddeshīne kahyun chhe ke ‘जगत्’ jagatanā jīvo ‘आजन्मलीढं मोहम्’ anādi sansārathī māṇḍīne āj sudhī anubhav karelā mohane ‘इदानीम् त्यजतु’ have to chhoḍo. eṭale ke anādikāḷathī bhagavān ātmāno ānand ane shānt svabhāv hovā chhatān teṇe rāg-dveṣh ane puṇya-pāpanā bhāvane ja vedyā chhe. anādithī dayā, dān, vrat, bhakti, kām, krodhādi bhāvomān je mohaparamān mārāpaṇānā bhāv, paramān sāvadhānīnā bhāv je adharmarūp chhe te ja eṇe vedyā chhe. parantu pote je atīndriy gnān ane ānandasvarūp bhagavān ātmā chhe tene vedyo nathī.
ā khāvun, pīvun ane vepār karavo ityādimān je bāhya kriyā thāy chhe e to eṇe karī nathī. e kāḷe je rāg-dveṣhanā bhāv thāy te eṇe karyā ane anubhavyā-vedyā chhe. chovīse kalāk ā dhandhāpāṇī ityādi badhī pravr̥utti dekhāy chhe ne-emān e paranun kāī karato nathī, karī shakto nathī. anādikāḷathī svarūpanā svādathī je viruddhabhāv evā rāg ane dveṣh, shubh ane ashubh em vikr̥utabhāv eṇe karyā ane vedyā chhe. parane to e vedī shakto nathī ane ātmāne eṇe anubhavyo nathī.
PDF/HTML Page 353 of 4199
single page version
potānā ātmānun vāstavik svarūp to gnātā-draṣhṭā chhe. e svarūpane bhūlīne ā puṇya-pāp mārān, ā sharīr mārun, ā lakṣhmī, strī, kuṭumb ādi mārān evī mānyatāmān karelo mithyātvabhāv ane anukūḷ-pratikūḷamān karelā rāg-dveṣh-eno ja anādithī anantakāḷ anubhav karyo chhe. moṭo digambar sādhu thaīne anantavār navamī graiveyake gayo topaṇ bhagavān! ten moh ane rāg-dveṣhane ja vedyā chhe. āṭalī vāt karīne kahe chhe ‘इदानीम्’ have to ā mohane chhoḍo. svapadārthanā dhyeyane bhūlīne, parapadārthane dhyey banāvī je rāg-dveṣhanun anādithī vedan chhe tene have chhoḍīne bhagavān ānandanā nāth prabhu ātmāne viṣhay-dhyey banāvo.
bhagavān atīndriy ānandano nāth andar virāje chhe. tene bhūlīne anādi sansārathī eṭale nigodathī māṇḍīne ekendriy, beīndriy, traṇaīndriy, chaurendriy ane pañchendriyanā, nārakī, tiryañch, dev temaj manuṣhyanā je anant bhav karyā temān ā paradravya mārā em parane potānān mānyān chhe. potānī chījanī sambhāḷ karavāne badale paradravyanī sambhāḷ karavāmān rokāī gayo chhe. ethī he bhāī! tun duḥkhī chhe. to have e paradravya pratyenā mohane chhoḍ. je rāg-dveṣh mārā mānīne grahyā hatā, vedyā hatā tenun lakṣha chhoḍīne bhagavān ānandano nāth prabhu ātmā chhe enun lakṣha kar. juo, ā dharmanī rīt. dayā, dān, vrat karavān e koī dharmanī rīt nathī. e to vikalpa chhe. e to rāganun vedan chhe. (anādithī karī rahyo chhe) to have vartamānamān gulāṇṭ khā em kahe chhe. ten je rāg-dveṣh ane puṇya-pāpane dhyey banāvīne enun vedan karyun chhe emān ‘te hun chhun’ em mānīne vedan karyun chhe to have ‘te hun nahi, paṇ hun to gnātādraṣhṭā chetan chhun’ em antaranī paryāyamān-dhyānamān trikāḷīne dhyey banāv. ā dharma chhe, bhāī! āvo kevo dharma? āṭalān derāsar (mandir) bandhāvavān ke āṭalā upavās karavā em kaho to jhaṭ samajāī jāy. derāsar koṇ bandhāve, bhāī? e vakhate evo te sambandhī rāg thāy. upavās karavāno vikalpa paṇ rāg ja chhe. are! anādithī potāne bhūlīne āvā rāg karyā vināno ek paṇ samay gayo nathī. to have e mohane chhoḍ. e chhoḍīne shun karavun? tethī shun thāy? e vāt have kahe chheḥ-
‘रसिकानाम् रोचनम्’ rasik janone ruchikar ‘उद्यत् ज्ञानम्’ udray thaī rahelun je gnān ‘रसयतु’ tene āsvādo. ātmānā atīndriy ānandanā je rasikajano chhe. e samyagdraṣhṭi dharmī rasikajanone ātmānā atīndriy ānandanā svādanī ruchi chhe. samyagdraṣhṭi nij shuddha dravyanī ruchi karīne shaktimān je ānand ras chhe te paryāyamān pragaṭ karīne ātmānā ānandano svād le chhe. ene puṇya-pāp bhāvanī ruchi nathī. ene puṇya-pāp bandhanī ke tenā phaḷanī paṇ ruchi nathī. ene ruchikar chhe ekamātra ātmānā ānandano svād. ahīn kahe chhe ke evā atīndriy ānandanā svādane āsvādo.
PDF/HTML Page 354 of 4199
single page version
ahīn em nathī kahyun ke pahelo vyavahār karaje ane ām karaje tem karaje, kem ke vyavahār to rāg chhe, e to anantavār karyo chhe. enī ruchi to anādinī chhe. ahīn to sīdhī vāt karī chhe ke ‘त्यजतु इदानीम्’ have to chhoḍo. eṭale rāgādi vyavahāranā lakṣhane chhoḍo ane trikāḷī bhagavān je andar birāje chhe enun lakṣha karo. rasikajanone ruchikar evo je bhagavān ātmā-ene gnān kaho, ānand kaho, gnāyak kaho-enā svādanī ruchi karo. pahelān je rāganā vedananī ruchi hatī e to mithyādarshan hatun. tethī have ātmānā ānandanī ruchi karo, kem ke bhagavān ānandaghanasvabhāvanā svādanī ruchi kare te samyagdraṣhṭi chhe. ‘रसिकानाम् रोचनं उद्यत् ज्ञानम्’ samyagdraṣhṭi-dharmī gnānano je udray-pragaṭ drashā eno svād le chhe. e ene ruchikar chhe. pahelān e rāg-dveṣhano svād leto hato te to parane lakṣha-dhyey banāvī leto hato. rasikajanone dhyey to chaitanyatattva chhe. tethī kahe chhe ke e chaitanyatattvanā lakṣhe pragaṭ thatun gnān je svabhāvarūp chhe (ānand sahit chhe) eno svād lo ane rāganī ruchi chhoḍo. bhāī! āṭalā shabdomān to ghaṇun bharyun chhe.
ahāhā! shubhabhāv paṇ dharmīne gnātānā gnānanun par gney chhe. e vaḍe puṇyabandh thāy e paṇ gnātānun gney chhe ane enun phaḷ je svargādi maḷe e paṇ gnātānun gney chhe. e svagney nahi, ho. evī rīte dharmīne pāpanā pariṇām hoy e gnātānun gney chhe, enāthī pāpabandh thāy e paṇ gnātānun gney chhe ane enā phaḷamān je (narakādinā) pratikūḷ sanyogo maḷe e paṇ gnātānun gney chhe. e badhun shubh ane ashubh gnātānun paragney chhe. savāramān kahyun hatun ne ke vratanā pariṇāmathī jīvane svargamān strīo maḷe, sukh (vaibhav) maḷe. shubhabhāvathī sanyog maḷe paṇ svabhāv na maḷe. eno artha e ke dharmīne ātmā ruchyo chhe, ene shubhabhāvathī-vratādinī ruchi nathī. gnānīne e shubhabhāv, enāthī thatun bandhan ane enun phaḷ je āve te badhuy paragney tarīke chhe. e sanyogī bhāv ane e sanyogo mārā em gnānī mānato nathī.
shuddha ātmānā anubhavī samyagdraṣhṭine to atīndriy ānandanā svādanī ruchi chhe. ahāhā! chakravartīne chha khaṇḍanun rājya maḷe topaṇ te samaktiī hovāthī tene gnānamān paragney tarīke jāṇe chhe, potānā tarīke jāṇato nathī. samayasār nāṭakamān banārasīdās kahe chheḥ-
PDF/HTML Page 355 of 4199
single page version
ā pāñch aṇuvrat, pāñch mahāvrat vagerenā shubhabhāv e mārā chhe em gnānīe mānyun nathī, paṇ e paragney tarīke chhe, svagneyamān nahi. tethī tenā phaḷ tarīke je karmanun bandhan paḍayun e paṇ paragney tarīke chhe. mane bandhan chhe, hun bandhāṇo em gnānī mānato nathī. tathā enā phaḷamān je sanyog maḷe te paṇ ene paragney chhe. sanyog mārā chhe em gnānī mānato nathī.
samyagdraṣhṭi dharmīne ātmāno svād ruchikar chhe. ruchikar eṭale ānand āpanāro. ruchi-shraddhā-pratītinī vyākhyā ā chhe ke-ene pratyakṣha (ātmānā) ānandano svād āvyo te ruchi-shraddhā-pratīti chhe. ā jainadharma chhe juo, jainadarshan e vastudarshan chhe. badhāne bhegā karīne vishvadharma vishvadharma kahe paṇ e vishvadharma chhe ja nahi. bhagavān sarvagnadeve kahelo ek ja mārga vishvadharma-jainadharma chhe. ene bījā koī dharma sāthe meḷ chhe nahi. bhāī, bījāne ṭhīk lāge ke na lāge, paṇ vastu to ā chhe. vastu gnānānand- svabhāvī je gnāyak ātmā tenī ruchi karatān je gnān ane ānandanī shakti chhe te paryāyamān pragaṭ thāy chhe, tene āsvādo em kahe chhe. ā mārga chhe, ā sivāy bījo koī mārga nathī. kundakundāchāryanī ek gāthā chhe ke samakti jevī kalyāṇakārī jagatamān koī chīj nathī ane mithyātva jevī akalyāṇakārī jagatamān koī chīj nathī.
tethī ahīn kahe chhe ke rasikajanone ruchikar uday thaī rahelun je gnān te āsvādo, kāraṇ ke ‘इह’ ā lokamān ‘आत्मा किल’ ātmā chhe te kharekhar ‘कथम् अपि’ koī prakāre ‘अनात्मना साकम्’ anātmā (paradravya) sāthe ‘क्वापि’ koī kāḷe ‘तादात्म्यवृत्तिम् न कलयति’ tādātmyavr̥utti (ekapaṇun) pāmato nathī. anātmā eṭale rāgathī māṇḍīne badhī chījo anātmā chhe. ā ātmānī apekṣhāe siddha bhagavān paṇ anātmā chhe. ahāhā! ahīn kahe chhe ke koī paṇ prakāre koī kāḷe bhagavān ātmā paradravya sāthe ekarūp thato nathī. bhagavān gnāyakasvarūp prabhu guṇ-guṇīnā bhedanā vikalpathī māṇḍīne badhāy je anātmā-paradravya tenī sāthe ekapaṇāne pāmato nathī. āvo dharma ane āvo mārga! ahāhā!
prashnaḥ–dayā pāḷavī, vrat karavān e to tame kahetā nathī?
uttaraḥ–sāmbhaḷane bāpā! e dayā ane vratano je vikalpa chhe emān tārī dayā nathī. paranī dayā pāḷavāno vikalpa e shubhabhāv chhe. (svarūpanī hinsā chhe.) bāpu! svanā āshrayano mārga koī alaukik chhe. tethī parano āshray chhoḍīne svano āshray kar em kahe chhe. ātmā rāg ane par sāthe kadī paṇ ektā pāmato nathī. kāraṇ ke ‘एकः’ ātmā ek chhe. te anya dravya sāthe ekarūp thayo nathī. juo ek kaḷashamān keṭalun bharyun chhe? amārī āṅkh sārī hatī, hamaṇān jarā bagaḍī chhe, amārun sharīr atyār sudhī nīrogī rahyun chhe, koī divas sūṇṭh paṇ chopaḍī nathī ityādi. ām ‘amārun’ amārun evī par sāthe
PDF/HTML Page 356 of 4199
single page version
ekatvabuddhi karīne marī gayo (sansāramān rakhaḍayo). paṇ bhāī! pahelāny sharīr tārun kayāre hatun ane atyāre paṇ tārun kayān chhe? koī kāḷe paṇ (paramān) pravr̥utti tun māne em thatī nathī.
mokṣha adhikāramān em līdhun chhe ke rāg ane bhagavān ātmā vachche sandhi chhe, taḍ chhe, niḥsandhi-ek kadīy thayā nathī. āvo pāṭh chhe. phakta ten em mānyun chhe ke ā rāg, puṇya, vikalpa ityādi mārān. e tārī mānyatāmān niḥsandhi-ekapaṇun chhe. bākī kharekhar be vachche sandhi-taḍ chhe. ā lokamān ātmā chhe e anātmā sāthe koī prakāre kharekhar ekapaṇun pāmato nathī, kāraṇ ke te ek chhe. te bagaḍe be thato nathī. ekaḍe ek ane bagaḍe be. ātmā ekapaṇe chhe ane rāg bījī chīj chhe. ātmā rāg sāthe ekapaṇun pāmato nathī, jo ekapaṇun pāme to te ātmā bagaḍī jāy, bagaḍe be thaī jāy. parantu ātmā badhāy anya dravya-rāgādi vikalpo sāthe ekarūp thato nathī kemake te ek ‘एकः’ chhe. ā dharmanī rīt chhe.
ātmā koī kāḷe ane koī prakāre paradravya sāthe eṭale rāg, sharīr, man, vāṇī, karma, desh, jaḍ indriyo sāthe, are khaṇḍ khaṇḍ bhāvendriyo sāthe ektābhāvane pāmato nathī. ā rīte āchārye anādithī paradravya pratye lāgelo moh eṭale paramān thayelī sāvadhānīthī ātmānun bhedagnān batāvyun chhe, ane preraṇā karī chhe ke e ekapaṇānā mohane have chhoḍo. rāgādi sāthenā ekapaṇāne have chhoḍī ātmā ek chhe enī sāthe ektā prāpta karo, gnānasvabhāv sāthe ekapaṇun pragaṭ karo, nij gnānasvarūp ātmānā ānandane āsvādo-gnānane āsvādo. aho! amr̥utachandrāchāryanā kaḷasho ghaṇā gambhīr chhe. emanī ṭīkā paṇ ghaṇī gambhīr chhe. shāstromān kāī bhāv bharyā chhe emaṇe! jem āñchaḷamānthī dūdh sambhāḷapūrvak dohīne kāḍhe tem shāstromān bharelā bhāvo tarkanī bhīns daīne kāḍhayā chhe, ṭīkāmān bharyā chhe.
bhagavān ātmā gnānasvarūp (chaitanyasvarūp) chhe. rāgabhāv e achetanasvarūp chhe. chāhe to dayā, dān, ke vratano vikalpa ho ke guṇ-guṇīnā bhedano vikalpa ho, e (saghaḷā) vikalpa achetan chhe. temān gnānasvabhāvanun kiraṇ nathī. rāgamān gnānasvabhāvanun kiraṇ nathī. māṭe te rāganun āsvādavun chhoḍī ā gnānasvarūp ātmāne āsvādo. bhagavān ātmāmān ānand, sukhano āsvād chhe. anādikāḷathī rāgano āsvād karyo te duḥkhano-ākuḷatāno svād hato, emān kāī navīn nathī. tethī navun karavun hoy to gnānane āsvādo em kahe chhe.
‘moh chhe te vr̥uthā chhe.’ bhāṣhā juo. moh chhe te vr̥uthā ane amoh te saphaḷ. moh kahetān paramān sāvadhānī te vr̥uthā-aphaḷ (mokṣha māṭe chhe.) ane amoh kahetān
PDF/HTML Page 357 of 4199
single page version
svarūpamān sāvadhānī te saphaḷ (mokṣha māṭe) chhe. pravachanasār gāthā 116 mān saphaḷ ane aphaḷ judī rīte sansāranī apekṣhāthī āve chhe. tyān puṇya-pāpanā bhāvanun (moh sahit kriyānun) saphaḷapaṇun kahyun chhe. eṭale te vaḍe manuṣhyādi je gati maḷe chhe te avashya maḷashe. ane moharahit ātmānī dhārmik kriyānun aphaḷapaṇun kahyun chhe. eṭale enā phaḷamān sansār prāpti nahi maḷe. ā pramāṇe moh vr̥uthā chhe, jūṭho chhe, duḥkhanun kāraṇ chhe. tathā amoh saphaḷ chhe, sācho chhe ane sukhanun kāraṇ chhe. em bāvīsamo kaḷash pūro thayo.
PDF/HTML Page 358 of 4199
single page version
अथाप्रतिबुद्धबोधनाय व्यवसायः क्रियते–
बद्धमबद्धं च तहा जीवो बहुभावसंजुत्तो।। २३ ।।
कह सो पोग्गलदव्वीभूदो जं भणसि मज्झमिणं।। २४ ।।
तो सक्को वत्तुं जे मज्झमिणं पोग्गलं दव्वं।। २५ ।।
बद्धमबद्धं च तथा जीवो बहुभावसंयुक्तः।। २३ ।।
कथं स पुद्गलद्रव्यीभूतो यद्भणसि ममेदम्।। २४ ।।
तच्छक्तो वक्तुं यन्ममेदं पुद्गलं द्रव्यम्।। २५ ।।
have apratibuddhane samajāvavā māṭe prayatna kare chheḥ-
“ā baddha tem abaddha pudgaladravya mārun” te kahe. 23.
te kem pudgal thai shake ke ‘mārun ā’ tun kahe are! 24.
tun to ja em kahī shake ‘ā mārun pudgaladravya chhe’. 2p.
gāthārthaḥ– [अज्ञानमोहितमतिः] jenī mati agnānathī mohit chhe [बहुभाव– संयुक्तः] ane je moh, rāg, dveṣh ādi ghaṇā bhāvothī sahit chhe evo [जीवः] jīv [भणति] em kahe chhe ke [इदं] ā [बद्धम् तथा च अबद्धं] sharīrādi baddha tem ja dhanadhānyādi
PDF/HTML Page 359 of 4199
single page version
abaddha [पुद्गलं द्रव्यम्] pudgaladravya [मम] mārun chhe. āchārya kahe chheḥ [सर्वज्ञज्ञानद्रष्टः] sarvagnanā gnān vaḍe dekhavāmān āvelo je [नित्यम्] sadā [उपयोगलक्षणः] upayogalakṣhaṇavāḷo [जीवः] jīv chhe [सः] te [पुद्गलद्रव्योभूतः] pudgaladravyarūp [कथं] kem thaī shake [यत्] ke [भणसि] tun kahe chhe ke [इदं मम] ā pudgaladravya mārun chhe? [यदि] jo [सः] jīvadravya [पुद्गलद्रव्यीभूतः] pudgaladravyarūp thaī jāy ane [इतरत्] pudgaladravya [जीवत्वम्] jīvapaṇāne [आगतम्] pāme [तत्] to [वक्तुं शक्तः] tun kahī shake [यत्] ke [इदं पुद्गलं द्रव्यम्] ā pudgaladravya [मम] mārun chhe. (paṇ evun to thatun nathī.)
ṭīkāḥ– ekīsāthe anek prakāranī bandhananī upādhinā ati nikaṭapaṇāthī vegapūrvak vahetā asvabhāvabhāvonā sanyogavashe je (apratibuddha jīv) anek prakāranā varṇavāḷā *āshrayanī nikaṭatāthī raṅgāyelā sphaṭikapāṣhāṇ jevo chhe, atyant tirobhūt (ḍhaṅkāyelā) potānā svabhāvabhāvapaṇāthī je jenī samasta bhedagnānarūp jyoti asta thaī gaī chhe evo chhe, ane mahā agnānathī jenun hr̥uday pote potāthī ja vimohit chhe-evo apratibuddha jīv svaparano bhed nahi karīne, pelā asvabhāvabhāvone ja (potānā svabhāv nathī evā vibhāvone ja) potānā karato, pudgaladravyane ‘ā mārun chhe’ em anubhave chhe. (jem sphaṭikapāṣhāṇamān anek prakāranā varṇanī nikaṭatāthī anekavarṇarūpapaṇun dekhāy chhe, sphaṭikano nij shvet-nirmaḷabhāv dekhāto nathī tevī rīte apratibuddhane karmanī upādhīthī ātmāno shuddha svabhāv āchchhādit thaī rahr̥uāo chhe-dekhāto nathī tethī pudgaladravyane potānun māne chhe.) evā apratibuddhane have samajāvavāmān āve chhe keḥ-re durātman! ātmāno ghāt karanār! jem param avivekathī khānārā hastī ādi pashuo sundar āhārane tr̥uṇ sahit khāī jāy chhe evī rīte khāvānā svabhāvane tun chhoḍ, chhoḍ. jeṇe samasta sandeh, viparyay, anadhyavasāy dūr karī dīdhā chhe ane je vishvane (samasta vastuone) prakāshavāne ek advitīy jyoti chhe evā sarvagna-gnānathī sphuṭ (pragaṭ) karavāmān āvel je nitya upayogasvabhāvarūp jīvadravya te kevī rīte pudgaladravyarūp thaī gayun ke jethī tun ‘ā pudgaladravya mārun chhe’ em anubhave chhe? kāraṇ ke jo koī paṇ prakāre jīvadravya pudgaladravyarūp thāy ane pudgaladravya jīvadravyarūp thāy to ja ‘mīṭhānun pāṇī’ evā anubhavanī jem ‘mārun ā pudgaladravya’ evī anubhūti kharekhar vyājabī chhe; paṇ em to koī rīte banatun nathī. e, draṣhṭāntathī spaṣhṭa karavāmān āve chheḥ jem khārāpaṇun jenun lakṣhaṇ chhe evun lavaṇ pāṇīrūp thatun dekhāy chhe ane dravatva (pravāhīpaṇun) jenun lakṣhaṇ chhe evun pāṇī lavaṇarūp thatun dekhāy chhe kāraṇ ke khārāpaṇun ane dravapaṇāne sāthe rahevāmān __________________________________________________ * āshray = jemān sphaṭikamaṇi mūkelo hoy te vastu
PDF/HTML Page 360 of 4199
single page version
अनुभव भव मूर्तेः पार्श्ववर्ती मुहूर्तम्।
पृथगथ विलसन्तं स्वं समालोक्य येन
त्यजसि झगिति मूर्त्या साकमेकत्वमोहम्।। २३ ।।
__________________________________________________ avirodh chhe arthāt temān koī bādhā nathī, tevī rīte nitya upayog-lakṣhaṇavāḷun jīvadravya pudgaladravya thatun jovāmān āvatun nathī ane nitya anupayog (jaḍ) lakṣhaṇavāḷun pudgaladravya jīvadravya thatun jovāmān āvatun nathī kāraṇ ke prakāsh ane andhakāranī māphak upayog ane anupayogane sāthe rahevāmān virodh chhe; jaḍ-chetan kadī paṇ ek thaī shake nahi. tethī tun sarva prakāre prasanna thā, tārun chitta ujjvaḷ karī sāvadhān thā ane svadravyane ja ‘ā mārun chhe’ em anubhav. (em shrī guruono upadesh chhe.)
bhāvārthaḥ– ā agnānī jīv pudgaladravyane potānun māne chhe tene upadesh karī sāvadhān karyo chhe ke jaḍ ane chetanadravya-e banne sarvathā judān judān chhe, kadāchit koī paṇ rīte ekarūp nathī thatān em sarvagne dīṭhun chhe; māṭe he agnānī! tun paradravyane ekapaṇe mānavun chhoḍī de; vr̥uthā mānyatāthī bas thāo.
have ā ja arthanun kaḷasharūp kāvya kahe chheḥ-
shlokārthaḥ– [अयि] ‘अयि’ e komaḷ sambodhananā arthavāḷun avyay chhe. āchārya komaḷ sambodhanathī kahe chhe ke he bhāī! tun [कथम् अपि] koī paṇ rīte mahā kaṣhṭe athavā [मृत्वा] marīne paṇ [तत्त्वकौतूहली सन्] tattvono kautūhalī thaī [मूर्तेः मुहूर्तम् पार्श्ववर्ती भव] ā sharīrādi mūrta dravyano ek muhūrta (be ghaḍī) pāḍoshī thaī [अनुभव] ātmāno anubhav kar [अथ येन] ke jethī [स्वं विलसन्तं] potānā ātmāne vilāsarūp, [पृथक्] sarva paradravyothī judo [समालोक्य] dekhī [मूर्त्या साकम्] ā sharīrādik mūrtik pudgaladravya sāthe [एकत्वमोहम्] ekapaṇānā mohane [झगिति त्यजसि] tun turat ja chhoḍashe.
bhāvārthaḥ– jo ā ātmā be ghaḍī pudgaladravyathī bhinna potānā shuddha svarūpano anubhav kare (temān līn thāy), pariṣhah āvye paṇ ḍage nahi, to ghātīkarmano nāsh karī, kevaḷagnān utpanna karī, mokṣhane prāpta thāy. ātmānubhavanun evun māhātmya chhe to mithyātvano nāsh karī samyagdarshananī prāpti thavī to sugam chhe; māṭe shrī guruoe e ja upadesh pradhānatāthī karyo chhe. 23.