Pravachan Ratnakar-Gujarati (simplified iso15919 transliteration). Gatha: 31-32.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 21 of 210

 

PDF/HTML Page 401 of 4199
single page version

जो इंदिये जिणित्ता णाणसहावाधियं मुणदि आदं। तं खलु जिदिंदियं ते भणंति जे णिच्छिदा साहू।। ३१ ।।

य इन्द्रियाणि जित्वा ज्ञानस्वभावाधिकं जानात्यात्मानम्।
तं खलु जितेन्द्रियं ते भणन्ति ये निश्चिताः साधवः।। ३१ ।।

have, (tīrthaṅkar-kevaḷīnī) nishchayastuti kahe chhe. temān pahelān gney-gnāyakanā saṅkaradoṣhano parihār karī stuti kahe chheḥ-

jītī īndriyo gnānasvabhāve adhik jāṇe ātmane,
nishchay viṣhe sthit sādhuo bhākhe jitendriy tehane. 31.

gāthārthaḥ– [यः] je [इन्द्रियाणि] indriyone [जित्वा] jītīne [ज्ञानस्व– भावाधिकं] gnānasvabhāv vaḍe anyadravyathī adhik [आत्मानम्] ātmāne [जानाति] jāṇe chhe [तं] tene, [ये निश्चिताः साधवः] je nishchayanayamān sthit sādhuo chhe [ते] teo, [खलु] kharekhar [जितेन्द्रियं] jitendriv [भणन्ति] kahe chhe.

ṭīkāḥ– (je muni dravyendriyo, bhāvendriyo tathā indriyonā viṣhayabhūt padārtho-e traṇeyane potānāthī judān karīne sarva anyadravyothī bhinna potānā ātmāne anubhave chhe te muni nishchayathī jitendriy chhe.) anādi amaryādarūp bandhaparyāyanā vashe jemān samasta svaparano vibhāg asta thaī gayo chhe (arthāt jeo ātmānī sāthe evī ek thaī rahī chhe ke bhed dekhāto nathī) evī sharīrapariṇāmane prāpta je dravyendriyo temane to nirmaḷ bhed-abhyāsanī pravīṇatāthī prāpta je antaraṅgamān pragaṭ atisūkṣhma chaitanyasvabhāv tenā avalambananā baḷ vaḍe sarvathā potāthī judī karī; e, dravyendriyonun jītavun thayun. judā judā potapotānā viṣhayomān vyāpārapaṇāthī jeo viṣhayone khaṇḍakhaṇḍ grahaṇ kare chhe (arthāt gnānane khaṇḍakhaṇḍarūp jaṇāve chhe) evī bhāvendriyone, pratītimān āvatā akhaṇḍ ek chaitanyashaktipaṇā vaḍe sarvathā potāthī judī jāṇī; e, bhāvendriyonun jītavun thayun. grāhyagrāhakalakṣhaṇavāḷā sambandhanī nikaṭatāne līdhe jeo potānā samvedan (anubhav) sāthe paraspar ek jevā thaī gayelā dekhāy chhe evā, bhāvendriyo vaḍe grahavāmān āvatā je indriyonā viṣhayabhūt sparshādi padārtho temane, potānī chaitanyashakitanun svayamev anubhavamān āvatun je asaṅgapaṇun te vaḍe sarvathā potāthī judā karyā; e, indriyonā viṣhayabhūt padārthonun


PDF/HTML Page 402 of 4199
single page version

jītavun thayun. ām je (muni) dravyendriyo, bhāvendriyo tathā indriyonā viṣhayabhūt padārtho- e traṇene jītīne, gney-gnāyak-saṅkar nāmano doṣh āvato hato te saghaḷo dūr thavāthī ekatvamān *ṭaṅkotkīrṇa ane gnānasvabhāv vaḍe sarva anyadravyothī paramārthe judā evā potānā ātmāne anubhave chhe te nishchayathī ‘jitendriy jin’ chhe. (gnānasvabhāv anya achetan dravyomān nathī tethī te vaḍe ātmā sarvathī adhik, judo ja chhe.) kevo chhe te gnānasvabhāv? ā vishvanī (samasta padārthonī) upar tarato (arthāt temane jāṇatān chhatān te-rūp nahi thato), pratyakṣha udhotapaṇāthī sadāy antaraṅgamān prakāshamān, avinashvar, svataḥsiddha ane paramārthasat-evo bhagavān gnānasvabhāv chhe.

ā rīte ek nishchayastuti to ā thaī.

(gney to dravyendriyo, bhāvendriyo tathā indriyonā viṣhayabhūt padārtho ane gnāyak pote ātmā-e bannenun anubhavan, viṣhayonī āsaktatāthī, ek jevun thatun hatun; bhedagnānathī bhinnapaṇun jāṇyun tyāre te gneyagnāyak-saṅkaradoṣh dūr thayo em ahīn jāṇavun.)

shiṣhyano prashna chhe ke-jem nagaranā varṇanathī rājānun varṇan yathārthapaṇe thaī shake nahi tem sharīranā stavanathī ātmānī stuti thaī shaktī nathī; to pachhī tīrthaṅkar kevaḷīnī nishchayastuti kone kahe chhe?

tenun samādhānaḥ-ātmā gnāyakasvabhāvī vastu chhe. ane ā sharīr-pariṇāmane prāpta je indriyo chhe te jaḍ chhe. tathā ek ek viṣhayane je khaṇḍakhaṇḍapaṇe jāṇe chhe te bhāvendriyo-kṣhayopashamagnān paṇ kharekhar indriy chhe. sharīrapariṇāmane prāpta jaḍ indriyo jem gnāyakanun paragney chhe tem shabda, ras, rūp, gandh ādine jāṇanār bhāvendriyo paṇ nishchayathī gnāyakanun paragney chhe; gnāyak bhagavān ātmānun te svagney nathī. temaj bhāvendriyothī jaṇātā je shabda, ras, gandh, sparshādi par padārtho te par paragney chhe. svagneyapaṇe jāṇavā lāyak gnāyak ane par tarīke jāṇavā lāyak paragney-e bannenī ekatvabuddhi te mithyātva, agnān ane sansārabhāv chhe. e traṇeyane (dravyendriyo, bhāvendriyo ane temanā viṣhayabhūt padārthone) je jīte eṭale ke paragney taraphanun lakṣha chhoḍīne svagney je shuddha gnāyakabhāvasvarūp ātmā chhe teno anubhav kare, tene jāṇe, vede ane māne te samyagdraṣhṭi chhe ane tene kevaḷīnī sāchī athavā nishchay stuti hoy chhe. ā adhikāramān muninī pradhānatāthī vāt chhe. (samyagdraṣhṭi paṇ emān āvī jāy chhe) dharmanī sharuātanī ā gāthā chhe. chhaṭhṭhī ane agīyāramī gāthāmān ā ja vāt chhe. ahīn tenun judī rīte kathan karyun chhe. ____________________________________________________________ * ṭaṅkotkīrṇa = paththaramān ṭāṅkaṇāthī korelī mūrtinī jem ekākār jevo ne tevo sthit.


PDF/HTML Page 403 of 4199
single page version

* gāthā 31ḥ ṭīkā uparanun pravachan *

sharīr e jaḍ paramāṇuono skandh chhe. ane pāñch indriyo-sparsha, jībh, nāk, āṅkh ane kān te jaḍ sharīranā pariṇām chhe. sharīranā pariṇāmane prāpta jaḍ indriyone dravyendriyo kahe chhe. te (dravyendriyo) ātmānā pariṇām (paryāy) nathī. jaḍ dravyendriyone jītavī eṭale tenāthī bhinna, adhik-judo paripūrṇa ek gnāyakane anubhavavo. tene (anubhūtine) bhagavān kevaḷīnī stuti athavā kevaḷīnān vakhāṇ kahe chhe. jyāre potānun jevun svarūp chhe tevun ādaryun, tevā svarūpamān ekāgra thayo tyāre bhagavānanān stuti-vakhāṇ karyān em kahevāy chhe. ane e ja samyagdarshan eṭale dharmanun pratham pagathiyun chhe.

have dravyendriyone kem jītavī enī visheṣh vāt kare chhe. ṭīkāmān निरवधिबंधपर्यायवशेन’ eṭale anādi amaryādit bandhaparyāyanā vashe-em līdhun chhe. juo, karmanā bandhane maryādā nathī, te anādi chhe. jem khāṇamān sonun ane patthar banne anādinān bhegān chhe tem ānandasvarūp ātmānā sambandhamān nimittarūpe jaḍ karmanī bandh avasthā anādinī chhe. agnānī bandhaparyāyanā kāraṇe nahi paṇ bandhaparyāyane vash thaīne parane potānān māne chhe. bhagavān ātmā chidghan gnāyakasvarūp chhe. tenā anubhavathī samyagdarshan vā dharma pragaṭ thāy chhe. parantu agnānī jaḍ karmane vash thaīne adharmane seve chhe. paryāyamān parane vash thavāno dharma (yogyatā) chhe. tethī te parane vash thaīne rāgādi kare chhe. pravachanasāramān 47 nay kahyān chhe. temān ek īshvaranay chhe. temān ā vāt karī chhe. karmano udray vikār karāve chhe em nathī. agnānī karmanā udrayane vash thaī jaḍ indriyone potānī māne chhe tethī agnānīne vikār thāy chhe. ṭīkāmān ‘बंधपर्यायवशेन’ em shabdo chhe eno artha e chhe ke bandhaparyāyathī vikār thato nathī paṇ bandhaparyāyane vash thatān agnānī vikārarūpe pariṇame chhe.

aho! digambar santoe to jyān tyān (sarvatra) svatantratānun ja varṇan karyun chhe. ajīv tattva ane vikār-āsravatattvanī svatantratānī paṇ jene khabar nathī tene ānand-kand bhagavān gnāyaktattva svatantra chhe tenī draṣhṭi kayānthī thāy? nimittanā vashe vikār thāy chhe em na mānatān tene laīne thāy chhe em mānavāmān moṭo ugamaṇo- āthamaṇo pher chhe. bhāī! ā to bhagavānano māl santo tenā āḍatiyā thaīne batāve chhe. samosaraṇamān bhagavānanī divyadhvani-omakāradhvani ichchhā vinā chhūṭe chhe. banārasīvilāsamān āve chhe ke-‘mukh omakār dhuni suni artha gaṇadhar vichārai’ āpaṇe jem bolīe chhīe tem bhagavān na bole. emanā kaṇṭh ane hoṭh hāle-dhrūje nahi. ‘om’ evo dhvani andar ākhā sharīramānthī nīkaḷe. emānthī gaṇadharadev bāraaṅgarūp shrutanī rachanā kare chhe.


PDF/HTML Page 404 of 4199
single page version

ahīn kahe chhe ke-bhagavān! tun to ānandaghan akhaṇḍ ek gnāyakabhāv vastu chho ne! teno āshray chhoḍī karmanā udrayane vash thaī jaḍ indriyone potānī māne chhe te mithyābhāv chhe. tenā kāraṇe sva-parano vibhāg asta thaī gayo chhe. bandh paryāyanā kāraṇe vikār-mithyābhāv thāy chhe em nahi, paṇ bandh paryāyane vash thavāthī vikār- mithyābhāv thāy chhe em vāt chhe.

‘samasta sva-parano vibhāg’ evā shabdo chhe. eno artha e ke gnāyakasvarūp jīv pote te sva chhe ane jaḍ indriyo te par chhe. te bannenun bhinnapaṇun pūrun asta thaī gayun chhe. tethī ā jaḍ indriyo te ja hun chhun em agnānī māne chhe. te jīv ane ajīvane ekapaṇe māne chhe. karmabandhanī paryāyane tābe thaī agnānī bhagavān ātmā gnāyakabhāv ane sharīr pariṇāmane prāpta jaḍ indriyo-e bannenī judāī karato nathī, paṇ jaḍanī paryāyane potānī māne chhe. ajīvane jīv mānavo ke jīvane ajīv mānavo e mithyātva chhe.

aho! santo ātmāne ‘bhagavān’ kahīne sambodhe chhe. ‘bhag’ eṭale lakṣhmī ane ‘vān’ eṭale vāḷo. ātmā anant gnān ane anant ānandanī lakṣhmīvāḷo bhagavān chhe. ā to jenī pāse īndro paṇ galuḍiyānnī jem vāṇī sāmbhaḷavā bese te vītarāg jain parameshvaranī vāṇīmān āvelī vāt chhe. parantu pote koṇ chhe tenun bhān nahi hovāthī karmanī bandhaparyāyane vash thaī agnānī jaḍ indriyone potānī māne chhe. mārī āṅkh āvī chhe, mārā kān āvā chhe, mārun nāk āvun chhe ityādi māne chhe. paṇ bhāī e indriyo ke’ di tārī hatī? agāu gāthā 19 mān āvyun chhe ke-jyānsudhī ā ātmāne gnānāvaraṇādi dravyakarma, bhāvakarma ane sharīrādi nokarmamān ‘ā hun chhun’ ane hun mān (ātmāmān) ‘ā karma-nokarma chhe’-evī buddhi chhe tyān sudhī ā ātmā apratibuddha chhe. bhāī! ā sharīr to jaḍ māṭī-dhūḷ chhe. ā chār maṇanī kāyā hoy tenī smashānamān rākh thāy chhe. te bahu thoḍī rākh thāy chhe ane pavan āve ūḍī jāy chhe. kahyun chhe ne keḥ-

‘rajakaṇ tārān rakhaḍashe, jem rakhaḍatī ret;
pachhī naratan pāmīsh kayān? chet, chet nar chet.’

santo jagatane sarvagnanī vāṇīnā pravāhano bhāv jāher kare chhe. bhāī! sharīranī avasthāne prāpta je jaḍ dravyendriyo chhe tene potāthī ekapaṇe mānavī te agnān, mithyātva, adharma chhe. te dravyendriyonī potāthī judāī kem karavī tenī have vāt kare chhe. dharmī nirmaḷ bhed-abhyāsanī pravīṇatāthī dravyendriyone judī kare chhe. ‘hun to gnāyak chhun,


PDF/HTML Page 405 of 4199
single page version

sharīranī avasthā te hun nahi’-āvun (svasamvedan) gnān te nirmaḷ bhedagnān chhe. indriyo par ane hun sva-em ekalun vikalpa dvārā dhārī rākhavun te kāī nirmaḷ bhedagnān nathī.

ā jīv dharma kem pāme enī ahīn vāt kare chhe. joke vāt krame samajāve chhe paṇ andaramān kram nathī. samajāvavāmān kram paḍe chhe, paṇ jyāre bhinna paḍe chhe tyāre ekīsāthe bhinna thāy chhe. nirmaḷ bhed-abhyās eṭale parathī bhed pāḍavāno abhyās. te nirmaḷ bhed-abhyāsanī pravīṇatāthī eṭale ke gnānanī paryāyane gnāyak taraph ḍhāḷavāthī andaramān pragaṭ je atisūkṣhma chaitanyasvabhāv te prāpta thāy chhe. ane tenā avalambananā baḷathī dravyendriyone sarvathā potāthī judī karāy chhe. kathañchit judī karāy chhe em nahi, sarvathā judī karāy chhe. sharīr pariṇāmane prāpta dravyendriyo ati sthūḷ ane jaḍ chhe. ane nirmaḷ bhed-abhyāsanī pravīṇatāthī prāpta antaraṅgamān pragaṭ je dravyasvabhāv te ati sūkṣhma ane chaitanyasvarūp chhe. āvā antaraṅgamān pragaṭ ati sūkṣhma chaitanyasvabhāvanā avalambananā baḷ vaḍe dravyendriyone judī pāḍavāmān āve chhe. ā samyagdarshan pāmavānī kaḷā chhe. āvī vāt sāmbhaḷavā maḷe nahi ane bichārā ahonish vepār-dhandhāmān mashagul rahe te dharma kem karī pāme? are! ātmānā gnān vinā jindagī chālī jāy chhe!

anādithī agnānī jaḍ sharīrane ane ātmāne ekapaṇe māne chhe. tene shrīguru kahe chhe ke-prabhu! tun (ātmā) tenāthī (indriyothī) bhinna chhe. tyān shrīgurunī vāt dhāraṇāmān laī te antaramān ekāgra thavāno prayog kare chhe. atisūkṣhma chaitanyasvabhāv andaramān vastu tarīke je pragaṭ chhe tene nirmaḷ bhed-abhyāsathī prāpta karī temān ekāgra thatān, teno āshray karatān dravyendriyo sarvathā judī paḍe chhe. ā samyagdarshan eṭale dharmanun pahelun pagathiyun prāpta karavānī rīt chhe. juo, keṭalī vāt karī chhe? ek to karmanā udrayane vash thavāthī vikār-mithyābhāv thāy chhe. te vaḍe jīv potāne ane dravyendriyone ekapaṇe māne chhe paṇ judāī mānato nathī. bījun sharīr pariṇāmane prāpta jaḍ indriyone potāthī judī pāḍavāno abhyās te nirmaḷ bhedagnān chhe. āvā nirmaḷ bhedagnān vaḍe prāpta antaraṅgamān pragaṭ atisūkṣhma chaitanyasvabhāvamān ekāgra thatān dravyendriyo judī paḍī jāy chhe. ā dharma pāmavānī rīt chhe.

atisūkṣhma chaitanyasvabhāv andaramān vastu tarīke pragaṭ chhe. gāthā 49 mān tene avyakta kahyo chhe. tyān to paryāy je vyakta chhe tenī apekṣhāe avyakta kahyo chhe. vastu tarīke to te pragaṭ, sat, mojūd, astipaṇe vidyamān chhe. āvā antaraṅgamān vidyamān atisūkṣhma chaitanyasvabhāvanā avalamban-āshray vaḍe dravyendriyone potāthī sarvathā judī karavī tene dravyendriyonun jītavun kahevāy chhe. kānamān khīlā nākhavā ke āṅkho bandh karī devī ityādi


PDF/HTML Page 406 of 4199
single page version

kāī jitendriyapaṇun nathī. hajī dravyendriyo kone kahevāy enī paṇ khabar nathī te indriyone jīte shī rīte?

have bhāvendriyone jītavānī vāt kare chhe. judā judā potapotānā viṣhayomān vyāpārapaṇāthī jeo viṣhayone khaṇḍakhaṇḍ grahaṇ kare chhe te bhāvendriyo chhe. kānano ughāḍ shabdane jāṇe, āṅkhano kṣhayopasham rūpane jāṇe, sparshano ughāḍ sparshane jāṇe ityādi potapotānā viṣhayomān vyāpār karī je viṣhayone khaṇḍakhaṇḍ grahaṇ kare chhe te bhāvendriyo chhe. ā bāhya indriyonī vāt nathī. ek ek indriy potapotāno vyāpār kare chhe tethī gnānane te khaṇḍakhaṇḍarūp jaṇāve chhe. jem dravyendriyo ane ātmāne ekapaṇe mānavān te agnān chhe tem gnānane khaṇḍakhaṇḍarūpe jaṇāvanār bhāvendriyo ane gnāyakane ekapaṇe mānavān e paṇ mithyātva chhe, agnān chhe. judā judā potapotānā viṣhayone je khaṇḍakhaṇḍ grahaṇ kare chhe ane akhaṇḍ ekarūp gnāyakane je khaṇḍakhaṇḍarūpe jaṇāve chhe te bhāvendriyonī gnāyak ātmā sāthe ektā karavī te mithyātva chhe.

dravyendriyo chhe te sharīrapariṇāmane prāpta chhe, jyāre bhāvendriyo gnānanā khaṇḍakhaṇḍ pariṇāmane prāpta chhe. je gnān ek ek viṣhayane jaṇāve, gnānane khaṇḍakhaṇḍarūpe jaṇāve, anshī (gnāyak) ne paryāyamān khaṇḍarūpe jaṇāve te bhāvendriyo chhe. jem jaḍ dravyendriyo gnāyakanun paragney chhe tem bhāvendriyo paṇ gnāyakanun paragney chhe. ahīn gney-gnāyakanā saṅkar-doṣhano parihār karāve chhe. jem sharīr pariṇāmane prāpta jaḍ indriyo gney ane ātmā gnāyak bhinna chhe tem bhāvendriyo paṇ paragney chhe ane ātmā gnāyak bhinna chhe. ahāhā! ek ek viṣhayane jāṇanār gnānano kṣhayopasham tathā akhaṇḍ gnānane khaṇḍakhaṇḍapaṇe jaṇāvanār bhāvendriy te gnāyakanun paragney chhe ane gnāyak prabhu ātmāthī bhinna chhe. āmān akhaṇḍ ek chaitanyashaktipaṇānī pratītinun jor līdhun chhe. pahelān dravyendriyone bhinna karavāmān enā (gnāyakabhāvanā) avalambananun baḷ līdhun chhe. gnāyakabhāv ek ane akhaṇḍ chhe, jyāre bhāvendriy anek ane khaṇḍakhaṇḍarūp chhe. akhaṇḍ ek gnāyakabhāvarūp chaitanyashaktinī pratīti thatān anek ane khaṇḍakhaṇḍarūp bhāvendriy judī thāy chhe-bhinna jaṇāy chhe. ā rīte akhaṇḍ gnāyakabhāvanī pratīti vaḍe gnānane khaṇḍakhaṇḍarūp jaṇāvanār paragneyarūp bhāvendriyane sarvathā judī karavī e bhāvendriyonun jītavun chhe em kahevāy chhe.

ā gāthāmān gney-gnāyakanā saṅkaradoṣhanā parihāranī vāt chhe. sharīr pariṇāmane prāpta jaḍ indriyo paragney hovā chhatān te mārī chhe evī ekatvabuddhi te mithyātvabhāv, saṅkar-khīchaḍo chhe. jenī āvī mānyatā chhe teṇe jaḍanī paryāy ane chaitanyathī paryāyane ek karī chhe. tevī rīte ek ek viṣhay (shabda, ras, rūp, ityādi) jāṇavānī yogyatāvāḷo kṣhayopashamabhāv te bhāvendriy chhe. te paṇ kharekhar paragney chhe. paragney ane


PDF/HTML Page 407 of 4199
single page version

gnāyakabhāvanī ektābuddhi te sansār chhe, mithyātva chhe. bhāvendriyano viṣhay je ākhī duniyā strī, kuṭumb, dev, shāstra, guru-te badhāy indriyanā viṣhayo hovāthī indriy kahevāmān āve chhe. te paṇ paragney chhe. enāthī mane lābh thāy em mānavun te mithyā bhrānti chhe.

sharīr pariṇāmane prāpta jaḍ indriyothī bhinna bhagavān ātmā nirmaḷ bhed- abhyāsanī pravīṇatāthī prāpta thāy chhe, bījī koī rīte prāpta thato nathī. khūb paisā kharchī mandiro bandhāvavāthī, bhagavānanā darshanathī ke bhagavānanī vāṇīthī bhagavān ātmā prāpta thāy em nathī. je bhāve tīrthaṅkaragotra bandhāy te bhāvathī paṇ bhagavān ātmā grāhya nathī. gnānanī paryāyane gnāyakamān vāḷatān nirmaḷ bhed-abhyāsanī pravīṇatāthī antaraṅgamān pragaṭ atisūkṣhma chaitanya-svabhāvanā avalambananā baḷ vaḍe jaḍ indriyone potāthī sarvathā judī karāy chhe, jītāy chhe.

mithyādraṣhṭine nav pūrvanī je labdhi pragaṭ thāy chhe te ane sāt dvīp tathā samudrane jāṇe tevun je vibhaṅgagnān hoy chhe te indriyagnān chhe, bhāvendriy chhe. te nav pūrvanun gnān ke vibhaṅgagnān svabhāvane prāpta karavāmān kāī kām āvatun nathī. bhāvendriyane jītavī hoy to pratītimān āvatā akhaṇḍ ek chaitanyashaktipaṇā vaḍe tene sarvathā judī jāṇ. gnānamān te paragney chhe paṇ svagney nathī em jāṇ.

paryāyane antarmukh vāḷatān te sāmānya ek akhaṇḍ svabhāvamān ja ekatva pāme chhe. ā akhaṇḍamān ekatva thāun evun paṇ rahetun nathī. paryāy je bahāranī taraph jatī hatī tene jyān antarmukh karī tyān te (paryāy) svayam svatantra rktā thaīne akhaṇḍamān ja ekatva pāme chhe. paryāyane rāgādi par taraph vāḷatān mithyātva pragaṭ thāy chhe ane antarmukh vāḷatān paryāyano viṣhay akhaṇḍ gnāyak thaī jāy chhe (karavo paḍato nathī). ahāhā! te vāḷavāvāḷo koṇ? dishā pheravavāvāḷo koṇ? pote. paranī dishānā lakṣha taraph dashā chhe e dashā svalakṣha prati vāḷatān shuddhatā vā dharma pragaṭ thāy chhe. are! je paragney chhe ene svagney mānī ātmā mithyātvathī jītāī gayo chhe (haṇāī gayo chhe). have te paragneyathī bhinna paḍī, svagney je ek akhaṇḍ chaitanyasvabhāv tenī draṣhṭi ane pratīti jyān karī tyān bhāvendriy potāthī sarvathā bhinna jaṇāy chhe. tene bhāvendriy jītī em kahevāy chhe. tene samyagdarshan eṭale sāchun darshan kahevāy chhe.

ahāhā! shun adbhut ṭīkā chhe! bhagavān ātmāne hatheḷīmān batāve chhe. ākhā lokanun rāj āpe topaṇ jenī ek paṇ nirmaḷ paryāy pragaṭ thāy evī nathī, evī anantī paryāy jenā ek ek guṇamān paḍī chhe evo moṭo ātmā bhagavān chhe. jo parathī bhinna paḍī tenī draṣhṭi kare to puruṣhārthathī te paryāy avashya pragaṭ thāy. aho! te puruṣhārtha paṇ alaukik chhe.

have kahe chheḥ-grāhya eṭale gney-jaṇāvā lāyak ane grāhak eṭale gnāyak-jāṇanār.

PDF/HTML Page 408 of 4199
single page version

dravyendriy, bhāvendriy, ane tenā viṣhayo e traṇe jaṇāvā lāyak chhe ane gnāyak ātmā pote jāṇanār chhe. e traṇey paragney tarīke ane bhagavān ātmā svagney tarīke jāṇavā lāyak chhe. chāhe to bhagavān traṇalokanā nāth ho, temanī vāṇī ho ke temanun samosaraṇ- te badhuy anindriy ātmānī apekṣhāe indriy chhe, paragney tarīke jaṇāvā lāyak chhe. ane ātmā grāhak-jāṇanār chhe. ām hovā chhatān grāhya-grāhakalakṣhaṇavāḷā sambandhanī nikaṭatāne līdhe vāṇīthī gnān thāy chhe em agnānī (bhramathī) māne chhe. gneyākārarūpe je gnānanī paryāy thāy chhe te gnānanun pariṇaman chhe, gneyanun nahi, gneyanā kāraṇe paṇ nahi, chhatān gney-gnāyakanā sambandhīnī ati nikaṭatā chhe tethī gneyathī gnān āvyun, gneyanā sambandhathī gnān thayun em agnānī (bhramathī) māne chhe.

pahelān gnān ochhun hatun, ane shāstra sāmbhaḷatān navun (vadhāre) gnān thayun. tethī sāmbhaḷavāthī gnān thayun em agnānīne lāge chhe. jevun shāstra hoy tevun gnān thāy tyāre agnānī em māne chhe ke shāstrathī gnān thayun. gney-gnāyakano ati nikaṭ sambandh hovāthī paraspar gney gnāyakarūp ane gnāyak gneyarūp em banne ekarūp hoy evo tene bhram thāy chhe. kharekhar em nathī, chhatān āvī mānyatā te agnān chhe. jevī vāṇī hoy tevā prakāranun je gnān thāy chhe te potānā kāraṇe chhe, vāṇīnā kāraṇe nahi. parasattāvalambī gnān paṇ parathī thayun chhe em mānavun te agnān chhe. gney-gnāyakasambandhanī nikaṭatāne līdhe agnānīne gnān ane gney paraspar ek jevā thaī gayelā dekhāy chhe, parantu ek thayā nathī.

prashnaḥ– vāṇī sāmbhaḷī māṭe gnān thayun, pahelān to te na hatun? uttaraḥ– bhāī! te kāḷe te (gnānanī) paryāyanī te prakāranā gneyane jāṇavānī yogyatā hatī. tethī gnān potāthī thayun chhe, vāṇīnā kāraṇe nahi. pravachanasāramān āve chhe ke vītarāganī vāṇī pudgal chhe, tenāthī gnān thāy nahi. gnānasūrya prabhu pote jāṇanār chhe. te svane jāṇatān parane svataḥ jāṇe chhe. parathī to te jāṇe nahi, paṇ par chhe māṭe parane jāṇe chhe em paṇ nathī.

vāṇī, kuṭumb ādi padārtho to ṭhīk, paṇ sākṣhāt tīrthaṅkar bhagavān paṇ grāhya eṭale paragney chhe; ane ātmā potāthī jāṇanār chhe. agnānīne te indriyanā viṣhayabhūt padārtho paragney hovā chhatān ekamek jevā thaī gayelā dekhāy chhe. temane judā kem pāḍavā te have kahe chhe.

gnāyakano to jāṇavāno svataḥ svabhāv chhe. bhagavān ke vāṇīne laīne te svabhāv-shakti chhe em nathī. jene vāṇī ke rāgano paṇ saṅg nathī tevo potāno chaitanyasvabhāv chhe. tevā chaitanyasvabhāvanun svayamev anubhavamān āvatun je asaṅgapaṇun tenā vaḍe par viṣhayo-paragneyo sarvathā judā karāy chhe. juo, dravyendriyo sāme antaramān pragaṭ ati-sūkṣhma chaitanyasvabhāv līdho, bhāvendriy sāme ek akhaṇḍ chaitanyashakti līdhī ane ahīn


PDF/HTML Page 409 of 4199
single page version

trījā bolamān gney-gnāyakanī nikaṭatā sāme chaitanyashaktinun asaṅgapaṇun līdhun chhe. ā to traṇalokanā nāthanī vāṇīno sār chhe.

ahāhā! je panthe prayāṇ karatān anant ānand pragaṭe te bhagavān shrī jineshvaradev-kathit panth apūrva chhe. āvā apūrva mārganī vāt jene sāmbhaḷavā paṇ na maḷe te prayog shī rīte kare? jenā phaḷamān sādi anant anant samādhi-sukh pragaṭe te mokṣhamārgano mahimā keṭalo karīe? bhāī! parapadārthano sanyog maḷavo e to pūrvanān puṇya-pāpane ādhīn chhe. paṇ jo andaramān puruṣhārtha kare to ā mokṣhamārga pragaṭ thayā vinā rahe nahi. aho! āchārya amr̥utachandradeve ṭīkāmān amr̥utanī dhārā vahevaḍāvī chhe.

kevaḷīnī vāṇīmān paṇ jenun varṇan purepurun āvī shakayun nathī evī amūlya chīj ātmā chhe. evā ātmāne svayamev antaramān anubhavamān āvatā asaṅgapaṇā vaḍe indriyonā viṣhayothī judo karyo. jeṇe parathī adhikapaṇe-bhinnapaṇe pūrṇa ātmāne jāṇyo, sañchetyo ane anubhavyo teṇe indriyonā viṣhayone jītyā. jaḍ indriyo, bhāvendriy ane tenā viṣhayabhūt padārtho e traṇey gnānanun paragney chhe. e traṇeyane jeṇe jītyā eṭale e sarvathī je bhinna paḍayo te jin thayo, jain thayo. svaparanī ektābuddhi vaḍe te ajain hato. have parathī bhinna paḍī nirmaḷ paryāyane pragaṭ karī te jītendriy jin thāy chhe.

prashnaḥ– ā gāthāmān ‘sarvathā judā karyā’ em āve chhe. paṇ jainamān to ‘sarvathā’ na hoy ne?

uttaraḥ– jem nāḷiyeramān chhālān, kāchalī ane uparanī rātaḍ se sarvathī andar je saphed goḷo chhe te sarvathā bhinna chhe. tem bhagavān ātmā-chaitanyagoḷo sharīr, karma ane puṇya-pāpanā (rātaḍ) bhāvathī sarvathā bhinna chhe. ane te anubhavamān āvatān parathī sarvathā bhinna paḍe chhe, kathañchit bhinna ane kathañchit ek em nahīn. samayasār kalashaṭīkāmān shlok 181 mān pāñchavār ‘sarvathā’ āve chhe. dākhalā tarīkeḥ ‘shuddhatvapariṇaman sarvathā sakaḷ karmonā kṣhay karavānun kāraṇ chhe,’ ‘āvun shuddhatvapariṇaman sarvathā dravyanā pariṇamanarūp chhe, nirvikalparūp chhe,’ ‘shuddha svarūpanā anubhavarūp chhe je gnān te, jīvanā shuddhatvapariṇamanathī sarvathā sahit chhe,’ ityādi. jyān je apekṣhā lāge tyān ‘sarvathā’ ja hoy. jemake dravya apekṣhāe ātmā nitya ja chhe ane paryāy apekṣhāe anitya ja chhe. āvo mārga chhe te jāṇe nahi ane bahārathī vrat kare ane tap kare paṇ e to bāḷavrat ane bāḷatap chhe, bhāī!

ā prakāre je koī muni dravyendriy, bhāvendriy ane tenā viṣhayabhūt parapadārthone jīte chhe tene saghaḷo gney-gnāyakasaṅkaradoṣh dūr thāy chhe. jaṇāvā yogya chīj gnāyakanī chhe ane jāṇanār gnāyak jaṇāvāyogya chījano chhe em jāṇavun e agnān chhe, gneyagnāyakasaṅkaradoṣh


PDF/HTML Page 410 of 4199
single page version

chhe. jaḍ indriy, bhāvendriy ane bhagavān tathā bhagavānanī vāṇī ityādi indriyanā viṣhayo paragneyarūp hovāthī potāthī bhinna chhe. chhatān agnānī temane potānī māne chhe, kāraṇ ke jenāthī lābh thavo māne tene potānī mānyā vagar rahe nahi. parantu jo te potānā atisūkṣhma chaitanyasvabhāvane avalambe, akhaṇḍ ek gnāyakano āshray le, asaṅg evā nij chaitanyane anubhave to e saghaḷo doṣh dūr thāy chhe.

samajāvavā kathan kare emān kram paḍe chhe. paṇ jyāre āshray levāmān āve chhe tyāre ekasāthe badhī indriyo (dravyendriy, bhāvendriy ane tenā viṣhayabhūt padārtho) jītāy chhe. atisūkṣhma chaitanyasvabhāvanā avalambananā baḷ vaḍe jyāre dravyendriyane jīte chhe tyāre bhāvendriy ane indriyonā viṣhayonun lakṣha chhūṭī gayun hoy chhe. bhāvendriyane jīte tyāre paṇ akhaṇḍ ek chaitanyashaktinī pratīti thatān dravyendriy ane parapadārthonun lakṣha chhūṭī jāy chhe. tevī ja rīte jyāre par viṣhayone jīte chhe tyāre dravya upar ja lakṣha hovāthī jaḍ indriyo ane bhāvendriy jītāī jāy chhe. samajāṇun kāī? bhāī! ā to samajaṇano mārga chhe. samajavun, samajavun e shun karavānun nathī? gnānasvarūp bhagavān ātmā chhe te jāṇavā sivāy bījun kare shun?

jem ṭāṅkaṇāthī kotarelī pattharanī mūrti hoy tem ā bhagavān ātmā ek akhaṇḍ ṭaṅkotkīrṇa gnānasvabhāvarūp chhe. rāg ane parathī bhinna paḍatān te jevo chhe tevo dekhāy chhe. gnānī samādhikāḷamān gnānasvabhāv vaḍe sarva indriyothī paramārthe judā ātmāne anubhave chhe. dravyasaṅgrah, gāthā 47 mān āve chhe ke nishchayaratnatrayasvarūp nishchay mokṣhamārga ane vyavahār-ratnatrayātmak vyavahār mokṣhamārga em banne prakārano mokṣhamārga nirvikār svasamvedanasvarūp param dhyānamān munine pragaṭ thāy chhe. andar dhyānamān jatān gney-gnāyakanī bhinnatā thatān indriyo jītāy chhe tyāre je abuddhipūrvakano rāg rahe chhe te vyavahār mokṣhamārga chhe. ā rīte je potānā ātmāne (sarva indriyothī bhinna) anubhave chhe te jītendriy jin chhe.

dravyendriy, bhāvendriy ane indriyanā viṣhayo e traṇeyane indriy kahe chhe. te sarvanun lakṣha chhoḍīne potānā gnānasvabhāv vaḍe parathī adhik-bhinna evā nij pūrṇa shuddha chaitanyano je anubhav kare chhe tene nishchayanayanā jāṇanār gaṇadharadev jitendriy jin ane dharmī kahe chhe. rāg hoy chhe paṇ te ātmāno paramārtha svabhāv nathī. te rāgathī- puṇya-pāpathī pr̥uthak thaīne jyārathī gnāyakasvabhāvano anubhav thāy chhe tyārathī jinapaṇānī dharmanī sharūāt thāy chhe, gnānasvabhāv-jāṇanasvabhāv rāgamān ke par achetan padārthomān nathī tethī gnānasvabhāv vaḍe ātmā te sarvathī bhinna-adhik chhe.

have kahe chheḥ-kevo chhe gnānasvabhāv? vishva upar tarato chhe arthāt gnāyak paragneyane

PDF/HTML Page 411 of 4199
single page version

jāṇe chhatān paragneyarūp thato nathī. rāg, sharīr, vāṇī ādi paradravyone gnāyak jāṇe chhe, chhatān te paradravyarūp thato nathī. puṇya-pāpanā bhāvo rāg chhe, achetan chhe. temān gnān- svabhāvano ansh paṇ nathī. gnānasvabhāv chaitanya bhagavān chhe. anant teno mahimā chhe. bahu ja ṭūṅkī paṇ ghaṇī mahattvanī vāt chhe.

vishva eṭale samasta padārtho-lokālok. te upar tarato arthāt samasta padārthone- lokālokane jāṇe chhatān paṇ te-rūp nahi thato evo bhinna rahe chhe. ahāhā! āvo gnānasvabhāv chhe. bhāvashaktine kāraṇe gnānaguṇanun vikārarahit je nirmaḷ pariṇaman thāy chhe temān samasta vishva jāṇavāmān āve chhe chhatān gnānanī paryāy vishvarūp thatī nathī. kevaḷ gnānanī paryāy ākhā lokālokane jāṇe chhe. lokālok chhe māṭe te paryāy jāṇe chhe em nathī. parantu potānī paryāyanī evī ja shakti ane sāmarthya chhe. lokālokane jāṇe chhatān gnānanī paryāy gneyarūp thaī nathī ane gney chhe te gnānanī paryāyarūp thayun nathī. āvo ja vastuno sahaj svabhāv chhe. enā mahimānī shī vāt! aho! āchāryadeve khūb gambhīr vāt karī chhe. tevī rīte shrutagnānanī paryāy paṇ vishvane jāṇe chhe, chhatān te paryāy vishvathī bhinna rahe chhe. shrutagnānanī paryāy bhale parokṣhapaṇe jāṇe, paṇ jāṇavāmān koī chīj bākī na rahe. kevaḷagnān ane shrutagnānamān pratyakṣha-parokṣhano pher chhe, bījo koī pher nathī. bījī rīte kahīe to je rāganī mandatā chhe tene gnān jāṇe chhe, chhatān gnānanun pariṇaman rāgathī bhinna rahe chhe eṭale ke vishva upar tare chhe.

vaḷī te gnānasvabhāv pratyakṣha udyotapaṇāthī sadāy antaraṅgamān prakāshamān chhe. eṭale ke par, man ke rāganī sahāy vinā potānā anubhavamān te pratyakṣha thāy chhe. antaraṅgamān prakāshamān vastu trikāḷ chhe. tethī evo anubhav paryāyamān thatān te paryāy paṇ sadā prakāshamān rahe chhe. shaktimānthī vyakti prakāshamānarūp ja hoy chhe. gnānasvabhāv potāthī prāpta thāy chhe, rāganī mandatāthī nahi. āne ekānta kaho to te ekānta ja chhe. samyak ekānta vinā anekāntanun gnān paṇ yathārtha thatun nathī. samyak ekāntamān āvyā vinā paryāy, rāg ane nimittanun anekāntapaṇānun gnān yathārtha thatun nathī. shrīmad rājachandre paṇ kahyun chhe ke-‘anekānta paṇ samyak ekānta evā nijapadanī prāpti sivāy anya hetue upakārī nathī’ bhāī! ā karavun saraḷ chhe kāraṇ ke (pote) je vastu chhe tene prāpta karavī chhe. rāg potāmān nathī tethī te prāpta karavo sulabh nathī.

ahāhā! ā gnānasvabhāvane jeṇe jāṇyo, anubhavyo tene te kevo jaṇāy chhe? ke te avinashvar chhe. nāsh na thāy evo trikāḷ shāshvat gnānasvabhāv chhe. te svataḥsiddha chhe, eṭale tenun koī rktā nathī. vaḷī te paramārtharūp chhe. āvo bhagavān gnānasvabhāv anubhavamān jaṇāy chhe. joyun? ‘bhagavān gnānasvabhāv’ em shabdo vāparyā chhe. jem ātmā bhagavān


PDF/HTML Page 412 of 4199
single page version

chhe tem eno gnānasvabhāv paṇ bhagavān chhe. jeṇe āvā ātmāne anubhavamān līdho tene te āvo chhe. parantu jene āvā ātmāno anubhav nathī tene te nathī, kemake ātmā shun chīj chhe tenī tene khabar nathī.

prabhu! tun āvo ja chhe. tārī jāt ja āvī chhe. sahaj vastu āvī chhe. gnānasvabhāv vishva upar tarato chhe. eṭale ke samasta vishvane jāṇavāmān samartha hovā chhatān tenāthī bhinna rahe chhe. gnān gneyamān gayā vinā gneyane jāṇe chhe. māṭe gney gnānathī bhinna chhe. āvo avinashvar, svataḥsiddha, paramārtharūp paripūrṇa bhagavān gnānasvabhāv chhe. rāgathī bhinna paḍī tenun bhān thatān, teno anubhav thatān te āvo chhe em khyālamān āve chhe. tenun nām jinapaṇun tathā samyagdarshanādi dharma chhe. aho! ajainamānthī jain thavānī ā alaukik vidhi chhe. paryāyamān rāgathī bhinna paḍīne bhagavān gnānasvabhāv anubhavamān āvyo tyāre jāṇavāmān āvyun ke pote parathī bhinna paripūrṇa chhe ane svavedanamān āvavā lāyak chhe. ā prakāre parathī bhinna thaīne bhagavān paripūrṇa gnānasvabhāvī vastumān antar ekāgra thavun e ek nishchayastuti chhe, e kevaḷīnā guṇanī stuti ane ātmānā guṇanī stuti chhe.

have kaunsamān ṭīp vaḍe khulāso kare chheḥ-

sharīr pariṇāmane prāpta dravyendriy, khaṇḍakhaṇḍagnānarūp bhāvendriy ane indriyanā viṣhayabhūt padārtho-kuṭumb parivār, dev, shāstra, guru ityādi badhāy paragney chhe ane gnāyak svayam bhagavān ātmā svagney chhe. viṣhayonī āsaktithī te banneno ek jevo anubhav thato hato. nimittanī ruchithī gney-gnāyakano ek jevo anubhav thato hato. paṇ jyāre bhedagnān vaḍe bhinnatānun gnān thayun tyāre gney-gnāyakasaṅkaradoṣh dūr thayo. tyāre ‘hun to ek akhaṇḍ gnāyak chhun, gneyanī sāthe māre kāī sambandh nathī’ āvun andaramān (svasamvedan) gnān thayun. ā pahelā prakāranī stuti thaī.

[pravachan nan. 70, 71, 72. * dināṅk 8-2-76 thī 10-2-76]


PDF/HTML Page 413 of 4199
single page version

अथ भाव्यभावकसङ्करदोषपरिहारेण–

जो मोहं तु जिणित्ता णाणसहावाधियं मुणदि आदं। तं जिदमोहं साहुं परमट्ठवियाणया बेंति।। ३२ ।।

यो मोहं तु जित्वा ज्ञानस्वभावाधिकं जानात्यात्मानम्।
तं जितमोहं साधुं परमार्थविज्ञायका ब्रुवन्ति।। ३२ ।।

have bhāvyabhāvak-saṅkaradoṣh dūr karī stuti kahe chheḥ-

jītī moh gnānasvabhāvathī je adhik jāṇe ātmane,
paramārthanā vignāyako te sādhu jitamohī kahe. 32.

gāthārthaḥ– [यः तु] je muni [मोहं] mohane [जित्वा] jītīne [आत्मानम्] potānā ātmāne [ज्ञानस्वभावाधिकं] gnānasvabhāv vaḍe anyadravyabhāvothī adhik [जानाति] jāṇe chhe [तं साधुं] te munine [परमार्थविज्ञायकाः] paramārthanā jāṇanārāo [जितमोहं] jitamoh [ब्रुवन्ति] kahe chhe.

ṭīkāḥ– mohakarma phaḷ devānā sāmarthya vaḍe pragaṭ udrayarūp thaīne bhāvakapaṇe pragaṭ thāy chhe topaṇ tenā anusāre jenī pravr̥utti chhe evo je potāno ātmābhāvya, tene bhedagnānanā baḷ vaḍe dūrathī ja pāchho vāḷavāthī e rīte baḷapūrvak mohano tiraskār karīne, samasta bhāvyabhāvak-saṅkaradoṣh dūr thavāthī ekatvamān ṭaṅkotkīrṇa (nishchal) ane gnānasvabhāv vaḍe anyadravyonā svabhāvothī thatā sarva anyabhāvothī paramārthe judā evā potānā ātmāne je (muni) anubhave chhe te nishchayathī ‘jitamoh jin’ (jeṇe mohane jītyo chhe evā jin) chhe. kevo chhe te gnānasvabhāv? ā samasta lokanā upar tarato, pratyakṣha udhotapaṇāthī sadāy antaraṅgamān prakāshamān, avināshī, potāthī ja siddha ane paramārthasat evo bhagavān gnānasvabhāv chhe.

ā rīte bhāvyabhāvak bhāvanā saṅkaradoṣhane dūr karī bījī nishchayastuti chhe.

ā gāthāsūtramān ek mohanun ja nām līdhun chhe; temān ‘moh’ padane badalīne tenī jagyāe rāg, dveṣh, krodh, mān, māyā, lobh, karma, nokarma, man, vachan, kāy mūkīne agiyār sūtro vyākhyānarūp karavān ane shrotra, chakṣhu, ghrāṇ, rasan, sparshan-


PDF/HTML Page 414 of 4199
single page version

e pāñchanān sūtro indriyasūtradvārā judān vyākhyānarūp karavān; em soḷ sūtro judān judān vyākhyānarūp karavān ane ā upadeshathī bījān paṇ vichāravān.

bhāvārthaḥ– bhāvak je moh tenā anusār pravr̥utithī potāno ātmā bhāvyarūp thāy chhe tene bhedagnānanā baḷathī judo anubhave te jitamoh jin chhe. ahīn evo āshay chhe ke shreṇī chaḍatān mohano udray jene anubhavamān na rahe ane je potānā baḷathī upashamādi karī ātmāne anubhave chhe tene jitamoh kahyo chhe; ahīn mohane jītyo chhe; teno nāsh thayo nathī.

shiṣhyano prashna hato ke jyāre sharīranā varṇanathī ātmānān varṇan ane stuti thatān nathī to ātmānī-kevaḷīnī nishchayastuti kone kahe chhe? ā prashnanā uttaramān gāthā 31, 32 ane 33 mān kevaḷīnā guṇonī stuti kone kahevāy chhe enī vāt karī chhe. temān pratham 31 mī gāthāmān kahyun ke-dravyendriy, bhāvendriy ane tenā viṣhayo e traṇeyanun lakṣha chhoḍīne gnānānandasvabhāv je parathī bhinna-adhik paripūrṇa chhe teno anubhav karavo te pahelā prakāranī kevaḷīnī stuti chhe. have ā gāthāmān bījā prakāranī stuti kone kahevāy te kahe chhe.

karmano udray āve chhe te bhāvak chhe, ane te bhāvakane anusarīne je vikār thāy chhe te bhāvya chhe. ā bhāvya-bhāvakanī ektā chhe tyān sudhī teṭalo asthiratāno doṣh chhe. ektā chhe eṭale ke samaktiīne karmanā udrayanā anusār vikārī pariṇati thāy chhe enī vāt chhe. (ektābuddhi chhe em nahi). samyagdraṣhṭine ātmānā ānandano anubhav hovā chhatān paryāyamān karmanā udray taraphanun valaṇ chhe. ene ahīn bhāvyabhāvak saṅkaradoṣh kahe chhe. ā doṣh mithyātvano nathī, paṇ chāritrano chhe. ā doṣh karmanā udrayanā kāraṇe thāy chhe em nathī paṇ te karmanā udrayane anusarīne thatī potānī pariṇatinā kāraṇe chhe. te pariṇatine udrayathī dūr haṭhāvatān (udrayane haṭhāvavāno nathī) par taraphanun joḍāṇ chhūṭī jāy chhe. tyāre tene bhāvyabhāvak-saṅkaradoṣh dūr thāy chhe. ā bījā prakāranī stuti chhe.

bhāvak je karma chhe tene anusarīne paryāyamān je vikār thavānī lāyakāt chhe te bhāvakanun bhāvya chhe. nimittanā valaṇamān bhāvyabhāvakapaṇānī ekapaṇānī je vr̥utti thāy chhe te bhāvya-bhāvak-saṅkaradoṣh te. tene je jīte chhe bhāvyabhāvak doṣh rahit thāy chhe. ā andaranī potānī stuti chhe. rāg ane nimittanun lakṣha chhoḍī svabhāvanun lakṣha karavāthī, nimittane ādhīn je bhāvya-vikārī bhāv thato hato te thayo nahi tene ahīn kevaḷīnī bījā prakāranī stuti kahe chhe. jene ā bījā prakāranī stuti thaī hoy tene pahelā prakāranī stuti to hoy ja chhe.

* gāthā 32ḥ gāthārtha uparanun pravachan *

gnānīe-munie mithyātva to jītyo chhe, parantu haju karmano je udray āve chhe temān joḍāṇ na karatān gnānasvabhāv vaḍe sarva paradravyothī adhikapaṇe potānā svarūpamān


PDF/HTML Page 415 of 4199
single page version

rahīne je udrayane jāṇe chhe te muni jitamoh kahevāy chhe. indriyonī ektā tūṭī gaī chhe ane svabhāvanī ektā thaī chhe. tethī gnānīne gney-gnāyak-saṅkaradoṣh nāsh pāmyo chhe. paṇ haju asthiratāmān karmano udray je bhāvak chhe te taraphanā jhukāvathī vikārarūp bhāvya thāy chhe. ā bhāvyabhāvak-saṅkaradoṣh chhe. nishchayathī ātmā kharekhar vikārano rktā nathī. tethī karmanā udayane bhāvak kahī te uday vikārarūp bhāvya karanār chhe tem kahyun chhe. te bhāvya- bhāvak sambandhane gnānīe potānā svabhāvano āshray laīne haṭhāvī dīdho. eṭale ke udrayane anusarīne tene bhāvya je vikār thato hato te svabhāvano āshray thatān thayo nahi. tyāre tene bhāvyabhāvakasaṅkaradoṣh dūr thayo. tethī tene paramārthanā jāṇanārāo jitamoh kahe chhe.

ā gāthāmān je mohakarmanī vāt chhe te chāritramohanī vāt chhe. chāritramohano udray āve chhe temān gnānīne ektābuddhi thatī nathī. parantu je asthiratā thāy chhe te karmane vash thatān thāy chhe. te vikāranun-asthiratānun je pariṇaman chhe teno rktā gnānī ātmā chhe. kāraṇ ke bhāvya thavāne lāyak gnānī ātmā paṇ chhe. pravachanasāramān 47 nayamān ek rktr̥unay āve chhe. temān kahyun chhe ke jem raṅgarej raṅgane kare chhe tem dharmātmā (paṇ) rāgarūpe pariṇame chhe. māṭe te rāgano rktā dharmātmā pote chhe. karmathī rāg thāy chhe ke karma rāgano rktā chhe em nathī. have kahe chhe ke jeṇe potānī paryāyane gnāyak taraph jhukāvīne nimitta-bhāvakane āshraye je vikār thato hato tene dūrathī chhoḍī dīdho-eṭale ke pahelān vikār karyo ane pachhī chhoḍī dīdho em nahi, paṇ vikār thavā ja na dīdho tene jitamoh kahe chhe.

* gāthā 32ḥ ṭīkā uparanun pravachan *

jaḍ mohakarma phaḷ devānā sāmarthyathī pragaṭ udrayarūp thāy chhe. phaḷ devānā sāmarthyathī eṭale anubhāgathī. ahīn je karma sattāmān paḍayān chhe tenī vāt nathī, paṇ udrayamān āvyān chhe enī vāt chhe. udrayapaṇe je karma pragaṭ thāy chhe te bhāvak chhe, ane vikārī thavāne lāyak je jīv chhe tene e karmano udray nimitta kahevāy chhe. karma bhāvak kone thāy chhe? ke je (jīv) karmane anusarīne vikār-bhāvya kare chhe tene ja karmano uday bhāvak kahevāy chhe ane te jīvane bhāvya kahevāy chhe. bhāvak karmano uday to jaḍamān āve chhe, parantu tenā anusāre jyān sudhī pravr̥utti chhe tyān sudhī asthiratā thāy chhe tathā bhāvyarūp vikār thāy chhe. tethī bhāvya-bhāvak banne ek thāy chhe. ek thāy chhe eno artha em chhe ke banneno nimitta-naimittik sambandh thāy chhe. samaktiī chhe e jitendriy jin thayo chhe, parantu haju bhāvyabhāvak-saṅkaradoṣh ṭāḷavāno bākī chhe. chāritra-mohano udray āve chhe ane tenā anusāre pravr̥utti thavāthī bhāvya-vikārīdashā thāy chhe. gnānī te vikārī bhāvyano upasham kare chhe. te bījā prakāranī stuti chhe.

jyāre mohakarma sattāmānthī phaḷ devānī shaktithī bhāvakapaṇe pragaṭ udrayamān āve chhe

PDF/HTML Page 416 of 4199
single page version

tyāre gnānī ātmānī, potānī asthiratāthī tene anusaravānī pravr̥utti hovāthī bhāvakanā nimitte bhāvya evā vikārabhāve pariṇame chhe. karmano udray āve māṭe tene anusaravun ja paḍe em nathī. parantu karmano udray āve tyāre jo tene anusare to te bhāvya thāy chhe. tyān sudhī bījā prakāranī stuti thatī nathī. ātmānā guṇanī shuddhi vadhe to tenī stuti thāy chhe. vikārī paryāy je nimittane anusarīne thāy chhe emān bhāvyabhāvak-saṅkaradoṣh chhe. ā doṣhane je jīte tene bījā prakāranī stuti-ātmānā guṇanī shuddhinī vr̥uddhi hoy chhe. aho! āchāryanī ṭīkā kevī gajab chhe! jāṇe ekalān amr̥ut ane nyāy bharyān chhe! जो इंदिये जिणित्ता eṭale ke anindriy evā bhagavān ātmāne je rāg, nimitta ane ek samayanī paryāyathī paṇ bhinna karīne anubhave arthāt matignān, shrutagnān dvārā je atīndriy ānandane anubhave-vede tene gaṇadharadev jitendriy jin kahe chhe. ā pahelā prakāranī stuti 31 mī gāthāmān āvī gaī chhe. have samyagdraṣhṭi jīv bhedagnānanā baḷ vaḍe bhāvya-bhāvakasaṅkaradoṣhane jīte chhe tenī ahīn vāt chhe.

je ātmā bhedagnānanā baḷ dvārā, uday taraphanā valaṇavāḷā bhāvane na thavā detān, dūrathī udayathī pāchho vaḷīne, gnāyakabhāvane anusarīne sthiratā kare chhe tene bhāvyabhāvak- saṅkaradoṣh ṭaḷe chhe. ‘dūrathī ja pāchho vaḷīne’ eṭale shun? bhāvak evā udayane anusarīne ātmānī paryāyamān vikārī bhāvya thayun ane pachhī tenāthī haṭhe, pāchho vaḷe em nahi. parantu bhedagnānanā baḷathī udayamān joḍāyo ja nahi arthāt udray taraphano vikārī bhāvya thayo ja nahi tene dūrathī pāchho vāḷ‌yo em kahevāy chhe. svabhāv taraphanā valaṇathī par taraphanun valaṇ chhūṭī gayun tene ‘dūrathī ja pāchho vaḷīne’ em kahyun chhe. ahāhā! bhedagnānanā baḷ dvārā arthāt gnāyakabhāv taraphanā visheṣh jhukāvathī ‘parathī bhinna hun ek gnāyak chhun’ em antarasthiratānī vr̥uddhithī jene udray taraphanī dashā ja utpanna na thaī tene bhāvyabhāvak-saṅkaradoṣh dūr thayo ane teṇe mohane jītyo chhe. aho! kevaḷī ane shrutakevaḷīoe karelī e jitamoh jinanā svarūpanī kathanī kevī alaukik hashe!

keṭalāk loko em māne chhe ke jevo karmano udray āve tevo bhāv jīvamān thāy ja; tathā karma nimittapaṇe thaīne āve chhe tethī jīvane vikār karavo ja paḍe chhe. parantu em nathī. jīv pote karmanā udayane anusare to bhāvya-vikārī thāy. parantu bhedagnānanā baḷ vaḍe karmathī dūrathī ja pāchho vaḷī udrayane anusare nahi to bhāvya-vikārī thāy nahi. udray jaḍ karmanī paryāy chhe ane vikār ātmānī paryāy chhe. jaḍanī paryāy ane ātmānī paryāy vachche atyant abhāv chhe. tethī udray āve te pramāṇe vikār thāy ke karavo paḍe em nathī.

mohakarma chhe em enī asti siddha karī. have te phaḷ devānā sāmarthyarūpe pragaṭ


PDF/HTML Page 417 of 4199
single page version

thayun-eṭale ke sattāmānthī te pākamān-udayamān āvyun. jo jīv tene anusarīne bhāvya- vikār kare to udrayane bhāvakapaṇe pragaṭ thayo em kahevāy, ane moharūp thanār jīvane bhāvya kahevāy chhe. bhāvya ātmāne bhedagnānanā baḷ dvārā dūrathī ja pāchho vāḷavāthī udray taraphanun lakṣha chhūṭī jāy chhe ane potānā svabhāv upar lakṣha jāy chhe. āne mohanun jītavun kahe chhe. je samaye uday āvyo te samaye ja, sāthe ja rāgano abhāv hoy chhe, pachhī nahi; kāraṇ ke uday āvyo tyāre tenā anusāre pariṇaman na thayun ane tethī rāg utpanna ja thayo nahi.

ahāhā! ek-ek līṭīmān keṭalun bharyun chhe? lokonān bhāgya chhe ke samayasār jevun shāstra rachāī gayun. āmān to mahāmunioe satnā ḍhaṇḍherā pīṭayā chhe. shun adbhut ṭīkā chhe! āvī ṭīkā bharatakṣhetramān kayāny nathī. ahā! vītarāgī munione ānandamān jhulatān jhulatān vikalpa āvyo ane ā shabdonī rachanā thaī gaī, karī nathī. te samaye shabdonī paryāy thavānī hatī tethī thaī chhe. ṭīkānā shabdonī paryāyanī janmakṣhaṇ hatī tethī thaī chhe. vikalpa āvyo tethī ṭīkā thaī chhe em nathī. ṭīkānā shabdo ā svarūpe pariṇamavānā hatā ja, māṭe pariṇamyā chhe. te kāḷe vikalpane nimitta kahevāy chhe.

kṣhāyik samaktiī ke munine paṇ bhāvak-nimittanā lakṣhe potāthī bhāvyarūp thavānī lāyakāt paryāyamān chhe. tethī bhāvak udayanā kāḷe tene anusār jo pravr̥utti kare to ātmāne bhāvya kahevāy chhe. ā bhāvya-bhāvak saṅkaradoṣh chhe. āvo je bhāvya ātmā tene bhedagnānanā baḷ vaḍe arthāt potānā puruṣhārtha vaḍe par taraphanā valaṇathī judo pāḍayo. tethī paranā lakṣhavāḷī vikārī dashā ja utpanna na thaī. udray to udayamān rahyo ane potānā puruṣhārtha vaḍe ātmāne udayathī bhinna karatān-pāchho vāḷatān moh utpanna ja thayo nahi ane tethī bhāvya-bhāvak saṅkaradoṣh dūr thaī gayo. nimittanun anusaraṇ chhūṭatān, tene anusāre je potāno puruṣhārtha thato hato te have upādānane anusarīne thāy chhe. tethī bhāvak evā mohakarmanā anusāre thatī asthiratārūp bhāvya dashā paṇ thatī nathī. samakitīne bhagavān ātmāno āshray to chhe ja. parantu jyān sudhī potāno (asthiratārūpī) ūndho puruṣhārtha chhe tyān sudhī bhāvya thavāne te lāyak chhe. tethī jo karmano vipāk āve tyāre tene anusare to bhāvya-bhāvakanī ektā thāy chhe. parantu jo savaḷo puruṣhārtha kare arthāt nij svabhāvanā visheṣh āshray dvārā dūrathī ja udayathī pāchho vaḷe to bhāvya-bhāvakanī ektā thatī nathī. je bhāvya vikārī thatun hatun te na thayun te enun jītavun chhe.

je sattāmān mohakarma chhe te have phaḷ devānā sāmarthyathī udayamān āve chhe. te samaye gnānīnī paryāyamān tene anusarīne asthiratārūp bhāvya thavānī yogyatā paṇ chhe. ā pramāṇe bannenī asti siddha karī. have te gnānī ātmā baḷapūrvak mohano tiraskār karīne nimitta


PDF/HTML Page 418 of 4199
single page version

taraphano ādar chhoḍī de chhe. karmanā vipākano anādar karīne te gnānī andar bhagavān gnāyak trikāḷīnā ādaramān-āshrayamān jāy chhe. tene bhāvya-bhāvakasaṅkaradoṣh dūr thāy chhe. ā bhagavān ātmā pote sarvagnasvabhāvī chhe tenī stuti chhe. bhāī! vastusthiti ja āvī chhe. potānā bhāvamān enun bhāsan thavun joīe. em ne em mānī le te kām āve nahi. aho! kevaḷīnā anusāre ā alaukik ṭīkā chhe. ‘paramārtha vachanikā’ mān shrī banārasīdās kahe chhe ke- ‘ā chiṭhṭhī (vachanikā) yathāyogya sumatipramāṇ kevaḷīvachan anusār chhe. je jīv sāmbhaḷashe, samajashe ane shraddhashe tene bhāgya anusār kalyāṇakārī thashe.’ jyāre banārasīdās ām kahe chhe to pachhī santonī to shun vāt?

karmanā udayanā kāḷe tene anusarīne je vikārī dashā thāy te doṣh chhe. je muni mohano tiraskār karīne eṭale ke chāritramohanā udayane avagaṇīne, tenun anusaraṇ chhoḍī nij gnāyakabhāvane anubhave chhe te nishchayathī jitamoh jin chhe. ā bījā prakāranī stuti pahelā prakāranī stuti karatān ūñchī stuti chhe. 31 mī gāthāmān jaghanya, 32 mī gāthāmān madhyam ane 33 mī gāthāmān utkr̥uṣhṭa stuti kahī chhe.

jeṭale anshe parathī haṭhī sva taraph āve chhe teṭalā anshe bhāvyabhāvakasaṅkaradoṣh dūr thāy chhe, bhāvyabhāvakanī ektā thatī hatī te dūr thāy chhe. ā doṣh dūr thatān ekatvamān ṭaṅkotkīrṇa (nishchal) ane gnānasvabhāv vaḍe anyadravyonā svabhāvothī thatā sarva bhāvothī paramārthe judā evā potānā ātmāne te muni anubhave chhe. ahāhā! णाणसहावाधियं eṭale gnānasvabhāv vaḍe anyadravyonā svabhāvothī thatā sarvabhāvothī paramārthe bhinna evā potānā ātmāne je muni anubhave chhe te nishchayathī jitamoh chhe. teṇe mohane jītyo chhe paṇ haju ṭāḷ‌yo nathī. mohano upasham karyo chhe paṇ kṣhay karyo nathī. eṭalo puruṣhārtha haju mand chhe.

munine ane samakitīne draṣhṭimān rāgano abhāv chhe. tethī karmanā udraye rāg thāy chhe em nathī. parantu paryāyamān rāg thavānī lāyakāt chhe tethī bhāvak (karma) taraphanun valaṇ thatān rāgarūp bhāvya thāy chhe. have muni, bhāvak je mohakarma tenī upekṣhā karīne-tenun lakṣha chhoḍīne ek gnāyakabhāv trikāḷī dhruv bhagavānano āshray kare chhe tene jitamoh jin kahe chhe. bhāī! ā ek (gnāyak) bhāv jene yathārtha bese ene badhā bhāv yathārtha besī jāy. paṇ jene ek bhāvanān ṭhekāṇān na maḷe te nākhe karma upar. paṇ tethī shun thāy? (sansār na maṭe)

have kahe chheḥ-kevo chhe gnānasvabhāv? 31 mī gāthāmān je kahyun hatun e ja ahīn chhe. ā samasta lok upar tarato chhe. gnānanī paryāyamān svaparaprakāshak thavāno svabhāv chhe. tethī gnānasvabhāv vaḍe te gneyane-lokane jāṇe chhe chhatān te gneyathī bhinna rahe chhe. gneyane


PDF/HTML Page 419 of 4199
single page version

barābar jāṇato hovā chhatān gneyarūp thato nathī. tarato rahe chhe eṭale jaṇāvā yogya gneyathī judo rahe chhe. vaḷī te gnānasvabhāv pratyakṣha udyotapaṇāthī sadāy antaraṅgamān prakāshamān chhe. tethī gnānanī paryāy antaramān ātmāne viṣhay banāvatān te pratyakṣha thāy chhe. āvo avināshī bhagavān gnānasvabhāv potāthī ja siddha ane paramārtha sat chhe. ahāhā! ātmā to bhagavān chhe paṇ teno gnānasvabhāv paṇ bhagavān chhe. ā bhagavānanī stuti chhe. eṭale pote bhagavān chhe tenī stuti chhe.

shiṣhye pūchhayun hatun ke tīrthaṅkar ane kevaḷīnī nishchay stuti kem thāy? teno uttar em āpyo ke-ātmā rāg ane parathī bhinna paḍīne ek nij gnāyakabhāvamān ekāgra thaī tene anubhave te tenī stuti chhe. bhāvak karmano udray chhe ane bhāvya thavāne lāyak potāno ātmā bhāvya chhe. te bannenī ektā te bhāvyabhāvakasaṅkaradoṣh chhe. te doṣhane dūr karatān bījā prakāranī stuti thāy chhe.

gāthāsūtramān ek mohanun ja nām līdhun chhe. te ‘moh’ pad badalīne tenī jagāe rāg, dveṣh, krodh, mān, māyā, lobh, karma, nokarma, man, vachan, kāy mūkīne agiyār sūtro vyākhyānarūp karavān. chāritramohano udray karmamān āvyo. tene anusarīne paryāyamān rāgadveṣharūp thavānī yogyatāvāḷo dharmīno ātmā paṇ chhe. tethī udayane anusaratān paryāyamān bhāvya je rāg-dveṣh thāy chhe te saṅkaradoṣh chhe. have gnāyak-svabhāvanā ugra āshrayathī, udray taraphanun valaṇ chhoḍatān parathī bhed paḍī jāy chhe ane tethī rāg-dveṣh utpanna thatā nathī, parantu arāgī-adveṣhī pariṇām pragaṭ thāy chhe. tene rāg-dveṣhane jītavun kahe chhe.

rāg ane dveṣhamān chārey kaṣhāy āvī jāy chhe. krodh tathā mān dveṣharūp chhe ane māyā tathā lobh rāgarūp chhe. chāritramohano uday to jaḍamān āve chhe. chhatān samakitī ane munine paṇ chāritramohanā chārey prakāranā udrayane anusarīne kaṣhāyarūpe pariṇamavānī yogyatā chhe. parantu have tene chhoḍī de chhe. kaṣhāy pragaṭ thayo ane pachhī tene jītīne chhoḍī de chhe em nahi. parantu kaṣhāy utpanna ja thavā dīdho nahi. kaṣhāyanā udray taraphanun lakṣha chhoḍī arthāt tenun anusaraṇ chhoḍīne svabhāvanā lakṣhe svabhāvanun anusaraṇ karatān bhāvak ane bhāvyanun bhedagnān thāy chhe. tethī bhāvya-kaṣhāy utpanna thato ja nathī tene kaṣhāy jītyo em kahevāy chhe.

ek bāju 47 shaktionā varṇanamān em kahyun ke karmanā nimitte thatā rāganun rktāpaṇun jīvane nathī. jīv rāgano arktā chhe evo eno svabhāv chhe. rāgane na kare evo tenāmān arktā guṇ chhe. ‘samasta, karmathī karavāmān āvelā, gnātr̥utvamātrathī judā je pariṇāmo te pariṇāmonā karaṇanā uparamarūp arktr̥utvashakti.’ karmathī karavāmān āvelā pariṇām eṭale ke vikārī pariṇām jīv kare evo kharekhar emān koī guṇ nathī. tethī


PDF/HTML Page 420 of 4199
single page version

paryāyamān je vikār thāy chhe tene karmanā nimitte thayelo dekhī karmathī karavāmān āvelo chhe em kahyun chhe. jyāre ahīn kahe chhe ke rāganā bhāvyapaṇe thavānī lāyakāt jīvanī chhe, māṭe te rāgano rktā chhe. pravachanasāramān 47 nayomān ek rktr̥utvanay chhe. emān kahe chhe- ātmadravya rktr̥unaye, raṅgarejanī māphak, rāgādi pariṇāmanun karanār chhe,’ jyān 47 shaktionun varṇan karyun chhe tyān dravyadraṣhṭithī ātmā arktā chhe em kahyun chhe. shaktimān draṣhṭino viṣhay ane svabhāvanī apekṣhāe varṇan chhe. tethī jīv rāgano rktā nathī evo arktāsvabhāvī kahyo chhe. jyāre ahīn paryāyamān kṣhaṇe kṣhaṇe kanīk parādhīnatā ane svādhīnatā thāy chhe tenun gnān karāvyun chhe. draṣhṭi sāthe je gnān pragaṭ thayun chhe te em jāṇe chhe ke jīv rktr̥unaye rāgarūpe pariṇamanār chhe. karmanā laīne jīv rāgarūpe thāy chhe em nathī. tem ja rāg karavā lāyak chhe em paṇ nathī. parantu rāgarūpe jīv (svayam) pariṇame chhe tethī rktā kahevāy chhe. chhatān paṇ rktr̥unay sāthe arktr̥unay hovāthī rāgano gnānī sākṣhī ja chhe, jāṇanār ja chhe. rāgane na kare evo arktr̥utvaguṇ ātmāmān chhe. chhatān paryāyamān je rāg thāy chhe te karmanā nimitte, karmane anusarīne thavānī yogyatā paryāyamān hovāthī thāy chhe. te par taraphanun valaṇ chhoḍī svanun valaṇ karavun te sācho puruṣhārtha chhe. shakti ane dravyasvabhāvanī apekṣhāe jīvane rāg-dveṣhano bhogavaṭo nathī, kemake tenāmān abhoktr̥utva shakti chhe. karmanā nimittathī thatān vikārībhāvanā uparamarūp ātmāno anubhav te kharekhar potāno bhogavaṭo chhe. ā guṇ ane dravyane abhed karīne vāt chhe. parantu jyāre paryāyamān shun chhe te siddha karavun hoy tyāre bhoktr̥utva nayathī sukh-duḥkh, saṅkalpa-vikalpa, puṇya-pāp ane rāg-dveṣhano bhogavanār chhe. āvo ek nay chhe, parantu parane ātmā bhogavanār nathī. dhavalanā chhaṭṭhā bhāgamān paṇ kahyun chhe ke antaraṅg kāraṇ pradhān chhe, nimitta nahi.

prashnaḥ– svāmī-kārtikeyānuprekṣhāmān āve chhe keḥ-juo pudgalanī shakti! te kevaḷagnānane paṇ roke chhe. kevaḷagnānane roke evun kevaḷagnānāvaraṇīy karma chhe ne?

uttaraḥ– e to pudgalamān nimitta thavānī utkr̥uṣhṭamān utkr̥uṣhṭa keṭalī shakti chhe te batāvyun chhe. kevaḷagnānāvaraṇīy karmano uday āvyo māṭe kevaḷagnān rokāyun chhe em nathī. uday to jaḍamān chhe, ane udrayane anusaravānī lāyakāt potānī chhe. māṭe gnān potāthī hīṇapaṇāne prāpta thayun chhe. pariṇatimān viṣhayano pratibandh thatān thoḍo viṣhay kare chhe ane ghaṇo chhoḍī de chhe. te potāthī thāy chhe, gnānāvaraṇīy karma to emān nimitta chhe. gnānāvaraṇīy karmano uday bhāvakapaṇe āve chhe te tenī sattāmān chhe ane jīvanī sattāmān potānā kāraṇe tene anusarīne gnānī hīṇī dashā thavānī bhāvya dashā thāy chhe. te bhāvya- bhāvakasaṅkaradoṣh chhe. have paryāyane pūrṇa nirmaḷ karavā, pūrṇānandasvarūp bhagavān kevaḷagnānano piṇḍ chhe teno pūrṇa āshray