Pravachan Ratnakar-Gujarati (simplified iso15919 transliteration). Gatha: 38.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 25 of 210

 

PDF/HTML Page 481 of 4199
single page version

(मालिनी)
इति सति सह सर्वैरन्यभावैर्विवेके
स्वयमयमुपयोगो बिभ्रदात्मानमेकम्।
प्रकटितपरमार्थैर्दर्शनज्ञानवृत्तैः
कृतपरिणतिरात्माराम एव प्रवृत्तः।। ३१ ।।

____________________________________________________________ anubhavato evo bhagavān ātmā ja jāṇe chhe ke-hun pragaṭ nishchayathī ek ja chhun māṭe, gneyagnāyakabhāvamātrathī ūpajelun paradravyo sāthe paraspar maḷavun (milan) hovā chhatān paṇ, pragaṭ svādamān āvatā svabhāvanā bhedane līdhe dharma, adharma, ākāsh, kāḷ, pudgal ane anya jīvo pratye hun nirmam chhun; kāraṇ ke sadāy potānā ekapaṇāmān prāpta hovāthī samay (ātmapadārtha athavā darek padārtha) evo ne evo ja sthit rahe chhe; (potānā svabhāvane koī chhoḍatun nathī). ā prakāre gneyabhāvothī bhedagnān thayun.

ahīn ā arthanun kaḷasharūp kāvya kahe chheḥ-

shlokārthaḥ– [इति] ām pūrvokta prakāre bhāvakabhāv ane gneyabhāvothī bhedagnān thatān [सर्वैः अन्यभावैः सह विवेके सति] sarva anyabhāvothī jyāre bhinnatā thaī tyāre [अयं उपयोगः] ā upayog chhe te [स्वयं] pote ja [एकं आत्मानम्] potānā ek ātmāne ja [बिभ्रत्] dhārato, [प्रकटितपरमार्थेः दर्शनज्ञानवृत्तैः कृतपरिणतिः] jemano paramārtha pragaṭ thayo chhe evān darshanagnānachāritrathī jeṇe pariṇati karī chhe evo, [आत्म–आरामे एव प्रवृत्तः] potānā ātmārūpī bāg (krīḍāvan) mān ja pravr̥utti kare chhe, anya jagyāe jato nathī.

bhāvārthaḥ– sarva paradravyothī tathā temanāthī utpanna thayelā bhāvothī jyāre bhed jāṇyo tyāre upayogane ramavāne māṭe potāno ātmā ja rahyo, anya ṭhekāṇun na rahyun. ā rīte darshanagnānachāritra sāthe ekarūp thayelo te ātmāmān ja ramaṇ kare chhe em jāṇavun. 31.

have gneyabhāvanā bhedagnānano prakār kahe chhe. ā ātmā sivāy sarvagna parameshvar, siddha ane nigodathī māṇḍī bījā badhāy anant ātmāo ane chhaye dravyo je gney chhe te gneyothī bhedagnānanī have vyākhyā kare chhe.

gnāyak evo jīvano potāno svabhāv chhe. tethī te gneyone jāṇe chhe. je jāṇavānun thāy chhe e kāī gneyanī pariṇati nathī, parantu gnānanī pariṇati chhe. chhatān e gnānanī pariṇati potānī chhe em na mānatān gneyane potānā māne chhe e mithyādarshan chhe. dev,


PDF/HTML Page 482 of 4199
single page version

guru, shāstra ane dharmādi chha dravyo e badhā paragneyo chhe ane e gneyothī mane lābh chhe evī mānyatā mithyādarshan chhe. e mithyādarshanane maṭāḍanār gneyabhāvathī bhedagnānanī vāt have gāthāmān kahe chheḥ-

* gāthā 37ḥ ṭīkā uparanun pravachan *

potānā nijarasathī je pragaṭ thayo chhe-koṇ? ke gnānanī pariṇati. gnānanā prakāshanī pariṇati-dashā potānā nijarasathī pragaṭ thayel chhe. gnānanī pariṇati gneyone jāṇe chhe tethī gneyone kāraṇe thaī chhe em nathī. e to gnānanā svarasathī ja pragaṭ thayelī chhe, potānā prakāshathī ja pariṇamelī chhe. vaḷī teno nivāraṇ na karī shakāy tevo phelāv chhe. chaitanyanī pariṇati evī prakāshamay chhe ke eno phelāv nivārī shakāy em nathī. tathā teno samasta padārthone grasavāno svabhāv chhe. eṭale ke badhāy gneyone-chāhe te sharīr ho, bhagavān ho, mūrti ho, dev ho, guru ho ke shāstra ho-e badhāy gneyone potānā svabhāvathī, gneyonā kāraṇe nahi, jāṇavāno teno svabhāv chhe. grasavāno eṭale gaḷī javāno, gnānamān jāṇī levāno. gnānano svabhāv samasta padārthone grasavāno chhe chhatān te gnānanun pariṇaman gneyane laīne thatun nathī. jem arīsāmān je parachījanun pratibimb jaṇāy chhe te parachīj nathī, tem ja arīsāmān e parachīj āvī nathī. vaḷī arīsāmān pariṇati thaī chhe (pratibimb paḍayun chhe) te parachījane kāraṇe nathī. parantu arīsānī svachchhatāne laīne parachījano emān bhās thayo chhe. parachīj jāṇe arīsāmān āvī hoy tem jaṇāy chhe chhatān te arīsānī svachchhatānī dashā chhe, te kāī parachīj nathī. tathā sāme parachīj chhe tene laīne arīsānī svachchhatānī pariṇati thaī chhe em paṇ nathī. tem ā gnānasvarūp bhagavān ātmāno potānī dashāmān parachījane jāṇavāno-grahavāno-grasavāno-koḷiyo karī javāno svabhāv chhe. samasta padārthone grasavāno-jāṇavāno teno svabhāv chhe. chāhe to sarvagna parameshvar ho, samosaraṇ ho ke mandir ho-e badhāyane potānā chaitanyanā prakāshanā sāmarthyathī teno jāṇavāno svabhāv chhe.

āvī prachaṇḍ chinmātrashakti vaḍe grāsībhūt karavāmān āvyā hovāthī, jāṇe atyant antarmagna thaī rahyā hoy evī rīte padārtho ātmāmān prakāshamān chhe. eṭale ke prachaṇḍ gnānanā sāmarthya vaḍe gnānamān badhā padārtho jāṇavāmān āvyā hovāthī, jāṇe gnānamān badhā gneyo pesī gayā hoy arthāt gnānamān tadrākār thaī ḍūbī rahyā hoy evī rīte teo ātmāmān prakāshamān chhe.

dharmāstikāy, adharmāstikāy padārtha chhe, jagatanī chīj chhe. te kevaḷī bhagavāne joyelā chhe. sarvagna parameshvar sivāy te padārtho koīe joyā nathī. dharmāstikāy tem ja


PDF/HTML Page 483 of 4199
single page version

adharmāstikāy lokapramāṇ chhe. gati karanār (jīv-pudgalo) potāthī gati kare chhe tyāre dharmāstikāy temān nimitta thāy chhe. ane te te padārtha gati karīne potāthī sthir thāy chhe tyāre adharmāstikāy sthir thavāmān nimitta chhe. padārtho potānā kāraṇe gati kare chhe ane potānā kāraṇe sthiti kare chhe tyāre bījī chījane nimitta kahe chhe. dharmāstikāy gati karāve chhe ke adharmāstikāy sthiti karāve chhe em nathī. tevī rīte ākāsh lok- alokamān vyāpak padārtha chhe. ane kāḷadravya je asaṅkhya chhe te lokamān rahelā chhe. kāḷadravya paṇ utpād-vyay-dhrauvyayukta sat padārtha chhe. pudgaladravya anant chhe. karma, sharīr, vāṇī ityādi badhā pudgalo paragney tarīke jagatamān asti dharāve chhe. tem ja anya jīvo- nigodanā, siddhanā jīvo, dev, guru, strī, kuṭumb ityādi jīvo te badhā anya jīv chhe. gnānī kahe chhe ke ā sarva paradravyo mārā sambandhī nathī. ā badhāy chhaye dravyo gnānanun gney chhe. eṭale ke gnān temane jāṇī le chhe. gnān temane jāṇī le chhe em kahevun e paṇ vyavahār chhe. kharekhar to te sambandhī je potānī gnānadashā chhe te-rūpe pariṇamato te potāne ja jāṇe chhe. gnānamān gneyane jāṇavāno svabhāv chhe. parantu e gney chhe māṭe tene jāṇavāno svabhāv chhe em nathī. chaitanya pote ja te kāḷe, chaitanyanī shaktinā vikāsanā sāmarthyathī je anant gneyo chhe temane jāṇī-jāṇavānā bhāve pariṇamī temane gaḷī jāy chhe. paragney tarīke jagatamān je anant padārtho chhe temane gnān potānā jāṇavānā sāmarthyathī jāṇe chhe. ātmā potānā gnānamān rahīne, gneyanā āshray-avalamban līdhā vinā, potāno je svaparane prakāshavāno svabhāv chhe tenā sāmarthyathī te gneyone prakāshe chhe.

je paragneyo chhe te jīvanā nathī. dīkaro jīvano nathī ke paisā jīvanā nathī. jīvane guruy nathī ke shiṣhya paṇ nathī. e to badhā paragneyo chhe. jīvane to je gneyo chhe temane svabhāvanā sāmarthyathī jāṇe tevo svabhāv chhe te potāno chhe. tethī dharmī jīv em jāṇe chhe ke te saghaḷān paradravyo mārān sambandhī nathī. vītarāg arihantadev ane nirgranth guru e mārā sambandhī nathī. e to par padārtho chhe.

prashnaḥ– dev-gurune to ātmānā rākho. dev-guru to shuddha chhe ne? te shuddha chhe tethī potānā mānīe to?

uttaraḥ– arihantadev ane anant siddho potapotāmān param shuddha pavitra paramātmapade birājamān hovā chhatān ā jīvane potānā māṭe teo par chhe. tathā ā arihant chhe, ā siddha chhe, em mānavā e vikalpa chhe. (ane emane potānā mānavā e mithyātva chhe.) ātmāno to potānāmān rahīne potānā sāmarthyathī te gneyone gaḷī javāno svabhāv chhe. teno to gnānanā pariṇamanamān ramaṇatā karavāno svabhāv chhe. tethī e saghaḷān paradravyo dev, guru, sharīr ane karma e mārān sambandhī nathī. je āṭh karma chhe te mārān sambandhī nathī. e to jaḍ pudgal chhe ane hun to chaitanya-gnānaprakāshanī mūrti chhun.


PDF/HTML Page 484 of 4199
single page version

prashnaḥ– karma to jīvane hoy chhe ne?

uttaraḥ– bhāī! karma to jīvanān na hoy kemake e to jaḍ pudgalamay chhe. jīvane to gnān potānun hoy chhe. (jīvane karma chhe e to sanyog batāvanārun vyavahāranun kathan chhe.) bhagavān! ekavār tārā chaitanyanun sāmarthya keṭalun chhe e jo to kharo. tārā gnānano svabhāv to parane, paranā āshray vinā jāṇe tevo chhe. paranī hayātī chhe māṭe parane jāṇe chhe em nathī. (parathī nirapekṣha sahaj tāro jāṇavāno svabhāv chhe.)

ā dharmanī vāt chāle chhe. par padārthonun gnān karavāno māro sahaj svabhāv chhe em jāṇavun enun nām dharma chhe. dharma eṭale shun? ke parapadārtha ane māre kānīpaṇ sambandh nathī. parantu parapadārtha sambandhī gnān karavānun mārāmān svaparaprakāshak sāmarthya chhe. e svaparaprakāshak sāmarthyamān svanun pariṇaman karavun e dharma chhe. sarva paradravyo mārā sambandhī nathī tethī gneyagnāyak sambandh kahevo e paṇ vyavahār chhe. bhagavān! ā lokālokanī hayātī chhe māṭe kevaḷagnānīnī pariṇati kevaḷagnānarūp thāy chhe em nathī. parantu gnānanun pariṇaman potānā svabhāvanā sāmarthyathī ja kevaḷagnānarūp thāy chhe. gnānanā svabhāvanun sāmarthya ja eṭalun chhe ke te svane jāṇe ane parane jāṇe. paranī hayātī hovā chhatān gnān, paranī hayātīne kāraṇe nahi, paṇ potānī gnānanī sattānā sāmarthyane laīne te svaparane jāṇe chhe.

prashnaḥ– to shun bhagavānathī paṇ kāī lābh na thāy? bhagavānanī vāṇīthī paṇ lābh na thāy?

uttaraḥ– nā, kemake bhagavān ane bhagavānanī vāṇī paragney chhe, par padārtha chhe- ātmāno svabhāv to par padārthane parapadārthanī hayātīmān jāṇavāno chhe. chhatān gnān, paranī hayātīnā kāraṇe nahi, paṇ potānā svaparaprakāshak gnānanā sāmarthyanī pariṇatine kāraṇe jāṇe chhe. ā samayasārajīnī gāthā 320 mān tyānsudhī āve chhe ke-bhagavān ātmā gnānasvarūp chhe te bandhane jāṇe, mokṣhane jāṇe, udrayane jāṇe ane nirjarāne jāṇe; mātra jāṇe. lyo, have shun bākī rahyun? pote gnānasvabhāvī prabhu chhe ne? udray par tarīke gney, bandh par tarīke gney, nirjarā par tarīke gney ane karmanun chhūṭavun te paṇ par tarīke gney chhe. māṭe ātmā udray, bandh, nirjarā ane mokṣhane jāṇe ja chhe, karato nathī. jem draṣhṭi mātra parane jāṇavānun kām kare paṇ parane ṭakāvavānun, badalāvavānun pariṇaman karāvavānun ke pariṇaman pheravavānun kām na kare. tem bhagavān ātmā lokanī āṅkh chhe. e chaitanyanī draṣhṭinun pariṇaman to gnānarūpe chhe. potānā sāmarthyathī potāmān rahīne, parane sparsha karyā vinā badhān dravyone gney tarīke jāṇavāno teno svabhāv chhe. to have āmān paranī dayā hun pāḷī shakun e kayān rahyun? ahāhā! tattva keṭalun spaṣhṭa chhe! āvun bīje kayāny nathī. ā to sanātan mārga chhe.


PDF/HTML Page 485 of 4199
single page version

anādithī ātmāno svabhāv svaparaprakāshakanā sāmarthyavāḷo chhe. tethī svatattva parane prakāshe chhe te paranī hayātīnā kāraṇe prakāshe chhe em nathī. kharekhar to par sambandhī potānun je gnān chhe tene te prakāshe chhe. āvī vāt chhe tyān mārā paisā, māro deh, mārī patnī, mārān santān ityādi kayān rahyun? konān chhorun ane konān vāchharun? konān mā ane bāp? bhagavān! konā desh ane paradesh? bāpu! tāro desh to prabhu asaṅkhya pradeshī andar chhe, temān anant guṇanī prajā vase chhe. ane svarūpamān rahīne ekalun jāṇavun e ja tāro svabhāv chhe. ahīn mukhyapaṇe gneyagnāyakanī vāt karavī chhe, kemake bījā guṇo karatān te gnānasvabhāv asādhāraṇ shakti dharāve chhe. gnān sivāy bījī shaktio to nirvikalpa paṇe sattā dharāve chhe. gnānashikta savikalpa chhe. arthāt sva ane parane jāṇavānā sāmarthyavāḷī te ek ja shakti chhe. āvī gnānasvabhāvī vastumān parane mārī shakun ke paranī dayā pāḷī shakun ke par pāsethī kāī laī shakun-evun kayān chhe? are! shāstrane jāṇatān, shāstramānthī jāṇavānī paryāy āve chhe em nathī, kemake shāstra to par chhe, pudgalamay chhe jayāre gnānaparyāy to gnāyak bhagavān je svaparane prakāshavānā sāmarthyarūp tattva chhe tenāthī thāy chhe. ahāhā? tethī dharmī em māne chhe ke-māre paradravyo sāthe kāī sambandh nathī. teo mārā kāī sambandhī nathī. dev mārā sambandhī nathī, guru mārā sambandhī nathī ane mandir paṇ mārun nathī. hun to ek chaitanyasvarūp bhagavān ātmā chhun, paramān gayā vinā ane par vastu mārāmān āvyā vinā tene jāṇavānā svabhāvavāḷo chhun.

sarva paradravyo mārān sambandhī nathī kāraṇ ke ṭaṅkotkīrṇa ek gnāyakasvabhāvapaṇāthī paramārthe antaraṅg tattva to hun chhun. hun to gnāyakasvabhāvanā-svarasanā satnun sattva chhun. hun ātmā sat ane gnāyakapaṇun e mārun sattva chhe. tethī gnāyakasvabhāvapaṇāthī hun antaraṅg tattva chhun ane te paradravyo, mārā svabhāvathī bhinna svabhāvavāḷān hovāthī paramārthe bāhyatattvapaṇāne chhoḍavā asamartha chhe. ahāhā! siddha bhagavān ane sarvagna parameshvar arihant parameṣhṭhī paṇ mārā svabhāvathī bhinna svabhāvavāḷā chhe. tethī teo paramārthe bāhyatattvapaṇāne chhoḍavā asamartha chhe. bāhya padārtho mārā svabhāvathī bhinna chhe ane potānā svabhāvane chhoḍavā asamartha chhe. arthāt teo potānā svabhāvamān ja ṭakī rahetā hovāthī potānā svabhāvano abhāv karī gnānamān pesatān nathī. bāhya anant tattvo - paragneyo potānī hayātī-potānā svabhāvanun sattva chhoḍavā asamartha chhe ane hun mārun antaraṅgatattva je gnāyakapaṇun chhe te chhoḍavā asamartha chhun. gnān sva ane parane potānī astimān rahīne jāṇatun hovāthī gney gnānamān pesatun nathī tathā gnān gneyamān jatun nathī. ām be vibhāg tadna judā chhe-(1) antaraṅgatattva gnāyak pote ane (2) bāhyatattva sarva paragneyo. juo, ā gneyabhāvanā bhedagnānano prakār kahe chhe.

gneyabhāvathī tārun tattva judun chhe em tun anubhav. tārī draṣhṭine trikāḷītattva gnāyak


PDF/HTML Page 486 of 4199
single page version

upar joḍī de ke je tun ja chhe. je tun nathī e paragneyothī draṣhṭi haṭhāvī le-em ahīn kahe chhe. have kahe chhe-vaḷī hun svayamev nitya upayukta evo ane paramārthe ek, anākuḷ ātmāne anubhavato evo bhagavān ātmā chhun. nitya upayukta eṭale nitya jāṇavā- dekhavānā upayogavāḷo, nitya gnānanā upayoganā vepāravāḷo chhun. paramārthe ek chhun eṭale gnānamān ekarūp chhun, jemān bhed nathī evo ek anākuḷ shāntarasano kand prabhu atīndriy ānandanun ḍhīm hun chhun. mārā ānand māṭe nimittanī apekṣhā mane nathī, kem ke nimittamān māro ānand nathī. tevī ja rīte mārā gnānaprakāshane māṭe nimittanī jarūr nathī, kem ke māro gnānaprakāsh emān nathī. bhagavān samosaraṇamān sākṣhāt birājatā hoy ane temanī vāṇī chhūṭe enun gnān mane thāy te mārā vaḍe mārāthī thāy chhe ane tenāthī hun anākuḷ ānandane vedun chhun. parantu e parane laīne mane gnān thāy ane paranā kāraṇe mane ānand thāy em nathī; kāraṇ ke mārun gnān ane māro ānand tyān paramān chhe ja nahi.

bhāī! chaitanyanī svaparaprakāshak gnānanī sattānā sāmarthyane jeṇe jāṇyun nathī, jeṇe anubhavamān tenī sattāno svīkār karyo nathī tene dharma kayānthī thāy? ahīn kahe chhe ke potāthī ja nityaupayogamay ane paramārthe ek anākuḷ evā ātmāne potānī gnān-pariṇatimān anubhavato, anākuḷ ānandane vedato bhagavān ātmā ja jāṇe chhe ke hun pragaṭ nishchayathī ek ja chhun. kharekhar ek gnāyakabhāvasvarūpe anākuḷ ānandane vedato hun ek chhun. nishchayathī ek hovāthī paryāyanā bhedo paṇ mārāmān nathī.

jineshvaradevano mārga bhāī! bahu sūkṣhma ane apūrva chhe. sarpane pakaḍavā moṭā sāṇasā hoy paṇ motīne pakaḍavā e sāṇasā shun kām āve? (nā). tem bhagavān ātmāne pakaḍavāmān sthūḷ vikalpa kām na āve. e to nirvikalpa gnān ane ānandathī pakaḍāy em chhe. āvān nirvikalpa gnān ane ānand jene pragaṭ chhe te samyagdraṣhṭi gnānī ātmāne em anubhave chhe ke-hun to ek chhun. hun ek gnāyak chaitanyasvarūp chhun ane ā sharīr, vāṇī, man, dev, guru, shāstra e badhān paragney chhe. te mārī chīj nathī ke mārāmān nathī. te mārā kāraṇe nathī ane hun tenā kāraṇe nathī. hun gnāyak chhun ane te gney chhe evo mātra gneyagnāyakabhāv chhe.

te gneyagnāyakabhāvamātrathī paradravyo sāthe paraspar maḷavun (milan) thayun hovā chhatān paṇ, pragaṭ svādamān āvatā svabhāvanā bhedane līdhe bhinnatā chhe. shikhaṇḍamān jem mīṭho ane khāṭo svād be bhegā hovā chhatān paṇ, mīṭho svād khāṭāthī judo jaṇāy chhe tem samyagdraṣhṭi dharmātmāne bhagavān ātmāno svād paranā svādathī judo jaṇāy chhe. āvun jāṇe ane shraddhe tyāre ātmāne jāṇyo-mānyo-anubhavyo em kahevāy chhe. ā samyagdarshan ane dharmanī rīt chhe. ā mūḷ vātane mūkīne mahāvrat līdhān, brahmacharya pāḷ‌yān, keshaloch


PDF/HTML Page 487 of 4199
single page version

karyā ityādi bāhya kriyākāṇḍamān dharma mānī mūrchhāī gayo paṇ e to badhān thothethothān chhe. e to shubhavikalpa chhe. paṇ bhagavān ātmā nirvikalpa chhe. emān te vikalpa kayān chhe? hun shubh vikalpavāḷo em vichāravāne badale hun chaitanyaghanasvarūp anādi anant tattva chhun em vichārane? gnānī to kahe chhe ke hun to anādi anākuḷ ātmāne anubhavato bhagavān chhun.

agnānīne paṇ jaḍano svād āvato nathī. phakta tenā upar lakṣha karīne ‘ā ṭhīk chhe’ em rāgano svād tene āve chhe. parantu dharmī to kahe chhe ke rāgano bhāv paṇ par chhe. te mārā gnānamān paragney tarīke hayātī rākhanār tattva chhe-em jaṇāy chhe. e rāg chhe māṭe ene jāṇun chhun em nathī. tathā rāgane, enāmān pravesh karīne jāṇun chhun em paṇ nathī. bhāī! tane tārā svabhāvanā sāmarthyanī khabar nathī, shraddhā nathī. ek samayamān lokālokane jāṇe evo tāro svabhāv chhe. bhale shrutagnān ho. shrutagnān parokṣha chhe ane kevaḷagnān pratyakṣha chhe eṭalo ja pher chhe. shrutagnānamān paṇ pote potāne jāṇatān potānī hayātīmān, lokālok jaṇāī jāy chhe. kharekhar to lokālok jaṇāy chhe em kahevun te vyavahār chhe. ahāhā! vītarāgano mārga bahu jhīṇo chhe, bhāī!

bhagavān ātmā jāṇe chhe ke hun to pragaṭ nishchayathī ek ja chhun. par anek gneyone jāṇatān hun anekarūp thato nathī. anek paragneyone jāṇatān chhatān hun anekamān jato nathī, ane te anek gneyo mārā gnānamān āvatā nathī. hun to gnāyakamātra anākuḷ ānandane anubhavato ātmā chhun. ahīn ekalun jāṇavānun līdhun nathī, kāraṇ ke gnānamān sāthe ānand paṇ chhe. jem ātmāmān gnān chhe tem atīndriy ānand paṇ chhe. māṭe jevun ātmānun svaparaprakāshak sāmarthya chhe evun jāṇyun to gnānanī sāthe ānand paṇ āve ja chhe. ānand āvyā vinānun ekalun gnān te gnān ja kahevātun nathī. sarvagna trilokanāthanī divyadhvanimān āvelī ā vāt chhe. bhāī! tun ātmā chhe ne prabhu! ane tun prabhu chhe, pāmar nathī. prabhune pāmar mānavo te mithyātva chhe. ahāhā! anantā gneyone, gneyamān pravesh karyā vinā ane gney gnānamān āvyā vinā jāṇavānī tākātavāḷo tun ātmā chhe. āvī tārī prabhutā chhe, ane e ja ishvaratā chhe. 36 mī gāthāmān āvī gayun ke-‘jenī nirantar shāshvatī pratāpasampadā chhe’-temān ātmānī prabhutā batāvī chhe. jem gnānasvabhāv chhe tem prabhutā paṇ svabhāv chhe. jeṇe potānā gnān ane prabhutā svabhāvanun bhān karyun tene paryāyamān prabhutā pragaṭe chhe. tene potānī paryāy potānā sāmarthyathī, akhaṇḍ pratāpathī shobhit svatantra shobhe evī pragaṭ thāy chhe.

paṇ amāre karavun shun? bhāī, ā karavun ke-hun andar gnānasvarūpī bhagavān anant anant guṇanun godrām, anant svabhāvano sāgar prabhu ane anant shaktionun saṅgrahālay-dhām chhun-em jāṇavun. paṇ agnānīne tenī kayān khabar chhe? tene chhoḍīne te paramān (sharīrādi


PDF/HTML Page 488 of 4199
single page version

sanyogamān) rājī thaī jāy chhe. bhagavān! tane ā shun thayun? tārun bhikhārīpaṇun (rāṅkāī) to jo. ā tārun gāṇḍapaṇ chhe, pāgalapaṇun chhe. ahā! tun traṇalokano nāth ane āṭalā sukhamān (sanyogamān) rājī thaī jāy!! bhagavān! tun to ānandano nāth prabhu chhe. ā parachīj (sanyog) tārī nathī ane tun teno nathī, te tārāthī nathī ane tun tenāthī nathī. ā tārun gnān parachījathī chhe em nathī. parachījanī hayātī chhe māṭe gnān jāṇe chhe em paṇ nathī. tun tārī sattāthī svaparane jāṇe chhe. svaparane jāṇavānā sāmarthyavāḷo tun bhagavān chhe. tene jāṇ to atīndriy ānandano svād āvashe.

ahīn ‘gneyagnāyakabhāv mātrathī’ em kahyun chhe eṭale shun? ke hun gnāyak ane ā par gney chhe e to kahevā mātra sambandh chhe. āvā gneyagnāyak sambandhathī paradravyo sāthe jāṇe meḷ hoy tem jaṇāy chhe. parantu pragaṭ svādamān āvatā svabhāvanā bhedane līdhe teo mārāthī bhinna chhe. māro-ātmāno svād atīndriy ānand chhe, jyāre dharmāstikāy ādi par gneyo mārāthī bhinna chhe. ahāhā! bhagavāne joyelā dharmāsti, adharmāsti, ākāsh, kāḷ, anya jīv ane karma ādi pudgalo e badhā paragney chhe ane hun to gnānamān sthit rahīne jāṇavāvāḷo atīndriy ānandathī bharelo bhagavān chhun.

jaḍ karma e paragney chhe. te mane naḍe ke karma mārān chhe evun vastumān nathī. ‘karme rājā, karme raṅk, karme vāḷ‌yo āḍo aṅk’-evun āve chhe ne? bhāī! e badhī nimittanī vāto chhe. potānī paryāy vikārarūpe pariṇame tyāre ghātīkarmane nimitta kahevāy chhe. jyāre aghātīkarma to sanyogamān nimitta chhe. te āṭhey karma, teno prakr̥iti, pradesh, sthiti ane anubhāg bandh-e badhuy gnānamān paragney chhe. tīrthaṅkar prakr̥iti bandhāy e paṇ gnānamān paragney chhe. jem shikhaṇḍamān mīṭho svād, khāṭā svādathī bhinnapaṇe svādamān āve chhe tem māro ātmāno svād, dharmāstikāy ādi paragneyo tenāthī bhinna chhe. māro atīndriy ānandano svād paragneyothī bhinna chhe. māṭe hun tenāthī judo chhun. āvo jineshvarano mārga koī apūrva chhe! paṇ lokoe dayā pāḷavī ane bahārathī vrat pāḷavān ityādimān dharma mānyo chhe. paṇ evun to anantavār karyun chhe. e to rāganī kriyā chhe. emān kayān ātmā chhe? ātmā to jāṇanār svabhāve chhe. te shun rāgamān āve chhe? (nā). parantu agnānīne tenī (potānī) moṭap sujhatī nathī. parane laīne mane ṭhīk paḍe, parane laīne mane gnān thāy em mānī agnānī potānī moṭap bījāne āpe chhe. are bhagavān! ā tane shun thayun chhe? tun to anādi brahmasvarūp bhagavān chhe ne!

bhagavān ātmā gnānānandasvarūpī brahmānandano nāth chhe. teno pragaṭ svād atīndriy ānand chhe. jyāre dharmādi paragneyonā svabhāvo mārāthī bhinna chhe. ām pragaṭ svādamān āvatā svabhāvabhedane līdhe hun, dharma, adharma, ākāsh, kāḷ, pudgal ane anya jīvo


PDF/HTML Page 489 of 4199
single page version

pratye nirmam chhun. ā traṇalokanā nāth tīrthaṅkaradev prati nirmam chhun. tīrthaṅkar mārā nathī, dev mārā nathī, guru ane shāstra mārān nathī. e to shubhabhāv hoy chhe tyāre temanā prati lakṣha jāy chhe. paṇ shubhabhāv kāī te parane laīne thāy chhe tathā e shubhabhāv thayo māṭe dharma chhe em nathī. e shubhabhāv ane badhī paravastu paragneyamān jāy chhe. te paragneyane hun mārā gnānamān rahīne, mārā atīndriy ānandanā svādane vedato thako, mārāthī judā jāṇun chhun. ānun nām samyagdarshan ane dharma chhe. samyagdraṣhṭine jevun svarūp chhe tevī tenī pratīti thaī chhe. gnānasvarūp chaitanyasūrya bhagavān ātmā sivāyanā paragneyo temanā bāhyatattvapaṇāne chhoḍavā asamartha chhe. ane hun antaraṅgatattva chhun je mārā anubhavamān ānandane jāṇato thako parane bhinna jāṇun chhun. māṭe hun e sarva paragneyo prati nirmam chhun- āvun gnānī jāṇe chhe.

jyāre agnānī mārī patnī, mārā dīkarā, mārun makān-em māne chhe. paṇ bhāī! ā deh tāro nathī to vaḷī makān ādi tārān kayānthī āvyān? are! andar je rāg chhe te paṇ tāro nathī to pachhī parachīj tārī kayānthī āvī? gnānī em jāṇe chhe ke hun to gnān-ānandano anubhavanāro chhun. rāgano anubhavanāro te hun nahi. aho! shun adbhut ṭīkā chhe! ekalān amr̥ut reḍayān chhe! ahīn em kahe chhe ke-dharmī ene kahīe je potānā gnān-ānandarūpe potāthī ja (svayamev) pariṇame. emān par sambandhī gnān āve paṇ e par sambandhī gnān kahevun e vyavahār chhe. kharekhar to e potānun gnān chhe. 47 shaktiomān ek sarvagnatvashakti chhe. enun varṇan karatān ‘ātmagnānamayī sarvagnatvashakti’ em kahyun chhe. sarvagna eṭale sarvane jāṇe em nahi. paṇ sarvanun gnān e ātmānun gnān chhe. sarvagnatāno svabhāv potāno chhe ane te ātmagnapaṇun chhe. tethī gnānī kahe chhe ke-hun je atyāre jāṇun chhun e jāṇavun mārāthī mārāmān thayelun chhe, paragneyane laīne thayun nathī. ane tethī atīndriy ānandane vedato ekalo hun parathī bhinna chhun, nirmam chhun. kāraṇ ke sadāy potānā ekapaṇāmān prāpta hovāthī ātmapadārtha evo ne evo ja sthit rahe chhe. eṭale jāṇavānā svabhāvamān ja sthit rahe chhe. potānā svabhāvane koī padārtha chhoḍatun nathī.

ā prakāre gneyabhāvothī bhedagnān thayun. ātmā paragneyothī bhinna thayo.

ahīn ā arthanun kaḷasharūp kāvya kahe chheḥ-

* kaḷash 31ḥ shlokārtha uparanun pravachan *

इति सर्वैः अन्यभावैः सह विविके सति-ām pūrvokta prakāre bhāvakabhāv ane gneyabhāvothī bhedagnān thatān-eṭale shun kahyun? ke ā ātmā je chhe te ānand ane gnānasvarūp chhe. te puṇya-pāp tathā rāg-dveṣhanā vikārī bhāvathī bhinna chhe. have anādithī jīv rakhaḍavānun to karī


PDF/HTML Page 490 of 4199
single page version

rahyo chhe. dayā, dān, bhakti ane khāvun, pīvun, raḷavun, kamāvun ityādi puṇya-pāpanā bhāv e chār gatimān rakhaḍavānā bhāv chhe. te vaḍe jīv duḥkhī chhe. have jene janma-maraṇ maṭāḍavān hoy ane dharma pragaṭ karavo hoy teṇe shun karavun enī ā vāt chhe. pratham to teṇe ā bhagavān ātmāne, bhāvakano bhāv je puṇya, pāp, rāg, dveṣh, dayā, dān, bhaktinā ādinā vikārī bhāv chhe tenāthī judo anubhavavo-jāṇavo. tathā paragneyanā bhāvo je sharīr, man, vāṇī, karma, strī, kuṭumb, lakṣhmī, dev, guru ane shāstra chhe tenāthī paṇ svagney ātmāne bhinna jāṇavo. ahīn kahe chhe ke anādithī vikārane tathā paragneyane potānā mānato hato te mithyātva, bhram ane agnān hatān. parantu have gnānānandasvarūp bhagavān ātmāne bhedagnān vaḍe rāgādi vikārathī ane paragneyothī bhinna pāḍīne tene ‘ātmārām’ karyo.

sarva anyabhāvothī eṭale ke rāg, dayā, dān, vrat, bhakti, hinsā, jūṭh, chorī, krodh, mān ādi vikārī bhāvothī ane sharīr, vāṇī, man, karma, dev, guru, shāstra ādi paragneyothī jyāre bhinnatā thaī tyāre upayog ātmarūp thaī jāy chhe. bhinna to chhe ja paṇ jyāre parabhāv ane paragney banne bhinna chhe evī bhinnatā gnānamān karī tyāre upayog ātmarūp thaī jāy chhe. vastu dharma alaukik chhe, bhāī! paṇ jemane sāmbhaḷavā ya maḷ‌yun na hoy te bichārā ghaṇā em ne em duḥkhī thaī chār gatimān rakhaḍe chhe. ā karoḍapati ane abajopati e badhā bichārā chhe. kem ke temane ātmānī antaraṅg gnānānand lakṣhmī shun chhe enī khabar nathī. je potānāmān nathī tene potānā mānī rahyo chhe te mūrkha chhe, mithyātvanā bhramamān paḍayo chhe.

ātmā gnān ane ānandasvarūp prabhu chhe. temān je rāg, puṇya ane pāpanā shubhāshubh bhāv chhe te bhāvak karmanā nimitte thayelā aupādhik bhāv chhe. te ātmāno svabhāv nathī-em enāthī bhinna pāḍayo, ane paragney-chāhe dev, guru, shāstra, ke sammedashikharanun tīrtha ho-enāthī svagneyane bhinna pāḍayo, tyāre स्वयम् अयम् उपयोगो आत्मानम् एकम् बिभ्रत् ā upayog chhe te pote ja potānā ek ātmāne ja dhārato- eṭale jāṇavāno upayog je anādithī rāgane ane paragneyane potānā jāṇato hato te have rāg ane gneyathī bhinna paḍī jatān ātmārūp thaī gayo arthāt potāne pararūpe mānato hato te upayog svabhāvarūp thaī gayo. ahīn bhed pāḍīne vyavahārathī vāt karī chhe ke-upayog chhe te pote ja potānā ek ātmāne dhāre chhe. kharekhar to je upayog chhe te svayam svarūpamān ekākār thaī jāy chhe.

‘ā upayog chhe te pote ja potānā ātmāne dhārato’-eno artha e chhe ke upayog ātmārūp thaī gayo, abhed thayo. jāṇavā-dekhavāno vyāpār ātmārūp thaī gayo. dayā, bhakti, pūjā, jātrā ādi bhāv to vikār chhe, rāg chhe ane dev, guru, shāstra paragney


PDF/HTML Page 491 of 4199
single page version

chhe, par chhe. e rāgādi bhāvathī ane paragneyothī bhed karīne nirvikār upayog andar svagney ek gnāyakamātramān jāmī jāy chhe tyāre upayog ātmārūp thayo em kahevāy chhe. tyāre ātmāno dharma pragaṭ thāy chhe.

have kahe chheḥ-प्रकटितपरमार्थैः दर्शनज्ञानवृतैः कृत्तपरिणतिः jemano paramārtha pragaṭ thayo chhe evān darshanagnānachāritrathī jeṇe pariṇati karī chhe-shun kahe chhe? ke bhagavān ātmā ānandasvarūp ane gnānasvarūp chhe. jyāre upayog andar gnāyakamān līn karyo tyāre shaktimānthī samyagdarshan-gnān-chāritranī pariṇati pragaṭ thaī gaī. rāgādi vikār ane paragneyothī bhed karīne, upayog gnān, darshan, ānand ādi je vastumān sāmarthyapaṇe chhe emān jāmyo tyān shaktimānthī darshan-gnān-chāritranun pariṇaman paryāyamān thaī gayun. āvo vītarāgano mārga chhe, bhāī! eṇe koī divas sāmbhaḷ‌yo nathī. kahe chhe ke-bhagavān ātmā andar sachchidānand prabhu shuddha chhe. tene jineshvaradev kevaḷagnānī parameshvare ātmā tarīke joyo chhe. te ātmā rāg ane paragneyothī bhinna chhe. te rāgathī bhinna nirvikārī chhe ane paragneyathī bhinna svagneyarūp chhe. ā ākharanī gāthā chhe ne? paryāyamān thato rāg māro ane paragneyo mārā evī je mithyādarshan-gnān-chāritranī pariṇati hatī te have gulāṇṭ khāy chhe em kahe chhe. shuddhachaitanyamūrti bhagavān ātmā paramānandano nāth prabhu te hun chhun em upayog antarlīn thaī andar jāmatān shraddhā-gnān-chāritranī nirmaḷ pariṇati-paryāy pragaṭ thāy chhe.

ā pramāṇe shraddhā-gnān-chāritranī nirmaḷ pariṇati pragaṭ karī chhe evo आत्माराम एव प्रवृत्तः gnānī potāno ātmārūpī je bāg chhe temān ja pravr̥utti kare chhe. ā bhedathī vāt karī chhe. kharekhar to te upayog ātmārūp thaī jāy chhe. rāg, dayā, dānanā tathā hinsādinā pariṇām mārā em je mānato hato ane paragneyomān hun chhun ane te mane lābhakārī chhe evun je mānato hato te mānyatāthī ane rāgādithī bhinna paḍī have upayog ātmāmān jāy chhe, krīḍā kare chhe ane ātmārūp thaī jāy chhe. ahāhā! ā to ek samayamān traṇakāḷ traṇalokane jeṇe jāṇyān chhe e vītarāg paramātmā arihantadevanī vāṇī chhe. bhāī! jenān bhāgya hoy tene sāmbhaḷavā maḷe. kahe chhe ke tun ātmā paramānandanī mūrti prabhu chhe. teno upayog-vyāpār rāg ane paragneyamān jāy te vyabhichār chhe. ane te upayog parathī khasīne svamān jāme e avyabhichārī pariṇām chhe. āvī jhīṇī vāt chhe. te samaje nahi ane jātrā kare, pūjā kare, dān kare ane māne dharma thaī gayo, paṇ emān to dhūḷey dharma nathī. sāmbhaḷ ne, e to jheranun pagathiyun chhe. amr̥utanun pagathiyun to rāg ane paragneyathī bhinna paḍī svamān ekākār thavun te chhe.

arere! vītarāganā mārgane samajavānī darakār paṇ karī nahi ane em ne em ḍhoranī jem majurī karīne, marīne chālyo jāy chhe. ahīn kahe chhe ke bhagavān ātmāno upayog arthāt jāṇavā dekhavāno bhāv vikārabhāvathī bhinna chhe ane jene potānā mānato


PDF/HTML Page 492 of 4199
single page version

hato te paragneyathī paṇ bhinna chhe. have te āvo vivek-bhedagnān karīne gulāṇṭ khāy chhe ke vikār ane paragney te hun nahi, hun to nirvikārī svagney chhun. ām bhedagnān karī gnānī potānā ātmārūpī krīḍāvanamān pravr̥utti kare chhe. ā to vyavahārathī bhed pāḍīne samajāvyun chhe. kharekhar to upayog ātmarūp ja thaī jāy chhe. upayog ātmāmān ja krīḍā kare chhe, anya jagyāe jato nathī. eṭale ke jāṇavā-dekhavānā svarūpamān ekākār thayo tethī have rāg ane paramān jato nathī. arthāt ‘rāg ane par mārān chhe’ em mānyatā sahit upayog malin thato nathī. ānun nām ātmā jāṇyo em kahevāmān āve chhe.

potāne je rāgarūp ane paragneyarūp māne chhe tathā ā strī, putra, parivār, dhan- dolat, mahel, hajīrā ityādi potānā māne chhe tenun ākhun jīvan ja marī gayun chhe. andaramān jeṇe vikārane ane parane potānān mānyān chhe te ātmānā bhān vinā marī gayelo ja chhe. bhagavān ānandano nāth jīvatī chaitanyajyoti chhe. tenā jīvane jīvit na rākhatān rāg ane par mārān chhe em mānīne teṇe potānā jīvananī hinsā karī chhe. āvo jineshvaradevano vītarāg mārga sāmbhaḷavā maḷavo ya mushkel chhe. pachhī tenī samajaṇ karī svarūpanān shraddhā-gnān-ramaṇatā karavān e to ati ati mahāmushkel chhe. ā to janma-maraṇ maṭāḍavāno mārga chhe. so indrothī pūjit bhagavān jineshvaradevanī divyadhvanimān āvelī ā vāt chhe. tene chhoḍīne je bīje jyān-tyān āthaḍe chhe te pākhaṇḍamān rame chhe.

* kaḷash 31ḥ bhāvārtha uparanun pravachan *

sarva paradravyothī tathā temanāthī utpanna thayelā bhāvothī arthāt gney evā paradravyothī ane bhāvakanā bhāvathī jyāre bhed jāṇyo tyāre upayogane ramavāne māṭe potāno ātmā ja rahyo. ahāhā! hun to chaitanyasūrya bhagavān chaitanyanā tejanā nūranun pūr chhun ane ā rāgādi bhāvo ane paragneyo mārāthī bhinna chhe, mārāmān nathī āvun jyāre bhedagnān karyun tyāre upayog ek ātmāmān ja līn thayo ane jāmī gayo. kemake tene ramavāne ātmā sivāy koī anya sthān rahyun nahi. ā rīte darshan-gnān-chāritra sāthe ekarūp thayelo te ātmā ātmāmān ja ramaṇatā kare chhe. ahāhā! ṭūṅkāmān paṇ keṭalun bharyun chhe?

[pravachan nan. 83-84. * dināṅk 21-2-76 thī 22-2-76]

PDF/HTML Page 493 of 4199
single page version

अथैवं दर्शनज्ञानचारित्रपरिणतस्यास्यात्मनः कीद्रक् स्वरूपसञ्चेतनं

भवतीत्यावेद–यन्नुपसंहरति–

अहमेक्को खलु सुद्धो दंसणणाणमइओ सदारूवी।
ण वि अत्थि मज्झ किंचि वि अण्णं परमाणुमेत्तं पि।। ३८ ।।

अहमेकः खलु शुद्धो दर्शनज्ञानमयः सदाऽरूपी।
नाप्यस्ति मम किञ्चिदप्यन्यत्परमाणुमाक्रमपि।। ३८ ।।

have, e rīte darshanagnānachāritrasvarūp pariṇat thayelās ā ātmāne svarūpanun sañchetan kevun hoy chhe em kahetān āchārya ā kathanane saṅkoche chhe, sameṭe chheḥ-

hun ek, shuddha, sadā arūpī, gnānadarshanamay khare;
kani anya te mārun jarī paramāṇumātra nathī are! 38.

gāthārthaḥ– darshanagnānachāritrarūp pariṇamelo ātmā em jāṇe chhe keḥ [खलु] nishchayathī [अहम्] hun [एकः] ek chhun, [शुद्धः] shuddha chhun, [दर्शनज्ञानमयः] darshanagnānamay chhun, [सदा अरूपी] sadā arūpī chhun; [किञ्चित् अपि अन्यत्] kāī paṇ anya paradravya [परमाणुमाक्रम् अपि] paramāṇumātra paṇ [मम न अपि अस्ति] mārun nathī e nishchay chhe.

ṭīkāḥ– je, anādi moharūp agnānathī unmattapaṇāne līdhe atyant apratibuddha hato ane virakta guruthī nirantar samajāvavāmān āvatān je koī prakāre (mahā bhāgyathī) samajī, sāvadhān thaī, jem koī mūṭhīmān rākhelun suvarṇa bhūlī gayo hoy te pharī yād karīne te suvarṇane dekhe te nyāye, potānā parameshvar (sarva sāmarthyanā dharanār) ātmāne bhūlī gayo hato tene jāṇīne, tenun shraddhān karīne tathā tenun ācharaṇ karīne (-temān tanmay thaīne) je samyak prakāre ek ātmārām thayo, te hun evo anubhav karun chhun keḥ hun chaitanyamātra jyotirūp ātmā chhun ke je mārā ja anubhavathī pratyakṣha jaṇāy chhe; chinmātra ākārane līdhe hun samasta kramarūp tathā akramarūp pravartatā vyāvahārik bhāvothī bhedarūp thato nathī māṭe hun ek chhun; nar, nārak ādi jīvanā visheṣho, ajīv, puṇya, pāp, āstrav, samvar, nirjarā, bandh ane mokṣhasvarūp je vyāvahārik nav tattvo temanāthī,


PDF/HTML Page 494 of 4199
single page version

(वसंततिलका)
मज्जन्तु निर्भरममी सममेव लोका
आलोकमुच्छलति शान्तरसे समस्ताः।

____________________________________________________________ ṭaṅkotkīrṇa ek gnāyakasvabhāvarūp bhāv vaḍe, atyant judo chhun māṭe hun shuddha chhun; chinmātra hovāthī sāmānya-visheṣh upayogātmakapaṇāne ullaṅghato nathī māṭe hun darshanagnānamay chhun; sparsha, ras, gandh, varṇa jenun nimitta chhe evā samvedanarūpe pariṇamyo hovā chhatān paṇ sparshādirūpe pote pariṇamyo nathī māṭe paramārthe hun sadāy arūpī chhun. ām sarvathī judā evā svarūpane anubhavato ā hun pratāpavant rahyo. em pratāpavant vartatā evā mane, joke (mārī) bahār anek prakāranī svarūpanī sampadā vaḍe samasta paradravyo sphurāyamān chhe topaṇ, koī paṇ paradravya paramāṇumātra paṇ mārāpaṇe bhāsatun nathī ke je mane bhāvakapaṇe tathā gneyapaṇe mārī sāthe ek thaīne pharī moh utpanna kare; kāraṇ ke nijarasathī ja mohane mūḷathī ukhāḍīne-pharī aṅkur na ūpaje evo nāsh karīne, mahān gnānaprakāsh mane pragaṭ thayo chhe.

bhāvārthaḥ– ātmā anādi kāḷathī mohanā udrayathī agnānī hato, te shrī guruonā upadeshathī ane potānī kāḷalabdhithī gnānī thayo ane potānā svarūpane paramārthathī jāṇyun ke hun ek chhun, shuddha chhun, arūpī chhun, darshanagnānamay chhun. āvun jāṇavāthī mohano samūḷ nāsh thayo, bhāvakabhāv ne gneyabhāvathī bhedagnān thayun, potānī svarūpasampadā anubhavamān āvī; have pharī moh kem utpanna thāy? na thāy.

have, evo ātmāno anubhav thayo teno mahimā kahī preraṇārūp kāvya āchārya kahe chhe ke āvā gnānasvarūp ātmāmān samasta lok nimagna thāoḥ-

shlokārthaḥ– [एषः भगवान् अवबोधसिन्धुः] ā gnānasamudra bhagavān ātmā [विभ्रम–तिरस्करिणीं भरेण आप्लाव्य] vibhramarūp āḍī chādarane samūḷagī ḍubāḍī daīne (dūr karīne) [प्रोन्मग्नः] pote sarvāṅg pragaṭ thayo chhe; [अमी समस्ताः लोकाः] tethī have ā samasta lok [शान्तरसे] tenā shānt rasamān [समम् एव] ekīsāthe ja [निर्भरम्] atyanta [मज्जन्तु] magna thāo. kevo chhe shānt ras? [आलोकम् उच्छलति] samasta lok paryant ūchhaḷī rahyo chhe.

bhāvārthaḥ– jem samudranī āḍun kāī āvī jāy tyāre jaḷ nathī dekhātun ane jyāre āḍ dūr thāy tyāre jaḷ pragaṭ thāy; pragaṭ thatān, lokane preraṇāyogya thāy ke ‘ā jaḷamān sarva lok snān karo’; tevī rīte ā ātmā vibhramathī āchchhādit hato tyāre tenun svarūp nahotun dekhātun; have vibhram dūr thayo tyāre yathāsvarūp (jevun chhe


PDF/HTML Page 495 of 4199
single page version

आपॢाव्य विभ्रमतिरस्करिणीं भरेण
प्रोन्मग्न एष भगवानवबोधसिन्धुः।। ३२ ।।

____________________________________________________________ tevun svarūp) pragaṭ thayun; tethī ‘have tenā vītarāg vignānarūp shāntarasamān ekīvakhate sarva lok magna thāo’ em āchārye preraṇā karī chhe. athavā evo paṇ artha chhe ke jyāre ātmānun agnān dūr thāy tyāre kevaḷagnān pragaṭ thāy ane kevaḷagnān pragaṭ thatān samasta lokamān rahelā padārtho ekīvakhate ja gnānamān āvī jhaḷake chhe tene sarva lok dekho. 32.

ā rīte ā samayaprābhr̥utagranthanī ātmakhyāti nāmanī ṭīkāmān ṭīkākāre pūrvaraṅgasthaḷ kahyun.

ahīn ṭīkākārano evo āshay chhe ke ā granthane alaṅkārathī nāṭakarūpe varṇavyo chhe. nāṭakamān pahelān raṅgabhūmi rachavāmān āve chhe. tyān jonārā nāyak tathā sabhā hoy chhe ane nr̥itya (nāṭay, nāṭak) karanārā hoy chhe ke jeo anek svāṅg dhāre chhe tathā shr̥uṅgārādik āṭh rasanun rūp batāve chhe. tyān shr̥uṅgār, hāsya, raudra, karuṇā, vīr, bhayānak, bībhatsa ane adbhut-e āṭh ras chhe te laukik ras chhe; nāṭakamān temano ja adhikār chhe. navamo shāntaras chhe te alaukik chhe; nr̥ityamān teno adhikār nathī. ā rasonā sthāyī bhāv, sāttvik bhāv, anubhāvī bhāv, vyabhichārī bhāv ane temanī draṣhṭi ādinun varṇan rasagranthomān chhe tyānthī jāṇavun. ane sāmānyapaṇe rasanun e svarūp chhe ke gnānamān je gney āvyun temān gnān tadākār thayun, temān puruṣhano bhāv līn thaī jāy ane anya gneyanī ichchhā na rahe te ras chhe. te āṭh rasanun rūp nr̥ityamān nr̥itya karanārā batāve chhe; ane temanun varṇan karatān kavīshvar jyāre anya rasane anya rasanī samān karīne paṇ varṇan kare chhe tyāre anya rasano anya ras aṅgabhūt thavāthī tathā anyabhāv rasonun aṅg hovāthī, rasavat ādi alaṅkārathī tene nr̥ityanā rūpe varṇavavāmān āve chhe.

ahīn pratham raṅgabhūmisthaḷ kahyun. tyān jonārā to samyagdraṣhṭi puruṣh chhe tem ja bījā mithyādraṣhṭi puruṣhonī sabhā chhe, temane batāve chhe. nr̥itya karanārā jīv-ajīv padārtha chhe ane bannenun ekapaṇun, kartākarmapaṇun ādi temanā svāṅg chhe. temān teo paraspar anekarūp thāy chhe, -āṭh rasarūp thaī pariṇame chhe, te nr̥itya chhe. tyān samyagdraṣhṭi jonār jīv-ajīvanā bhinna svarūpane jāṇe chhe; te to ā sarva svāṅgone karmakr̥ut jāṇī shānt rasamān ja magna chhe ane mithyādraṣhṭi jīv-ajīvano bhed nathī jāṇatā tethī ā svāṅgone ja sāchā jāṇī emān līn thaī jāy chhe. temane samyagdraṣhṭi yathārtha svarūp batāvī, temano bhram maṭāḍī, shānt rasamān temane līn karī samyagdraṣhṭi banāve chhe. tenī sūchanārūpe raṅgabhūminā antamān āchārye मज्जन्तु ityādi ā shlok rachyo chhe. te, have jīv- ajīvano svāṅg varṇavashe tenī sūchanārūpe chhe evo āshay sūchit thāy chhe. ā rīte ahīn sudhī to raṅgabhūminun varṇan karyun.


PDF/HTML Page 496 of 4199
single page version

इतिश्रीसमयसारव्याख्यायामात्मख्यातौ पूर्वरङ्गः समाप्तः। ____________________________________________________________

nr̥ityakutūhal tattvako, mariyavi dekho dhāy;
nijānand rasamen chhako, ān sabai chhiṭakāy.

ā pramāṇe (shrīmadbhagavatkundakundāchāryadevapraṇīt) shrī samayasār shāstranī (shrīmad amr̥utachandrāchāryadevavirachit) ātmakhyāti nāmanī ṭīkāmān pūrvaraṅg samāpta thayo.

bhagavān ātmā vikāranā bhāvothī ane gneyabhāvothī bhedagnān karī bhinna paḍatān potānā svarūpanī pratīti-gnān ramaṇatārūpe pariṇamyo. tyān darshan-gnān- chāritrasvarūp pariṇat thayelā ātmāne svarūpanun sañchetan-vedan kevun hoy chhe enun kathan karatān āchāryadev have (38 mī gāthāmān) saṅkoche chheḥ-

* gāthā 38ḥ ṭīkā uparanun pravachan *

‘je, anādi moharūp agnānathī unmattapaṇāne līdhe atyant apratibuddha hato’- shun kahyun? ke anādi moharūp agnānane laīne jīv chāragatimān rakhaḍe chhe. juo, ahīn em nathī kahyun ke anādi karmane laīne rakhaḍe chhe. karma bichārān shun kare? moharūp agnānanā kāraṇe tene unmattapaṇun chhe. pote ānandano nāth sachchidānand prabhu bhagavān chhe tene bhūlīne puṇya-pāpanā pariṇām ane tenā phaḷane potānān māne tene unmatta eṭale pāgal kahyo chhe. ā sheṭhiyā badhā je em māne ke ame karoḍapati ane ajabapati ane gaurav kare te badhā mohathī unmatta-pāgal chhe em ahīn kahe chhe. potānā svarūpanī sāvadhānī chhoḍīne jīv vikār ane sanyogī chījamān sāvadhān thaī rahyo chhe e mithyātva-moh chhe.

‘anādi moharūp agnānathī....’ e shabdothī pahelān sharu karyun chhe. ā gāthāmān jīv adhikār pūro karavo chhe ne? eṭale jīvanun pūrṇasvarūp prāpta thāy tyāre kevo hoy ane e pahelānī enī bhūl kevī hoy e batāve chhe. paisā, dhan-dolat, ābarūmān majā-ānand mānato te moh vaḍe pāgal hato, atyant apratibuddha hato. ahāhā! ātmā ek samayamān gnān, ānand ityādi anant anant shaktiono piṇḍ chhe. paṇ enā upar enī anantakāḷamān najar gaī nathī, kemake vartamān paryāy je vyakta-pragaṭ chhe tenā upar enī najar chhe. jainano sādhu thayo, digambar muni thayo, jaṅgalamān rahyo, paṇ enī draṣhṭinun jor vartamān paryāy upar ja rahyun; kemake paryāyano je ansh chhe e pragaṭ chhe, tene khyālamān āve chhe tethī temān ja rokāī gayelo chhe. pragaṭ paryāy upar draṣhṭi chhe te lambāy to rāg ane par upar jāy chhe. tethī paryāyano, rāgano ane parano ja tene (ātmāpaṇe) svīkār chhe. ā anādi bhramaṇā ane agnān chhe ane te vaḍe te apratibuddha chhe.


PDF/HTML Page 497 of 4199
single page version

vaḷī koī kahe ke jainamān to badhun karmane laīne thāy chhe em āve chhe eṭale jīv karmane laīne apratibuddha chhe em kaho to? bhāī! e barābar nathī. karma to jaḍ achetan chhe. e jaḍane laīne tārāmān shun thāy? ‘karmathī thayun’ em āve e to nimitta batāvanārun kathan chhe, karmathī jīvamān kāī thāy chhe em chhe ja nahi. jīv anādi moharūp agnān vaḍe ja apratibuddha chhe. have evo jīv pote sulaṭo pariṇame tyāre ene samajāvanār kevā gurunun nimitta hoy chhe te kahe chhe.

anādithī je moharūp agnānathī apratibuddha hato te ‘virakta guru vaḍe samajāvavāmān āvatān’-juo ahīn samajāvanār guru virakta līdhā chhe. je samyagdraṣhṭi hoy ane chāritra sahit hoy te nirgranth munirāj sāchā guru chhe. je antaramān rāgathī chhūṭā paḍī gayā chhe ane bahāramān vastra-pātrathī rahit chhe tene sāchā nirgranth guru kahe chhe. evā virakta guru vaḍe ‘nirantar samajāvavāmān āvatān’-nirantar samajāvavāmān āvatān eṭale guru kāī chovīse kalāk samajāvavā navarā hotā nathī, parantu gurue ene je samajāvyun e vātanī sāmbhaḷanār shiṣhyane evī dhūn lāgī gaī ke nirantar e enā chintanamān rahe chhe. tethī ahīn ‘nirantar samajāvavāmān āvatān’ em kahyun chhe.

shrī gurue tene kahyun ke-prabhu! tārī chīj vikār ane karmathī bhinna chhe. tun anant anant gnān ane ānandano sāgar chhe. juo, āvī deshanā denār digambar bhāvaliṅgī sant hoy chhe em ahīn kahyun chhe. agnānīnī deshanā dharma pāmavāmān nimitta hoī shaktī nathī. jain darshanamān sādhu digambar hoy chhe ane te vanavāsī hoy chhe. te rāgathī virakta ane svarūpamān visheṣh rakta hoy chhe. āvā nirgranth gurunī deshanā dharma pāmavāmān nimitta thāy chhe. evā guru pāsethī je deshanā maḷe tene sāmbhaḷīne shiṣhya nirantar ogāḷe chhe, vichāre chhe. tethī ‘nirantar samajāvavāmān āvatān’ em ahīn līdhun chhe.

shrīgurue deshanāmān kahyun ke-bhagavān! tun chaitanyasvarūp chhe. tārāmān anant guṇo bharyā chhe. ahāhā! prabhu, tun anant gnān, anant darshan, anant ānand, anant shānti, anant svachchhatā, anant prabhutā evā evā pūrṇa svabhāvanī anant shaktionun saṅgrahālay-sthān chhe; tun vikār ane dehanun sthān nathī. ā sāmbhaḷanār shiṣhyane evī svabhāvanī dhūn chaḍī ke tene choṭ lāgī ane te koī prakāre mahābhāgyathī ātmā samajī gayo. mahābhāgyathī eṭale mahāpuruṣhārtha vaḍe teṇe svasamvedan pragaṭ karī līdhun. ātmā atīndriy ānand, atīndriy shānti ane anant īshvarashaktino samudāy chhe evun samyagdarshanamān tene bhān thayun. āvun samajīne-bhān karīne shiṣhya sāvadhān thayo, svarūp prati sāvadhān thayo. anantakāḷamān je nahotun karyun ane je karavā yogya hatun te


PDF/HTML Page 498 of 4199
single page version

(samyagdarshan) teṇe karyun. gurue je bhāvathī kahyun hatun te bhāv te barābar samajī gayo. pahelān rāg ane sanyogamān sāvadhān hato te have asanyogī ane arāgī ātmāmān sāvadhān thayo.

hun to gnāyakasvarūp chaitanyasvabhāvanā bhāvathī bharelo chaitanya-tejanā nūranun pūr chhun em sāvadhān thaī, jevī rīte koī mūṭhīmān rākhelun suvarṇa bhūlī gayo hoy te yād karīne te suvarṇane dekhe te nyāye, potānā parameshvar ātmāne bhūlī gayo hato tene jāṇe chhe. juo, sonun kayāny peṭī-paṭārāmān chhe ne bhūlī gayo em līdhun nathī. paṇ potānī mūṭhīmān potānī pāse ja chhe te bhūlī gayo hoy tene kāī yād karīne dekhe tem ahīn paṇ puṇya-pāpanī ruchimān potānī andar rahelo bhagavān ātmā bhūlī gayo hato te yād karīne dekhī līdho. jem lāpasī randhātī hoy ane kāchān lākaḍānno dhūmāḍo thato hoy to vāsaṇ ane lāpasī dekhātān nathī, tem puṇya-pāpanā dhumāḍānī āḍamān andar bhagavān ātmā chhe te dekhāto nathī. ā shubhāshubh vikalpo chhe e dhumāḍo-mel chhe. ane tenī ruchimān ātmā jaṇāto nathī. parantu virakta gurunā upadeshanun nimitta banatān sāvadhān thaī shiṣhye jāṇyun ke-aho! hun to atīndriy ānand ane shāntino sāgar chhun. ānand, gnān ane vītarāgatānā rasathī chhalochhal bharelo parameshvar chhun. pāṭhamān chhe ne ke-‘potānā parameshvar ātmāne bhūlī gayo hato tene jāṇīne’-koīne ā vāt sāmbhaḷīne em thāy ke ātmā atyāre kayān parameshvar chhe? bhāī! atyāre jo parameshvarasvarūp na hoy to paryāyamān thashe kayānthī? ātmā shaktie vītarāgamūrti chhe tethī tenī paryāyamān vītarāgatā pragaṭe chhe, pravahe chhe. ahīn kahe chhe-bhagavān! tun tārā parameshvarane bhūlī gayo. “apane ko bhūl āp herān ho gayā.”

ahāhā! bhagavān ātmānī sattā-hovāpaṇun parameshvarapaṇānā svabhāvathī bharelun chhe. anant sāmarthyamaṇḍit ek ek shakti em anant shakti-guṇ-svabhāvathī bharelo parameshvar pote chhe. te sarva sāmarthyano dharanār anantabaḷathī bharelo bhagavān chhe. evā potānā parameshvar ātmāne pote bhūlī gayo hato tene yād karīne jāṇī le chhe. enāmān najar karatān kṣhaṇamān nārāyaṇ thāy evī tākātavāḷo e jaṇāy chhe. bhāī! shaktimān jo parameshvarapaṇun na hoy to paryāyamān kayānthī āve? kūvāmān na hoy to aveḍāmān kayānthī āve?

ātmāmān gnānanun sāmarthya pūrṇa chhe, darshananun sāmarthya pūrṇa chhe. evā anantaguṇonā pūrṇa sāmarthyavāḷo prabhu ātmā chhe. ātmāmān prabhutāno guṇ chhe. tenā nimitte anant- guṇomān prabhutānun rūp chhe. prabhutva guṇ bījā guṇomān nathī paṇ prabhutānun rūp anantaguṇomān


PDF/HTML Page 499 of 4199
single page version

rahelun chhe. jevī rīte gnānaguṇ chhe temān astitvaguṇanun rūp chhe. juo, gnān chhe e paṇe potāthī chhe. gnān chhe em kahetān gnānanun astitva siddha thāy chhe. gnānaguṇ ane astitva guṇ bhinna chhe, paṇ gnānamān astitva guṇanun rūp chhe. evī rīte ek ek guṇamān anantaguṇanun rūp chhe. āvo ‘siddha samān sadā pad mero’-jenun sadāy siddha samān pad chhe evā potānā sachchidānand parameshvarane bhūlī gayo hato te jyān ātmānun bhān thayun tyān vikār ane parane bhulī gayo. pahelān ātmā bhūlī gayo hato, have ātmāmān najar karatān je puṇya-pāpane ane parane potānā mānyā hatā tene bhūlī gayo. have teṇe jāṇī līdhun ke potānī shānti ane ānandano lābh rāg ane paramānthī nahi paṇ potānā parameshvar ātmāmānthī maḷe chhe.

‘potānā parameshvar ātmāne bhūlī gayo hato tene jāṇīne, tenun shraddhān karīne tathā tenun ācharaṇ karīne je samyak prakāre ek ātmārām thayo’-aho! amr̥utachandrāchāryadeve amr̥ut reḍayān chhe. teoshrī ek hajār varṣha pahelān bharatakṣhetramān birājamān hatā. teo ṭīkāmān kahe chhe ke potānā parameshvarane bhūlī gayo hato tene jāṇīne tenun shraddhān karyun. potānī vartamān gnānanī paryāyamān svane-pūrṇānandanā nāth prabhu ātmāne gney banāvīne ene jāṇyo. ahāhā! potānā parameshvarane svasamvedanamān jāṇīne em shraddhān karyun ke hun ek gnāyakabhāvasvarūp ātmā pūrṇānandano nāth chhun. jāṇyā vinā shraddhān konun kare? tethī jāṇīne, shraddhān karīne tenun ācharaṇ karyun arthāt temān ramaṇatā karī.

bhagavān ātmā anant gnān ane ānandanā sāmarthyavāḷo parameshvar chhe. tene jāṇīne, tenun shraddhān karīne temān ramaṇatā karavī te tenun ācharaṇ-chāritra chhe. bahāramān vastrano tyāg kare, nagnapaṇun dhāraṇ kare ane pañchamahāvrat le tethī kāī chāritra prāpta thaī jatun nathī. andar bhagavān ānandano nāth gnātā-draṣhṭā svarūpe birāje chhe temān ugrapaṇe līnatā karī ṭharavun enun nām chāritra chhe ane tyān vastrano tyāg ane nagnapaṇun sahajapaṇe hoy ja chhe. vastra rākhīne sādhupaṇun māne e to mithyātva chhe. jainadarshanamān vastra sahit sādhupaṇun traṇakāḷamān kadīy hotun nathī. tathā vastra chhoḍīne nagna thāy parantu ātmānā shraddhā-gnān-chāritra rahit hoy to e paṇ mithyādraṣhṭi chhe. bhale pañchamahāvratane pāḷe, paṇ e mahāvratanā vikalpane dharma māne to e mithyādraṣhṭi chhe. pañchamahāvratano vikalpa e to rāg chhe. rāgamān rame e chāritra kem kahevāy? ātmānā ānandamān ramaṇatā kare e chāritra chhe, dharma chhe.

bhagavān ātmāmān rame tene ātmārām kahīe. pahelān rāg māro ane paragney mārā em parabhāvomān anekarūp thaī ramato hato te have potānā parameshvar ātmāne


PDF/HTML Page 500 of 4199
single page version

jāṇīne, tenun shraddhān ane tenun ācharaṇ karīne samyak prakāre ek ātmārām thayo. te have pote potāne kevo anubhave chhe te kahe chheḥ-

‘hun evo anubhav karun chhun ke-hun chaitanyamātra jyotirūp ātmā chhun ke je mārā ja anubhavathī pratyakṣha jaṇāy chhe.’ agninī jyoti, dīvānī jyoti hoy chhe e to jaḍ chhe. ā to chaitanyamātra jyoti eṭale dekhavā-jāṇavānā svabhāvarūp jyoti hun ātmā chhun. te mārā potānā ja anubhavathī pratyakṣha jaṇāy chhe. vajan ahīn chhe ke mārā anubhavathī eṭale ānandanā vedanathī hun mārā ātmāne jāṇun chhun. parathī, vikalpathī ke nimittathī nahi paṇ mārā ja anubhavathī hun ātmāne pratyakṣha jāṇun chhun. samayasār nāṭakamān banārasīdāse kahyun chhe ne keḥ-

‘vastu vichārat dhyāvatain, man pāvai vishrām;
ras svādat sukh ūpajai, anubhau yākau nām.’

jemān ātmānā ānandanā rasano svād āve tevā vedanathī hun mārā ātmāne pratyakṣha jāṇun chhun. ā jain parameshvarano mārga chhe. koīne em lāge ke shun mārga āvo hashe? paṇ bhāī! bhagavān jineshvaradevanī divyadhvanimān kahelo ā mārga chhe. vartamānamān videhakṣhetramān shrī sīmandhar bhagavān sākṣhāt arihantapade birāje chhe. so indro ane gaṇadharo natamastak thaī bahu vinayapūrvak temanī divyadhvani sāmbhaḷe chhe. e divyadhvanimān bhagavāne kahelo mārga ā chhe. bākī dayā pāḷo, vrat karo, dān karo, jātrā karo ityādi kāī jainamārga nathī. evo mārga shun bhagavān kahetā hashe? evun to kumbhārey kahe chhe. bhāī! ā jainamārganī-mokṣhamārganī vāt mahābhāgyashāḷī hoy ene sāmbhaḷavā maḷe chhe.

ahīn chhadmasthadashāmān samakitī dharmātmā ātmāne kevo anubhave chhe te batāvatān kahe chhe ke-chaitanyamātra jyotirūp hun ātmā chhun. ahāhā! trikāḷī gnānasattva, sarvagna- svabhāv, ‘gna’bhāv, ek gnāyakabhāvasvarūp chaitanyamātra jhaḷahaḷ jyoti hun chhun. rāg ane par hun nathī. ek samayanī pragaṭ paryāy jeṭalo paṇ hun nathī. ane ā gnāyakasvabhāvī ātmā mārā ja anubhavathī pratyakṣha jaṇāy chhe. ahāhā! ā gnāyakabhāvasvarūp ātmā mārā svasamvedanagnānamān pratyakṣha jaṇāy chhe. eno anubhav karavāmān koī paranā- nimittanā ke vikalpanā sahārānī jarūr nathī. sīdhun gnān potāne ane parane jāṇe chhe evo hun chhun.

are! janma-maraṇanā choryāshī lākh yoninā āṇṭā khāīne agnānī marī gayo chhe. jīvatī jyotane eṇe mārī nākhī chhe. ā chaitanyamātra jyotirūp ātmā te hun em nahi svīkāratān ek samayanī rāgādi paryāy ane vikār te hun em jeṇe mānyun teṇe chaitanyajīvanane haṇī nākhyun chhe, kem ke jīvatā satnā sattvano teṇe nakār karyo chhe. vastu to vastu chhe, vastuno nāsh thato nathī paṇ paryāyamān chaitanyajīvanano ghāt thāy chhe.