PDF/HTML Page 521 of 4199
single page version
तिव्वत्तणमंदत्तणगुणेहिं जो सो हवदि जीवो।। ४१ ।।
अवरे संजोगेण दु कम्माणं जीवमिच्छंति।। ४२ ।।
ते ण परमट्ठवादी णिच्छयवादीहिं णिद्दिट्ठा।। ४३ ।।
जीवमध्यवसानं कर्म च तथा प्ररूपयन्ति।। ३९ ।।
मन्यन्ते तथाऽपरे नोकर्म चापि जीव इति।। ४० ।।
तीव्रत्वमन्दत्वगुणाभ्यां यः स भवति जीवः।। ४१ ।।
_________________________________________________________________
ko tīvramand–guṇosahit karmotaṇā anubhāgane! 41.
karmotaṇā sanyogathī abhilāṣh ko jīvanī kare! 42.
te sarvane paramārthavādī kahyā na nishchayavādīe. 43.
gāthārthaḥ– [आत्मानम् अजानन्तः] ātmāne nahi jāṇatā thakā [परात्मवादिनः] parane ātmā kahenārā [केचित् मूढाः तु] koī mūḍh, mohī, agnānīo to [अध्यवसानं] adhyavasānane [तथा च] ane koī [कर्म] karmane [जीवम् प्ररूपयन्ति] jīv kahe chhe. [अपरे] bījā koī [अध्यवसानेषु] adhyavasānomān [तीव्रमन्दानुभागगं] tīvramand anubhāgagatane [जीवं मन्यन्ते] jīv māne chhe [तथा] ane [अपरे] bījā koī [नोकर्म अपि च] nokarmane [जीवः इति] jīv māne chhe. [अपरे] anya koī [कर्मणः उदयं] karmanā udrayane [जीवम्] jīv māne chhe, koī ‘[यः] je [तीव्रत्वमन्दत्वगुणाभ्यां]
PDF/HTML Page 522 of 4199
single page version
अपरे संयोगेन तु कर्मणां जीवमिच्छन्ति।। ४२ ।।
एवंविधा बहुविधाः परमात्मानं वदन्ति दुर्मेधसः।
ते न परमार्थवादिनः निश्चयवादिभिर्निर्दिष्टाः।। ४३ ।।
_________________________________________________________________ tīvramandapaṇārūp guṇothī bhedane prāpta thāy chhe [सः] te [जीवः भवति] jīv chhe’ em [कर्मानुभागम्] karmanā anubhāgane [इच्छन्ति] jīv ichchhe chhe (-māne chhe). [केचित्] koī [जीवकर्मोभयं] jīv ane karma [द्वे अपि खलु] banne maḷelānne ja [जीवम् इच्छन्ति] jīv māne chhe [तु] ane [अपरे] anya koī [कर्मणां संयोगेन] karmanā sanyogathī ja [जीवम् इच्छन्ति] jīv māne chhe. [एवंविधाः] ā prakāranā tathā [बहुविधाः] anya paṇ ghaṇā prakāranā [दुर्मेधसः] durbuddhio-mithyā-draṣhṭio [परम्] parane [आत्मानं] ātmā [वदन्ति] kahe chhe. [ते] temane [निश्चयवि्रदभिः] nishchayavādīoe (-satyārthavādīoe) [परमार्थवादिनः] paramārthavādī (-satyārtha kahenārā) [न निर्दिष्टाः] kahyā nathī.
ṭīkāḥ– ā jagatamān ātmānun asādhāraṇ lakṣhaṇ nahi jāṇavāne līdhe napunsakapaṇe atyant vimūḍh thayā thakā, tāttvik (paramārtha bhūt) ātmāne nahi jāṇatā evā ghaṇā agnānī jano bahu prakāre parane paṇ ātmā kahe chhe, bake chhe. koī to em kahe chhe ke svābhāvik arthāt svayamev utpanna thayelā rāgadveṣh vaḍe melun je adhyavasān (arthāt mithyā abhiprāy sahit vibhāvapariṇām) te ja jīv chhe kāraṇ ke jem kāḷāpaṇāthī anya judo koī kolaso jovāmān āvato nathī tem evā adhyavasānathī judo anya koī ātmā jovāmān āvato nathī. 1. koī kahe chhe ke anādi jeno pūrva avayav chhe ane anant jeno bhaviṣhyano avayav chhe evī je ek sansaraṇarūp (bhramaṇarūp) kriyā te-rūpe krīḍā karatun je karma te ja jīv chhe kāraṇ ke karmathī anya judo koī jīv jovāmān āvato nathī. 2. koi kahe chhe ke tīvra-mand anubhavathī bhedarūp thatān, durant (jeno ant dūr chhe evā) rāgarūp rasathī bharelān adhyavasānonī je santati (paripāṭī) te ja jīv chhe kāraṇ ke tenāthī anya judo koī jīv dekhavāmān āvato nathī. 3. koi kahe chhe ke navī ne purāṇī avasthā ityādi bhāve pravartatun je nokarma te ja jīv chhe kāraṇ ke sharīrathī anya judo koī jīv jovāmān āvato nathī. 4. koī em kahe chhe ke samasta lokane puṇyapāparūpe vyāpato je karmano vipāk te ja jīv chhe kāraṇ ke shubhāshubh bhāvathī anya judo koī jīv jovāmān āvato nathī. pa. koī kahe chhe ke shātā-ashātārūpe vyāpta je samasta tīvramandatvaguṇo te vaḍe bhedarūp thato je karmano anubhav te ja jīv chhe kāraṇ ke sukh-duḥkhathī anya judo koī jīv dekhavāmān āvato nathī. 6. koī kahe chhe ke shikhaṇḍanī
PDF/HTML Page 523 of 4199
single page version
jem ubhayarūp maḷelān je ātmā ane karma, te banne maḷelān ja jīv chhe kāraṇ ke samastapaṇe (sampūrṇapaṇe) karmathī anya judo koī jīv jovāmān āvato nathī. 7. koī kahe chhe ke arthakriyāmān (prayojanabhūt kriyāmān) samartha evo je karmano sanyog te ja jīv chhe kāraṇ ke jem āṭh lākaḍānā sanyogathī anya judo koī khāṭalo jovāmān āvato nathī tem karmanā sanyogathī anya judo koī jīv jovāmān āvato nathī. (āṭh lākaḍān maḷī khāṭalo thayo tyāre arthakriyāmān samartha thayo; te rīte ahīn paṇ jāṇavun.) 8. ā pramāṇe āṭh prakār to ā kahyā ane evā evā anya paṇ anek prakāranā durbuddhio (anek prakāre) parane ātmā kahe chhe; parantu temane paramārthanā jāṇanārāo satyārthavādī kahetā nathī.
bhāvārthaḥ– jīv-ajīv banne anādithī ekakṣhetrāvagāhasanyogarūp maḷī rahyān chhe ane anādithī ja jīvanī pudgalanā sanyogathī anek vikārasahit avasthāo thaī rahī chhe. paramārthadraṣhṭie jotān, jīv to potānā chaitanyatva ādi bhāvone chhoḍato nathī ane pudgal potānā mūrtik jaḍatva ādine chhoḍatun nathī. parantu je paramārthane jāṇatā nathī teo sanyogathī thayelā bhāvone ja jīv kahe chhe; kāraṇ ke paramārthe jīvanun svarūp pudgalathī bhinna sarvagnane dekhāy chhe tem ja sarvagnanī paramparānān āgamathī jāṇī shakāy chhe, tethī jemanā matamān sarvagna nathī teo potānī buddhithī anek kalpanā karī kahe chhe. temānthī vedāntī, mīmānsak, sāṅkhya, yog, bauddha, naiyāyik, vaisheṣhik, chārvāk ādi matonā āshay laī āṭh prakār to pragaṭ kahyā; ane anya paṇ potapotānī buddhithī anek kalpanā karī anek prakāre kahe chhe te kayān sudhī kahevā?
have jīvadravya ane ajīvadravya-e banne ek thaīne raṅgabhūmimān pravesh kare chhe. tyān sharūātamān maṅgaḷanā āshayathī (kāvya dvārā) āchārya gnānano mahimā kare chhe ke sarva vastuone jāṇanārun ā gnān chhe te jīv-ajīvanā sarva svāṅgone sārī rīte pichhāṇe chhe. evun (sarva svāṅgone pichhāṇanārun) samyaggnān pragaṭ thāy chhe-e artharūp kāvya kahe chheḥ-
gnān kevun pragaṭ thāy chhe? to kahe chhe ke ‘ज्ञानं मनो ह्लादयत् विलसति’ gnān chhe te manane ānandarūp karatun pragaṭ thāy chhe. ahīn gnān ane ānand em mukhya benī vāt karī chhe. gnān kahetān je jīv-shuddhajīv tenī (samyaggnānarūp) avasthā manane eṭale ātmāne ānandarūp karatī pragaṭ thāy chhe. gnān pragaṭ thatān sāthe (atīndriy) ānand hoy to tene gnān kahīe. gnān pragaṭ thayānī ā mukhya nishānī chhe. (atīndriy ānandano anubhav na hoy to gnānanun pragaṭavun paṇ hotun nathī.)
PDF/HTML Page 524 of 4199
single page version
have kahe chhe-kevun chhe te gnān? ‘पार्षदान् जीव–अजीव–विवेक–पुष्कल–द्रशा प्रत्याययत्’ jīv-ajīvanā svāṅgane jonārā mahāpuruṣhone jīv-ajīvano bhed dekhanārī ati ujjvaḷ nirdoṣh draṣhṭi vaḍe bhinna dravyanī pratīti upajāvī rahyun chhe. bhagavān ātmā trikāḷ ekarūp akhaṇḍ gnān ane ānandanun nidhān chhe. e chaitanyasvabhāvanī je draṣhṭi pragaṭ thaī arthāt nij nidhānane jonārī je draṣhṭi thaī te ati ujjvaḷ ane nirmaḷ draṣhṭi chhe. e draṣhṭi jīv-ajīvane bhinna bhinna karī dekhe chhe. āvī nirmaḷ draṣhṭi vaḍe prāpta thayelun gnān gaṇadharādi sant-mahantone jīv ane ajīv bhinna dravyo chhe evī yathārtha pratīti upajāvī rahyun chhe. achetan sharīr ane rāgādithī chaitanyadhām prabhu ātmā bhinna chhe em te gnān suspaṣhṭa batāvī rahyun chhe.
vaḷī, ‘आसंसार–निबद्ध–बन्धन–विधि–ध्वंसात् विशुद्धं स्फुटत्’ anādi sansārathī jemanun bandhan draḍh bandhāyun chhe evān gnānāvaraṇādi karmonā nāshathī je vishuddha thayun chhe, sphuṭ thayun chhe-jem phūlanī kaḷī khīle tem je vikāsarūp chhe. āvun āṭhey karmathī ane āṭhe karmanā nimittathī thatā bhāvothī rahit, bhagavān ātmānā shuddha chaitanya-svabhāvane pragaṭ karatun, ānand sahit gnān pragaṭ thāy chhe.
sansāradashā vakhate paṇ āṭh karma ane temanā nimittathī thatā bhāvathī bhagavān ātmā bhinna ja chhe. siddhadashā vakhate āṭh karmathī rahit thāy chhe e to paryāy apekṣhāthī vāt chhe. paṇ jīvadravyanā svabhāvamān to āṭhey ajīv karmono trikāḷ abhāv chhe. dravyakarma, bhāvakarmathī bhagavān ātmā nishchayathī bhinna ja chhe. evā (bhinna) ātmānun bhān karīne karmone nāsh karatun gnān pragaṭ thāy chhe. jyān pote svabhāvasanmukh thāy chhe tyān vikār ane karma banne chhūṭā paḍī jāy chhe. ene karmano nāsh karyo em kahevāmān āve chhe.
jem phūlanī kaḷī anek pāṅkhaḍīthī vikasit thaī khīlī nīkaḷe tem gnān pragaṭ thatān bhagavān ātmā anant guṇonī pāṅkhaḍīthī paryāyamān khīlī nīkaḷe chhe. samyagdarshan thatān paṇ anant guṇono vikās paryāyamān thaī jāy chhe. kahyun chhe ne ke-‘sarvaguṇānsh te samakti.’ gnān ane ānand ādi anantaguṇo je shaktirūpe vidyamān hatā te paryāyamān pragaṭ thāy chhe.
vaḷī te gnān kevun chhe’ ‘आत्म–आरामम्’ jenun ramavānun krīḍāvan ātmā ja chhe arthāt jemān anant gneyonā ākār āvīne jhaḷake chhe topaṇ pote potānā svarūpamān ja rame chhe. juo, anant gneyone jāṇanārun gnān potānā sāmarthyathī ja thāy chhe, gneyothī nahi. te gnān kāī gneyomān jatun nathī. potānā bhāvamān ane potānā kṣhetramān ja e rame chhe, ārām pāme chhe. anant gneyone jāṇavā chhatān pote potānā gnānamān ja rame chhe. ahāhā!
PDF/HTML Page 525 of 4199
single page version
gnānasvarūp bhagavān parathī bhinna paḍīne jyān svasvarūpe khīlī nīkaḷyo tyān gneyone je potānā mānato hato te mānyatā chhūṭī gaī. have gneyo je chhe temane jāṇanārun mātra gnān chhe ane te pote potānā sāmarthyathī khīlī uṭhayun chhe. aho ek ek kaḷashamān amr̥utachandrāchāryadeve gajabanī vāt karī chhe. shun temanā vachanamān gambhīratā chhe! anant gneyone jāṇatun thakun gnān gnānamān ja rame chhe (anyatra nahi).
vaḷī, kevun chhe te gnān? ‘अनन्तधाम’ jeno prakāsh anant chhe. anant, anant, anant prakāshavāḷun te gnān chhe. ane ‘अध्यक्षेण महसा नित्यउदितम्’ pratyakṣha tejathī te nitya udrayarūp chhe. bhagavān gnānasvarūp jyān pragaṭ thayo te nitya pragaṭarūp ja rahe chhe. kevaḷagnān thayun ke samyaggnān thayun te pragaṭ ja rahe chhe.
vaḷī kevun chhe? to ‘धीरोदात्तम्’ dhīr chhe, udrātta chhe. te gnān dhīr chhe, eṭale ke chañchaḷ nathī paṇ nishchal chhe, achañchaḷ chhe tathā pratyek samaye navī navī paryāye pragaṭe chhe evun udrātta chhe. vaḷī ‘अनाकुलम्’ anākuḷ chhe. ichchhāothī rahit nirākuḷ atīndriy sukhapaṇe chhe. dhīr, udrātta ane anākuḷ e traṇ visheṣhaṇo ātmānā pariṇamananī traṇ shobhā jāṇavī. āvo bhagavān ātmā je gnānanā vilāsanī ramatamān rame chhe ene ātmā kahīe.
ā gnānano mahimā kahyo. vartamān pragaṭ gnānano ā mahimā batāvyo chhe. jīv ajīv ek thaī raṅgabhūmimān pravesh kare chhe, temane ā gnān ja bhinna jāṇe chhe. jem nr̥ityamān koī svāṅg āve tene je yathārtha jāṇe tene svāṅg karanāro namaskār karī potānun rūp jevun hoy tevun ja karī le chhe. tevī rīte ahīn paṇ ā gnān rāgane rāgarūpe ane gnānane gnānarūpe yathārtha jāṇī le chhe. tyāre je je svarūp jenun chhe te te svarūpe te bhinna paḍīne rahe chhe. gnān gnānarūpe rahe chhe ane rāg rāgarūpe rahe chhe. potapotānā svarūpamān banne bhinnapaṇe rahe chhe.
āvun gnān samyagdraṣhṭi puruṣhone hoy chhe. jevī vastu pūrṇa satya chhe tevī draṣhṭi tenun nām satdraṣhṭi eṭale samyagdraṣhṭi chhe. bhagavān ātmā pūrṇa prabhu sachchidānandasvarūp chhe. sat eṭale shāshvat gnān ane ānandasvarūp paripūrṇa vastu. āvā satnī jene draṣhṭi thaī te samyagdraṣhṭi jīv chhe. samyagdraṣhṭine ja āvun (rāg ane gnānanā bhinnapaṇānun) yathārtha gnān hoy chhe. mithyādraṣhṭi ā bhedane jāṇatā nathī. dayā, dān, vrat ādi je rāg āve tene agnānī potāno māne chhe ane teno rktā thaīne kare chhe. mithyādraṣhṭi jīv sādhu paṇ anantavār thayo ane anantavār pañch mahāvrat pāḷyān. paṇ e to badhā vikalpa
PDF/HTML Page 526 of 4199
single page version
chhe. e vikalpone agnānī rktā thaīne kare chhe kemake rāg ane gnānanā bhedane te jāṇato nathī. rāg ane svabhāvane agnānī to ekapaṇe māne chhe. samyagdraṣhṭine ja rāg ane svabhāvanī bhinnatānun yathārtha gnān ane shraddhā hoy chhe.
have jīv-ajīvanun ekarūp varṇan kare chheḥ-
ā jagatamān ātmānun asādhāraṇ lakṣhaṇ nahi jāṇavāne līdhe napunsakapaṇe atyant vimūḍh thayā thakā, tāttvik (paramārthabhūt) ātmāne nahi jāṇatā evā ghaṇā agnānī jano bahu prakāre parane paṇ ātmā kahe chhe, bake chhe.
gnān ātmānun asādhāraṇ lakṣhaṇ chhe. gnān dvārā ja e jaṇāy evo chhe. gnān dvārā ja ātmānī anubhūti ane prāpti (upalabdhi) thaī shake chhe. gnān eṭale svasamvedanagnān, samyaggnān. e samyaggnān vaḍe ātmalābh thaī shake chhe. parantu bhagavān ātmā gnānasvabhāvī chhe em nahi jāṇavāne līdhe agnānīo napunsakapaṇe vimūḍh thayā chhe. dayā, dān, vrat, tap, bhakti ityādi shubharāg je puṇyabhāv chhe enāthī dharma thāy, enāthī ātmalābh thāy em mānanārāone ahīn napunsak kahyā chhe. jem napunsakane prajā na hoy tem shubhabhāvathī dharma mānanārane dharmanī (ratnatrayarūp dharmanī) prajā na hoy. shubhabhāvathī dharma thavānun mānanārane, bhagavān ātmā enāthī bhinna chhe evun bhān nathī. tethī te shubhabhāvamānthī khasīne shuddhamān āvato nathī. ā kāraṇe te nāmardra. napunsak, puruṣhārthahīn jīv chhe. shubhāshubh bhāvothī bhinna paḍī potānā gnānasvabhāvathī je potāne jāṇe, anubhave ene marda ane puruṣh kahyo chhe, pachhī bhale e strīno ātmā hoy. strī to deh chhe, ātmā kayān strī chhe? (ātmā to shubhāshubhabhāvono uchchhedak anantavīryano svāmī chhe).
e shubhabhāv chāhe to bhagavānanī bhaktino hoy ke bār vrat ane pañchamahāvratanā pālanano hoy, e rāg vaḍe ātmā kadīy jaṇāy em nathī. bhāī! rāg to ātmānā chaitanyasvabhāvane ghāyal kare chhe. je ghāyal kare enāthī ātmāne lābh kem thāy? shrī samayasārajī gāthā 1pa4mān kahyun chhe ke-mokṣhanā kāraṇabhūt sāmāyikanī pratignā laīne je atyant sthūḷ saṅkaleshapariṇāmone to (ashubhane to) chhoḍe chhe, paṇ atyant sthūḷ vishuddha pariṇāmomān (shubhabhāvamān) santuṣhṭa chittavāḷā thaī te vishuddha pariṇāmone chhoḍatā nathī te samyagdraṣhṭi nathī. tethī temane sāmāyik hotun nathī. rāganī mandatā hoy to te puṇya jarūr chhe, paṇ e puṇya pavitratāne rokanārun chhe, ātmānī pavitratāne ghāyal karanārun chhe.
bhale ne bahārathī muni thayo hoy, nagna thaīne pañchamahāvrat dhāraṇ karyā hoy, bāḷabrahmachārī paṇ hoy, parantu pañchamahāvratanā mand rāgamān rokāīne jo em māne ke
PDF/HTML Page 527 of 4199
single page version
ā dharma chhe vā dharmanun sādhan chhe to te jīv napunsak chhe, kemake te shuddhabhāvamān āvī shakto nathī. āvī dharmanī vāt koī alaukik ane sūkṣhma chhe, bhāī! dharmanī prajā (paryāy) je chhe e to shuddha chhe, kemake bhagavān ātmā pote param pavitra shuddha svarūp chhe. e pavitranā āshraye pavitratā ja pragaṭe chhe. ane pavitratā pragaṭe e ja dharma chhe.
shrī samayasārajī parishiṣhṭamān 47 shaktionun varṇan karelun chhe. tyān em līdhun chhe ke ātmāmān ek vīrya nāmanī shakti chhe. te svarūpanī rachanānā sāmarthyarūp chhe. potānā svarūpanī rachanā kare te vīryashaktinun kārya chhe. parantu svarūpanī rachanā karavānā badale je dayā, dān, vrat, karuṇā ityādi shubhabhāvane-rāgane rache ene ahīn napunsak kahyo chhe. je rāgabhāvane rache e ātmānun baḷ nahi, e ātmānun vīrya nahi.
bhagavān ātmā anantabaḷasvarūp vastu chhe. eno baḷaguṇ pariṇamīne nirmaḷatā pragaṭāve, samyagdarshanādi nirmaḷ nishchayaratnatray pragaṭāve evun enun svarūp chhe. parantu koī em kahe ke bhagavānanī stuti, vandanā, sevā-pūjā karo, vratādi pāḷo; tethī ātma-lābh thashe. to em kahenārā ane mānanārā badhā vīryaguṇane jāṇatā nathī ane tethī ātmāne paṇ jāṇatā nathī. bhāī! gnān ane shuddhatā jeno svabhāv chhe evā nirmaḷānand prabhu ātmānā lakṣhe, je nirvikār svasamvedanarūp nirmaḷ shuddha gnānanā pariṇām thāy te vaḍe jaṇāy evī ātmā vastu chhe. parantu anya koī sādhan-vrat, tap, pūjā, bhakti ke vyavahāraratnatrayanā sādhan vaḍe ātmā jaṇāy evī e chīj nathī. nishchayaratnatray je pragaṭ thāy chhe te svabhāvanā baḷanā puruṣhārthe pragaṭ thāy chhe, vyavahāraratnatray chhe māṭe pragaṭ thāy chhe em nathī.
prashnaḥ– paramātmaprakāsh dravyasaṅgrah, ityādi shāstromān āve chhe ne ke vyavahār sādhan chhe?
samādhānaḥ– bhāī! e to nishchay pragaṭ thāy tyāre bāhya nimitta shun hoy chhe enun tyān gnān karāvyun chhe. karaṇ (sādhan) nāmano ātmāmān ek guṇ chhe. ā guṇ vaḍe ātmā pote ja potānā nirmaḷ bhāvanun sādhakatam sādhan chhe. tethī antarmukh thaī nij svabhāvane sādhanapaṇe grahaṇ karī pariṇamatān je nirmaḷ (nishchayaratnatrayanī) paryāy pragaṭ thāy e sādhan guṇanun kārya chhe. (vyavahāraratnatrayanun kārya nathī, vyavahāraratnatray to upachārathī sādhan kahevāmātra chhe).
puṇyabhāvathī (dharmano) lābh chhe, e ātmānun rktavya chhe em mānanārā atyant vimūḍh chhe. ‘atyant vimūḍh’ evā kaḍak shabdo āchāryadeve vāparyā chhe. paṇ emān āchārya devanī bhārobhār karuṇā chhe.
PDF/HTML Page 528 of 4199
single page version
paramārtharūp bhagavān ātmā to shubhāshubhabhāvathī pār shuddha, shuddha, shuddha evī ek shuddhatāno-pavitratāno piṇḍ chhe. āvo je paramātmā shuddha chhe tene evo shuddha nahi jāṇatān ghaṇā agnānījano, shrāvak ane sādhu nām dharāvīne paṇ, par evā rāgane, adhyavasānane, vibhāvane ātmā kahe chhe. e badhā napunsakapaṇe vartatā atyant vimūḍh chhe.
te agnānīo em kahe chhe ke shubhabhāv shuddhamān javānī nisaraṇī chhe. pahelān ashubhathī chhūṭī shubhamān āve, pachhī te vaḍe shuddhamān javāy-em teo kahe chhe. paṇ bhāī, e paramārthe nisaraṇī nathī. shun rāgathī kadī vītarāgapaṇāmān javāy? rāg dashānī dishā par taraph chhe, ane vītarāgadashānī dishā sva taraph chhe. bannenī dishā paraspar viruddha chhe. jenī dishā viruddha chhe ene shuddhabhāvanī nisaraṇī kem kahevāy? par taraph ḍag māṇḍatān māṇḍatān svamān kem javāy? shāstromān je vyavahārane nishchayanun sādhan kahyun chhe e to nishchay sāthe je vyavahār nimittarūp hoy chhe tenun gnān karāvavā upachārathī rahyun chhe.
shubhabhāvathī dharma manāve e shāstra yathārtha nathī. kundakundāchāryadeve bahu moṭethī pokārīne kahyun chhe ke muni to nagna digambar ja hoy. vastrasahit hoy te muni na hoy. tem chhatān je vastrasahit muni manāve, strīno mokṣha thavo manāve, pañchamahāvratanā pariṇāmathī nirjarā thavī manāve, evī anek anyathā viparīt vāto kahe te shāstra jainashāstra nathī, te vītarāg shāsan nathī. (āvā mithyā abhiprāyo saghaḷā mithyādarshan chhe).
vaḷī, koī to em kahe chhe ke svābhāvik arthāt svayamev utpanna thayelā rāgadveṣh vaḍe melun je adhyavasān te ja jīv chhe, kāraṇ ke jem kāḷāpaṇāthī anya judo koī kolaso jovāmān āvato nathī tem evā adhyavasānathī judo anya koī ātmā jovāmān āvato nathī. rāgathī lābh thāy evo mithyā abhiprāy te adhyavasān chhe. te adhyavasānathī judo koī ātmā nathī em koī kahe chhe.
ā ajīv adhikār chhe. rāgādi vibhāv pariṇām e ajīv chhe. jīv to nitya sachchidānandasvarūp chhe. e kāī vibhāvamān āvato nathī.
vaḷī, koī kahe chhe ke anādi jeno pūrva avayav chhe ane anant jeno bhaviṣhyano avayav chhe evī je ek sansaraṇarūp kriyā te-rūpe krīḍā karatun je karma te ja jīv chhe, kāraṇ ke karmathī anya judo koī jīv jovāmān āvato nathī. (athavā bījī rīte laīe to, vaḷī koī kahe chhe ke anādi anant jeno paripāṭīrūp rāgadveṣharūp kriyāno vyāpār chhe, te avayavane dhāraṇ karanār avayavī ātmā rāgadveṣhamay ja dekhāy chhe. ane chālyā āvatā dravyakarmano pravāh tathā temān joḍāṇarūp rāgādi bhāvakarma te anādi santānarūp jenun svarūp chhe, te ātmā chhe, tenāthī judun svarūp amane bhāsatun nathī. jaḍ karmano udray ane tenā saṅge rāgarūp kriyā e ja jenun anādi anant karma chhe, te ja ātmā chhe,
PDF/HTML Page 529 of 4199
single page version
tenāthī koī judo ātmā amane jaṇāto nathī. dravya karmanān udrayane ane bhāvakarmane ekamek mānanārāono āvo abhiprāy chhe.) ātmā trikāḷ shuddha chidrūp vastu chhe. tene nahīn jāṇavāthī svarūpathī khasīne rāgādi karmarūpī je kriyā temān je rahyo hato, chhe ane raheshe te ātmā chhe em koī māne chhe. sansaraṇakriyārūpe krīḍā karatun je karma chhe te ja ātmā chhe. arthāt karmane laīne jīv rakhaḍe chhe ane karmanī kriyā ātmānī kriyā chhe em jeo māne chhe temane ahīn mūḍh, napunsak kahyā chhe.
vaḷī, koī kahe chhe ke tīvra-mand anubhavathī bhedarūp thatān, durant rāgarūp rasathī bharelān adhyavasānonī je santati te ja jīv chhe, kāraṇ ke tenāthī anya judo koī jīv dekhavāmān āvato nathī. eṭale keṭalāk agnānīo em kahe chhe ke-bahu to rāg tīvramānthī mand thāy ane mandamānthī tīvra thāy, paṇ rāgano abhāv thāy evun svarūp chhe nahi. ātmā rāgathī rahit thaī shake evun enun svarūp nathī. rāg durant chhe eṭale ke teno ant āvī shake nahi. rāganī santati je anādi chhe e ja ātmā chhe. rāganī santatithī rahit ātmānun koī svarūp nathī.
ghaṇā em kahe chhe ke jīvano mokṣha thāy pachhī paṇ te pāchho bhav (janma) dhāraṇ kare. are bhāī, e vāt tadna khoṭī chhe. shun chaṇo shekāī gayā pachhī te pharīne ugato hashe? jene andar draṣhṭimān shubhabhāvano niṣhedh thayo te pharīne kadī shubhabhāvane karato nathī (teno rktā thato nathī) to pachhī mukta thaī gayā pachhī rāg kare ane sansāramān āve e to agnānīonī mithyā kalpanā chhe.
agnānīe rāganā ras vināno ātmā anādikāḷamān (bhūtakāḷamān) joyo nathī ane bhaviṣhyamān paṇ anantakāḷ evo ja (rāgaras yukta ja) raheshe em te māne chhe; te rāganī santatine ja ātmā kahe chhe.
vaḷī, koī kahe chhe ke navī ane purāṇī avasthā ityādi bhāve pravartatun je nokarma-sharīr te ja jīv chhe kāraṇ ke sharīrathī anya judo koī jīv jovāmān āvato nathī. ātmā dekhavāmān āvato nathī em teo kahe chhe; paṇ bhāī! dekhavāmān āvato nathī evo nirṇay konī bhūmikāmān thāy chhe? je bhūmikāmān evo nirṇay thāy chhe e ja ātmā chhe. eṭale e rīte emān ātmānun astitva ja siddha thaī jāy chhe.
vaḷī agnānīo ātmānā bhinna astitvane svīkāratā nathī. bhagavān ātmā to shuddha gnāyakasvabhāvī vastu chhe. parantu gnāyak taraphanun jemane lakṣha nathī evā agnānīo paryāyabuddhi vaḍe je sharīr dekhāy chhe tene ja jīv māne chhe. teo kahe chhe ke sharīranī utpattie (jīvanī) utpatti ane sharīranā nāshe nāsh. sharīrano sadbhāv jyān sudhī rahe tyān sudhī jīv chhe, sharīr chhūṭatān jīv raheto nathī-āvo temane bhram chhe. vaḷī potānī
PDF/HTML Page 530 of 4199
single page version
ichchhānusār sharīramān kriyā thāy chheṇ. māṭe sharīr e ja ātmā chhe āvo te agnānīono mat chhe. ā chārvāk mat chhe.
chār bol purā thayā. have pāñchamo bol kahe chhe. koī em kahe chhe ke samasta lokane puṇyapāparūpe vyāpato je karmano vipāk te ja jīv chhe kāraṇ ke shubhāshubh bhāvathī anya judo koī jīv jovāmān āvato nathī. agnānīne ākhā lokamān puṇya-pāpanun karavun-eṭalun ja mātra dekhāy chhe. parantu shubh ane ashubh bhāvo enāthī bhinna ātmā ene jaṇāto nathī. paṇ e bhinna jaṇāto nathī evo nirṇay to gnāne karyo ne? parantu e gnān upar agnānīnī draṣhṭi jatī nathī. ahīn puṇya-pāpanā rktānī vāt līdhī chhe. shubhāshubh bhāvanā rktā thaīne pariṇamavun-enāthī bhinna ātmā agnānīne dekhāto nathī.
have chhaṭhṭho bol bhoktāno kahe chhe. koī kahe chhe ke shātā-ashātārūpe vyāpta je samasta tīvra-mandatvaguṇo te vaḍe bhedarūp thato je karmano anubhav te ja jīv chhe. kāraṇ ke sukh-duḥkhathī anya judo koī jīv dekhavāmān āvato nathī. bhagavān ātmā anant anant sukhanun dhām chhe. parantu agnānīne enī taraph najar nathī. e to shātāmān mand ane ashātāmān tīvra evo je bhedarūp karmano anubhav tene ja jāṇe chhe ane tethī e ja jīv chhe em māne chhe. shātānā anubhavamān sukhanun (alpa duḥkhanun) vedan ane ashātānā anubhavamān (tīvra) duḥkhanun vedan dekhāy chhe. tethī te agnānavash je sukh-duḥkhano anubhav thāy chhe tene ja jīv māne chhe.
agnānīnī draṣhṭi nirantar paryāy upar ja rahetī hoy chhe. vastutattva je chaitanyamūrti trikāḷī shuddha ātmā tenī ene draṣhṭi ja nathī. tethī shātā-ashātānā udrayamān je moh-janit sukh-duḥkhanun vedan tenāthī bhinna shuddha ātmajanit vedan hoī shake chhe evun ene bhāsatun ja nathī. ām paryāyabuddhi jīvo, anantashaktimaṇḍit je trikāḷī shuddha ātmadravya tenī draṣhṭino abhāv hovāthī, sukh-duḥkhanī kalpanāsvarūp je shātā-ashātānun vedan hoy chhe tene ja bhramavash ātmā māne chhe.
have sātamo bolaḥ-koī kahe chhe ke shikhaṇḍanī jem ubhayarūp maḷelān je ātmā ane karma, te banne maḷelān ja jīv chhe kāraṇ ke samastapaṇe karmathī anya judo koī jīv jovāmān āvato nathī. agnānī kahe chhe ke karmarahit ātmā thāy evun to kāī jaṇātun nathī. ahāhā....! nishchayathī vastu to trikāḷ karmarahit ja chhe. parantu e vastunā svabhāv upar draṣhṭi kare to ne? e to avasthāmān ātmā ane karma ubhayarūp maḷelān jue chhe ane tethī tene ja ātmā māne chhe. kharekhar to karmathī bhinna jīv nathī, nathī-evun je enun gnān te ja jīvanun bhinna astitva siddha kare chhe. (jīv nathī evun jāṇanār pote ja jīv chhe).
PDF/HTML Page 531 of 4199
single page version
ek samayanī paryāy chhe te vyakta chhe, pragaṭ chhe ane vastu (ātmā) chhe te avyakta chhe. avyakta eṭale ke paryāy je pragaṭ-vyakta chhe temān vastu āvatī nathī māṭe te avyakta chhe. vastu chhe te paryāyamān āvatī nathī, paṇ enun gnān paryāyamān āve chhe. kharekhar to gnānanī paryāy chhe emān gnāyak chaitanya ja jaṇāī rahyo chhe. gnānano nishchayathī svaprakāshak svabhāv hovāthī, gnāyak emān jaṇāī ja rahyo chhe, parantu agnānīnī draṣhṭi gnāyak upar nathī. paryāyabuddhi vaḍe puṇya-pāpanun karavun ane shātā-ashātāpaṇe sukh-duḥkhanun bhogavavun e ja jīv chhe em agnānī māne chhe.
je shuddhabhāvano rktā ane atīndriy ānandano bhoktā chhe te jīv chhe e vāt agnānīne besatī nathī. eno nirṇay karavāno paṇ ene kayān samay chhe? parantu bhāī! ātmā nathī, nathī evo nirṇay tun gnānamān kare chhe ke puṇya-pāpanā bhāvamān ke sukh-duḥkhanī kalpanāmān? sukh-duḥkhanī kalpanā to achetan chhe. tathā shubh-ashubh bhāv paṇ achetan jaḍ chhe. achetan evān teo chaitanyasvarūp jīv nathī evo nirṇay kem kare? jo e nirṇay chetan kare chhe em kaho to enāthī (karmathī) judo jīv chhe em sābit thaī jāy chhe. parantu paryāy jenun sarvasva chhe evā agnānī jīvane karma judān paḍe ane ātmā ekalo rahe evun kāī dekhātun nathī. tethī ātmā ane karma beu bhegān thaīne jīv chhe em te māne chhe.
ām to navamī graiveyak gayo tyāre shāstramānthī dhāraṇārūpe ā vāt to jāṇī hatī ke shubhāshubh bhāv ane sukh-duḥkhanī kalpanāthī ātmā judo chhe. paṇ e vāt dhāraṇārūpe hatī, vastutattvanī draṣhṭi karī nahotī. agiyār aṅg bhaṇyo emān ā vāt to āvī hatī. tyāre e upadesh paṇ em ja āpato hato ke shubhāshubh bhāvathī bhinna akhaṇḍ ek ātmavastu chhe. paṇ are! eṇe shubhāshubh bhāvathī bhinna paḍī ātmā anubhavyo nahi. bhagavān ātmā ānandasvarūp chhe emān enī draṣhṭi gaī nahi.
ahīn (ā gāthāmān) to sthūḷapaṇe je em māne chhe ke karmathī judo jīv jovāmān āvato nathī enī vāt līdhī chhe. paṇ kharekhar agiyār aṅganā pāṭhī agnānīnī paṇ andar to ā ja mānyatā chhe. shubhāshubh bhāvanun karavāpaṇun vastumān nathī, vastu to gnāyak chhe em teṇe dhāraṇ to karī hatī. parantu paryāyabuddhi ṭaḷī nahotī. karma ane ātmā judā chhe em navatattvane to e jāṇato hato. paṇ judā chhe ene judā karī shakayo nahoto. ā gnānadarshanarūp chaitanyashakti evun je svatattva, te puṇya-pāp ane sukh-duḥkhanā vedanathī bhinna chhe em eṇe dhāryun to hatun; paṇ bhedagnān pragaṭ karī bhinnatā karī nahi, dishāne pheravī nahi. par ane paryāy upar je lakṣha hatun e tyān ja akabandh rahyun. svadravyanī sanmukhatā karyā vinā vimukhapaṇe mātra bahārathī dhāraṇā karī. paṇ tethī shun? ātmā kāī paralakṣhī shāstragnānathī jaṇāy evī chīj nathī.
PDF/HTML Page 532 of 4199
single page version
shubhabhāvathī rahit ātmā chaitanyasvarūp chhe em vyavahārashraddhāmān eṇe mānyun hatun, vyavahārashraddhāmān eṭale achetan shraddhāmān (rāgamān) mānyun hatun. paṇ vastu je trikāḷ ānandano nāth prabhu ekalo gnāyakasattvapaṇe birājamān chhe tenun antaramān māhātmya karyun nahi. māhātmya ene puṇya ane pāpamān rahī gayun. eṇe em to sāmbhaḷyun hatun ke shuddha ātmānun vedan kare te ātmā chhe, paṇ e puṇya-pāp sahitanā vedananī dhāraṇā hatī. je gnāyak akhaṇḍ chaitanyashakti nityānandarūp dhruv-dhruv-dhruv ekākār e ja kharekhar ātmā chhe. paryāyamān eno svīkār karīne ā chaitanyatattva e ja hun chhun em vedan karyā vinā ā hun chhun em vikalpamān dhāraṇā karī hatī. parantu pratyakṣha vedan karīne emān ahampaṇun eṇe na karyun. svabhāvanī antaramān jaīne ‘ā hun chhun’ evī pratīti karī nahi. antaramān jaīne eṭale kāī vartamān paryāy dhruvamān ek thaīne evo teno artha nathī. antaramān jaīne eṭale svasanmukh thaīne. paryāy jyāre dhruvanī sanmukh thāy chhe tyāre paripūrṇa tattvano pratibhās thāy chhe.
144 mī gāthānī ṭīkāmān e vāt līdhī chhe ke-‘shrutagnānatattvane paṇ ātmasanmukh karato, atyant vikalparahit thaīne, tatkāḷ nijarasathī ja pragaṭ thatā, ādi-madhya-ant rahit, anākuḷ kevaḷ ek ākhā vishvanī upar jāṇe tarato hoy tem, akhaṇḍ pratibhāsamay....’ eṭale paryāyamān akhaṇḍano pratibhās thāy chhe. akhaṇḍ vastu chhe te paryāyamān āvatī nathī paṇ akhaṇḍ pratibhāsamay je ātmā tenun gnān paryāyamān āve chhe. paryāyamān paramātmasvarūpanun gnān thaī jāy chhe ane evun jaṇāy tyāre paryāyamān paramātmapaṇun kāryapaṇe pariṇame chhe. paryāy chhe te khaṇḍ chhe, ansh chhe. te jyāre vastu taraph ḍhaḷe chhe tyāre temān akhaṇḍ pratibhāsamay vastu ākhī jaṇāy chhe.
kharekhar to dravya, guṇ. paryāyamān (traṇemān) prameyatvaguṇ vyāpelo chhe. tethī paryāyamān (gnānamān) dravya, guṇ, paryāy jaṇāy chhe. parantu agnānīne, trikāḷī potānāmān jaṇāy chhe evun lakṣha nathī kemake enī draṣhṭi antarmukh nathī. antarmukh gnānanī vāt eṇe paryāyamān dhārī hatī, parantu gnānanī vartamān pragaṭ avasthāne svagneyamān ḍhāḷī na hatī. tethī dhāraṇāmān āvyun chhatān rahī gayo agnānī. gnānanī paryāy je pragaṭ chhe e, trikāḷī vastu ane potāne (paryāyane) paṇ jāṇe chhe evun eṇe dhāraṇāmān līdhun hatun, paṇ vastuno je svabhāv chhe tene e aḍayo nahoto. gnān, gnānane jāṇe to chhe, paṇ hun gnānane jāṇun chhun evī ene khabar nathī. gnān gnānane jāṇe chhe em nakkī thāy to ākhun gney emān jaṇāy chhe e paṇ nakkī thaī jāy.
shrī niyamasāranī 38 mī gāthāmān em āve chhe ke paryāy chhe e to vyavahār ātmā chhe. mokṣhamārganī paryāy e paṇ vyavahār chhe. nishchay ātmā to trikāḷī shuddha
PDF/HTML Page 533 of 4199
single page version
dhruv-dhruv-dhruv, paryāyanī sakriyatārahit niṣhkriy vastu chhe. shrī samayasāranī 320 gāthānī shrī jayasenāchāryanī ṭīkāmān paṇ kahyun chhe ke ātmā niṣhkriy chhe. parantu e niṣhkriy (ātmā) jaṇāy chhe sakriyamān (paryāyamān). sarvagnano āvo adbhut mārga chhe. jenā panthamān sarvagna nathī enā panthamān satya vāt hotī ja nathī.
pahelān darshanaupayog ane pachhī gnānaupayog evo kram je kevaḷīne māne chhe tathā kevaḷīne kṣhudhānī pīḍā ane āhār māne chhe tene sarvagnanā sāchā svarūpanī khabar nathī. pūrṇagnānanī dashā eṭale shun e, te jāṇato nathī. ātmā andar sarvagnashaktithī paripūrṇa bharelo chhe. enī sanmukh thaī emān pūrṇa ekāgra thatān sarvagnapaṇun paryāyamān pragaṭe chhe. sarvagnapaṇun pragaṭ thatān atīndriy ānandanī pūrṇa bharatī āve chhe evā svarūpanī agnānīne khabar nathī. bhagavān kevaḷī sarvadarshī ane sarvagna ekī sāthe chhe.
ahīn ā gāthāmān agnānī kahe chhe ke karma ane ātmā banne ek chhe. kāraṇ ke karmanī kriyāno je anubhav enāthī ātmā judo chhe evun kāī amane dekhātun nathī. paṇ kayānthī dekhāy, prabhu? jyān prabhu paḍayo chhe tyān tun joto nathī. bhāī! karma ane ātmā banne thaīne jīv chhe, judo jīv nathī evī tārī mānyatā pūrṇa shuddha ānandaghan prabhu ātmānī hinsā karanārī chhe. e mānyatā vaḍe tun potānī hinsā kare chhe. jīvatun jīvan (trikāḷī jīvadravya) teno tun nakār kare chhe e ja hinsā chhe. bhāī! vītarāgano ahinsāno mārga āvo sūkṣhma ane jhīṇo chhe. loko bichārā vrat karo, posā karo ityādi shubhabhāvarūp kriyākāṇḍamān gūñchavāī gayā chhe. paṇ nishchayathī shubhabhāv ane ashubhabhāv banne ek jāt chhe. (bannemān chaitanyasvarūpanī nāsti chhe).
āṭhamo bolaḥ koī kahe chhe ke arthakriyāmān samartha evo je karmano sanyog te ja jīv chhe. kāraṇ ke jem āṭh lākaḍānā sanyogathī anya judo koī khāṭalo jovāmān āvato nathī tem karmanā sanyogathī anya judo koī jīv jovāmān āvato nathī. ahīn khāṭalānun draṣhṭānt āpyun chhe. khāṭalo hoy chhe ne? te āṭh lākaḍānā sanyogathī banelo chhe. chār pāyā, be īs ane be upaḍān-em āṭh lākaḍāno banelo chhe. e rīte agnānī em māne chhe ke āṭh karmano sanyog e ja jīv chhe. āṭh karmanā sanyogarahit jīv hoī ja na shake em te māne chhe.
ātmā trikāḷ sanyogathī rahit asanyogī shuddha vastu chhe. agnānīnī tyān draṣhṭi nathī. tethī tene āṭh karma bhegān thāy e ja jīv chhe em viparīt bhāse chhe.
ām mithyā mānyatānā keṭalāk prakār ahīn āpyā chhe, bākī asaṅkhya prakāranī mithyā mānyatā hoy chhe. durbuddhio anek prakāre parane ātmā kahe chhe. parantu paramārthanā
PDF/HTML Page 534 of 4199
single page version
jāṇanārāo temane satyārthavādī kahetā nathī. vastunā svarūpane yathārtha jāṇanārā gaṇadharādi mahanto temane sāchā kahetā nathī.
jīv-ajīv banne anādithī ekakṣhetrāvagāhasanyogarūp maḷī rahyān chhe. banne ākāshanā ek kṣhetre rahelān chhe. anādithī ja jīvanī pudgalanā sanyogathī anek vikār-sahit avasthā thaī rahī chhe. paramārthadraṣhṭie jotān jīv to potānā chaitanyatva ādi bhāvone chhoḍato nathī ane pudgal potānā mūrtik, jaḍatva ādine chhoḍatun nathī. ātmā potānā gnān-darshanasvarūp, ānandasvarūp, shāntasvarūp, svachchhatāsvarūp ityādi nij svabhāvane kadīy chhoḍato nathī. paryāyamān anek prakāranā vikārī bhāv thavā chhatān, vastu potānī anant shaktithī bharelo je ek chaitanyasvabhāv chhe tene kem chhoḍe? jīv maṭīne ajīv kem thāy? (kadīy na thāy). tevī ja rīte pudgal paṇ potānun jaḍatva chhoḍī jīvarūp kem thāy? (na ja thāy).
jīv-ajīv sarva dravyo potapotānā svabhāvamān ja sthit rahe evī vastunā svarūpanī maryādā chhe. parantu jeo paramārthane jāṇatā nathī teo sanyogathī thayelā bhāvone ja jīv kahe chhe. paramārthe jīvanun svarūp, pudgalathī bhinna sarvagnane dekhāy chhe tem ja sarvagnanī paramparānān āgamathī jāṇī shakāy chhe. tethī jemanā matamān sarvagna nathī teo potānī buddhithī anek kalpanā karī kahe chhe. vedāntī, mīmānsak, sāṅkhya yog, bauddha, naiyāyik, vaisheṣhik, chārvāk ādi matonā āshay laī āṭh prakār to pragaṭ kahyā; ane anya paṇ potapotānī buddhithī anek kalpanā karī anek prakāre kahe chhe te kayān sudhī kahevā?
evun kahenārā satyārthavādī kem nathī te have āgaḷanī gāthāmān kahe chheḥ-
PDF/HTML Page 535 of 4199
single page version
कुतः–
केवलिजिणेहिं भणिया कह ते जीवो त्ति वृच्चंति।। ४४ ।।
केवलिजिनैर्भणिताः कथं ते जीव इत्युच्यन्ते।। ४४ ।
_________________________________________________________________
evun kahenārā satyārthavādī kem nathī te kahe chheḥ-
sahu kevaḷījin bhākhiyā, te jīv kem kaho bhalā? 44.
gāthārthaḥ– [एते] ā pūrve kahelān adhyavasān ādi [सर्वे भावाः] bhāvo chhe te badhāy [पुद्गगलद्रव्यपरिणामनिष्षन्नाः] pudgaladravyanā pariṇāmathī nīpajyā chhe em [केवलिजिनैः] kevaḷī sarvagna jinadevoe [भणिताः] kahyun chhe [ते] temane [जीवः इति] jīv em [कथं उच्यन्ते] kem kahī shakāy?
ṭīkāḥ– ā adhyavasānādi bhāvo chhe te badhāy, vishvane (samasta padārthone) sākṣhāt dekhanārā bhagavān (vītarāg sarvagna) arhantadevo vaḍe, pudgaladravyanā pariṇāmamay kahevāmān āvyā hovāthī, teo chaitanyasvabhāvamay jīvadravya thavā samartha nathī ke je jīvadravya chaitanyabhāvathī shūnya evā pudgaladravyathī atirikta (bhinna) kahevāmān āvyun chhe; māṭe jeo ā adhyavasānādikane jīv kahe chhe teo kharekhar paramārthavādī nathī kem ke āgam, yukit ane svānubhavathī temano pakṣha bādhit chhe. temān, ‘teo jīv nathī’ evun ā sarvagnanun vachan chhe te to āgam chhe ane ā (nīche pramāṇe) svānubhavagarbhit yukti chheḥ-svayamev utpanna thayelā evā rāg-dveṣh vaḍe malin adhyavasān chhe te jīv nathī kāraṇ ke, kālimā (kāḷap) thī judā suvarṇanī jem, evā adhyavasānathī judo anya chitsvabhāvarūp jīv bhedagnānīo vaḍe svayam upalabhyamān chhe arthāt teo pratyakṣha chaitanyabhāvane judo anubhave chhe. 1. anādi jeno pūrva avayav chhe ane anant jeno bhaviṣhyano avayav chhe evī je ek sansaraṇarūp kriyā te-rūpe krīḍā karatun karma chhe te paṇ jīv nathī kāraṇ ke karmathī judo anya chaitanyasvabhāvarūp jīv bhedagnānīo vaḍe svayam upalabhyamān chhe arthāt teo tene pratyakṣha anubhave chhe. 2. tīvra-mand anubhavathī bhedarūp thatān, durant
PDF/HTML Page 536 of 4199
single page version
इह खलु पुद्गलभिन्नात्मोपलबि्ंधं प्रति विप्रतिपन्नः साम्नैवैवमनुशास्यः।
स्वयमपि निभृतः सन् पश्य षण्मासमेकम्।
_________________________________________________________________ rāgarasathī bharelān adhyavasānonī santati paṇ jīv nathī kāraṇ ke te santatithī anya judo chaitanyasvabhāvarūp jīv bhedagnānīo vaḍe svayam upalabhyamān chhe arthāt teo tene pratyakṣha anubhave chhe. 3. navī purāṇī avasthādikanā bhedathī pravartatun je nokarma te paṇ jīv nathī kāraṇ ke sharīrathī anya judo chaitanyasvabhāvarūp jīv bhedagnānīo vaḍe svayam upalabhyamān chhe arthāt teo tene pratyakṣha anubhave chhe. 4. samasta jagatane puṇyapāparūpe vyāpato karmano vipāk chhe te paṇ jīv nathī kāraṇ ke shubhāshubh bhāvathī anya judo chaitanyasvabhāvarūp jīv bhedagnānīo vaḍe svayam upalabhyamān chhe arthāt teo pote tene pratyakṣha anubhave chhe. pa. shātā-ashātārūpe vyāpta je samasta tīvramandapaṇārūp guṇo te vaḍe bhedarūp thato je karmano anubhav te paṇ jīv nathī kāraṇ ke sukh-duḥkhathī judo anya chaitanyasvabhāvarūp jīv bhedagnānīo vaḍe svayam upalabhyamān chhe arthāt teo pote tene pratyakṣha anubhave chhe. 6. shikhaṇḍanī jem ubhayātmakapaṇe maḷelān je ātmā ane karma te banne maḷelān paṇ jīv nathī kāraṇ ke samastapaṇe (sampūrṇapaṇe) karmathī judo anya chaitanyasvabhāvarūp jīv bhedagnānīo vaḍe svayam upalabhyamān chhe arthāt teo pote tene pratyakṣha anubhave chhe. 7. arthakriyāmān samartha evo je karmano sanyog te paṇ jīv nathī kāraṇ ke, āṭh kāṣhṭanā sanyogathī (-khāṭalāthī) judo je khāṭalāmān sūnāro puruṣh tenī jem, karmasanyogathī judo anya chaitanyasvabhāvarūp jīv bhedagnānīo vaḍe svayam upalabhyamān chhe arthāt teo pote tene pratyakṣha anubhave chhe. 8. (ā ja rīte anya koī bījā prakāre kahe tyān paṇ ā ja yukti jāṇavī.)
[bhāvārthaḥ– chaitanyasvabhāvarūp jīv, sarva parabhāvothī judo, bhedagnānīone anubhavagochar chhe; tethī jem agnānī māne chhe tem nathī.]
ahīn pudgalathī bhinna ātmānī upalabdhi pratye virodh karanār (-pudgalane ja ātmā jāṇanār) puruṣhane (tenā hitarūp ātmaprāptinī vāt kahī) mīṭhāshathī (ane samabhāvathī) ja ā pramāṇe upadesh karavo em kāvyamān kahe chheḥ-
shlokārthaḥ– he bhavya! tane [अपरेण] bījo [अकार्य–कोलाहलेन] nakāmo
PDF/HTML Page 537 of 4199
single page version
ननु किमनुपलब्धिर्भाति किंचोपलब्धिः।। ३४ ।।
_________________________________________________________________
kolāhal karavāthī [किम्] sho lābh chhe? [विरम्] e kolāhalathī tun virakta thā ane [एकम्] ek chaitanyamātra vastune [स्वयम् अपि] pote [निभृतः सन्] nishchaḷ līn thaī [पश्य षण्मासम्] dekh; evo chha mahinā abhyās kar ane jo (-tapās) ke em karavāthī [हृदय–सरसि] potānā hr̥udayasarovaramān [पुद्गगलात् भिन्नधाम्नः] jenun tej-pratāp-prakāsh pudgalathī bhinna chhe evā [पुंसः] ātmānī [ननु किम् अनुपलब्धिः भाति] prāpti nathī thatī [किं च उपलब्धिः] ke thāy chhe.
bhāvārthaḥ– jo potānā svarūpano abhyās kare to tenī prāpti avashya thāy; jo paravastu hoy to tenī to prāpti na thāy. potānun svarūp to mojūd chhe, paṇ bhūlī rahyo chhe; jo chetīne dekhe to pāse ja chhe. ahīn chha mahināno abhyās kahyo tethī em na samajavun ke eṭalo ja vakhat lāge. tenun thavun to antarmūhūrtamātramān ja chhe, parantu shiṣhyane bahu kaṭhin lāgatun hoy to teno niṣhedh karyo chhe. jo samajavāmān bahu kāḷ lāge to chha mahināthī adhik nahi lāge; tethī anya niṣhprayojan kolāhal chhoḍī āmān lāgavāthī jaladī svarūpanī prāpti thashe evo upadesh chhe. 34.
āgaḷanī gāthāmān anek prakāranī mithyā mānyatā batāvī. teno have uttar āpe chheḥ-
ā adhyavasān ādi bhāvonī hayātī kahetān astitva to chhe. ashuddhatā chhe ja nahi em koī kahe to te vāt khoṭī chhe. jo ashuddhatā hoy ja nahi to pachhī duḥkhathī mukta thavāno upadesh paṇ kem hoy? duḥkh na hoy to duḥkhathī mukta thavānī vāt rahetī nathī. parantu duḥkhathī ātyantik mukta thavāno je jinopadesh chhe eno artha ja e thayo ke ek (shuddha) ātmā sivāy (sansārīne) paryāyamān duḥkh paṇ chhe.
vaḷī koī jo em kahe ke ātmāmān guṇ nathī to e vāt paṇ khoṭī chhe. hā, prakr̥itinā je rajoguṇ, tamoguṇ ityādi chhe te ātmāmān nathī e barābar chhe. parantu vastunā guṇo eṭale shaktio to vastumān chhe ja. to shrī pravachanasāramān aliṅgagrahaṇanā 18mā bolamān em āve chhe ne ke-‘ātmā guṇavisheṣhathī nahi āliṅgit evun shuddha dravya chhe’? bhāī! tyān bījun kahevun chhe. tyān em kahevun chhe ke sāmānya je vastu dhruv-dhruv-
PDF/HTML Page 538 of 4199
single page version
dhruv akhaṇḍ ekākār chhe te guṇavisheṣharūpe thatī nathī. sāmānya chidrūp chīj je dhruv chhe temān guṇo chhe to kharā, paṇ guṇ ane guṇīno bhed jyān lakṣhamān levā jāy tyān vikalpa-rāg ūṭhe chhe. tethī sāmānya je chhe te guṇavisheṣhane nahi āliṅgan karatun shuddha dravya chhe em tyān kahyun chhe. sūkṣhma vāt chhe, bhāī! samyagdarshanano viṣhay abhed ekākār chhe, guṇ-guṇībhed e samyaktvano viṣhay nathī. bhedanā lakṣhe nahi, paṇ pūrṇa sat vastu je abhed ekarūp sāmānya chaitanyasvarūp chhe tenā lakṣhe samyagdarshan thāy chhe.
ā samajavun paḍashe, hon. jem vaṇṭoḷiyānun taraṇun kayān jaīne paḍe eno koī meḷ nathī tem ānī samajaṇ vinā mithyā bhramamān paḍelo jīv chorāshīnā avatāramān kayān jaīne paḍe eno kāī meḷ nathī. vastu je trikāḷ abhed chhe temān bhedanī najarathī jotān bhed chhe topaṇ vastu kadīy bhedapaṇe thatī nathī. vastunun svarūp ja sahaj āvun chhe.
ā adhyavasānādi bhāvo chhe te badhāy, vishvane sākṣhāt dekhanārā bhagavān arhantadevo vaḍe, pudgaladravyanā pariṇāmamay kahevāmān āvyā chhe. juo, shrī arihantadev vishvane eṭale ke samasta padārthone sākṣhāt jāṇe-dekhe chhe. bhagavānane kevaḷagnān-kevaḷadarshanamān svaparaprakāshakapaṇānun sampūrṇa sāmarthya pragaṭayun chhe. tethī teo ākhā vishvane dekhe chhe, jāṇe chhe.
kharekhar to sarvagnapaṇun e ātmagnapaṇun chhe. kevaḷagnānanī paryāyano svabhāv ja eṭalo ane evaḍo chhe ke te sva ane parane sampūrṇa prakāshe. lokālok chhe to paryāyamān tenun gnān thāy chhe em nathī. paryāyano e sahaj ja svabhāv chhe ke e samasta vishvane jāṇe. svaparaprakāshakapaṇānun sāmarthya potāthī ja pragaṭayun chhe. arihantadev vishvane sākṣhāt dekhe chhe eṭale ke potānī paryāyamān pūrṇatāne dekhe chhe. jem rātrinā samaye koī sarovaranā pāṇīmān tārā, chandra vagere dekhāy chhe te kharekhar to pāṇīnī ja avasthā dekhāy chhe tem gnān kharekhar to gnānane ja sampūrṇa jāṇī rahyun chhe.
shrī arihantadevane kevaḷagnānanī dashā evī svachchha ane nirmaḷ pragaṭ thaī chhe ke ene dekhatān ākhun lokālok jaṇāī jāy chhe. ahīn siddha bhagavantonī vāt līdhī nathī kemake siddhone arihantanī jem vāṇī (divyadhvani) hotī nathī. evā vītarāg, sarvagna arihantadevo vaḍe ā dayā, dān, vrat, tap, bhakti, pūjā, shīl, sanyam ādi je vikalpo-shubhabhāvo chhe te pudgaladravyanā pariṇāmamay kahevāmān āvyā chhe. ahāhā! je bhāve tīrthaṅkar-nāmakarma bandhāy te bhāvane pudgaladravyanā pariṇāmamay kahyā chhe.
prashnaḥ– shubhabhāvone achetan evā pudgaladravyanā pariṇāmamay kem kahyā?
samādhānaḥ– vastu ātmā chhe e to chaitanyaghanasvarūp chhe. ane ā shubhabhāvo chhe te chaitanyanā svabhāvamay nathī. shrī samayasār gāthā 68 nī ṭīkāmān līdhun chhe ke-‘kāraṇanā
PDF/HTML Page 539 of 4199
single page version
jevān ja kāryo hoy chhe,’ ‘javapūrvak je jav thāy chhe te jav ja hoy chhe.’ jem javamānthī jav thāy tem chaitanyamānthī chaitanya pariṇām ja thāy chhe. ātmā gnānānandasvabhāvī chhe. temānthī gnān ane ānandanī ja dashā thāy. temānthī ā jaḍ, achetan shubhāshubhabhāvo kem thāy? tethī pāñch mahāvrat ane bār aṇuvratanā je shubh vikalpo chhe te pudgaladravyanā pariṇāmamay chhe, chaitanyanā pariṇāmamay nathī.
ashuddhanishchayanayathī temane jīvanā kahevāy chhe. parantu ashuddhanishchayanay eṭale ja vyavahār. kharekhar to teo paranā āshraye (karmodray nimitte) thatā hovāthī e bhāvo paranā ja chhe. ahīn temane pudgaladravyanā pariṇām em na kahetān abhedapaṇe pudgaladravyanā pariṇāmamay eṭale ke pudgaladravyanā pariṇāmothī ekamek kahyā chhe.
bhāī, bhagavān jineshvarano mārga koī alaukik ane adbhut chhe. mand kaṣhāyano game te bhāv hoy, bhagavān kevaḷīe ene pudgaladravyanā pariṇāmamay kahyo chhe kemake temān chaitanyanā nūrano ansh nathī. koī ene mokṣhano mārga kahe to e mahā viparītatā chhe. bhale e rāganā pariṇāmamān sparsha, ras, gandh ane varṇa nathī paṇ e pariṇāmamān chaitanyapaṇāno abhāv chhe ane tethī e pudgalanā pariṇāmamay chhe. āgaḷ gāthā 68 nī ṭīkāmān ati spaṣhṭapaṇe kahyun chhe ke-ā mithyādraṣhṭi ādi guṇasthāno paudgalik mohakarmanī prakr̥itinā udrayapūrvak thatān hoīne, sadāy achetan hovāthī, pudgal ja chhe-jīv nathī, kemake kāraṇanā jevān ja kāryo hoy chhe.
have kahe chhe ke-teo (te adhyavasāno) chaitanyasvabhāvamay jīvadravya thavā samartha nathī ke je jīvadravya, chaitanyabhāvathī shūnya evā pudgaladravyathī atirikta kahevāmān āvyun chhe. juo, svarūpathī jīvadravya kevun chhe te ahīn kahyun chhe. svarūpathī jīvadravya shuddha chaitanya-svabhāvamay chhe. bhagavān ātmā chaitanyasvabhāvamay ek gnāyakamātra chhe. ahāhā! e trikāḷī satnun sattva, bhāvavānano bhāv abhinna ek chaitanyamātra chhe ene chaitanyabhāvathī shūnya evā pudgaladravyathī, bhinna kahevāmān āvel chhe.
tathā je ā rāgādi pariṇām, dayā, dān, vrat, bhakti ādi shubhabhāvanā pariṇām chhe temane arhantadevoe pudgaladravyanā pariṇāmamay kahyā chhe tethī teo chaitanyasvabhāvamay jīvadravya thavā samartha nathī. ahā! gajabanī vāt karī chhe. saghaḷāy puṇyabhāvo-chāhe to bhagavānanī stuti ho, vandanā ho, bhakti ho, ke vrat-tapanā vikalpa ho ke chhakāyanā jīvonī rakṣhānā pariṇām ho-e badhā jīvadravya thavā samartha nathī kemake te pudgalapariṇāmamay chhe, adharmanā pariṇām chhe.
shrī samayasār-kalashaṭīkānā 108mā kaḷashamān kahyun chhe ke-‘ahīn koī jāṇashe ke
PDF/HTML Page 540 of 4199
single page version
shubh-ashubhakriyārūp je ācharaṇarūp chāritra chhe te karavā yogya nathī tem varjavāyogya paṇ nathī.’
samādhānaḥ– ‘uttar ām chhe ke-varjavāyogya chhe, kāraṇ ke vyavahārachāritra hotun thakun duṣhṭa chhe, aniṣhṭa chhe, ghātak chhe; tethī viṣhay-kaṣhāyanī māphak kriyārūp chāritra niṣhiddha chhe.’ āvā shubhabhāvonī pratignā laīne koī em māne ke badhun thaī gayun (dharma thaī gayo) to te agnān poṣhe chhe. shubhabhāv paṇ viṣhay-kaṣhāyanī jem ja aniṣhṭa ane ātmaghātak chhe. tethī jem viṣhay-kaṣhāyano niṣhedh chhe tem puṇyapariṇāmarūp bāhya chāritrano paṇ niṣhedh chhe. āvun lokone kaṭhaṇ paḍe paṇ shun thāy? vyavahār chāritranā pariṇām chaitanyabhāvathī shūnya chhe tethī te jīvadravya thavā samartha nathī. tathā jeo jīv thavā samartha nathī tevā e achetan bhāvo jīvano mokṣhamārga kem thāy? je bandhabhāv chhe temānthī mokṣhano bhāv kem thāy?
ā pañcham ārānā sādhu-parameṣhṭhī-bhagavān kundakundāchārya ane amr̥utachandrāchārya bhagavānanī divyadhvanino sandesh pahoñchāḍe chhe ke-gnāyakasvabhāvamay, chaitanyasvabhāvamay evun je jīvadravya, chaitanyabhāvathī shūnya evun je pudgaladravya tenāthī bhinna chhe. māṭe jeo adhyavasānādikane jīv kahe chhe teo kharekhar paramārthavādī nathī. teo sāchun mānanārā ane sāchun kahenārā nathī. vyavahārathī nishchay thāy em kahenārā paramārthavādī nathī. shubh-bhāvarūp je vyavahār e to ajīv chhe. e ajīv mokṣhamārganun sādhan kevī rīte thāy? je bandhasvarūp chhe te mokṣhanun sādhan kem thāy?
prashnaḥ– shrīmade kahyun chhe ne ke-‘lope sadvyavahārane sādhanarahit thāy.’
uttaraḥ– shrīmade to tyān je nishchayābhāsī chhe tenī vāt karī chhe. je koī jīv nishchayanayanā abhiprāyane yathārtha jāṇato nathī ane sadvyavahār kahetān ātmavyavahārane lope chhe arthāt nishchayaratnatray pragaṭ karato nathī te sādhanarahit thayo thako nishchayabhāsī mithyādraṣhṭi chhe. shrīmade kahelī pūrī paṅktio ā pramāṇe chheḥ-(ātmasiddhimān)
‘sādhanarahit thāy’ em kahyun tyān kayun sādhan? ā shubhabhāv je ajīv bhāv chhe e sādhan? e to sādhan chhe ja nahi. antaraṅg sādhan nij shuddhātmā chhe ane tenā lakṣhe pragaṭ thatān je nishchayaratnatray te bāhya sādhan chhe. ā sivāy anya kāī sādhan nathī.
shrī pravachanasāramān āve chhe ke-mokṣhamārgano bhāv e jīvano vyavahārabhāv chhe, ātmavyavahār chhe. nishchay samakit, nishchayagnān ane nishchayachāritra evī je nishchayaratnatray-