Pravachan Ratnakar-Gujarati (simplified iso15919 transliteration). Gatha: 46-49.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 29 of 210

 

PDF/HTML Page 561 of 4199
single page version

karyo chhe. tethī ame em jāṇīe chhīe ke teno niṣhedh karīne bhagavāne saghaḷāy parāshrit bhāvono niṣhedh karyo chhe. ā pramāṇe shrī amr̥utachandrāchārye kahyun chhe.

āvī vāt kāne paḍī na hoy tethī keṭalāk loko kahe chhe ke-tame kāī (vrat, tap, ādi) karavānun to kahetā nathī? paṇ bhāī, nij shuddhātmānun gnān karavun, tenun shraddhān karavun, ane temān ramaṇatā karavī e shun karavānun nathī? jyān jevaḍī chīj paḍī chhe tenun gnān karavun, jyān jevaḍī chīj chhe tenī pratīti karavī ane jyān chīj chhe temān ja ramavun e ja karavānun chhe. ā sivāy vrat, tap, ādi vyavahāranā vikalpe to jagatane mārī nākhyun chhe.

prashnaḥ– shubhabhāv e prashasta vikalpa chhe ne?

uttaraḥ– bhāī, e prashasta vikalpa paṇ nukashān karanāro bhāv chhe, ātmāne ghāyal karanāro bhāv chhe em puṇya-pāp adhikāramān kahyun chhe. shrī samayasār kaḷashaṭīkā kaḷash 108mān kahyun chhe ke-‘ahīn koī jāṇashe ke shubh-ashubh kriyārūp je ācharaṇarūp chāritra chhe te karavāyogya nathī tem varjavāyogya paṇ nathī. uttar ām chhe ke-varjavāyogya chhe, kāraṇ ke vyavahārachāritra hotun thakun duṣhṭa chhe, aniṣhṭa chhe, ghātak chhe; tethī viṣhay-kaṣhāyanī māphak kriyārūp chāritra niṣhiddha chhe.’ ruchimān lokone ātmā besato nathī paṇ rāg bese chhe. parantu bhāī, e rāganā pariṇām to duḥkhamān samāvesh pāme chhe. e rāgādi bhāvo ātmānā chaitanyasvabhāvamān pratiṣhṭhā pāmatā nathī tethī te pudgalasvabhāvo ja chhe.

* gāthā 4paḥ bhāvārtha uparanun pravachan *

karmano uday āve tyāre ā ātmā duḥkharūp pariṇame chhe ane duḥkharūp bhāv chhe te adhyavasān chhe. juo, karmanā udayanā nimitte pariṇame tyāre ātmā rāgarūpe, puṇya-pāpanā bhāvarūpe pariṇame chhe. e shubhāshubh rāganā pariṇām chhe te duḥkharūp chhe. duḥkharūp bhāv chhe te adhyavasān chhe ane te duḥkharūp bhāvamān agnānīne chetanāno bhram upaje chhe; kharekhar chetanānā pariṇām chhe nahi.

bhagavān ātmā to gnānānandasvarūp chhe. duḥkharūp bhāvamān ātmā chhe e to bhram chhe, paramārthe duḥkharūp bhāv chetan nathī. paramārthe eṭale? parā kahetān utkr̥uṣhṭa, mā eṭale lakṣhmī. utkr̥uṣhṭa lakṣhmī eṭale atīndriy ānand ane gnānanī dashā je pragaṭe te paramārtha chhe. loko, parano kāī upakār kare tene paramārtha kahe chhe paṇ e paramārtha nathī. parano upakār karavāno je shubhabhāv chhe e to duḥkharūp bhāv chhe. e bhāvamān to chaitanya chhe ja nahi. ‘अलमलमतिजल्पै...’ ek kaḷash 244mān āve chhe ke ā paramārthane ekane ja nirantar anubhavo eṭale utkr̥uṣhṭa gnān ane ānandasvarūp vastu je ātmā chhe te ekane


PDF/HTML Page 562 of 4199
single page version

ja nirantar anubhavo em kahyun chhe. shubharāgano je anubhav chhe te duḥkharūp chhe, te paramārtha nathī.

vyavahār āve kharo, paṇ te paramārtha nathī. bhagavān ātmāne anubhavavo te paramārtha chhe. samyagdarshan-gnān-chāritrathī shuddhātmāne sevavo ane utkr̥uṣhṭa lakṣhmī-gnān ane ānand pragaṭ karavān te paramārtha chhe. jhīṇī vāt chhe, paṇ sādī bhāṣhāmān kahevāy chhe. kalakattethī amuk yuvān chhokarā āvyā hatā. paṇ are! ātmā kayān bāḷak, vr̥uddha ke yuvān chhe? bhagavān ātmāno anubhav kare te kharekhar yuvān chhe. ātmāno anubhav na kare ane rāgane potāno māne te agnānī vr̥uddha hoy, 31 sāgaranī āyuṣhyanī sthitivāḷo dev hoy topaṇ te bāḷak chhe. rāgathī bhinna paḍīne bhagavān ātmāno anubhav kare tyān ātmā puṣhṭa thāy chhe māṭe te yuvān chhe. bāḷakapaṇāmān ātmānun shoṣhaṇ (hīnatā) thatun hatun tethī tene bāḷak kahyo. ane pūrṇa kevaḷagnān pragaṭāve te kharekhar vr̥uddha chhe.

rāgādi bhāvomān chetanapaṇāno bhram upaje chhe, paṇ te paramārthe chetan nathī. svabhāvanī draṣhṭie dayā, dān, vrat, bhakti ādino rāg karma janya chhe. jaḍ karmano sambandh ātmāne asadbhūt vyavahāranayathī chhe, rāgano sambandh ashuddha nishchayanayathī chhe ane matignān ādino paṇ trikāḷī ātmā sāthe ashuddha nishchayanayathī sambandh chhe. chār gatinī yogyatā je chhe tene paṇ ashuddha-nishchayanayathī ātmā sāthe sambandh chhe, kemake te ātmānī paryāyamān chhe. ashuddhanishchay kaho ke vyavahār kaho, banne ek ja vāt chhe. paryāy te vyavahār ane dravya te nishchay chhe.

[pravachan nan. 92 * dināṅk 11-6-76]

PDF/HTML Page 563 of 4199
single page version

यद्यध्यवसानादयः पुद्गलस्वभावास्तदा कथं जीवत्वेन सूचिता इति चेत्–

ववहारस्स दरीसणमुवएसो वण्णिदो जिणवरेहिं।
जीवा एदे सव्वे अज्झवसाणादओ भावा।। ४६ ।।
व्यवहारस्य दर्शनमुपदेशो वर्णितो जिनवरैः।
जीवा एते सर्वेऽध्यवसानादयो भावाः।। ४६ ।।

_________________________________________________________________

have pūchhe chhe ke jo adhyavasānādi bhāvo chhe te pudgalasvabhāvo chhe to sarvagnanā āgamamān temane jīvapaṇe kem kahevāmān āvyā chhe? tenā uttaranun gāthāsūtra kahe chheḥ-

vyavahār e darshāviyo jinavar taṇā upadeshamān,
ā sarva adhyavasān ādi bhāv jyān jīv varṇavyā. 46.

gāthārthaḥ– [एते सर्वे] ā sarva [अध्यवसानादयः भावाः] adhyavasānādi bhāvo chhe te [जीवाः] jīv chhe evo [जिनवरैः] jinavaroe [उपदेशः वर्णितः] je upadesh varṇavyo chhe tee [व्यवहारस्य दर्शनम्] vyavahāranay darshāvyo chhe.

ṭīkāḥ– ā badhāy adhyavasānādi bhāvo jīv chhe evun je bhagavān sarvagnadevoe kahyun chhe te, joke vyavahāranay abhūtārtha chhe topaṇ, vyavahāranayane paṇ darshāvyo chhe; kāraṇ ke jem mlechchhabhāṣhā mlechchhone vastusvarūp jaṇāve chhe tem vyavahāranay vyavahārī jīvone paramārthano kahenār chhe tethī, aparamārthabhūt hovā chhatān paṇ, dharmatīrthanī pravr̥utti karavā māṭe (vyavahāranay) darshāvavo nyāyasaṅgat ja chhe. parantu jo vyavahār na darshāvavāmān āve to, paramārthe (-paramārthanaye) sharīrathī jīv bhinna darshāvavāmān āvato hovāthī, jem bhasmane masaḷī nākhavāmān hinsāno abhāv chhe tem, trasasthāvar jīvonun niḥshaṅkapaṇe mardan (ghāt) karavāmān paṇ hinsāno abhāv ṭharashe ane tethī bandhano ja abhāv ṭharashe; vaḷī paramārtha dvārā rāg-dveṣh-mohathī jīv bhinna darshāvavāmān āvato hovāthī, ‘rāgī, dveṣhī, mohī jīv karmathī bandhāy chhe tene chhoḍāvavo’-em mokṣhanā upāyanā grahaṇano abhāv thashe ane tethī mokṣhano ja abhāv thashe. (ām jo vyavahāranay na darshāvavāmān āve to bandh-mokṣhano abhāv ṭhare chhe.)


PDF/HTML Page 564 of 4199
single page version

bhāvārthaḥ– paramārthanay to jīvane sharīr tathā rāgadveṣhamohathī bhinna kahe chhe. jo teno ekānt karavāmān āve to sharīr tathā rāgadveṣhamoh pudgalamay ṭhare ane to pachhī pudgalane ghātavāthī hinsā thatī nathī ane rāgadveṣhamohathī bandh thato nathī. ām, paramārthathī je sansār- mokṣha banneno abhāv kahyo chhe te ja ekānte ṭharashe. parantu āvun ekāntarūp vastunun svarūp nathī; avastunun shraddhān, gnān, ācharaṇ avasturūp ja chhe. māṭe vyavahāranayano upadesh nyāyaprāpta chhe. ā rīte syādvādathī banne nayono virodh maṭāḍī shraddhān karavun te samyaktva chhe.

* samayasār gāthā 46ḥ mathāḷun *

have pūchhe chhe ke-jo adhyavasān ādi bhāvo chhe te pudgalasvabhāvo chhe to sarvagnanā āgamamān temane jīvapaṇe kem kahevāmān āvyā chhe? ā shubhāshubh bhāvo, puṇya-pāpanā bhāvo, sukh-duḥkhanā vedananī kalpanā ityādi bhāvone ahīn pudgalasvabhāvo kahyā. parantu sarvagnanā āgamamān temane jīvapaṇe kahyā chhe; jemake kaṣhāy ātmā, yog ātmā, ityādi. to e kevī rīte chhe? banne vāt sarvagnanā āgamanī chhe to e kevī rīte chhe? enā uttararūpe gāthāsūtra kahe chheḥ-

* samayasār gāthā 46ḥ ṭīkā uparanun pravachan *

ā badhāy adhyavasānādi bhāvo jīv chhe evun je bhagavān sarvagnadevoe kahyun chhe te, joke vyavahāranay abhūtārtha chhe topaṇ, vyavahāranayane paṇ darshāvyo chhe; kāraṇ ke jem mlechchhabhāṣhā mlechchhone vastusvarūp jaṇāve chhe tem vyavahāranay vyavahārī jīvone paramārthano kahenār chhe tethī, aparamārthabhūt hovā chhatān paṇ, dharmatīrthanī pravr̥utti karavā māṭe (vyavahāranay) darshāvavo nyāyasaṅgat ja chhe.

shun kahe chhe? pahelān je āṭh bolathī kahyā hatā ne?-e badhā adhyavasānādi bhāvo jīv chhe em sarvagnadevoe vyavahāranay kahyo chhe. (vyavahāranayathī kahyun chhe). joke vyavahāranay abhūtārtha chhe, trikāḷī svabhāvanī apekṣhāe paryāyabhāvo abhūtārtha chhe topaṇ vyavahāranayane paṇ darshāvyo chhe kemake vyavahāranay vyavahārī jīvone paramārthano kahenār chhe. vyavahāranay pote paramārthabhūt nathī, paṇ paramārthano kahenār chhe. jarā aṭapaṭī vāt chhe. paryāyamān je rāgadveṣh chhe, puṇya-pāpanā bhāvo chhe te svabhāvanī draṣhṭimān aparamārthabhūt hovā chhatān paryāyamān dharmatīrthanī pravr̥utti karavā māṭe paryāyane darshāvavī, vyavahāranayane darshāvavo nyāyasaṅgat ja chhe.

paryāy paṇ (astipaṇe) chhe, chaud guṇasthāno chhe. jo guṇasthāno nathī em koī kahe to vyavahārano niṣhedh thaī jāy. ane chothun, pāñchamun, chhaṭhṭhun ityādi je guṇasthāno chhe teno niṣhedh thaī jatān dharmatīrthano (mokṣhamārgano) ja niṣhedh thaī jāy. dharmatīrthanī


PDF/HTML Page 565 of 4199
single page version

pravr̥utti karavā māṭe vyavahāranay darshāvavo nyāy saṅgat ja chhe. eṭale em na samajavun ke vyavahārathī dharmatīrthanī pravr̥utti thāy chhe. vyavahārathī mokṣhamārga pragaṭe chhe em kahevāno ahīn āshay nathī. mokṣhamārga je chhe e to svadravyanā āshraye ja pragaṭ thāy chhe. parantu paryāyamān guṇasthān ādi je bhed chhe te na māne to tīrthano nāsh thaī jāy, tīrthanī vyavasthā ja banī shake nahi em ahīn kahevun chhe. vyavahār chhe kharo; vyavahār na hoy to chaud guṇasthān siddha nahi thāy, sansār ane siddhanī paryāy evā je bhed chhe te siddha nahi thāy.

vyavahāranay aparamārthabhūt chhe. eṭale chaud guṇasthāno vāstavikapaṇe to aparamārtha chhe, jīvanun mūḷ svarūp nathī; paṇ tīrthanī pravr̥utti māṭe arthāt chothun, pāñchamun, chhaṭhṭhun, ityādi guṇasthānanī dashā jaṇāvavā māṭe vyavahār darshāvyo chhe. nishchayathī paryāy dravyamān nathī paṇ paryāy paryāyarūpe chhe eṭalo vyavahār ahīn siddha karavo chhe. paryāyanā āshraye dharma thāy chhe, vyavahāranā āshraye tīrtha pragaṭ thāy chhe e vāt nathī. lokone āmān moṭo goṭo chhe ke vyavahārathī dharmatīrthanī pravr̥utti thāy chhe. paṇ bhāī, em nathī. dharma-tīrthanī pravr̥utti to shuddha nishchay chaitanyamātra dravyanā āshraye ja thāy chhe. ahīn to samyagdarshan-gnān-chāritrarūp paryāy, 14 guṇasthān ādi bhāvo paryāyapaṇe chhe em paryāyarūp vyavahāranī siddhi karī chhe.

shrī samayasāranī 12mī gāthānī ṭīkāmān (जइ जिणमयं पवज्जह...) gāthā uddhr̥ut karelī chhe emān āve chhe ke jo tame jinamatane pravartāvavā chāhatā ho to vyavahār ane nishchay-e banne nayone na chhoḍo. teno artha shun? ke nishchayane na māno to tattvano nāsh thashe ane vyavahārane nahi māno to paryāy, jīvanā tras-sthāvarādi bhedo, sansārī ane siddhanā bhedo ane guṇasthānādi bhedo ityādi kāī siddha nahi thāy. nishchayathī jīv abhed ekarūp trikāḷ chhe. emān paryāyanā bhed karavā e vyavahār chhe. nishchayadraṣhṭimān vyavahār abhūtārtha hovā chhatān āvo bhedarūp vyavahār chhe kharo, parantu te āshray karavā lāyak nathī. vyavahāranun astitva chhe, bas eṭalun ja.

rāgane mokṣhamārga kahevāno vyavahār chhe kharo, paṇ tethī rāg kharekhar mokṣhamārga chhe em nathī. paryāyanā bhedo, guṇasthān ādi bhedo chhe kharā paṇ te shuddha jīvadravyamān nathī, trikāḷī dravyamān nathī. māṭe trikāḷī shuddha dravyano āshray kare chhe tyān paryāyano āshray raheto nathī. chhatān paryāy chhe kharī.

have kahe chhe-parantu jo vyavahār na darshāvavāmān āve to, paramārthe sharīrathī jīv bhinna darshāvavāmān āvato hovāthī, jem bhasmane masaḷī nākhavāmān hinsāno abhāv chhe


PDF/HTML Page 566 of 4199
single page version

tem. tras-sthāvar jīvonun niḥshaṅkapaṇe mardan (ghāt) karavāmān paṇ hinsāno abhāv ṭharashe ane tethī bandhano ja abhāv ṭharashe.

juo, paramārthe to jīv sharīrathī bhinna ja chhe. parantu vyavahārathī jīv ane sharīrane nimitta-naimittik sambandh chhe. nishchayathī to jīv gnānamātra vastu chhe. ekendriy, beindriy, ādi je chhakāy chhe te paramārthe jīv nathī. parantu ekendriy, beindriy ādi je chhakāyanī paryāy chhe te vyavahārathī jīv chhe ke nahi? te vyavahārathī jīv chhe em ahīn siddha kare chhe. chhe hey paṇ hey paṇ chhe to kharo ne? je ‘chhe’ te hey hoy ke je ‘nathī’ te hey hoy?

ekendriy ādi paryāy vyavahārathī jīv chhe em na mānavāmān āve to, (evo vyavahār na mānavāmān āve to) jem bhasma eṭale rākhane masaḷī nākhavāmān hinsāno-pāpano abhāv chhe tem tras-sthāvar jīvono, te vyavahārathī jīv chhe em nahi mānavāthī, ghāt karavānā bhāvamān paṇ hinsāno bhāv siddha nahi thāy; emān hinsāno abhāv ṭharashe ane tethī bandhano ja abhāv ṭharashe. ahīn tras-sthāvar jīvono ghāt ātmā karī shake chhe e prashna nathī. parantu jo ekendriyādi paryāyane jīv na mānavāmān āve to temano ghāt karun evo je bhāv thāy te bhāvamān hinsāno bhāv siddha nahi thāy, hinsāno abhāv ṭharashe em vāt chhe. tathā sharīr ane jīv tadna ek ja chhe em ahīn mānavun nathī, paṇ sharīr ane jīvane (sanshleṣh sambandh chhe) nimitta-naimittik sambandh chhe e vyavahār ahīn batāvavo chhe.

dravya pote nishchay chhe ane je nishchay mokṣhamārganī paryāy chhe e vyavahār chhe. jo paryāy ja nathī em kaho to nishchay mokṣhamārga ja siddha nahi thāy. shrī paramārtha vachanikāmān āve chhe ke shuddha dravya akriyarūp te nishchay chhe ane sācho mokṣhamārga sādhavo te vyavahār chhe. mokṣhamārga paṇ paryāy chhe ne? tethī te vyavahār chhe. e pramāṇe nishchay-vyavahāranun svarūp samyagdraṣhṭi jāṇe chhe paṇ mūḍh jīv jāṇe nahi ane māne paṇ nahi. jo vyavahār na hoy to paryāy chhe, rāg chhe, ekendriyādi jīv chhe, jīvane sharīr sāthe nimitta-naimittik sambandh chhe ityādi kashuny siddha nahi thāy.

āgaḷ (gāthā 47 mān) samajāvavā māṭe udāharaṇ āpyun chhe ke ek yojanamān rājā jaī rahyo chhe. tyān rājā kāī ek yojanamān vyāpelo nathī, paṇ tenī senā ek yojanamān phelāelī chhe. tyān senāne rājā sāthe sambandh chhe. tethī rājā ek yojanamān jaī rahyo chhe em kahevāmān āve chhe. tem bhagavān ātmā to nishchayathī ekarūp chhe, paṇ rāgādi tenī paryāyamān vyāpe chhe. tethī ātmāne rāgādi thāy chhe em kahevāmān āve chhe-e vyavahār chhe.


PDF/HTML Page 567 of 4199
single page version

samyagdarshan-gnān-chāritra, guṇasthānanā bhedo e badhun vyavahār chhe. nishchayathī to ātmā guṇasthān ādi rahit chhe. nishchayanayathī rāg ātmāno nathī evun sarvagnanun vachan chhe. tathā vyavahārathī rāg ātmāno chhe e paṇ sarvagnanun vachan chhe. tyān paryāyamān je rāg chhe, āstrav- bandh chhe tenun gnān karāvyun chhe. tathā nij chaitanyasvabhāvī shuddha dravyanā āshraye te āstrav- bandhano nāsh thaī je samvar, nirjarā ādi paryāyo pragaṭ thāy chhe enun gnān karāvyun chhe. samyagdarshan-gnān-chāritrarūp je nishchay mokṣhamārga chhe te sadbhūt-vyavahār chhe tathā rāgādi chhe e asadbhūt vyavahār chhe. paṇ banne chhe to kharā ne?

bhāī! sansār, mokṣhamārga ane mokṣha e badhuy paryāy chhe. dharmatīrthanī pravr̥utti paṇ paryāyarūp chhe. paryāy chhe māṭe vyavahār chhe. vyavahār aparamārthabhūt kahyo chhe kemake tenā āshraye nirmaḷatā pragaṭatī nathī. chhatān te darshāvavo nyāyasaṅgat ja chhe kemake te astipaṇe to chhe ja. trikāḷī shuddha tattva chhe te bhūtārtha chhe, satyārtha chhe ane paryāy chhe te abhūtārtha chhe, asatyārtha chhe. paṇ kaī apekṣhāe? paryāy āshray karavā yogya nathī māṭe tene asatyārtha chhe. paṇ kaī apekṣhāe? paryāy āshray karavā yogya nathī māṭe tene asatyārtha kahī chhe. paryāy chhe ja nahi em nathī. bāramī gāthāmān em līdhun chhe ke shuddhatāno ansh, ashuddhatāno ansh tathā shuddhatā- ashuddhatānā vadhatā-ghaṭatā ansho e saghaḷo vyavahār je chhe te jāṇelo prayojanavān chhe. jāṇelo prayojanavān kahyo temān te chhe em siddha thaī jāy chhe. jo vyavahār hoy ja nahi to tene jāṇavānun kayān rahyun? bhāī, vastu jem chhe tem samajavī paḍashe. enā vinā bhavano ant nahi āve.

je karavāthī bhavano abhāv na thāy e shun kāmanun? bhavano abhāv to ek dravyanā (shuddha dravyanā) āshraye thāy chhe. tathā e bhavano abhāv thavo mokṣha thavo ke mokṣhamārga pragaṭavo e badho vyavahār chhe. 11mī gāthāmān kahyun ne ke-‘व्यवहारोऽभूदत्थो’ vyavahār badhoy abhūtārtha chhe paryāyamātra abhūtārtha chhe. temān em līdhun chhe ke vyavahāranay badhoy abhūtārtha hovāthī abhūt arthane pragaṭ kare chhe. e vyavahāranā chār prakār chheḥ-

(1) anupacharit sadbhūtavyavahār, (2) upacharit sadbhūtavyavahār, (3) anupacharit asadbhūtavyavahār, (4) upacharit asadbhūtavyavahār.

e badho vyavahār chhe kharo, paṇ te jāṇelo prayojanavān chhe, ādarelo prayojanavān nathī. e chār vyavahāranayanī vyākhyā ā pramāṇe chheḥ


PDF/HTML Page 568 of 4199
single page version

gnān te ātmā em kahevun te anupacharit sadbhūt vyavahār chhe. ‘gnān te ātmā’ em kahetān trikāḷī gnāyakamān bhed paḍayo tethī vyavahār, gnān ātmānun chhe ane te ātmāne jaṇāve chhe māṭe anupacharit sadbhūtavyavahār chhe.

gnān rāgane jāṇe chhe em kahevun te upacharit sadbhūt vyavahār chhe. ‘gnān rāgane jāṇe chhe’ emān jāṇanārun gnān potānī paryāy chhe māṭe sadbhūt, trikāḷīmān bhed pāḍayo māṭe vyavahār ane rāg je par chhe, potānā svarūpamān nathī tene jāṇe chhe te upachār chhe. ā pramāṇe gnān rāgane jāṇe chhe em kahevun upacharit sadabhūt vyavahār chhe.

ātmānī paryāyamān je rāg chhe te shuddha satrūp ātmavastumān nathī tethī asadbhūt chhe. bhed pāḍayo te vyavahār chhe ane gnānamān sthūḷapaṇe jaṇāy chhe tethī upacharit chhe. ā rīte sthūḷ rāgane ātmāno kahevo te upacharit asadbhūt vyavahār chhe. tathā je sūkṣhma abuddhipūrvakano rāgānsh je vartamān gnānamān jaṇāto nathī, khyālamān āvato nathī te anupacharit asadbhūtavyavahār chhe. te (vyavahār) badhoy abhūtārtha hovāthī abhūt arthane pragaṭ kare chhe. shuddhanay bhūtārtha hovāthī bhūt arthane eṭale chhatā trikāḷī padārthane pragaṭ kare chhe. vyavahār abhūtārtha chhe tethī vyavahār chhe ja nahi em nahi, paṇ vyavahār āshray karavā yogya nathī tethī hey chhe.

ek samayanī paryāy chhe te vyavahār chhe. pañchādhyāyīmān dravyane nishchay ane paryāyane vyavahār kahyān chhe. kevaḷagnānanī paryāy e paṇ sadbhūt vyavahār chhe. paramātmaprakāshamān āve chhe ke mati, shrut, avadhi ane manaḥparyayagnān paṇ vibhāvaguṇ chhe. shrī niyamasāramān paṇ kahyun chhe ke je chār gnān chhe te vibhāvasvabhāv chhe ane kevaḷagnān shuddhasvabhāvabhāv chhe. kevaḷagnān pragaṭe chhe te kāyam rahe chhe māṭe tene svabhāvabhāv kahyo ane chār gnān kāyam rahetān nathī māṭe temane vibhāvaguṇ kahyā. parantu te kevaḷagnān paṇ bhedarūp (ansharūp) hovāthī tene ahīn vyavahār kahyo chhe. samayasāranī shailī evī chhe ke te paramārthane jaṇāve chhe ane aparamārthanun paṇ sāthe gnān karāve chhe. shrī samayasāranī 14mī gāthānā bhāvārthamān kahyun chhe ke mukhya-gauṇ kathan sāmbhaḷī sarvathā ekānt-pakṣha na karavo. sarva nayonā kathañchit rīte satyārthapaṇānun shraddhān karavāthī ja samyagdraṣhṭi thaī shakāy chhe. arthāt vyavahāranayanun paṇ yathārtha gnān karavun joīe. paryāy chhe ja nahi em koī kahe to enun gnān khoṭun chhe. paryāy chhe em gnān rākhīne dravyano āshray kare e ja yathārtha chhe.

paryāy chhe, paryāyamān rāg chhe ene jāṇe nahi, māne nahi to ekāntapakṣha thaī jashe. ekalo nishchay lesho to kām nahi chāle. nishchayane vyavahāranī apekṣhā chhe. phūlachandajī siddhāntashāstrīe kahyun chhe ne ke vyavahāranī upekṣhā karavī e ja enī apekṣhā chhe. paryāyamān je rāg chhe tenī upekṣhā karīne dravyanī apekṣhā karavī. vyavahāranī upekṣhā karī tyān ja


PDF/HTML Page 569 of 4199
single page version

enī asti siddha thaī gaī, arthāt enī eṭalī apekṣhā āvī gaī. bhāī, ā tattva samajavā māṭe madhyastha thavun joīe. madhyastha thāy ene samajāy evun chhe.

nishchay je shuddha dravyavastu teno nirṇay karanār koṇ chhe? teno nirṇay karanārī paryāy vyavahār chhe. nityano nirṇay karanār paṇ anitya paryāy ja chhe. bhāī, badhun syādvādanī apekṣhāthī ja samajāy em chhe, ekāntathī kāī pakaḍāy nahi. parantu syādvādano artha em nathī ke nishchayathī paṇ mokṣhamārga thāy ane vyavahārathī paṇ mokṣhamārga thāy. vyavahār chhe, bas eṭalun ahīn kahevun chhe.

ā shāstranī āṭhamī gāthāmān āve chhe ke mlechchhone ‘svasti’ eṭale tārun ‘avināshī kalyāṇ thāo’ evo artha mlechchhabhāṣhā dvārā ja samajāvī shakāy chhe. tevī rīte vyavahārīone vastusvarūp vyavahāranay dvārā samajāvavāmān āve chhe. parantu jem brāhmaṇe mlechchha thavun yogya nathī tem samajanāre ke samajāvanāre vyavahārane anusaravo yogya nathī. tyān em kahyun chhe ke vyavahāranay mlechchhabhāṣhānā sthāne hovānā līdhe paramārthano pratipādak hovāthī sthāpan karavā yogya chhe paṇ tethī te anusaravā yogya nathī. ā to param satyanī siddhi thāy chhe, bhāī!

shrī puruṣhārtha siddhayupāyamān āve chhe ke-jyāre ek nayanī vivakṣhā hoy tyāre bījā nayane ḍhīlo karavo, gauṇ karavo; valoṇāmān ravaī kheñchanār govālaṇanī jem-jem netarānno ek chheḍo kheñchavāmān āve tyāre bījo chheḍo ḍhīlo mūkavāmān āve chhe tem. paṇ e to banne nayonā viṣhayonun gnān karavun hoy enī vāt chhe. vyavahāranun gnān karavun hoy tyāre nishchayane gauṇ kare ane nishchayanun gnān karavun hoy tyāre vyavahārane gauṇ rākhe. parantu āshray karavā ane shraddhā karavā māṭe to ek ja-ek nishchay ja mukhya chhe. ek trikāḷ bhūtārthanā āshraye ja samyagdarshan thāy. tyān to ek nishchayanā joramān (āshrayamān) vyavahārane ḍhīlo karīne (enun lakṣha chhoḍī daīne) paryāyane nishchayamān joḍī devānī chhe. (sahaj joḍāy jāy chhe.) ek bhūtārthanā āshraye ja samyagdarshan thāy e ek ja siddhānt chhe; vyavahāranā āshraye paṇ samakti thāy em syādvād nathī. shraddhān karavāmān ke āshray karavāmān vyavahārane tāṇavo (mukhya karavo) ane nishchayane ḍhīlo (gauṇ) karavo e vāt chhe ja nahi, evo syādvād chhe ja nahi.

syādvādano artha evo nathī ke nishchayathī paṇ dharma thāy ane vyavahārathī paṇ dharma thāy. jem mlechchhabhāṣhā mlechchhone vastusvarūp jaṇāve chhe tem vyavahāranay vyavahārīone paramārthano kahenār chhe. parantu vyavahāranay paramārthano pragaṭ karanār chhe em nathī. bhed chhe te abhedane batāve chhe paṇ abhedano anubhav karāvato nathī. māṭe bhed ādaraṇīy nathī, vyavahār ādaraṇīy nathī.


PDF/HTML Page 570 of 4199
single page version

kahyun chhe ne ke vyavahāranay darshāvavo nyāyasaṅgat ja chhe, kemake te vikārī-avikārī paryāyonā bhedane batāve chhe. paṇ tethī vyavahāranay ādaravo nyāyasaṅgat chhe em nathī. bhāī, ā to digambar santonī vāṇī chhe. āvī vāṇī bīje kayāny chhe ja nahi. digambar e koī pakṣha ke vāḍo nathī. vastunun jevun svarūp chhe evun yathārtha svarūp digambar santoe prasiddha karyun chhe. rāganā vastra vinānī je chīj (gnāyakamātra vastu) te digambar ātmā chhe. ane vastra vinānī sharīranī dashā e bāhya digambarapaṇun chhe. aho! digambaratva koī adbhut alaukik chīj chhe. pakṣha bandhāī gayo tethī ākarun lāge paṇ shun thāy? vastusthiti ja āvī chhe.

have āgaḷ kahe chhe-vaḷī paramārtha dvārā rāg-dveṣh-mohathī jīv bhinna darshāvavāmān āvato hovāthī (vyavahāranay na darshāvavāmān āve to) ‘rāgī, dveṣhī, mohī jīv karmathī bandhāy chhe tene chhoḍāvavo’-em mokṣhanā upāyanā grahaṇano abhāv thashe ane tethī mokṣhano ja abhāv thashe.

mithyātva, avirati, pramād, kaṣhāy ane yog e pāñch bandhanān kāraṇ chhe. bandhanān kāraṇ vastunā svabhāvamān nathī. paṇ e bandhanān kāraṇ paryāyamān to chhe ja. jo vyavahāranay na darshāvavāmān āve to bandhanān kāraṇo siddha thashe nahi ane tethī rāgī, dveṣhī, mohī jīv karmathī bandhāy chhe em paṇ kahī nahi shakāy. ane em thatān mokṣhanā upāyanā grahaṇano abhāv thashe. ane tethī mokṣhano paṇ abhāv thashe.

samayasār gāthā 34mān to tyān sudhī āve chhe ke vikāranā tyāganun rktāpaṇun ātmāne nāmamātra chhe. parantu paryāyamān vikār chhe ane teno nāsh thāy chhe evo vyavahār chhe to kharo ne? paramārthe vikāranā nāshanun rktāpaṇun ātmāne nathī. eṭale trikāḷī gnāyakasvabhāvano jyān āshray karyo ke vikār chhūṭī jāy chhe. arthāt tyāre vikār utpanna thato nathī tethī pūrva paryāyanī apekṣhāe vikārano nāsh karyo em kahevāmān āve chhe. eṭale paryāyamān vikār chhe ane teno nāsh thāy chhe evo vyavahār chhe.

shrī paramātmaprakāshamān (gāthā 88mān) āve chhe ke bhāvaliṅg je shuddhātmasvarūpano sādhak nirvikalpa mokṣhamārga chhe te paṇ jīvanun svarūp nathī. bhāvaliṅg paryāy chhe ne? tethī kahyun chhe ke upachāranayathī jīvanun svarūp kahevā chhatān param sūkṣhma shuddhanishchayanayathī bhāvaliṅg paṇ jīvane nathī. nishchayathī to bandh ane mokṣhanī paryāy ātmāmān chhe ja nahi. vastu to trikāḷ ekarūp muktasvarūp ja chhe. mokṣhanī utpatti ane sansārano nāsh e banne paryāyamān chhe ane tethī vyavahār chhe.

jo vyavahār na darshāvavāmān āve to bandh-mokṣhano ja abhāv ṭhare. navī (mokṣhanī) paryāy pragaṭ karavī ane bandhano nāsh karavo e badhun paryāyamān chhe. māṭe vyavahār


PDF/HTML Page 571 of 4199
single page version

darshāvavo nyāyasaṅgat chhe. paṇ eno artha em nathī ke mandarāgarūp vyavahār te mokṣhanun ke mokṣhamārganun kāraṇ chhe.

* gāthā 46ḥ bhāvārtha uparanun pravachan *

paramārthanay to jīvane sharīr tathā rāg-dveṣh-mohathī bhinna kahe chhe. jo teno ekānt karavāmān āve to sharīr tathā rāg-dveṣh-moh pudgalamay ṭhare ane to pachhī pudgalane ghātavāthī hinsā thatī nathī ane rāg-dveṣh-mohathī bandh thato nathī em ṭharashe. ām paramārthe je sansār- mokṣha banneno abhāv kahyo chhe te ja ekānte ṭharashe. paṇ āvun ekāntarūp vastunun svarūp nathī. paramārthathī je sansār-mokṣhano abhāv kahyo te ekānte nathī. bandh-mokṣha paryāyamān to chhe ja. bandh, mokṣha ane mokṣhano upāy e badhī paryāyono vyavahār avashya chhe.

ekāntarūp vastunun svarūp nathī. avastunun shraddhān, gnān, ācharaṇ avasturūp ja chhe. māṭe vyavahāranayano upadesh nyāyaprāpta chhe. arthāt vyavahāranayano viṣhay paṇ chhe. ā rīte syādvādathī banne nayono virodh maṭāḍī shraddhān karavun te samyaktva chhe. e nayono virodh kevī rīte maṭāḍavo? syādvādathī. paryāyathī juo to rāg-dveṣh-moh ādi sāthe sambandh chhe. vastunā svabhāvanī draṣhṭithī juo to sambandh nathī. paryāy chhe, paryāyamān rāg-dveṣh chhe enun gnān karavun paṇ jinavachanamān je ekane ja upādey kahyo chhe e shuddha trikāḷī ānandano nāth bhagavān ātmāno āshray karavo. em banne nayono virodh maṭāḍī shraddhān karatān samyaktva thāy chhe.

jinavachanamān trikāḷī shuddha chaitanyaghanasvarūp jīvavastu upādey kahī chhe. chhatān paryāy, rāg-dveṣh, bandh-mokṣha ityādi badho paryāyanayano, vyavahāranayano viṣhay chhe kharo, paṇ te āshray karavā lāyak nathī. tathāpi ‘e nathī’ em paṇ samajavā lāyak nathī.

[pravachan nan. 93-94 * dināṅk 12-6-76 thī 16-6-76]

PDF/HTML Page 572 of 4199
single page version

अथ केन द्रष्टान्तेन प्रवृत्तो व्यवहार इति चेत्–

राया हु णिग्गदो त्ति य एसो बलसमुदयस्स आदेसो।
ववहारेण दु उच्चदि तत्थेक्को णिग्गदो राया।। ४७ ।।
एमेव य ववहारो अज्झवसाणादिअण्णभावाणं।
जीवो त्ति कदो सुत्ते तत्थेक्को णिच्छिदो जीवो।। ४८ ।।
राजा खलु निर्गत इत्येष बलसमुदयस्यादेशः।
व्यवहारेण तूच्यते तत्रैको निर्गतो राजा।। ४७ ।।

एवमेव च व्यवहारोऽध्यवसानाद्यन्यभावानाम्।
जीव इति कृतः सूत्रे तत्रैको निश्चितो जीवः।। ४८ ।।

_________________________________________________________________

have shiṣhya pūchhe chhe ke ā vyavahāranay kayān draṣhṭāntathī pravartyo chhe? teno uttar kahe chheḥ-

‘nirgaman ā nr̥upanun thayun”–nirdesh sainyasamūhane,
vyavahārathī kahevāy e, paṇ bhūp emān ek chhe; 47.
tyam sarva adhyavasān ādi anyabhāvo jīv chhe,
–sūtre karyo vyavahār, paṇ tyān jīv nishchay ek chhe. 48.

gāthārthaḥ– jem koī rājā senā sahit nīkaḷ‌yo tyān [राजा खलु निर्गतः] ‘ā rājā nīkaḷ‌yo’ [इति एषः] em ā je [बलसमुदयस्य] senānā samudāyane [आदेशः] kahevāmān āve chhe te [व्यवहारेण तु उच्यते] vyavahārathī kahevāmān āve chhe, [तक्र] te senāmān (vāstavikapaṇe) [एकः निर्गतः राजा] rājā to ek ja nīkaḷ‌yo chhe; [एवम् एव च] tevī ja rīte [अध्यवसानाद्यन्यभावानाम्] adhyavasān ādi anyabhāvone [जीवः इति] ‘(ā) jīv chhe’ em [सूत्रे] paramāgamamān kahyun chhe te [व्यवहारः कृतः] vyavahār karyo chhe, [तक्र निश्चितः] nishchayathī vichāravāmān āve to temanāmān [जीवः एकः] jīv to ek ja chhe.

ṭīkāḥ– jem ā rājā pāñch yojananā phelāvathī nīkaḷī rahyo chhe em kahevun te,


PDF/HTML Page 573 of 4199
single page version

ek rājānun pāñch yojanamān phelāvun ashakay hovāthī, vyavahārī lokono senāsamudāyamān rājā kahevārūp vyavahār chhe; paramārthathī to rājā ek ja chhe, (senā rājā nathī); tevī rīte ā jīv samagra rāgagrāmamān (-rāganān sthānomān) vyāpīne pravartī rahyo chhe em kahevun te, ek jīvanun samagra rāgagrāmamān vyāpavun ashakay hovāthī, vyavahārī lokono adhyavasānādik anyabhāvomān jīv kahevārūp vyavahār chhe; paramārthathī to jīv ek ja chhe, (adhyavasānādik bhāvo jīv nathī).

* shrī samayasār gāthā 47–48ḥ mathāḷun *

have shiṣhya pūchhe chhe ke ā vyavahāranay kayā draṣhṭāntathī pravartyo chhe? teno uttar kahe chhe.

* gāthā 47–48ḥ ṭīkā uparanun pravachan *

pāñch yojananā phelāvathī lashkar nīkaḷī rahyun hoy tyān rājā pāñch yojananā phelāvathī nīkaḷī rahyo chhe em vyavahārathī, upachārathī kahevāy chhe. kharekhar rājānun pāñch yojanamān phelāvun ashakay chhe. chhatān vyavahārī lokono senāsamudāyamān rājā kahevārūp vyavahār chhe. paramārthathī to rājā ek ja chhe, senā rājā nathī. chhatān senāne rājā kahevāno lokavyavahār chhe.

tevī rīte ā jīv samagra rāgagrāmamān vyāpīne pravartī rahyo chhe em kahevun te ek jīvanun samagra rāgagrāmamān vyāpavun ashakay hovāthī, vyavahārī lokono adhyavasānādik anyabhāvomān jīv kahevārūp vyavahār chhe; paramārthathī to jīv ek ja chhe.

kharekhar senāmān rājā vyāpyo nathī; paṇ senāmān rājā nimitta chhe. tethī rājā pāñch yojanamān vyāpīne rahyo chhe em kahevāmān āve chhe. tevī rīte shuddha ātmavastu chhe te vikāranā anek prakāramān kāī vyāpī nathī; paṇ vikāranā anek prakār je ashuddha upādānabhūt chhe temān ātmā nimitta chhe. ashuddha upādān paryāyanun potānun svatantra chhe, paṇ dravyane temān nimitta kahevāmān āve chhe. shrī yogasāramān ā vāt līdhī chhe. vikāranun mūḷ upādān ātmā nathī. ashuddha upādān, vyavahār svatantra chhe. ātmavastu chhe te vikāramān upādān nathī, nimitta chhe. tethī vyavahārathī ātmā rāgamān vyāpyo chhe em kahevāmān āve chhe. bhāī, āvun vītarāganun tattva samajavun jhīṇun chhe.

paramārthathī to rājā ek ja chhe, senā rājā nathī kemake senāmān rājānun vyāpavun ashakay chhe. tem nishchayathī ātmā atīndriy gnān ane ānandano piṇḍ prabhu shuddha chaitanyaghanavastu ek ja chhe. ā mithyātvanā asaṅkhya prakār, shubhabhāvanā asaṅkhya prakār tathā aushabhabhāvanā asaṅkhya prakār-em je samagra rāgagrām chhe te ātmā nathī kemake te


PDF/HTML Page 574 of 4199
single page version

rāgagrāmamān ātmānun vyāpavun ashakay chhe. ānandano nāth trikāḷī shuddha bhagavān nitya dhruv prabhu asaṅkhya prakāranī ashuddhatāmān, vikāramān kem āve? ashuddhatāne kare, vikārane kare evo koī ātmāmān guṇ, svabhāv ke shakti nathī. paryāyamān je ashuddhatā thāy chhe te svatantra ashuddha upādānathī thāy chhe. ashuddha upādān kaho ke vyavahār kaho. shuddha upādānabhūt vastu kāī ashuddha upādānanun kāraṇ nathī, paṇ nimitta chhe. tethī jem senāmān rājā rahyo chhe em kahevāno vyavahārī lokono vyavahār chhe tem vikāramān jīv rahyo chhe em kahevāno vyavahārījanano vyavahār chhe. vastu kharekhar rāgamān āvī ja nathī.

agnānīone samajāvavā vyavahārathī upadesh karavāmān āve chhe. paṇ vyavahārane ja choṇṭī paḍe, vaḷagī paḍe e upadeshane pātra nathī. are bhāī! ātmā koī alaukik vastu chhe!! e to bhagavatsvarūp paramātmārūp samayasār chhe. trikāḷ dhruv paramānandasvarūp chidghan vastu chhe te bhūtārtha chhe, satya chhe. ane te ja ātmā ane samayasār chhe. shrī samayasār gāthā 11mān āve chhe ke trikāḷī shuddha vastu chhe te bhūtārtha chhe ane asaṅkhya prakāranā vikāro, paryāyabhedo chhe te trikāḷīnī apekṣhāe asatyārtha chhe. paryāyanī apekṣhāe paryāy chhe, paṇ dravyanī apekṣhāe te asatyārtha chhe. rāgādinā asaṅkhya prakāramān ātmā upādānabhūt nathī, nimitta tarīke chhe. nitya ekarūp satyārtha prabhu ātmā chinmātramūrti pavitratāno piṇḍ chhe. tene asaṅkhya prakāranā rāgamān vyāpelo kahevo te vyavahāranay chhe.

vastu to shuddha upādānasvarūp chhe. temān ashuddhatānī gandh nathī. māṭe ashuddhatānī dashāmān phelāīne rahe te ashakay chhe. chhatān paryāyamān je rāgādi asaṅkhya prakāre ashuddhatā chhe temān ashuddha upādān kāraṇ chhe. te svatantra chhe. dravyanun to mātra temān nimittapaṇun chhe eṭale mātra hājarī, upasthiti chhe. tethī vyavahārathī eṭale abhūtārthanayathī em kahevāmān āve chhe ke rāgādinā asaṅkhya prakāromān ātmā vyāpyo chhe.

bhāī! ā vāt jhīṇī chhe. paṇ prayatna kare to samajāy tevī chhe. traṇalokanā nāth sarvagna parameshvaranān ā vachano chhe te santoe prasiddha karyān chhe. tenun vāchya bahu ūṇḍun ane rahasyamay chhe. gambhīr kathan chhe! shun kahe chhe? ke pūrṇānandano nāth nityānand dhruv prabhu vikāranā, rāganā vistāramān vyāpe te ashakay chhe. ā dayā, dān, vrat, bhakti, pūjā ityādi shubhabhāvo, hinsā, jūṭh, chorī, kushīl, parigrah, kām, krodhādi ashubhabhāvo tathā asaṅkhyāt mithyātvanā bhāvo-em asaṅkhya prakāranā je vikārī bhāvo temān satyārtha shuddha jīvavastu vyāpatī nathī kemake te anādi anant dhruv ekasvarūp chhe. sarvagna sivāy ā vāt bīje kayāny maḷe em nathī. aho! dravyasvabhāv shun adbhut paralaukik chīj chhe!!


PDF/HTML Page 575 of 4199
single page version

paramārthe jīv ek ja chhe. adhyavasānādi bhāvo jīv nathī. ashuddhatāne kare evī jīvamān koī shakti ke guṇ nathī. paryāyamān je ashuddhatānā vikārī bhāvo thāy chhe te jīvamān chhe em vyavahārathī kahevāy chhe, kharekhar e mūḷ vastumān nathī. vyavahār ratnatrayano rāg, dev-guru- shāstranī mānyatāno vikalpa, navatattvanā bhedarūp shraddhānano rāg, shāstra bhaṇavānī ruchino vikalpa, pāñch mahāvrat pāḷavāno vikalpa, chha kāyanā jīvonī rakṣhāno vikalpa-e badhāmān ātmā vyāpato nathī chhatān e badhāmān ātmā chhe em kahevun e vyavahāranay chhe.

ātmā to tene kahīe je ek shuddha chidghan chhe. jem rājā ek chhe tem ātmā ek ja chhe. pāñch yojanamān phelāelo rājā chhe em kahevun e to senāmān rājā kahevāno vyavahār chhe. tem rāgagrāmamān ātmā vyāpyo chhe em kahevun e to paryāyamān ātmā kahevāno vyavahār chhe. kharekhar paryāyamān ātmā vyāpato nathī. ām kahī shun kahevā māge chhe? ke anādinī je paryāy prapañch upar draṣhṭi chhe, ashuddha upādānanī draṣhṭi chhe tenun lakṣha chhoḍī bhagavān ātmā je ekarūp chhe tenā upar draṣhṭi kar. tethī paryāyamān nirmaḷatā thashe. ahāhā? shun digambar santonī vāṇī!

je puṇya-pāparūp vikār chhe te bhūtāvaḷ chhe. bhagavān ātmā bhūtārtha chhe. bhūtāvaḷamān bhagavān chaitanyamūrti āve em kadīy banatun nathī. chhatān e puṇya-pāpanā bhāvonī bhūtāvaḷamān ātmā chhe em kahevun e vyavahāranay chhe.

[pravachan nan. 94 * dināṅk 13-6-76]

PDF/HTML Page 576 of 4199
single page version

यद्येवं तर्हि किंलक्षणोऽसावेकष्टङ्कोत्कीर्णः परमार्थजीव इति पृष्टः प्राह–

अरसमरूवमगंधं अव्वत्तं चेदणागुणमसद्दं।
जाण अलिंगग्गहणं जीवमणिद्दिट्ठसंठाणं।। ४९ ।।
अरसमरूपमगन्धमव्यक्तं चेतनागुणमशब्दम्।
जानीहि अलिङ्गग्रहणं जीवमनिर्दिष्टसंस्थानम्।। ४९ ।।

_________________________________________________________________

have shiṣhya pūchhe chhe ke e adhyavasānādi bhāvo chhe te jīv nathī to te ek, ṭaṅkotkīrṇa, paramārthasvarūp jīv kevo chhe? tenun lakṣhaṇ shun chhe? e prashnano uttar kahe chheḥ-

jīv chetanāguṇ, shabda–ras–rūp–gandh–vyaktivihīn chhe,
nirdiṣhṭa nahi sansthān jīvanun, grahaṇ liṅg thakī nahīn. 49.

gāthārthaḥ– he bhavya! tun [जीवम्] jīvane [अरसम्] rasarahit, [अरूपम्] rūparahit, [अगन्धम्] gandharahit, [अव्यक्तं] avyakta arthāt indriyone gochar nathī evo, [चेतनागुणम्] chetanā jeno guṇ chhe evo, [अशब्दम्] shabdarahit, [अलिङ्गग्रहणं] koī chihnathī jenun grahaṇ nathī evo ane [अनिर्दिष्टसंस्थानम्] jeno koī ākār kahevāto nathī evo [जानीहि] jāṇ.

ṭīkāḥ– je jīv chhe te kharekhar pudgaladravyathī anya hovāthī temān rasaguṇ vidhamān nathī māṭe aras chhe. 1. pudgaladravyanā guṇothī paṇ bhinna hovāthī pote paṇ rasaguṇ nathī māṭe aras chhe. 2. paramārthe pudgaladravyanun svāmīpaṇun paṇ tene nahi hovāthī te dravyendriyanā ālamban vaḍe paṇ ras chākhato nathī māṭe aras chhe. 3. potānā svabhāvanī draṣhṭithī jovāmān āve to kṣhāyopashamik bhāvano paṇ tene abhāv hovāthī te bhāvendriyanā ālamban vaḍe paṇ ras chākhato nathī māṭe aras chhe. 4. sakal viṣhayonā visheṣhomān sādhāraṇ evā ek ja samvedanapariṇāmarūp teno svabhāv hovāthī te kevaḷ ek rasavedanāpariṇāmane pāmīne ras chākhato nathī māṭe aras chhe. pa. (tene samasta gneyonun gnān thāy chhe parantu) sakal gneyagnāyakanā tādrātmyano (-ekarūp thavāno) niṣhedh hovāthī rasanā gnānarūpe pariṇamatān chhatān paṇ pote rasarūpe pariṇamato nathī māṭe aras chhe. 6. ām chha prakāre rasanā niṣhedhathī te aras chhe.


PDF/HTML Page 577 of 4199
single page version

e rīte, jīv kharekhar pudgaladravyathī anya hovāthī temān rūpaguṇ vidyamān nathī māṭe arūp chhe. 1. pudgaladravyanā guṇothī paṇ bhinna hovāthī pote paṇ rūpaguṇ nathī māṭe arūp chhe. 2. paramārthe pudgaladravyanun svāmīpaṇun paṇ tene nahi hovāthī te dravyendriyanā ālamban vaḍe paṇ rūp dekhato nathī māṭe arūp chhe. 3. potānā svabhāvanī draṣhṭithī jovāmān āve to kṣhāyopashamik bhāvano paṇ tene abhāv hovāthī te bhāvendriyanā ālamban vaḍe paṇ rūp dekhato nathī māṭe arūp chhe. 4. sakal viṣhayonā visheṣhomān sādhāraṇ evā ek ja samvedanapariṇāmarūp teno svabhāv hovāthī te kevaḷ ek rūpavedanā pariṇāmane pāmīne rūp dekhato nathī māṭe arūp chhe. pa. (tene samasta gneyonun gnān thāy chhe parantu) sakal gneyagnāyakanā tādātmyano niṣhedh hovāthī rūpanā gnānarūpe pariṇamatān chhatān paṇ pote rūparūpe pariṇamato nathī māṭe arūp chhe. 6. ām chha prakāre rūpanā niṣhedhathī te arūp chhe.

e rīte, jīv kharekhar pudgaladravyathī anya hovāthī temān gandhaguṇ vidyamān nathī māṭe agandh chhe. 1. pudgaladravyanā guṇothī paṇ bhinna hovāthī pote paṇ gandhaguṇ nathī māṭe agandh chhe. 2. paramārthe pudgaladravyanun svāmīpaṇun paṇ tene nahi hovāthī te dravyendriyanā ālamban vaḍe paṇ gandh sūṅghato nathī māṭe agandh chhe. 3. potānā svabhāvanī draṣhṭithī jovāmān āve to kṣhāyopashamik bhāvano paṇ tene abhāv hovāthī te bhāvendriyanā ālamban vaḍe paṇ gandh sūṅghato nathī māṭe agandh chhe. 4. sakal viṣhayonā visheṣhomān sādhāraṇ evā ek ja samvedanapariṇāmarūp teno svabhāv hovāthī te kevaḷ ek gandh-vedanāpariṇāmane pāmīne gandh sūṅghato nathī māṭe agandh chhe. pa. (tene samasta gneyonun gnān thāy chhe. parantu) sakal gneyagnāyakanā tādātmyano niṣhedh hovāthī gandhanā gnānarūpe pariṇamatān chhatān paṇ pote gandharūpe pariṇamato nathī māṭe agandh chhe. 6. ām chha prakāre gandhanā niṣhedhathī te agandh chhe.

e rīte, jīv kharekhar pudgaladravyathī anya hovāthī temān sparshaguṇ vidyamān nathī māṭe asparsha chhe. 1. pudgaladravyanān guṇothī paṇ bhinna hovāthī pote paṇ sparshaguṇ nathī māṭe asparsha chhe. 2. paramārthe pudgaladravyanun svāmīpaṇun paṇ tene nahi hovāthī te dravyendriyanā ālamban vaḍe paṇ sparshane sparshato nathī māṭe asparsha chhe. 3. potānā svabhāvanī draṣhṭithī jovāmān āve to kṣhāyopashamik bhāvano paṇ tene abhāv hovāthī te bhāvendriyanā ālamban vaḍe paṇ sparshane sparshato nathī māṭe asparsha chhe. 4. sakal viṣhayonā visheṣhomān sādhāraṇ evā ek ja samvedanapariṇāmarūp teno svabhāv hovāthī te kevaḷ ek sparshavedanāpariṇāmane pāmīne sparshane sparshato nathī māṭe asparsha chhe. pa. (tene samasta gneyonun gnān thāy chhe parantu) sakal gneyagnāyakanā tādātmyano niṣhedh hovāthī


PDF/HTML Page 578 of 4199
single page version

sparshanā gnānarūpe pariṇamatān chhatān paṇ pote sparsharūpe pariṇamato nathī māṭe asparsha chhe. 6. ām chha prakāre sparshanā niṣhedhathī te asparsha chhe.

e rīte, jīv kharekhar pudgaladravyathī anya hovāthī temān shabdaparyāy vidyamān nathī māṭe ashabda chhe. 1. pudgaladravyanā paryāyothī paṇ bhinna hovāthī pote paṇ shabdaparyāy nathī māṭe ashabda chhe. 2. paramārthe pudgaladravyanun svāmīpaṇun paṇ tene nahi hovāthī te dravyendriyanā ālamban vaḍe paṇ shabda sāmbhaḷato nathī māṭe ashabda chhe. 3. potānā svabhāvanī draṣhṭithī jovāmān āve to kṣhāyopashamik bhāvano paṇ tene abhāv hovāthī te bhāvendriyanā ālamban vaḍe paṇ shabda sāmbhaḷato nathī māṭe ashabda chhe. 4. sakal viṣhayonā visheṣhomān sādhāraṇ evā ek ja samvedanapariṇāmarūp teno svabhāv hovāthī te kevaḷ ek shabdavedanāpariṇāmane pāmīne shabda sāmbhaḷato nathī māṭe ashabda chhe. pa. (tene samasta gneyonun gnān thāy chhe parantu) sakal gneyagnāyakanā tādātmyano niṣhedh hovāthī shabdanā gnānarūpe pariṇamatān chhatān paṇ pote shabdarūpe pariṇamato nathī māṭe ashabda chhe. 6. ām chha prakāre shabdanā niṣhedhathī te ashabda chhe.

(have ‘anirdiṣhṭasansthān’ visheṣhaṇ samajāve chheḥ-) pudgaladravya vaḍe rachāyelun je sharīr tenā sansthān (ākār)thī jīvane sansthānavāḷo kahī shakāto nathī māṭe jīv anirdiṣhṭasansthān chhe. 1. potānā niyat svabhāvathī aniyat sansthānavāḷā anant sharīromān rahe chhe māṭe anirdiṣhṭasansthān chhe. 2. sansthān nāmakarmano vipāk (phaḷ) pudgalomān ja kahevāmān āve chhe (tethī tenā nimittathī paṇ ākār nathī) māṭe anirdiṣhṭasansthān chhe. 3. judān judān sansthānarūpe pariṇamelī samasta vastuonān svarūp sāthe jenī svābhāvik samvedanashakti sambandhit (arthāt tadrākār) chhe evo hovā chhatān paṇ jene samasta lokanā milāpathī (-sambandhathī) rahit nirmaḷ (gnānamātra) anubhūti thaī rahī chhe evo hovāthī pote atyantapaṇe sansthān vināno chhe māṭe anirdiṣhṭasansthān chhe. 4. ām chār hetuthī sansthānano niṣhedh kahyo.

(have ‘avyakta’ visheṣhaṇane siddha kare chheḥ-) chha dravyasvarūp lok je gney chhe ane vyakta chhe tenāthī jīv anya chhe māṭe avyakta chhe. 1. kaṣhāyono samūh je bhāvakabhāv vyakta chhe tenāthī jīv anya chhe māṭe avyakta chhe. 2. chitsāmānyamān chaitanyanī sarva vyaktio nimagna (antarbhūt) chhe māṭe avyakta chhe. 3. kṣhaṇik vyaktimātra nathī māṭe avyakta chhe. 4. vyaktapaṇun tathā avyaktapaṇun bheḷān mishritarūpe tene pratibhāsavā chhatān paṇ te vyaktapaṇāne sparshato nathī māṭe avyakta chhe. pa. pote potāthī ja bāhya-abhyantar spaṣhṭa anubhavāī rahyo hovā chhatān paṇ vyaktapaṇā prati udāsīnapaṇe pradyotamān (prakāshamān) chhe māṭe avyakta chhe. 6. ām chha hetuthī avyaktapaṇun siddha karyun.


PDF/HTML Page 579 of 4199
single page version

(मालिनी)
सकलमपि विहायाह्नाय चिच्छक्तिरिक्तं
स्फुटतरमवगाह्य स्वं च चिच्छक्तिमात्रम्।
इममुपरि चरन्तं चारु विश्वस्य साक्षात्
कलयतु परमात्मात्मानमात्मन्यनन्तम्।। ३५ ।।

_________________________________________________________________

ā pramāṇe ras, rūp, gandh, sparsha, shabda, sansthān ane vyaktapaṇāno abhāv hovā chhatān paṇ svasamvedananā baḷathī pote sadā pratyakṣha hovāthī anumānagocharamātrapaṇānā abhāvane līdhe (jīvane) aliṅgagrahaṇ kahevāmān āve chhe.

potānā anubhavamān āvatā chetanāguṇ vaḍe sadāy antaraṅgamān prakāshamān chhe tethī (jīv) chetanāguṇavāḷo chhe. kevo chhe chetanāguṇ? je samasta vipratipattiono (jīvane anya prakāre mānavārūp jhaghaḍāono) nāsh karanār chhe, jeṇe potānun sarvasva bhedagnānī jīvone sompī dīdhun chhe. je samasta lokālokane grāsībhūt karī jāṇe ke atyant tr̥upti vaḍe ṭharī gayo hoy tem (arthāt atyant svarūp-saukhya vaḍe tr̥upta tr̥upta hovāne līdhe svarūpamānthī bahār nīkaḷavāno anudyamī hoy tem) sarva kāḷe kiñchitmātra paṇ chalāyamān thato nathī ane e rīte sadāy jarā paṇ nahi chaḷatun anyadravyathī asādhāraṇapaṇun hovāthī je (asādhāraṇ) svabhāvabhūt chhe.

-āvo chaitanyarūp paramārthasvarūp jīv chhe. jeno prakāsh nirmaḷ chhe evo ā bhagavān ā lokamān ek, ṭaṅkotkīrṇa, bhinna jyotirūp virājamān chhe.

have ā ja arthanun kaḷasharūp kāvya kahī evā ātmānā anubhavanī preraṇā kare chheḥ-

shlokārthaḥ– [चित्–शक्ति–रिक्तं] chitshaktithī rahit [सकलम् अपि] anya sakaḷ bhāvone [अह्नाय] mūḷathī [विहाय] chhoḍīne [च] ane [स्फुटतरम्] pragaṭapaṇe [स्वं चित्– शक्तिमात्रम्] potānā chitshaktimātra bhāvanun [अवगाह्य] avagāhan karīne, [आत्मा] bhavya ātmā [विश्वस्य उपरि] samasta padārtha samūharūp lokanā upar [चारु चरन्तं] sundar rīte pravartatā evā [इमम्] [परम्] ek kevaḷ [अनन्तम्] avināshī [आत्मानम्] ātmāno [आत्मनि] ātmāmān ja [साक्षात् कलयतु] abhyās karo, sākṣhāt anubhav karo.

bhāvārthaḥ– ā ātmā paramārthe samasta anyabhāvothī rahit chaitanyashaktimātra chhe; tenā anubhavano abhyās karo em upadesh chhe. 3p.

have chitshaktithī anya je bhāvo chhe te badhā pudgaladravyasambandhī chhe evī āgaḷanī gāthānī sūchanikārūpe shlok kahe chheḥ-


PDF/HTML Page 580 of 4199
single page version

(अनुष्टुभ्)
चिच्छक्तिव्याप्तसर्वस्वसारो जीव इयानयम्।
अतोऽतिरिक्ताः सर्वेऽपि भावाः पौद्गलिका अमी।। ३६ ।।

_________________________________________________________________

shlokārthaḥ– [चित्–शक्ति–व्याप्त–सर्वस्व–सारः] chaitanyashaktithī vyāpta jeno sarvasva-sār chhe evo [अयम् जीवः] ā jīv [इयान्] eṭalo ja mātra chhe; [अतः अतिरिक्ताः] ā chitshaktithī shūnya [अमी भावाः] je ā bhāvo chhe [सर्वे अपि] te badhāy [पौद्गलिकाः] pudgalajanya chhe-pudgalanā ja chhe. 36.

* samayasār gāthā 49ḥ mathāḷun *

prabhu! āp jyāre em kaho chho ke puṇya-pāpanā bhāv e ātmā nathī to ātmā chhe kevo? pāchhalī gāthāmān em kahyun ke anek prakāranā rāgamān jīv vyāpato nathī, jīv to ekasvarūp ja chhe. to te jīvanun svarūp shun chhe? puṇya-pāpanā bhāv, sukh-duḥkhanī kalpanānā bhāv, karma ne ātmā banne ek hovāno bhāv ityādi adhyavasānādi bhāvo jīv nathī. to ek, ṭaṅkotkīrṇa, paramārthasvarūp jīv kevo chhe? āvo shiṣhyano prashna chhe tenā uttararūpe gāthā kahe chhe.

ā gāthā shrī samayasār, shrī pravachanasār, shrī niyamasār, shrī pañchāstikāy, shrī aṣhṭapāhuḍ tathā shrī dhaval em anek shāstromān chhe. gāthāmān ‘जाण’ shabda paḍayo chhe. e shabda dvārā shrī kundakundāchāryadev shiṣhyane em kahe chhe ke he bhāī! tun ātmāne āvo jāṇ.

* gāthā 49 ṭīkā uparanun pravachan *

je jīv chhe te kharekhar pudgaladravyathī anya hovāthī temān rasaguṇ vidyamān nathī māṭe aras chhe. kharekhar arthāt yathārthapaṇe ātmā pudgaladravyathī anya eṭale judo chhe. paramārthe ātmāne pudgal dravya sāthe kāī sambandh nathī. sharīr ane karma sāthe ātmāne je nimitta- naimittik sambandh chhe te vyavahār chhe. te gnān karavā māṭe chhe paṇ āshray karavā māṭe nathī. āshray karavā māṭe to ek trikāḷī (dhruv) ātmā ja chhe.

ahīn kahe chhe ke jīvadravya pudgaladravyathī anya hovāthī temān rasaguṇ vidyamān nathī. anubhūtisvarūp bhagavān ātmāmān atīndriy (ānandano, chaitanyano) ras chhe paṇ pudgalano jaḍ ras ātmāmān nathī māṭe ātmā aras chhe.

vishvamān chha dravyo chhe. temān jīvadravya pāñch dravyothī bhinna chhe. paṇ ahīn jīvadravya pudgalathī bhinna batāvavun chhe kemake mukhyapaṇe jīv pudgalamān ja ekatva karīne