PDF/HTML Page 601 of 4199
single page version
tyāre em ja kahevāmān āve chhe ke jenā guṇ darshan-gnān-chāritra te jīv. jo koī bahu sādhik hoy (buddhivāḷo hoy) topaṇ ām ja kahevun paḍe. āṭalun kahevānun nām vyavahār chhe.’ paṇ e vyavahārathī jaṇāvyun chhe. kahenāre ke sāmbhaḷanāre vyavahār anusaravā lāyak nathī. bhed pāḍīne samajāvavāno vyavahār chhe, paṇ te vyavahāranun anusaraṇ na karavun, vastu trikāḷ chhe enun anusaraṇ karavun. samayasār gāthā 8nī ṭīkāmān ānī spaṣhṭatā karelī chhe.
jemān bhav ane bhavanā bhāvano abhāv chhe evo bhagavān ātmā shuddha chetanāsindhu chhe. banārasīdāse kahyun chhe ne keḥ-
mohakarma mam nānhi nānhi bhramakūp hai.
shuddha chetanāsindhu hamārau rūp hai.’
ā rāgādi bhāv chāhe shubharāg hoy topaṇ te bhramano kūvo chhe, bhavano kūvo chhe. jeno behad aparimit gnānasvabhāv chhe evo bhagavān ātmā shuddha chaitanyano dariyo chhe. evā chaitanyasamudramān avagāhan kar, enī sanmukh thaī emān magna thaī jā. tethī ākhā vishvanā bhāvothī bhinna evā ānandamān tārun pravartan thashe. ānun nām dharma chhe.
koī em kahe ke ānun kāī sādhan kharun ke nahi? shrī pañchāstikāyamān vyavahār nishchayanun sādhan chhe em āve chhe ne? bhāī! e to nimitta kevun hoy chhe tenī vāt karī chhe. e vyavahār kāī sādhan nathī, nishchay ja sādhan chhe. yathārtha sādhan to ek ja chhe; paṇ sāthe rāg kevī jātano hoy chhe te dekhāḍavā vyavahār upar sādhanano upachārathī ārop karyo chhe.
ahīn kahyun chhe ne ke ātmā ātmāno ātmāmān ja abhyās karo. tārā nirmaḷ pariṇamanamān ek ātmāno sākṣhāt anubhav karo. ā anubhav e ratnatrayarūp dharma chhe, mokṣhamārga chhe. āmān vyavahārano niṣhedh āvī gayo. kahyun ne ke je vyavahārano rāg chhe te chitshaktithī rikta eṭale khālī chhe tethī tene chhoḍ, ane chaitanyasvabhāvanā sāmarthyano dariyo bhagavān ātmā chhe emān pravesh kar, paryāyane ek shuddha chaitanyasindhumān nimagna kar. mārga to ā ek ja chhe. ‘ek hoy traṇ kāḷamān paramārathano panth.’
ā samyak ekānta chhe. nishchayathī paṇ thāy ane vyavahārathī paṇ thāy em mānavun e to mithyā anekānta chhe.
PDF/HTML Page 602 of 4199
single page version
ā ātmā paramārthe samasta anyabhāvothī rahit chaitanyashaktimātra chhe. 148 karmanī prakr̥iti je bhāvothī bandhāy te badhā bhāvo achetan chhe. chetananā bhāvathī, chaitanyanā nirmaḷ pariṇamanathī bandhan na paḍe. bandhan to chaitanyathī khālī achetanabhāvathī paḍe. achetan-bhāvathī achetan prakr̥itinun bandhan thāy.
vaḷī koī em kahe chhe ke je bhāvathī puṇya bandhāy te puṇyabhāvane tame adharma na kaho? are bhāī! puṇyabhāv ātmānā ānandanā pravartanathī viruddha bhāv chhe. ātmānā ānandanun pravartan dharma chhe to puṇyabhāv adharma chhe em saheje temān āvī jāy chhe.
vastu nitya, dhruv, ānandano nāth bhagavān ātmā chinmātra chhe. tenā anubhavano abhyās karo em upadesh chhe. abudh jīvane samajāvavā māṭe vyavahār dvārā samajāvyun chhe. paṇ e vyavahārane ja je pakaḍī rākhe e upadesh sāmbhaḷavāne lāyak nathī. evo jīv bhagavānanī deshanāne lāyak nathī em shrī puruṣhārthasiddhayupāyamān kahyun chhe.
have chitshaktithī anya je bhāvo chhe te badhā pudgaladravyasambandhī chhe evī āgaḷanī gāthānī sūchanikārūpe shlok kahe chheḥ-
‘चित्शक्ति–व्याप्त–सर्वस्व–सारः अयम् जीवः इयान्’ chitshaktithī vyāpta jeno sarvasvasār chhe evo ā jīv eṭalo ja mātra chhe. shun kahe chhe? ā gnānanun daḷ, ānandanun daḷ, shāntinun daḷ em anant guṇanā daḷathī maṇḍit chitshakti ja jenun sarvasva chhe te jīv chhe. eṭalo ja mātra ātmā chhe. ā chaitanyashaktithī prasaravāpaṇun jenun sarvasva chhe eṭalo ja ātmā chhe.
‘अतः अतिरिक्ताः अमी भावाः सर्वे अपि पौद्गलिकाः’ ā chitshaktithī shūnya je ā bhāvo chhe te badhāy pudgalajanya chhe, pudgalanā ja chhe. dayā, dān, vrat, tap, bhakti, pūjā ityādi vikalpa pudgalanā ja chhe. chāhe vyavahāratnatrayanā bhāv ho ke tīrthaṅkar nāmakarma je vaḍe bandhāy e bhāv ho e badhā bhāv chitshaktithī khālī chhe tethī pudgalanā ja chhe, pudgal sambandhī chhe.
prashnaḥ– rāgādi bhāvone pudgal kem kahyā?
uttaraḥ– ātmānī chaitanyajātinā e pariṇām nathī. rāgādine utpanna kare evo ātmāmān koī guṇ-svabhāv nathī. tethī e bhāvo ātmānā nathī. vaḷī paryāyamān utpanna thatā e bhāvo pudgalanā āshraye utpanna thāy chhe. tethī e badhā pudgalanā ja chhe em kahyun chhe. jo ātmānā hoy to te ātmāthī bhinna paḍe nahīn.
PDF/HTML Page 603 of 4199
single page version
chitshaktithī shūnya ā badhā bhāvo pudgalanā ja chhe. paryāy ātmā taraph ḍhaḷavāne badale pudgal taraph ḍhaḷī tethī utpanna thayelā e bhāvo pudgalasambandhī chhe. kayāṅk em āve ke rāgādi potānā ashuddha upādānathī thāy chhe, parane laīne thatā nathī; tethī paryāyamān utpanna thavānī te kṣhaṇ chhe tethī e utpanna thayā chhe. tyān ashuddha upādānanī svatantratā batāvavāno hetu chhe. jyāre ahīn ene pudgalajanya kahyā chhe temān shuddha upādānamān e nathī tathā shuddha upādānanā kāryabhūt e nathī em batāvavāno hetu chhe.
bhāī! ā tārā param hitanī vāt chhe. tyāre emānthī koī em pūchhe ke-upadeshamātrathī lābh na thāy em āp kaho chho ane hitano upadesh to āp āpo chho?
samādhānaḥ– bhāī, vāṇīnā kāḷe vāṇī nīkaḷe chhe ane sāmbhaḷanārane paṇ tenī yogyatānā kāḷe evun nimitta hoy chhe. paṇ sāmbhaḷe chhe tethī tathā sambhaḷāvanār nimitta chhe tethī gnān thāy chhe em nathī. tyān to gnānanī paryāy utpanna thavānī e janmakṣhaṇ ja chhe. shrī pravachanasāranī 102 mī gāthāmān janmakṣhaṇanī vāt āve chhe. svasanmukh thaīne nirmaḷ paryāy thāy te kāḷe tevī nirmaḷatā thavāno svakāḷ ja chhe, ane nimittādi paṇ em ja chhe. chhatān rāg ke nimitta chhe māṭe nirmaḷatā thāy chhe em nathī. nirmaḷ paryāy thavānī yogyatānā kāḷe yathārtha upadeshanun nimitta hoy ane upadesh sāmbhaḷavāno vikalpa paṇ hoy paṇ tethī e nimitta ke vikalpa gnān karī de chhe em nathī.
nimittādi, vastunī janmakṣhaṇ nīpajāvanār nathī. juo, vastunī je janmakṣhaṇ chhe te janmathī vyāpta chhe, utpād utpādathī vyāpta chhe, vyay vyayathī vyāpta chhe ane dhruv dhruvathī vyāpta chhe. pravachanasāramān ā vāt līdhī chhe. ā pravachanasār to divyadhvanino sār chhe. bhagavān em kahe chhe ke-tun amārī divyadhvani sāmbhaḷe chhe ethī tane gnānanī paryāy utpanna thāy chhe em nathī, parantu gnānanī paryāyano janmakṣhaṇ chhe tethī utpanna thāy chhe.
shrī amr̥utachandrāchāryadeve paṇ chhelle kahyun chhe ke-he jīvo! hun samajāvanār chhun ane tame samajanār chho evā mohathī na nācho. vāṇī ame karī chhe em na māno. ame to gnānamān chhīe; to vāṇīne amo kem karīe? gnānamān ja hun chhun, vāṇīmān hun āvyo ja nathī tethī hun samajāvanār chhun em chhe nahi. ane vāṇīthī tane samajāyun em paṇ nathī. ā to duniyāthī tadna judī vāt chhe, bhāī
PDF/HTML Page 604 of 4199
single page version
ण वि रूवं ण सरीरं ण वि संठाणं ण संहणणं।। ५० ।।
णो पच्चया ण कम्मं णोकम्मं चावि से णत्थि।। ५१ ।।
णो अज्झप्पट्ठाणा णेव य अणुभागठाणाणि।। ५२ ।।
णेव य उदयट्ठाणा ण मग्गणट्ठाणया केई।। ५३ ।।
णेव विसोहिट्ठाणा णो संजमलद्धिठाणा वा।। ५४ ।।
_________________________________________________________________
evā e bhāvonun vyākhyān chha gāthāomān kare chheḥ-
nahi rūp ke na sharīr, nahi sansthān, sanhanane nahi; pa0.
nahi pratyayo, nahi karma ke nokarma paṇ jīvane nahīn; pa1.
adhyātmasthān na jīvane, anubhāgasthāno paṇ nahīn; pa2.
nahi udrayasthāno jīvane, ko mārgaṇāsthāno nahīn; pa3.
sthāno vishuddhi taṇān na, sanyamalabdhinān sthāno nahīn; pa4.
PDF/HTML Page 605 of 4199
single page version
जेण दु एदे सव्वे पोग्गलदव्वस्स परिणामा।। ५५ ।।
नापि रूपं न शरीरं नापि संस्थानं न संहननम्।। ५० ।।
नो प्रत्यया न कर्म नोकर्म चापि तस्य नास्ति।। ५१ ।।
नो अध्यात्मस्थानानि नैव चानुभागस्थानानि।। ५२ ।।
नैव चोदयस्थानानि न मार्गणास्थानानि कानिचित्।। ५३ ।।
नैव विशुद्धिस्थानानि नो संयमलब्धिस्थानानि वा।। ५४ ।।
_________________________________________________________________
pariṇām pudgaladravyanā ā sarva hovāthī nakkī. pap.
gāthārthaḥ– [जीवस्य] jīvane [वर्णः] varṇa [नास्ति] nathī, [न अपि गन्धः] gandh paṇ nathī, [रसः अपि न] ras paṇ nathī [च] ane [स्पर्शः अपि न] sparsha paṇ nathī, [रूपं अपि न] rūp paṇ nathī, [न शरीरं] sharīr paṇ nathī, [संस्थानं अपि न] sansthān paṇ nathī, [संहननम् न] sanhanan paṇ nathī; [जीवस्य] jīvane [रागः नास्ति] rāg paṇ nathī, [द्वेषः अपि न] dveṣh paṇ nathī, [मोहः] moh paṇ [न एव विद्यते] vidyamān nathī, [प्रत्ययाः नो] pratyayo (āsravo) paṇ nathī, [कर्म न] karma paṇ nathī [च] ane [नोकर्म अपि] nokarma paṇ [तस्य नास्ति] tene nathī; [जीवस्य] jīvane [वर्गः नास्ति] varga nathī, [वर्गणा न] vargaṇā nathī, [कानिचित् स्पर्धकानि न एव] koī spardhako paṇ nathī, [अध्यात्मस्थानानि नो] adhyātmasthāno paṇ nathī [च] ane [अनुभागस्थानानि] anubhāgasthāno paṇ [न एव] nathī; [जीवस्य] jīvane [कानिचित् योगस्थानानि] koī yogasthāno paṇ [न सन्ति] nathī [वा] athavā [बन्धस्थानानि न] bandhasthāno paṇ nathī, [च] vaḷī [उदयस्थानानि] udayasthāno paṇ [न एव] nathī, [कानिचित् मार्गणास्थानानि न] koī mārgaṇāsthāno paṇ nathī; [जीवस्य] jīvane [स्थितिबन्धस्थानानि नो] sthitibandhasthāno paṇ nathī [वा] athavā [संक्लेशस्थानानि न] saṅkaleshasthāno paṇ nathī, [विशुद्धिस्थानानि] vishuddhisthāno paṇ [न एव] nathī [वा]
PDF/HTML Page 606 of 4199
single page version
येन त्वेते सर्वे पुद्गलद्रव्यस्य परिणामाः ।। ५५ ।।
_________________________________________________________________ athavā [संयमलब्धिस्थानानि] sanyamalabdhisthāno paṇ [नो] nathī; [च] vaḷī [जीवस्य] jīvane [जीवस्थानानि] jīvasthāno paṇ [न एव] nathī [वा] athavā [गुणस्थानानि] guṇasthāno paṇ [न सन्ति] nathī; [येन तु] kāraṇ ke [एते सर्वे] ā badhā [पुद्गलद्रव्यस्य] pudgaladravyanā [परिणामाः] pariṇām chhe.
ṭīkāḥ– je kāḷo, līlo, pīḷo, rāto athavā dhoḷo varṇa chhe te badhoy jīvane nathī kāraṇ ke te pudgaladravyanā pariṇāmamay hovāthī (potānī) anubhūtithī bhinna chhe. 1. je surabhi athavā durabhi gandh chhe te badhīye jīvane nathī kāraṇ ke te pudgaladravyanā pariṇāmamay hovāthī (potānī) anubhūtithī bhinna chhe. 2. je kaḍavo, kaṣhāyalo, tīkho khāṭo athavā mīṭho ras chhe te badhoy jīvane nathī kāraṇ ke te pudgaladravyanā pariṇāmamay hovāthī (potānī) anubhūtithī bhinna chhe. 3. je chīkaṇo, lūkho, shīt, uṣhṇa, bhāre, halako, komaḷ athavā kaṭhor sparsha chhe te badhoy jīvane nathī kāraṇ ke te pudgaladravyanā pariṇāmamay hovāthī (potānī) anubhūtithī bhinna chhe. 4. je sparshādisāmānyapariṇāmamātra rūp chhe te jīvane nathī kāraṇ ke te pudgaladravyanā pariṇāmamay hovāthī (potānī) anubhūtithī bhinna chhe. pa. je audārik, vaikriyik, āhārak, taijas athavā kārmaṇ sharīr chhe te badhuy jīvane nathī kāraṇ ke te pudgaladravyanā pariṇāmamay hovāthī (potānī) anubhūtithī bhinna chhe. 6. je samachaturastra, nyagrodhaparimaṇḍaḷ, svātik, kubjak, vāman athavā huṇḍak sansthān chhe te bandhuy jīvane nathī kāraṇ ke te pudgaladravyanā pariṇāmamay hovāthī (potānī) anubhūtithī bhinna chhe. 7. je vajrarṣhabhanārāch, vajranārāch, nārāch, ardhanārāch, kīlikā athavā asamprāptāsr̥upāṭikā sanhanan chhe te badhuy jīvane nathī kāraṇ ke te pudgaladravyanā pariṇāmamay hovāthī (potānī) anubhūtithī bhinna chhe. 8. je prītirūp rāg chhe te badhoy jīvane nathī kāraṇ te pudgaladravyanā pariṇāmamay hovāthī (potānī) anubhūtithī bhinna chhe. 9. je aprītirūp dveṣh chhe te badhoy jīvane nathī kāraṇ ke te pudgaladravyanā pariṇāmamay hovāthī (potānī) anubhūtithī bhinna chhe. 10. je yathārtha tattvanī apratipattirūp (aprāptirūp) moh chhe te badhoy jīvane nathī kāraṇ ke te pudgaladravyanā pariṇāmamay hovāthī (potānī) anubhūtithī bhinna chhe. 11. mithyātva, avirati, kaṣhāy ane yog jemanān lakṣhaṇ chhe evā je pratyayo te badhāy jīvane nathī kāraṇ ke te pudgal-dravyanā pariṇāmamay hovāthī (potānī) anubhūtithī bhinna chhe. 12. je gnānāvaraṇīy, darshanāvaraṇīy, vedanīy, mohanīy, āyu, nām, gotra ane antarāyarūp karma chhe te badhuy jīvane nathī kāraṇ ke te pudgaladravyanā pariṇāmamay hovāthī (potānī) anubhūtithī bhinna chhe. 13.
PDF/HTML Page 607 of 4199
single page version
je chha paryāptiyogya ane traṇ sharīrayogya vastu(-pudgalaskandh)rūp nokarma chhe te badhuy jīvane nathī kāraṇ ke te pudgaladravyanā pariṇāmamay hovāthī (potānī) anubhūtithī bhinna chhe. 14 je karmanā rasanī shaktionā (arthāt avibhāg parichchhedonā) samūharūp varga chhe te badhoy jīvane nathī kāraṇ ke te pudgaladravyanā pariṇāmamay hovāthī (potānī) anubhūtithī bhinna chhe. 1p. je vargonā samūharūp vargaṇā chhe te badhīye jīvane nathī kāraṇ ke te pudgaladravyanā pariṇāmamay hovāthī (potānī) anubhūtithī bhinna chhe. 16. je mandatīvra rasavāḷān karmadaḷonā vishiṣhṭa nyās(-jamāv) rūp (arthāt vargaṇāonā samūharūp) spardhako chhe te badhāy jīvane nathī kāraṇ ke te pudgal dravyanā pariṇāmamay hovāthī (potānī) anubhūtithī bhinna chhe. 17. svaparanā ekapaṇāno adhyās hoy tyāre (vartatān), vishuddha chaitanyapariṇāmathī judāpaṇun jemanun lakṣhaṇ chhe evān je adhyātmasthāno te badhāy jīvane nathī kāraṇ ke te pudgaladravyanā pariṇāmamay hovāthī (potānī) anubhūtithī bhinna chhe. 18. judī judī prakr̥itionā rasanā pariṇām jemanun lakṣhaṇ chhe evān je anubhāgasthāno te badhāy jīvane nathī kāraṇ ke te pudgaladravyanā pariṇāmamay hovāthī (potānī) anubhūtithī bhinna chhe. 19. kāyavargaṇā, vachanavargaṇā ane manovargaṇānun kampan jemanun lakṣhaṇ chhe evān je yogasthāno te badhāy jīvane nathī kāraṇ ke te pudgaladravyanā pariṇāmamay hovāthī (potānī) anubhūtithī bhinna chhe. 20. judī judī prakr̥itionā pariṇām jemanun lakṣhaṇ chhe evān je bandhasthāno te badhāy jīvane nathī kāraṇ ke te pudgaladravyanā pariṇāmamay hovāthī (potānī) anubhūtithī bhinna chhe. 21. potānun phaḷ utpanna karavāmān samartha karma avasthā jemanun lakṣhaṇ chhe evān je udayasthāno te badhāy jīvane nathī kāraṇ ke te pudgaladravyanā pariṇāmamay hovāthī (potānī) anubhūtithī bhinna chhe. 22. gati, indriy, kāy, yog, ved, kaṣhāy, gnān, sanyam, darshan, leshyā, bhavya, samyaktva, sañgnā ane āhār jemanān lakṣhaṇ chhe evān je mārgaṇāsthāno te badhāy jīvane nathī kāraṇ ke te pudgaladravyanā pariṇāmamay hovāthī (potānī) anubhūtithī bhinna chhe. 23. judī judī prakr̥itionun amuk mudat sudhī sāthe rahevun te jemanun lakṣhaṇ chhe evān je sthitibandhasthāno te badhāy jīvane nathī kāraṇ ke te pudgaladravyanā pariṇāmamay hovāthī (potānī) anubhūtithī bhinna chhe. 24. kaṣhāyanā vipākanun atishayapaṇun jemanun lakṣhaṇ chhe evān je saṅkaleshasthāno te badhāy jīvane nathī kāraṇ ke te pudgaladravyanā pariṇāmamay hovāthī (potānī) anubhūtithī bhinna chhe. 2p. kaṣhāyanā vipākanun mandapaṇun jemanun lakṣhaṇ chhe evān je vishuddhisthāno te badhāy jīvane nathī kāraṇ ke te pudgaladravyanā pariṇāmamay hovāthī (potānī) anubhūtithī bhinna chhe. 26. chāritramohanā vipākanī kramashaḥ nivr̥utti jemanun lakṣhaṇ chhe evān je sanyamalabdhisthāno te badhāy jīvane nathī kāraṇ ke te pudgaladravyanā pariṇāmamay
PDF/HTML Page 608 of 4199
single page version
भिन्ना भावाः सर्व एवास्य पुंसः
तेनैवान्तस्तत्त्वतः पश्यतोऽमी
नो द्रष्टाः स्युर्द्रष्टमेकं परं स्यात्।। ३७ ।।
_________________________________________________________________ hovāthī (potānī) anubhūtithī bhinna chhe. 27. paryāpta tem ja aparyāpta evān bādar ne sūkṣhma ekendriy, dvīndriy, trīndriy, chaturindriy ane sañgnī tathā asañgnī pañchendriy jemanān lakṣhaṇ chhe evān je jīvasthāno te badhāy jīvane nathī kāraṇ ke te pudgaladravyanā pariṇāmamay hovāthī (potānī) anubhūtithī bhinna chhe. 28. mithyādraṣhṭi, sāsādan samyagdraṣhṭi, samyag mithyādraṣhṭi, asanyatasamyagdraṣhṭi, sanyatāsanyat, pramattasanyat, apramattasanyat, apūrvakaraṇ-upashamak tathā kṣhapak, anivr̥uttibādarasāmparāy-upashamak tathā kṣhapak, sūkṣhmasāmparāy-upashamak tathā kṣhapak upashāntakaṣhāy, kṣhīṇakaṣhāy, sayogakevaḷī ane ayogakevaḷī jemanān lakṣhaṇ chhe evān je guṇasthāno te badhāy jīvane nathī kāraṇ ke te pudgaladravyanā pariṇāmamay hovāthī (potānī) anubhūtithī bhinna chhe. 29. (ā pramāṇe ā badhāy pudgaladravyanā pariṇāmamay bhāvo chhe; te badhā, jīvanā nathī. jīv to paramārthe chaitanyashaktimātra chhe.)
have ā ja arthanun kaḷasharūp kāvya kahe chheḥ-
shlokārthaḥ– [वर्ण–आद्याः] je varṇādik [वा] athavā [राग–मोह–आदयः वा] rāgamohādik [भावाः] bhāvo kahyā [सर्वे एव] te badhāy [अस्य पुंसः] ā puruṣhathī (ātmāthī) [भिन्नाः] bhinna chhe [तेन एव] tethī [अन्तःतत्त्वतः पश्यतः] antardaṣhṭi vaḍe jonārane [अमी नो द्रष्टाः स्युः] e badhā dekhātā nathī, [एकं परं द्रष्टं स्यात्] mātra ek sarvoparī tattva ja dekhāy chhe-kevaḷ ek chaitanyabhāvasvarūp abhedarūp ātmā ja dekhāy chhe.
bhāvārthaḥ– paramārthanay abhed ja chhe tethī te draṣhṭithī jotān bhed nathī dekhāto; te nayanī draṣhṭimān puruṣh chaitanyamātra ja dekhāy chhe. māṭe te badhāy varṇādik tathā rāgādik bhāvo puruṣhathī bhinna ja chhe.
ā varṇathī māṇḍīne guṇasthān paryant je bhāvo chhe temanun svarūp visheṣhatāthī jāṇavun hoy to gommaṭasār ādi granthomānthī jāṇī levun. 37.
bhagavān ātmā ānandano nāth nityānand prabhu dhruv chhe. tene ā badhā bhāvo je chaitanyashaktithī shūnya chhe te nathī. te badhāy bhāvo pudgalanā pariṇām chhe tem chha gāthāomān kahe chheḥ-
PDF/HTML Page 609 of 4199
single page version
je kāḷo, līlo, pīḷo, rāto athavā dhoḷo varṇa chhe te badhoy jīvane nathī kāraṇ ke te pudgaladravyanā pariṇāmamay hovāthī anubhūtithī bhinna chhe. kāḷo, līlo, pīḷo, ityādi varṇa chhe te raṅg guṇanī paryāyo chhe ane tethī te pudgaladravyanā pariṇāmamay chhe. bhāṣhā juo. ‘pudgalanā pariṇām’ em na kahetān ‘pudgaladravyanā pariṇāmamay’ em kahyun chhe. raṅgaguṇanī e saghaḷī paryāyo pudgaladravyanā pariṇāmamay hovāthī (potānī) anubhūtithī bhinna chhe. ahīn jīvadravyathī bhinna na kahetān, anubhūti ke je paryāy chhe tenāthī bhinna kahyun chhe. āshay em chhe ke chaitanyasvabhāvī nij ātmāno anubhav thatān, anubhūtimān ā raṅganī pāñchey paryāyothī hun bhinna chhun evun gnān thāy chhe. paryāy svadravya taraph vaḷatān je anubhūti thāy te anubhūtithī ā raṅganī pāñche paryāyo bhinna rahī jāy chhe. 73mī gāthāmān ‘sarva kārakonā samūhanī prakriyāthī pār ūtarelī je nirmaḷ anubhūti’-em anubhūtinun vyākhyān chhe te trikāḷī shuddha anubhūtisvarūp bhagavān ātmā sambandhī chhe. te bījī vāt chhe. ahīn to em levun chhe ke parathī khasīne svadravyamān ḍhaḷatān je svānubhūti thāy chhe te svānubhūtithī raṅganī pāñchey paryāyo bhinna chhe.
2. je surabhi athavā durabhi gandh chhe te badhīy jīvane nathī. ‘samayasār nāṭak’mān āve chhe ke munino shvās sugandhamay hoy chhe. jemane ghaṇī nirmaḷatā pragaṭī chhe ane jeo atīndriy ānandanī mojamān paḍayā chhe teo kogaḷā na kare topaṇ dānt pīḷā thatā nathī. nirmaḷatānī dashāmān munine shvāsamān paṇ sugandh āve chhe. ahāhā! bhagavān nirmaḷānand prabhu jyān jāgīne antarano paṭāro (nidhi) khole chhe ane andar jue chhe tyān paryāyamān atīndriy ānand āve chhe ane shvāsamān sugandh āve chhe. chhatān te sugandhathī ātmā (muni) bhinna chhe. kāraṇ ke pudgaladravyanā pariṇāmamay hovāthī surabhi athavā durabhi je gandhanī paryāy chhe te anubhūtithī bhinna chhe. eṭale ke jyāre svarūpano anubhav thāy chhe tyāre te gandhathī bhinna paḍe chhe. bhinna chhe em kayāre kahevāy? ke jyāre gandhathī khasīne ātmānī anubhūtimān āve tyāre bhinna chhe em yathārthapaṇe kahevāy.
3. je kaḍavo, kaṣhāyalo, tīkho, khāṭo athavā mīṭho ras chhe te badhoy jīvane nathī kāraṇ ke te pudgaladravyanā pariṇāmamay hovāthī anubhūtithī bhinna chhe ātmānī anubhūtithī pāñchey ras-paryāy bhinna chhe.
4. tevī rīte je chīkaṇo, lūkho, shīt, uṣhṇa, bhāre, halako, komaḷ athavā kaṭhor sparsha chhe te badhoy jīvane nathī kāraṇ ke te pudgaladravyanā pariṇāmamay hovāthī anubhūtithī bhinna chhe.
pa. have pāñchamā bolamān uparanā chārey bolane bhegā karīne kahe chhe ke-je
PDF/HTML Page 610 of 4199
single page version
sparshādi sāmānyapariṇāmamātra rūp chhe te jīvane nathī kāraṇ ke te pudgaladravyanā pariṇāmamay hovāthī anubhūtithī bhinna chhe.
6. je audārik, vaikriyak, āhārak, taijas athavā kārmaṇ sharīr chhe te badhuy jīvane nathī. juo, kārmaṇ sharīr paṇ jīvane nathī, jīvamān nathī kāraṇ ke te jaḍanā pariṇām hovāthī bhinna svatantra chhe. ātmāne ane tene nimitta-naimittik sambandh paṇ ahīn kahevāmān āvyo nathī. ahīn evī shailī līdhī chhe ke pudgalanā pariṇāmane ātmadravyathī bhinna na kahetān anubhūtithī bhinna kahyā chhe. jeṇe parathī bhinna paḍīne anubhūti vaḍe ātmāne jāṇyo chhe tene te sarva par chhe. sanskr̥it ṭīkāmān ‘potānī anubhūti’ tevo pāṭh nathī. paṇ paṇḍit shrī jayachandajīe ‘potānī anubhūti’ em līdhel chhe tethī ahīn ‘potānī’ shabda kaunsamān lakhel chhe. ahā! ātmā akhaṇḍ nirmaḷānandasvarūp vastu chhe ane tenī nirmaḷ dashā te anubhūti chhe. parathī bhinna paḍīne ātmasanmukh thaī ātmāne jāṇatān anubhūtinī nirmaḷ dashā pragaṭ thāy chhe. te anubhūtithī kārmaṇasharīr ādi bhinna chhe em ahīn kahe chhe.
pañchādhyāyīmān (nayābhāsanā prakaraṇamān) evo prashna uṭhāvyo chhe ke sharīr ane ātmāne rktākarma sambandh to nathī, parantu nimit-naimittik sambandh to chhe ne? enā uttararūpe tyān (padya pa71mān) kahyun chhe ke dravya svayam svataḥ pariṇamanashīl chhe to nimittapaṇānun shun kām chhe? juo bhāī, sharīr potānā kāraṇe pariṇame chhe ane ātmā paṇ potānā kāraṇe pariṇame chhe. potānī meḷe pariṇamavāno te darekano svabhāv chhe. dravya svataḥ pariṇamanashīl chhe em tyān līdhun chhe. tyāre koī kahe ke-
prashnaḥ– koī vakhate upādānathī thāy ane koī vakhate nimittathī thāy em syādvād karo ne?
uttaraḥ– bhāī, kārya hammeshā nij upādānathī ja thāy ane kadīy nimittathī na thāy e syādvād chhe. nimitta to par vastu chhe. tenun pariṇaman tene laīne ane svanun pariṇaman svane laīne chhe. temān nimittanun shun kām chhe? tyāre te kahe chhe ke sharīr chāle chhe temān ātmānun nimitta to chhe ne? bhāī, nimitta to chhe, paṇ nimitta chhe eno artha shun? shun nimitta chhe māṭe sharīr chāle chhe, pariṇame chhe? tathā ātmānī anubhūtinun pariṇaman, shun sharīr chhe tethī thāy chhe? ā je ātmānubhūti thaī chhe te shun kārmaṇasharīranā udrayanā abhāvane kāraṇe thaī chhe-em chhe? nā, em chhe ja nahi. (darekanun pariṇaman svatantra chhe) banārasīdāse paṇ kahyun chheḥ-
jyān potānun baḷ (upādān shakti) chhe tyān nimitta shun kare? sva ane paranun
PDF/HTML Page 611 of 4199
single page version
ekapaṇun traṇakāḷamān thatun nathī. māṭe nimitta chhe tethī potānāmān pariṇaman thāy chhe em chhe ja nahi. sharīranun pariṇaman, jīvanun nimitta chhe tethī thayun chhe ke jīvanī anubhūtinun pariṇaman, nimitta chhe māṭe thayun chhe em nathī. sharīranī pariṇati sharīramān ane ātmānī pariṇati ātmāmān chhe. ātmānā nimitte sharīramān pariṇati thaī chhe em nathī. tathā karmanā udrayano abhāv chhe māṭe anubhūtinun pariṇaman thayun chhe em paṇ nathī. vastunun svarūp ja āvun chhe. koī vakhate nimittathī ane koī vakhate upādānathī kārya thāy e syādvād nathī paṇ phudaḍīvād chhe, mithyāvād chhe. traṇe kāḷ ane traṇe lokamān chaitanyanī ke jaḍanī kramabaddha pariṇati potapotānā upādānathī thāy chhe. emān paranī rañchamātra apekṣhā nathī. upādānanun pariṇaman nimittathī hammeshān nirapekṣha ja thāy chhe.
ahīn to visheṣh kārmaṇ sharīranī vāt levī chhe. kārmaṇ sharīr nimitta chhe māṭe jīvamān (rāgādi) pariṇaman thāy chhe ke jīvamān svānubhūti pragaṭ thaī māṭe kārmaṇ sharīr akarma avasthā rūp thāy chhe em nathī. evo e be vachche koi sambandh nathī. ahīn kahe chhe ke kārmaṇ sharīr ādi jīvane nathī kāraṇ ke te pudgalanā pariṇāmamay hovāthī anubhūtithī bhinna chhe. kahevun chhe to ātmāthī bhinna paṇ ahīn anubhūtithī bhinna kahyun kemake e sarva sharīrathī bhinna paḍī nij chaitanyasvabhāvī ātmānun lakṣha karatān je svānubhūti pragaṭ thaī te svānubhūtimān hun dehathī bhinna chhun evo nij chaitanyasvarūp vastuno anubhav thāy chhe. bahu jhīṇī vāt, bhāī.
juo, paramāṇu ane ātmāno svatantra nirbādh pariṇamanasvabhāv hovāthī teo kramapravāharūpe nirantar pariṇamyā kare chhe. temān bījo hoy to pariṇame em chhe ja nahi. kāḷadravya na hoy to pariṇaman na thāy em jyān kahyun chhe tyān to (yathārtha nimittanun gnān karāvī) kāḷadravyane siddha karavānun prayojan chhe. kharekhar to sarva dravyono svatantra pariṇamanasvabhāv chhe. tyān koī kahe ke kāḷadravya pariṇamanamān nimitta to chhe ne? (nimitta chhe enī koṇ nā pāḍe chhe?) paṇ tethī sarva dravyomān thatun pariṇaman shun kāḷadravyane līdhe chhe? (nā, em nathī). darek padārthanun pariṇaman potānā kāraṇe ja chhe. darek padārtha te te samaye kramasar-kramabaddha pravāharūpe pariṇame chhe.
pravachanasār gāthā 93mān dravya sambandhī vistārasamudāy ane āyatasamudāyanī vāt āve chhe. dravyamān je anantaguṇo ek sāthe chhe te vistārasamudāy chhe ane kramapravāharūpe doḍatī je paryāyo chhe te āyatasamudāy chhe. tyān paryāyo je chhe te dhārāvahī doḍatā kramabaddha-pravāharūpe chhe. vaḷī emān ja (pravachanasāramān) gāthā 102mān darek padārthanī janmakṣhaṇanī vāt chhe. eṭale ke padārthamān je te paryāyano janma-utpatti thavāno potāno kāḷ chhe tethī te thāy chhe. nimitta chhe māṭe te paryāy utpanna thāy chhe em nathī. nimitta
PDF/HTML Page 612 of 4199
single page version
nimittamān chhe ane upādān (vastu) upādānamān chhe. koīpaṇ samaye jo nimittane laīne upādānamān pariṇaman thāy to kramapravāharūpe upādān-vastu pariṇame chhe e kayān rahyun? pratyek vastumān paryāyano kramabaddha pravāh thāy chhe ane te doḍato thāy chhe. eṭale vachche ek samayano paṇ āntaro paḍato nathī. te paryāyonā pravāhamān vastumān svakāḷe je paryāy utpanna thāy tyāre nimitta ho bhale, paṇ temān nimitta shun (kārya) kare? nimitta to nimittanā svakāḷamān chhe; bas, eṭalun ja.
darek dravyanī kāḷalabdhi hoy chhe. chhaye dravya kāḷalabdhi sahit chhe. eṭale ke dravyanī je samaye je paryāy thāy chhe te tenī kāḷalabdhi chhe. te samaye nimitta ho bhale, paṇ nimittanā kāraṇe paryāy thaī chhe em nathī. paryāy svakāḷe potāthī ja thāy chhe, nimittathī nahi-em kahevun te anekānta chhe, syādvād chhe. be kāraṇathī kārya thāy chhe em kahyun hoy tyān to nimittanun gnān karāvavānun prayojan chhe. nishchayathī to te te samayanun kārya potāthī ja thayun chhe. ā nishchay rākhīne nimittanun gnān karāvavā vyavahārathī kahevāy chhe ke be kāraṇathī kārya thayun chhe, ane tyāre pramāṇagnān thāy chhe. pramāṇagnānamān, kārya potāthī ja thāy chhe e nishchayanī vāt rākhīne, nimittanun gnān karāvavā nimittathī thāy chhe em kahyun chhe. pramāṇagnānamān, nishchayano niṣhedh karīne nimittathī kārya thāy chhe em kahyun nathī. pramāṇagnānamān, je pariṇaman thāy chhe te nishchayathī sva-āshraye potāthī ja thāy chhe e vāt rākhīne pramāṇanun gnān karāvavā nimittane bheḷavyun chhe. jo nishchayane chhoḍī de to pramāṇagnān ja sāchun na thāy. nishchayanī vātane jem chhe tem (yathārtha) rākhīne pramāṇagnān karāvyun chhe. upādānanun yathārtha gnān karāvīne nimittanun gnān karāvyun chhe.
nayachakramān āve chhe ke-pramāṇ pūjya nathī paṇ nishchayanay pūjya chhe.
prashnaḥ– pramāṇ kem pūjya nathī?
uttaraḥ– kāraṇ ke emān paryāyano (vyavahārano) niṣhedh thato nathī. jyāre nishchayanayamān paryāyano niṣhedh thāy chhe.
prashnaḥ– nishchayanayamān to ek dravya ja mātra chhe, jyāre pramāṇagnānamān to dravya-paryāy banney āve chhe. māṭe te pramāṇagnān pūjya kem nahi?
uttaraḥ– kāraṇ ke nishchayanayamān paryāyano niṣhedh chhe ane svano āshray chhe. paryāyanā niṣhedhapūrvak svano āshray kare chhe tethī nishchayanay pūjya chhe. āvī khullī chokhkhī vāt chhe. koī bījā prakāre māne to māno, paṇ tethī vastusvarūp kāī badalāī jatun nathī.
prashnaḥ– jo upādānathī ja (kārya) thatun hoy to āpe bolavānī (pravachan karavānī) kāī jarūr nathī. paṇ āp bolo to chho? āp nimittano āshray jyāre lo chho tyāre to bījāne samajāvī shako chho. māṭe nimitta siddha thaī gayun.
PDF/HTML Page 613 of 4199
single page version
uttaraḥ– bhagavān! nimitta to chhe. (chhe eno koṇ niṣhedh kare?). paṇ nimitta kare shun? bhāī! sharīranā ekeek rajakaṇano te te kāḷe pariṇamavāno svabhāv chhe tethī te potānā kāraṇe svakāḷe pariṇame chhe. temān nimittano dāv ja kayān chhe? ramatamān dāv āve tyāre pāsā nākhe chhe. paṇ ahīn to nimittano dāv ja āvato nathī. kahyun chhe ne ke-
jem sūryano rath ek paiḍāthī chāle chhe tem darek padārtha ekalā potānā pariṇaman- svabhāvathī ja pariṇame chhe, temān bījānī apekṣhā nathī. samyagdarshan-gnān-chāritrarūp shuddharatnatrayanā pariṇamanamān paṇ paranī apekṣhā nathī. shrī niyamasāranī bījī gāthānī ṭīkāmān āve chhe ke ‘nij paramātmatattvanān samyak-shraddhān-gnān-anuṣhṭhānarūp shuddharatnatrayātmak mārga param nirapekṣha hovāthī mokṣhano upāy chhe.’ ām nishchay mokṣhamārgane vyavahāranī ke nimittanī apekṣhā chhe ja nahi. ā param vītarāganā shāstranun kathan chhe.
prashnaḥ– to vyavahāranay shī rīte prayojanavān chhe?
uttaraḥ– tene jāṇavo te prayojanavān chhe. bāramī gāthānī ṭīkāmān āve chhe ke vyavahār jāṇelo prayojanavān chhe. te kaī rīte? ke nishchayasvabhāvano āshray thatān svānubhūti pragaṭ thāy chhe, samyagdarshan thāy chhe chhatān paryāyamān apūrṇatā tathā rāgano ashuddhatāno bhāg te te kāḷe hoy chhe. tene te te kāḷe jāṇavo-‘तदात्वे प्रयोजनवान्’ prayojavān chhe. jyān sudhī pūrṇa shuddhatā thāy nahīn tyān sudhī paryāyamān je ashuddhatāno bhāg chhe tene te samaye jāṇavo-em vyavahāranay jāṇelo prayojanavān chhe. vyavahāranay chhe, vyavahāranayano viṣhay paṇ chhe; parantu vyavahāranay jāṇelo prayojanavān chhe, ādarelo nahi.
trikāḷī shuddha dravya chhe te nishchayanayano viṣhay chhe. jyāre paryāyamān je sādhakapaṇun chhe, apūrṇatā chhe arthāt shuddhatā tem ja ashuddhatānā ansho chhe e badho vyavahāranayano viṣhay chhe. tene te kāḷe jāṇelo prayojanavān chhe. vyavahāranay āshray karavā lāyak nathī māṭe vyavahāranay chhe ja nahi em nathī. jo vyavahāranay hoy ja nahi to chothun, pāñchamun, chhaṭhṭhun, ādi guṇasthāno banashe ja nahi. ane to pachhī tīrthano ja nāsh thashe, arthāt paryāyanā je bhed chhe te raheshe ja nahi. māṭe jem nishchayanayano viṣhay chhe, tem vyavahāranayano paṇ viṣhay to chhe paṇ te āshray karavā lāyak nathī em yathārtha samajavun.
ahīn kārmaṇ sharīranī vāt chāle chhe. je karmano udray chhe te jaḍanī paryāy chhe, pudgalanā pariṇāmamay chhe. māṭe te bhagavān ātmāthī bhinna chhe em kahe chhe. pāṭhamān to sharīrane ātmāthī bhinna na kahetān anubhūtithī bhinna kahyun chhe, kemake rāg, karma ane sharīranī pariṇatithī lakṣha chhoḍīne jeṇe ek chaitanyasvabhāvī ātmānā lakṣhe anubhūti pragaṭ karī chhe tene teo bhinna chhe em jaṇāy chhe. sharīrādine kahevā chhe to ātmāthī bhinna, paṇ
PDF/HTML Page 614 of 4199
single page version
jyāre sharīrādithī bhinna pariṇati kare tyāre bhinna chhe em khyāl āve ne? tethī te sharīrādi anubhūtithī bhinna chhe em ahīn kahyun chhe.
audārik sharīr pudgalamay pariṇām chhe. tenun kṣhaṇe kṣhaṇe je pariṇaman thāy chhe te jaḍ pudgalamay chhe. te jīvamay nathī ke jīvanā pariṇāmamay nathī. andar ātmā chhe māṭe te chāle chhe, pariṇame chhe em nathī. tevī rīte rāganun nimitta chhe māṭe kārmaṇ sharīranun pariṇaman thāy chhe em nathī. rāg chhe māṭe te vakhate karmane chāritramohapaṇe pariṇamavun paḍe chhe em nathī. te vakhate paramāṇumān te rīte pariṇamavāno svakāḷ chhe tethī te rīte te pariṇame chhe. emān rāganī kāī apekṣhā nathī. tem āhārak r̥uddhidhārī munine prashna pūchhavāno vikalpa āvyo māṭe āhārak sharīr banyun em nathī. te samaye āhārak sharīrano pariṇamavāno kāḷ hato māṭe te āhārak sharīr banyun chhe. jīve tene banāvyun em kahevun e badhī (vyavahāranī) vāto chhe.
vaikriyak sharīr anek rūp dhāraṇ kare chhe. te vaikriyak sharīranā paramāṇuonī paryāy pudgalamay chhe. jīvanī ichchhā chhe māṭe te anek rūp dhāraṇ kare chhe em nathī. je te kṣhaṇe je rūpe pariṇamavāno teno svakāḷ chhe te rūpe te svayam pariṇame chhe. ā pramāṇe audārik, vaikriyak, āhārak, taijas ane kārmaṇ sharīr-badhāy jīvane nathī, kāraṇ ke te pudgal-dravyanā pariṇāmamay hovāthī potānī anubhūtithī bhinna chhe. nij shuddha paramātmānī anubhūtimān teo bhinna bhāse chhe tethī te jīvane nathī. parathī bhinna paḍīne jyāre ātmānubhūti kare chhe tyāre te anubhūtithī sharīranā pariṇām tadna bhinna rahī jāy chhe.
juo, audārik, vaikriyak, ādi sharīr (sharīrapaṇe) chhe kharān, paṇ te badhāy jīvane nathī. jīv to sharīr vināno chaitanyarūpe trikāḷ chhe. vishvamān vastuo anant chhe. je anant chhe te anantapaṇe kayāre rahe? ke jyāre ekabījānā kāryane kare nahi tyāre. ekabījāmān bhaḷe nahi to anant anantapaṇe rahe. jo ekathī bījānun kārya thāy to pr̥uthakpaṇe anant vastu rahe nahīn. jo darek vastunī pariṇati potāthī thāy ane bījāthī na thāy em rahe to ja anant vastuonī anantapaṇe hayātī siddha thāy. tethī jīv ane audārik ādi sharīr jem chhe tem pr̥uthak pr̥uthak samajavān joīe.
7. samachaturastrrasansthān je sharīrano ākār chhe te paṇ pudgalamay pariṇām chhe. te tenā potānā kāraṇe thāy chhe. nāmakarmano udray nimitta chhe māṭe thāy chhe em nathī. ahā! gajab vāt chhe! andar puṇyano udray chhe māṭe paisā āve chhe em nathī, kāraṇ ke udayanā pariṇām bhinna chhe ane je paisā āve chhe enī pariṇati bhinna chhe. māṭe karmane laīne paisā āve chhe e vāt yathārtha nathī. sātānā udrayane laīne anukūḷ sañjogo maḷe chhe em kahevun e paṇ kathanamātra chhe, vastusvarūp em nathī. tevī rīte asātānā udrayane
PDF/HTML Page 615 of 4199
single page version
laīne sharīramān rog thāy chhe te paṇ nimittanun kathan chhe. bākī to sharīranā paramāṇuone rogarūpe pariṇamavāno kāḷ hovāthī rogarūpe pariṇame chhe. samachaturastra sansthānanī jem nyagrodhaparimaṇḍaḷ, svāti, kubjak, vāman athavā huṇḍak sansthān-te badhāy jīvane nathī kāraṇ ke te pudgaladravyanā pariṇāmamay hovāthī anubhūtithī bhinna chhe. ā sharīrano je ākār chhe te badho jaḍano ākār chhe, pudgalanā pariṇāmamay chhe. ātmāne laīne temān kāī thāy chhe em to nathī, paṇ pūrve je shubhāshubhabhāv karelā tyāre je karma bandhāyān hatān te karmane laīne emān kāī thāy chhe em paṇ nathī.
8. have sanhanananī-hāḍakānnī majabūtāīnī vāt kare chhe. vajrarṣhabhanārāch sanhanan vinā kevaḷagnān na thāy em āve chhe ne? bhāī, nishchayathī to kevaḷagnānanī paryāy potānā kāraṇe thāy chhe, dravyanā tathā guṇanā kāraṇe thāy chhe em paṇ nathī. te paryāyanun pariṇaman, potānā ṣhaṭkārakathī te rūpe pariṇamavāno kāḷ chhe tethī thāy chhe, vajrarṣhabhanārāch sanhanan nimitta chhe māṭe kevaḷagnān thāy chhe em nathī. strīne traṇ sanhanan hoy chhe, ane tethī tene kevaḷagnān thāy nahīn em shāstramān āve chhe. e to strī paryāyamān kevaḷagnān thavānī yogyatā nathī tethī thatun nathī tyāre nimitta kevun hoy chhe tenun tyān gnān karāvyun chhe. strīnun sharīr chhe māṭe sādhupaṇun āvatun nathī em nathī. parantu strīno deh hoy tene ātmānī pariṇatinun chhaṭhṭhun guṇasthān āve evī yogyatā ja hotī nathī em nimittanun tyān yathārtha gnān karāvyun chhe.
jene pūrṇagnān thavānun chhe tenā sharīranī dashā nagna ja hoy chhe. vastra hoy ane munipaṇun āve tathā vastra sahitane kevaḷagnān thāy e vastunun svarūp ja nathī. chhatān paradravya chhe māṭe kevaḷagnān nathī em nathī. bhāre vichitra! ek bāju em kahe ke vastra sahitane munipaṇun āve nahīn ane vaḷī pāchhun em kahe ke paradravya nukashān kare nahi! bhāī, munipaṇānī dashā chhe te samvar-nirjarānī dashā chhe. have je samvar-nirjarānī dashā chhe te kāḷamān vikalpanī eṭalī ja maryādā chhe ke temān vastrādigrahaṇano (hīn) vikalpa hoī shake nahīn. tethī jene vastra-grahaṇano vikalpa chhe tene te bhūmikāmān munipaṇun sambhavit nathī. tethī je koī vastra sahit munipaṇun māne chhe tene āsravasahit sātey tattvanī bhūl chhe. tethī to shrī kundakundāchāryadeve kahyun chhe ke vastrano dhāgo paṇ rākhīne jo koī munipaṇun māne ke manāve to te nigodamān jāy chhe. (aṣhṭapāhuḍ) ahīn kahe chhe ke sanhananamātra jīvane nathī. je vajrarṣhabhanārāch, vajranārāch, nārāch, ardhanārāch, kīlikā, athavā asamprāptāsr̥upāṭikā sanhanan chhe te badhuy jīvane nathī kāraṇ ke te pudgaladravyanā pariṇāmamay hovāthī anubhūtithī bhinna chhe.
PDF/HTML Page 616 of 4199
single page version
9. have rāganī vāt kare chhe. je prītirūp rāg chhe te badhoy jīvane nathī. ā dayā, dān, vrat, tap, bhakti ityādi shubharāg chhe-te badhoy jīvane nathī, kāraṇ ke te pudgaladravyanā pariṇāmamay chhe ane tethī anubhūtithī bhinna chhe. ākarī vāt, bhāī! ahīn kahe chhe ke je mahāvratanā pariṇām chhe te pudgalanā pariṇām chhe. svabhāvamān to evo koī guṇ nathī je rāgarūpe pariṇame. chhatān paryāyamān je rāg thāy chhe te nimittane ādhīn thatān thāy chhe. māṭe je rāg thāy chhe tene pudgalanā pariṇāmamay kahyo chhe. juo, vyavahāraratnatrayanā bhāvane paṇ pudgalanā pariṇām kahyā chhe. māṭe je vyavahāraratnatrayathī nirjarā thavī māne chhe te achetan pudgalathī chaitanyabhāv thavo māne chhe. paṇ e bhūl chhe.
bhagavān ātmā chaitanyasvarūp gnānapuñjī prabhu ānandano kand chhe prītirūp rāg saghaḷoy tene nathī kem ke te pudgalanā pariṇāmamay chhe. trikāḷī shuddha chaitanyanā antaramān ḍhaḷelī paryāy je anubhūti te anubhūtithī rāg bhinna rahī jāy chhe. ahāhā....! trikāḷī shuddha upādānamān nimagna thayelī anubhūtithī rāg saghaḷoy bhinna rahī jāy chhe. bhāī! jene prītirūp rāgano prem chhe, mand rāgano prem chhe tene kharekhar pudgalano prem chhe, tene ānandano nāth bhagavān ātmāno prem nathī. jene shubharāgano prem chhe te ātmānā paḍakhe chaḍayo ja nathī. tene ātmā pratye anādar chhe. ahīn kahe chhe ke svadravyanā āshraye je nirmaḷ anubhūti pragaṭ thāy chhe te anubhūtithī shubhāshubh saghaḷoy rāg par tarīke bhinna rahī jāy chhe tethī rāg badhoy jīvane nathī.
prashnaḥ– rāgane pudgal pariṇāmamay kem kahyo? shāstramān to em āve chhe ke jīvane dasamā guṇasthān sudhī rāg hoy chhe?
uttaraḥ– bhāī! rāg chhe te vastudraṣhṭithī jotān svabhāvabhūt nathī. rāgamān chaitanyanā nūrano ansh nathī. ātmā chinmātrasvarūp bhagavān anantashaktithī maṇḍit mahimāvant padārtha chhe, paṇ temān ekey shakti evī nathī je rāg utpanna kare, vikārarūpe pariṇame. chhatān paryāyamān je rāg thāy chhe te paryāyano dharma chhe. nimittane ādhīn thaī pariṇamatān paryāyamān rāg thāy chhe. (svabhāvane ādhīn thatān rāg thato nathī). tathā te svānubhūtithī bhinna paḍī jāy chhe. māṭe asaṅkhyāt prakāre thato saghaḷoy shubhāshubh rāg, jīvasvabhāvarūp nahi hovāthī tathā anubhūtithī bhinna paḍī jato hovāthī nishchayathī pudgal pariṇāmamay kahyo chhe. joke ashuddha nishchayathī rāgane jīvanī paryāy kahī chhe, parantu ashuddha nishchay chhe e ja vyavahāranay chhe. paryāyanun yathārtha gnān karāvavā siddhāntamān ashuddhanishchayanayathī eṭale ke asadbhūt vyavahāranayathī dasamā guṇasthān sudhī jīvane rāg hoy chhe em kahyun chhe. vāstavamān rāg pararūp achetan jaḍ pudgal- pariṇāmamay chhe. rāg jo jīvano hoy to kadīy jīvathī bhinna paḍe nahi tathā jīvanī je (rāg rahit) nirmaḷ anubhūti
PDF/HTML Page 617 of 4199
single page version
thāy chhe te thāy ja nahi. bhāī! ā to vītarāg sarvagnano mārga koī alaukik chhe! (tene khūb ruchithī samajavo joīe).
10. je aprītirūp dveṣh chhe te badhoy jīvane nathī. asaṅkhya prakāranā je aṇagamārūp dveṣhanā bhāv chhe te badhāy jīvane nathī kāraṇ ke jyāre anubhūti thāy chhe tyāre te dveṣhabhāv bhinna rahī jāy chhe. dveṣhabhāvamān chaitanyanā gnānano ansh nathī. tethī te jīvathī anya ajīv pudgal-pariṇāmamay chhe. ā ajīv adhikār chāle chhe ne? jīv to chaitanyamay chitsvarūp chhe. tenī chaitanyashaktino ansh dveṣhamān nathī. māṭe dveṣh saghaḷoy achetan ajīv chhe kemake anubhūtithī te bhinna chhe.
11. je yathārtha tattvanī apratipattirūp moh chhe te badhoy jīvane nathī. vāstavik chidghanasvarūp chidānandamay ātmānī viparīt mānyatārūp moh chhe. evo mohabhāv badhoy ātmāne nathī kāraṇ ke te pudgalapariṇāmamay hovāthī potānī anubhūtithī bhinna chhe. ahāhā! jeṇe nij chaitanyamay svadravyano āshray līdho chhe te mithyātvanā pariṇāmathī bhinna paḍī jāy chhe. tenāmān mithyātvanā pariṇām rahetā nathī em ahīn kahe chhe. chaitanyanā sattvarūp je ātmā chhe tenāthī anek viparīt mānyatārūp moh chhe. e saghaḷoy moh jīvane nathī kemake chaitanyanā sattvamān teno pravesh nathī ane shuddha chaitanyano ekano anubhav karatān e badhīy mithyā mānyatārūp mithyātvano nāsh thai jāy chhe. jagatamān tattvanā svarūpathī viparīt anek mithyā mānyatāo hoy chhe. te badhīy jaḍ pudgalanā pariṇāmamay hovāthī svānubhūtithī bhinna chhe. eṭale ke svānubhūti thatā e badhīy mithyā mānyatāono abhāv thaī jāy chhe māṭe te jīvane nathī.
12. have āstravanī vāt kare chhe. mithyātva, avirati, kaṣhāy ane yog jemanān lakṣhaṇ chhe evā je pratyayo eṭale ke āsravo-te badhāy jīvane nathī. ahīn kaṣhāyamān pramād garbhit thaī jāy chhe. ahīn malin paryāyane-bhāvāsravane pudgalanā pariṇāmamay kahyā chhe, kāraṇ ke pote jyān chaitanyamūrti bhagavān ātmāno āshray kare chhe tyān āsravanā pariṇām anubhūtithī bhinna rahī jāy chhe. mithyātva to tyāre na ja hoy paṇ anya āsravo paṇ bhinna rahī jāy chhe. ā jaḍ mithyātvādinī vāt nathī. ā to je malin pariṇāmarūp āsravo-mithyātvabhāv, aviratibhāv, chhaṭhṭhā guṇasthānano pramād kaṣhāyabhāv, ane yog chhe te jīvanā pariṇām nathī kemake te anubhūtithī bhinna chhe. jo te chaitanyasvarūp jīvanā pariṇām hoy to sadāy chaitanyanī sāthe rahe. paṇ em nathī kemake chaitanyanā anubhavathī teo bhinna rahī jāy chhe.
ātmā shuddha chaitanyamūrti bhagavān chhe. tenā pariṇām, gnān ane ānandamay ja hoy chhe. chitshakti jenun sarvasva chhe evī chaitanyamay vastunā pariṇām chaitanyanī jātanā ja
PDF/HTML Page 618 of 4199
single page version
hoy. shuddha chaitanyasvabhāvanā āshraye utpanna thayel pariṇām shuddha chaitanyamay ja hoy. parantu ā āsravo badhāy pudgal pariṇāmamay hovāthī svānubhūtithī bhinna chhe. tethī te jīvane nathī. aho! āchāryadeve svabhāvanī draṣhṭi karī svānubhūtinī nirmaḷ pariṇati pragaṭ karavānī shun preraṇā karī chhe!
to mokṣhamārgaprakāshakamān sātamā adhikāramān shrīmān paṇḍitapravar ṭoḍaramalajīe em kahyun chhe ke-‘bhāvakarma e ātmāno bhāv chhe ane te nishchayathī ātmāno ja chhe, parantu karmanā nimittathī thāy chhe tethī vyavahārathī tene karmano kahīe chhīe’ vaḷī pañchāstikāyamān paṇ bhāvakarma ātmāno bhāv chhe em kahyun chhe. te bhāvakarma thāy chhe te potāno chhe ane potāthī thāy chhe em temān kahyun chhe. karmano kahevo e to nimittathī-vyavahārathī kahevāy chhe. nishchayathī to vikāranā pariṇām jīvamān thāy chhe ane tene jīv kare chhe. upar kahyun te banne shāstromān shailī judī chhe. emān rāg potānī paryāyamān thāy chhe te tem gnān karāvavānun prayojan chhe. (svabhāvane oḷakhe nahi ane) koī em mānī le ke āsravanā pariṇām jaḍathī chhe ane jaḍanā chhe tene paryāyanun yathārtha gnān karāvavā em kahyun ke bhāvakarma jīvanā pariṇām chhe. (anyathā te āsravothī nivr̥utta thavā shā māṭe upāy kare?)
ahīn ā gāthāmān apekṣhā judī chhe. bhāvakarma pratham ātmānā (avasthāmān) siddha karī pachhī te jīvane nathī em kahyun chhe. ahāhā! ātmā chaitanyasvarūp gnāyakasvabhāvī ākhun abhed chaitanyadaḷ chhe. eno anubhav karatān āsravo anubhavamān (gnānamān) svapaṇe āvatā nathī, judā ja rahī jāy chhe. māṭe teo nishchaye jīvanā nathī. ahīn draṣhṭi apekṣhāe kathan karyun chhe. bhāī! vītarāg parameshvarano mārga sūkṣhma chhe. (jyān je shailī hoy te yathārtha samajavī joīe)
ek bīju em kahe ke mithyātvanā be prakār chhe, ek jīv mithyātva ane bīju ajīv mithyātva. (samayasār gāthā 164/6p) bhāī! e kaī apekṣhāe kahyun chhe? e to jīvanā pariṇām jīvamān ane jaḍanā pariṇām jaḍamān eṭalun batāvavā kahyun chhe. jyāre ahīn to kahe chhe ke chaitanyasvarūp je trikāḷī shuddha ātmā chhe tenā te āsrav pariṇām nathī, kāraṇ ke anubhūtinī paryāy nij chaitanyasvabhāvamān ḍhaḷatān te āsravo anubhūtithī bhinna rahī jāy chhe, anubhavamān āvatā nathī. bhāī, ā to antaranā anubhavanī vāt chhe. te kāī korī paṇḍitāīthī pār paḍe em nathī.
ahāhā....! chaitanyasvarūpī je jīvavastu chhe tene mithyātvādi āsravo nathī. kem tene nathī? kemake chaitanyasvarūp bhagavānanī anubhūti karatān te āsravo judā rahī jāy chhe. tenun (āsravanun) astitva bhale ho, parantu te astitva par ajīv tarīke rahī jāy chhe. āsravo jīvane nathī tethī teo paryāyamān tadna utpanna ja thatā nathī em nathī. e
PDF/HTML Page 619 of 4199
single page version
to āgaḷanā guṇasthāne jāy tyāre (kramashaḥ) utpanna na thāy. parantu nīchenā guṇasthāne (yathāsambhav) utpanna to thāy chhe, parantu anubhūtimān āvatā nathī. ātmānubhav thatān mithyātvanā pariṇām to utpanna ja thatā nathī. parantu bījā āsravo to chhe. parantu svarūpamān ḍhaḷelī je anubhūti te anubhūtithī teo bhinna rahī jāy chhe māṭe te jīvanā nathī, pudgalanā pariṇām chhe. aho vastunun svarūp! aho samayasār! emān keṭakeṭalun bharyun chhe, hen!
tyāre koī vaḷī em kahe chhe ke (sonagaḍhamān) ekalun samayasār shāstra ja vāñche chhe. bhāī! emān doṣh shun chhe? samayasār nāṭakamān shrī banārasīdāsajīe shun kīdhun chhe? tyān kahyun chhe keḥ-
jagatamān jinavāṇīno prachār thayo ane gher gher samayasār nāṭakanī charchā thavā lāgī. have enī charchā phelāī eṭale shun anya shāstro khoṭān chhe em artha chhe? anya shāstrono prachār ochho chhe eṭale e khoṭān chhe em ṭharāvāy? bāpu! em artha na thāy. vaḷī tyān ja āgaḷ em lakhyun chhe ke rūpachand ādi vivekī paṇḍito pāñchey ek sthānamān besīne paramārthanī ja charchā karatā hatā, bījī kāī nahi-‘paramārath charchā karai, inake kathā na aur.’ ethī shun e ekānta thaī gayun? paṇ jenī buddhi malin chhe te ene samajī shake nahi to shun thāy? bhāī! samayasār e to divyadhvanino sār chhe.
13. je gnānāvaraṇīy, darshanāvaraṇīy, vedanīy, mohanīy, āyu, nām, gotra ane antarāyarūp karma chhe te badhuy jīvane nathī kāraṇ ke te pudgaladravyanā pariṇāmamay hovāthī anubhūtithī bhinna chhe. shun kahyun? ke jīvane āṭh karma nathī kāraṇ ke te paradravya chhe. te paradravya kem chhe? kāraṇ ke karmanā saṅge tenā taraphanā valaṇano je bhāv hato te svadravyanī anubhūtithī bhinna paḍī jāy chhe māṭe.
prashnaḥ– karma to ātmāne roke chhe em āve chhe ne?
uttaraḥ– ātmāne koṇ roke? pote (vikāramān) rokāy chhe tyāre ‘karma roke chhe’
PDF/HTML Page 620 of 4199
single page version
em kahevāmān āve chhe. karma to jaḍ chhe. shun jaḍ ātmāne rokī shake chhe? ‘karma bichāre kaun, bhūl merī adhikāī.’ bhūl mārī potānī ja chhe. ‘adhikāī’ eṭale adhik em nahīn, paṇ potānī bhūlane kāraṇe vikār thāy chhe. ahīn gāthāmān kahe chhe ke andar anubhūti thatān e vikāranā pariṇām bhinna rahī jāy chhe, anubhavamān āvatā nathī. āvo jain parameshvarano mārga lokoe laukik jevo karī nākhyo chhe.
prashnaḥ– gnānāvaraṇīy karmano kṣhayopasham thāy to gnān ughaḍe ne?
uttaraḥ– (nā). potānī yogyatāthī gnān ughaḍe chhe tevī rīte potānī yogyatāthī ātmāmān (paryāyamān) vikār thāy chhe.
prashnaḥ– jīvano svabhāv to kevaḷagnān chhe. chhatān vartamānamān je sansār avasthā chhe tathā gnānamān ochhap chhe te karmanā udayane kāraṇe chhe ke karmanā uday vinā chhe?
uttaraḥ– vartamān sansār avasthāmān gnānanī je ochhap chhe te potānā kāraṇe chhe. karmanā udayane kāraṇe thaī chhe em nathī. enun upādānakāraṇ pote ātmā chhe. potānī yogyatāthī ja gnānamān ochhap thaī chhe, karmanā kāraṇe nahi. karma to jaḍ paravastu chhe. tethī gnānāvaraṇādi karmo kharekhar kāī karatān nathī. potānun ashuddha upādān chhe tethī gnānamān ochhap thaī chhe. karma to tyān nimitta mātra chhe. karma mārga āpe to kṣhayopasham thāy em nathī. potānī yogyatāthī potāmān ane karmanā kāraṇe karmamān kṣhayopasham thāy chhe. karmanā udayane kāraṇe gnān hīṇun chhe em nathī. paṇ pote jyāre gnānanī hīṇī dashārūpe pariṇame tyāre gnānāvaraṇīy karma nimittamātra chhe.
parantu ahīn bījī vāt chhe. ahīn to em kahe chhe ke, vastu je shuddha chaitanya-svabhāvī ātmā chhe emān ḍhaḷatān te karmanā pariṇām anubhavamān āvatā nathī, anubhūtithī bhinna parapaṇe rahī jāy chhe. karmanā je pariṇām chhe te jaḍ pudgalathī nīpajelā chhe. tethī shuddha chaitanyasvabhāvī ātmāthī teo bhinna chhe e vāt to chhe ja parantu ahīn to em kahe chhe ke shuddha chaitanyavastuno anubhav karatān, te karmo taraphanā valaṇavāḷī je vikārī dashā te anubhūtithī bhinna rahī jāy chhe. māṭe te āṭhey karma jīvane nathī. āyu, vedanīy ādi karma jīvane nathī.
āgaḷ 68mī gāthāmān āve chhe ke javapūrvak je jav thāy chhe te jav chhe. tem pudgalathī pudgal thāy. tyān apekṣhā em chhe ke jīvanā svabhāvamān vikār nathī tathā vikār utpanna kare evī jīvanī koī shakti ke svabhāv nathī. chhatān paryāyamān vikār chhe to eno rktā koṇ chhe to kahe chhe ke pudgal tyān paryāyabuddhi chhoḍāvavā em kahyun ke chaudey guṇasthān jīvane nathī. tyāre mokṣhamārga prakāshakamān em āve chhe ke-‘tattvanirṇay karavāmān kāī