Pravachan Ratnakar-Gujarati (simplified iso15919 transliteration). Gatha: 56-60.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 33 of 210

 

PDF/HTML Page 641 of 4199
single page version

pudgalanā pariṇām chhe ane tethī anubhūtithī bhinna chhe. ātmā akhaṇḍ, abhed shuddhachaitanyaghanavastu chhe. vartamān paryāyane dhruv taraph ḍhāḷatān abhed vastu jaṇāy chhe paṇ ā vishuddhisthānanā bhedo temān dekhātā nathī. ahāhā! shuddha dravyane dhyey banāvatān je nirmaḷ dhyānanī vartamān paryāy udit thaī emān ā vyavahāraratnatrayanā shubhabhāv dekhātā nathī. shubhabhāv dhyānanī anubhūtithī bhinna rahī jāy chhe. māṭe te shubharāg jīvanā nathī. tethī te lakṣha karavā yogya nathī. vartamān avasthā andar dhruv, abhed chaitanyasāmānya taraph vaḷatān, bhale te avasthāmān ‘ā dhruv, abhed chaitanyasāmānya chhe’-evo vikalpa nathī paṇ evun gnān- shraddhānanun nirmaḷ pariṇaman chhe ane te anubhūti chhe. e anubhūtimān shubhabhāvanā bhedo āvatā nathī paṇ bhinna rahī jāy chhe. tethī shubhabhāv jīvane nathī em ahīn kahyun chhe.

27. have je chāritranī prāpti chhe, sanyamalabdhinān sthān chhe te badhāy jīvane nathī em kahe chhe. chāritranī-sanyamanī je nirmaḷ paryāyo chhe te bhedarūp chhe. jyāre ātmā akhaṇḍ abhed dravya chhe. tethī abhed dravyasvarūp jīvamān ā chāritranā bhedo nathī em kahyun chhe. ahīn nimitta, rāg ane bhedanun paṇ lakṣha karavā yogya nathī em kahevun chhe. andar pūrṇa paramātmā chaitanyadev sākṣhāt svasvarūpe birājamān chhe. tenā taraph ḍhaḷatān, vartamān paryāyane temān ḍhāḷī ekāgra karatān je svānubhūti pragaṭ thāy chhe te svānubhūtimān sanyamanā bhedo āvatā nathī, bhinna rahī jāy chhe. koīne lāge ke ā to ekānt chhe, ekalun nishchay-nishchay chhe. paṇ bāpu! nishchay eṭale ja satya ane vyavahār to upachār chhe. ā to samyak ekānt chhe. vītarāgadeve prarūpelo mārga āvo ja chhe. trikāḷī shuddha dravyane dhyey banāvī pragaṭ thatī dhyānanī dashāmān ‘ā dhyān ane ā dhyey’ evo bhed-vikalpa paṇ raheto nathī. draṣhṭino viṣhay je shuddha ātmā temān sanyamalabdhinān sthāno nathī tathā shuddha ātmāne viṣhay karanārī draṣhṭi je anubhūti temān paṇ te sanyamalabdhinā bhedo jaṇātā nathī, bhinna ja rahī jāy chhe. bhāī! vītarāgano mārga bahu jhīṇo chhe. temān vādavivād kare kāī pār paḍe em nathī. bhagavān! andar bhagavānanī pāse javun chhe tyān vādavivād kevā?

ahīn sanyamalabdhinān sthānone pudgalanā pariṇām kahyā chhe. temān kṣhayopasham chāritra paṇ āvī gayun. paryāy taraphanun lakṣha chhoḍāvavā ane trikāḷī vastu chhe tyān lakṣha-paryāyane ḍhāḷavā ahīn sanyamalabdhinā pariṇāmane pudgalanā kahyā chhe. athavā bījī rīte kahīe to te sanyamanān- nirmaḷ pariṇāmanān sthāno upar lakṣha jatān vikalpa thāy chhe. māṭe tene pudgalanā pariṇām kahyā chhe. antarmukh puruṣhārtha vadhavāthī krame krame sanyamanī dashā vadhe chhe. parantu ahīn kahe chhe ke te dashā jīvane nathī. kem? kāraṇ ke je anubhūtinī paryāy dravyamān ḍhaḷe chhe temān te dashā-sthāno-bhedo rahetā nathī, eṭale ke anubhavamān āvatā nathī.


PDF/HTML Page 642 of 4199
single page version

jem nimitta par chīj chhe, te ‘ā jīv’ nahi hovāthī ajīv chhe. tathā jem rāgamān chaitanyano ansh nathī tethī te ajīv chhe, tem ā bhedane paṇ ajīv kahyā chhe. kem ke bhedanun lakṣha karatān rāg ja eṭale ajīv ja utpanna thāy chhe tethī bhedane ajīv pudgalanā pariṇām kahyā chhe. ā ajīv adhikār chhe. tethī je jīv nathī, jīvamān nathī tene pudgalanā pariṇām kahyā chhe. bhāī! bahār ḍokiyān māre chhe to andar jā ne! andar ānandano nāth anādi-anant, avichaḷ, trikāḷī dhruv chaitanya bhagavān chhe tene jo ne! tene jotān sanyamalabdhinā bhedo jaṇāshe nahi. āvī vāt chhe.

sanyamalabdhinān sthāno eṭale ke krame krame nirmaḷatānī prāptinān sthāno, krame krame rāganī nivr̥utti ane vītarāg sanyamanā pariṇāmonī prāptinān je sthāno, bhedo chhe te badhāy jīvadravyane nathī. kem? to kahe chhe ke shuddha dravya upar paryāy vāḷatān anubhūtimān te āvatā nathī.

prashnaḥ– ā to āpe koī navo mārga kāḍhayo chhe?

uttaraḥ– prabhu! ā to anādino mārga chhe. anādino ā ja mārga chhe; navo nathī. are! ā mārganā bhān vinā tun 84nā avatār karīne marī gayo chhe. tane parichay nathī tethī navo lāge chhe; paṇ shun thāy? bāpu! nimittanī draṣhṭithī, shubharāganī draṣhṭithī ane bhedanī draṣhṭithī to vikār ja utpanna thāy chhe. ane tenā phaḷamān chār gatimān rakhaḍavānun-rajhaḷavānun ja thāy chhe. ahīn to kahe chhe ke shuddha jīvadravyanā āshraye je nirmaḷatānān pariṇāmo, sanyamalabdhinān pariṇāmo utpanna thāy chhe te paryāyarūpe to chhe paṇ te dravyamān nathī. ahā! āvo mārga anādino chhe. jene hit karavun hoy tene samajavo paḍashe. bhed dravyamān nathī, paṇ kone enun sāchun gnān thāy? jene dravyadraṣhṭi thāy, dravya anubhūtimān jaṇāy tene em jaṇāy ke bhed dravyamān nathī. bhāī! ā anubhavanī chīj kāī vādavivāde pār paḍe em nathī.

prashnaḥ– tattvārthasūtramān samyagdarshan nisarga ane adhigam em banne rītathī thāy chhe. chhatān āp kaho chho ke ek (nisarga)thī ja thāy chhe. e kevī rīte?

samādhānaḥ– prabhu! dhyān daīne sāmbhaḷane bhāī! samyagdarshananī paryāy, vartamān paryāyane antaramān vāḷatān pragaṭ thāy chhe. tyāre nimitta ke rāganun paṇ lakṣha rahetun nathī. adhigamathī eṭale nimitta upar lakṣha rākhīne samakti thāy chhe evo artha nathī. vartamān pariṇām antaḥtattvamān vaḷe chhe tyāre samyagdarshananā pariṇām thāy chhe. ane tyāre bhedarūp bhāv (je pariṇāmamān chhe) te paṇ samyagdarshananā pariṇāmano viṣhay raheto nathī. adhigamathī samyagdarshan thāy chhe em je kahyun chhe te nimittanun gnān karāvyun chhe. te adhigam


PDF/HTML Page 643 of 4199
single page version

samyagdarshan paṇ svabhāvanī draṣhṭithī ja thāy chhe, parantu nimittanun gnān karāvavā tene adhigam samyagdarshan kahe chhe.

prashnaḥ– jo nimittathī kāī na thāy to adhigamathī samyagdarshan thāy chhe em shā māṭe kahyun chhe?

uttaraḥ– e to nimittanī upasthitimān shravaṇ karyun hatun ke-‘aho! tun shuddhātmā chho’ e batāvavā kahyun chhe. shrī amr̥utachandrāchārye kahyun chhe ke amārā gurue amane shuddhātmāno upadesh āpyo hato. tyān upadesh āpyo evun pahelān lakṣha hatun. paṇ pachhī te lakṣha chhoḍīne jyāre shuddhātmānī sanmukh thāy chhe tyāre anubhūti thāy chhe. tyāre nimittanun lakṣha rahetun nathī. adhigamathī samyagdarshan thāy chhe em je kahyun chhe te nimittathī kathan karyun chhe. bākī jene samyagdarshan thāy chhe tene svabhāvanā āshraye ja thāy chhe. nimittanā āshraye nahi.

28. paryāpta tem ja aparyāpta evān bādar ne sūkṣhma ekendriy, dvīndriy, trīndriy, chaturindriy ane sañgnī tathā asañgnī pañchendriy jemanān lakṣhaṇ chhe evān je jīvasthāno te badhāy jīvane nathī. gajab vāt chhe! badhāy jīvasthāno jīvane nathī kāraṇ ke te pudgaladravyanā pariṇāmamay chhe tethī anubhūtithī bhinna chhe. abhed shuddha vastumān bhed nathī. kemake abhedanā dhyānamān te bhed andar āvatā nathī.

shaṅkāḥ– shāstra vāñchatān gnān thāy chhe em nathī. eṭale ke nimittathī gnān thatun nathī to āp shāstra shā māṭe vāñcho chho? shāstra to nimitta chhe, paradravya chhe. ane ā ja (samayasār ja) kem vāñcho chho? bījān shāstro kem vāñchatā nathī? māṭe nimittamān kāīk visheṣhatā to chhe ja.

samādhānaḥ– bhagavān! nimittathī kāī na thāy. bhāī! tane nimittathī thāy chhe em kem sūjhe chhe? nimittathī lābh thavānun to dūr raho, ahīn to kahe chhe ke jyān sudhī nimittanun lakṣha chhe tyānsudhī vikalpa chhe ane te vikalpa pudgalanā pariṇāmamay chhe, kāraṇ ke antaramān lakṣha jāy chhe tyāre te vikalpanā pariṇām anubhūtimān āvatā nathī. ahāhā! je sāmbhaḷ‌yun chhe te potānī gnānanī paryāy chhe ane te paryāy potāthī (jīvathī) thaī chhe, nimittathī ke vāṇīthī thaī nathī. chhatān te paralakṣhī gnānanī paryāy paṇ, nirmaḷ paryāyane antaramān vāḷatān, par tarīke rahī jāy chhe. bhāī! ā to jene antaranī vāt samajavī hoy tene māṭe chhe. te samajavā paṇ keṭalo puruṣhārtha joīe!

29. mithyādraṣhṭi arthāt viparīt draṣhṭinā pariṇām te pahelun guṇasthān, sāsādan samyagdraṣhṭi te bījun guṇasthān, samyagmithyādraṣhṭi mishra te trījun guṇasthān, asanyat


PDF/HTML Page 644 of 4199
single page version

samyagdraṣhṭi te chothun guṇasthān chhe. ahā! pariṇāmane dravyamān vāḷatān te asanyat samyagdraṣhṭinā pariṇām paṇ lakṣhamān rahetā nathī. avirat samyagdraṣhṭipaṇun-samyaktva paṇ paryāy chhe. ane paryāy upar lakṣha jatān to rāg ja thāy chhe. tethī ahīn kahe chhe ke asanyatasamyagdraṣhṭipaṇun paṇ pudgalanā pariṇām chhe. ahāhā! pariṇām jyāre antaramān vaḷe chhe tyāre asanyat samyaktvanā pariṇām paṇ anubhūtimān āvatā nathī. ekamātra abhed vastu anubhūtimān āve chhe, jaṇāy chhe.

sanyatāsanyat te shrāvakanun pāñchamun guṇasthān, pramattasanyat te chhaṭhṭhun guṇasthān, apramattasanyat te sātamun guṇasthān, apūrvakaraṇ te āṭhamun guṇasthān chhe. temān upasham ane kṣhapak banney levān. anivr̥uttikaraṇ-upasham ane kṣhapak te navamun guṇasthān, sūkṣhmasāmparāy-upasham ane kṣhapak te dashamun guṇasthān, upashāntakaṣhāy te agiyāramun guṇasthān, kṣhīṇakaṣhāy te bāramun guṇasthān, sayog kevaḷī te teramun ane ayog kevaḷī te chaudamun guṇasthān chhe. ā guṇasthāno chhe te moh ane yoganā bhedathī bane chhe. āvā bhedalakṣhaṇavāḷā je guṇasthāno chhe te badhāy jīvane nathī. jīvadravyamān bhed nathī ane dravyano anubhav karatān temān paṇ bhed āvato nathī. māṭe bhed badhoy pudgalano chhe. bhāī! ā to alaukik adbhut mārga chhe! bāpu! bhavasindhune taravāno ā upāy chhe. 48nā avatār e moṭo bhavasindhu chhe. chaitanyasindhu bhagavān ātmāne āshraye jatān e bhavasindhu tarī javāy chhe. paryāyanā āshraye tarāy em nathī.

varṇa, gandh, ras, sparsha, sansthān ādi jaḍapaṇun to jīvane nathī, paṇ shubharāg paṇ jīvane nathī kemake rāgamān chaitanyano abhāv chhe. ahīn to visheṣh kahe chhe ke bhedamān paṇ chaitanyano abhāv hovāthī bhed paṇ jīvane nathī. trikāḷī bhagavān ātmāmān te saghaḷā bhedo nathī. tathā ātmānā āshraye pragaṭ thatī anubhūtimān paṇ te bhedo āvatā nathī. āvī vāt chhe, bhāī. ek akṣhar pharatān ākhī vāt pharī jāy em chhe. bāpu! ā to vītarāg parameshvar trilokanāthanī divyadhvani chhe. anubhūtinī je paryāy dravya upar ḍhaḷī chhe te abhed ekarūp ātmāne ja jue chhe, ene abhedamān bhed bhāsato nathī. tethī bhedane pudgalanā pariṇām kahyā chhe.

ā pramāṇe uparokta badhāy bhāvo pudgaladravyanā pariṇāmamay hovāthī jīvane nathī. jīv to paramātmasvarūp chaitanyashakti-svabhāvamātra chhe.

have ā ja arthanun kaḷasharūp kāvya kahe chheḥ-

* kaḷash 37ḥ shlokārtha uparanun pravachan *

वर्ण–आद्याः je raṅg, gandh ādi bāhya padārtho वा athavā राग–मोह–आदयः वा rāg-mohādik abhyantar भावाः pariṇāmo chhe te सर्वे एव badhāy अस्य पुंसः


PDF/HTML Page 645 of 4199
single page version

puruṣhathī-ātmāthī भिन्नाः bhinna chhe. ā badhāy bhāvo bhagavān ātmāne nathī. तेन एव tethī अन्तः तत्त्वतः पश्यतः antardraṣhṭi vaḍe jonārane, shuddha antaḥtattvanī anubhūti karanārane अमी नो द्रष्टाः स्युः e badhā dekhātā nathī. ahā! āvun tattva pakaḍāy-samajāy nahi eṭale agnānī bāhya vrat-tapane, kriyākāṇḍane dharma mānī le chhe. parantu bhāī! tun bhūlo paḍayo chhe. je mārge javānun hatun te mārge gayo nahi ane je mārgathī khasavānun hatun te khoṭā mārge tun chaḍhī gayo chhe. andar bhagavān ānandano nāth pūrṇa svarūpe jyān chhe tyān javun chhe, nāth! tene prāpta karavo chhe, prabhu! to te jyān chhe tyān jā ne! tane te avashya prāpta thashe. shun te paryāyamān, rāgamān, nimittamān ke bhedamān chhe ke tyān tun shodhe chhe? (tyān nathī, bhāī!)

gnāyakabhāvane arthāt chaitanyashakti-svabhāvabhāvane antardraṣhṭi vaḍe jotān te badhā bhed bhāvo dekhātā nathī. ahāhā! vartamān paryāy antarmukh thaī chidānandaghanamay shuddha antaḥ tattvane jyān jue chhe tyān e badhā bhedo anubhūtimān jaṇātā nathī. āvo mārga chhe, prabhu!

prashnaḥ– paṇ tenun (mārga prāpta karavānun) kāī sādhan chhe ke nahīn? ke em ne em prāpta thāy chhe?

uttaraḥ– sādhan chhe ne. pragnāchhīṇī vā ātmānubhav e sādhan chhe. vyavahāranā vikalpa je chhe e koī enun sādhan chhe ja nahi. rāgathī bhinna paḍavānun sādhan bahār nathī. antardraṣhṭi e sādhan chhe. ahā! sānsārik dhandhāmān keṭakeṭalī sāvadhānī rākhe? emān keṭalā ullasit pariṇām hoy chhe? ane ahīn jyān bhagavānamān javun chhe tyān ullās na maḷe, sāvadhānī na maḷe to mārga kem prāpta thāy?

ahīn kahe chhe ke shuddha antaḥtattvamān bhedo nathī. shubharāg ane nimittanī vāt to kayāny dūr rahī gaī. e to sthūḷ bahirtattva chhe. antaḥtattva evun je dravya arthāt chaitanyasvabhāv tene jonār-anubhavanār paryāyane emān bhed bhāsatā nathī, एकं परं द्रष्टं स्यात् mātra ek sarvopari tattva ja dekhāy chhe. eṭale ke kevaḷ ek chaitanyabhāvasvarūp abhed ātmā ja dekhāy chhe. bhāī! ā to ekalā mākhaṇanī vāt chhe!

aho! shun samayasāranī shailī! shun tenī agādhatā! shun tenī bhāṣhā! koīne em thāy ke ekalā samayasāranī ja prashansā kare chhe. bāpu! em artha na thāy, bhāī. amane te sarva bhāvaliṅgī santonān shāstra pūjya chhe. darshanasāramān digambar munirāj shrī devasenāchārya kahe chhe ke- prabho! (kundakundāchāryadev) āp mahāvidehakṣhetramān jaīne jo ā vastu na lāvyā hot to ame dharma kem pāmat? eṭale shun emanā guru pāse kāī na hatun em artha thāy? bhāī! em nathī. ahā! sākṣhāt arihant paramātmā birāje chhe tyān prabhu āp gayā ane ā vāt lāvyā-em tyān pramod batāvyo chhe. ethī karīne (ā vachan vaḍe) potānā guruno


PDF/HTML Page 646 of 4199
single page version

anādar karyo chhe vā potānā gurunī paramparāmān kāī na hatun evo artha na thāy. shrī kundakundāchāryanī adhiktā-visheṣhatā bhāsī chhe tethī bahumānathī em kahyun chhe. kavi shrī vr̥undāvanadāsajīe paṇ kahyun chhe ke-kundakundāchārya samān thayā nathī, chhe nahi ane thashe nahi. ‘hue, na hain, na honhiṅge munind kundakundase.’ eṭale shun bījā muniono emān anādar kare chhe evo artha chhe? je visheṣhatā dvārā potāno upakār thayo tene te varṇave chhe.

ahīn kahe chhe ke-draṣhṭi antarmukh thatān ek utkr̥uṣhṭa vastu, abhed chaitanyasāmānya ja anubhavāy chhe, dekhāy chhe, jaṇāy chhe. alabat, te abhedane avaloke chhe to vartamān paryāy, paṇ te paryāy bhedane avaloktī nathī, ek abhedane ja avaloke chhe.

* kaḷash 37ḥ bhāvārtha uparanun pravachan *

paramārthanay abhed ja chhe. tethī te draṣhṭithī jotān bhed dekhāto nathī. paramārthanayanī draṣhṭimān ātmā ek chaitanyamātra ja dekhāy chhe. paramārthadraṣhṭi paryāyanā bhedone svīkāratī nathī. eṭale vyavahāranay chhe ja nahi em nathī. nay chhe te gnān chhe ane jo gnān chhe to teno viṣhay kem na hoy? māṭe vyavahāranayano viṣhay je bhed te chhe. parantu bhāī! te āshray karavā lāyak nathī. māṭe teno ahīn niṣhedh karyo chhe.

ā shāstranī ṭīkānā chothā kaḷashamān āve chhe ke-nishchayanay ane vyavahāranayane viṣhayanī apekṣhāe virodh chhe. tathā bhagavāne to ek shuddha trikāḷī jīvane ja upādey kahyo chhe. जिन वचसि रमन्ते-eno artha kaḷashaṭīkākāre āvo karyo chhe ke-‘āsannabhavya jīvo divyadhvani dvārā kahī chhe upādeyarūp shuddha jīvavastu temān sāvadhānapaṇe ruchi-shraddhā-pratīti kare chhe. vivaraṇ-shuddha jīvavastuno pratyakṣhapaṇe anubhav kare chhe tenun nām ruchi-shraddhā-pratīti chhe.’ jinavachanamān ramavun em je kahyun chhe teno artha e thāy chhe ke jinavachanamān je trikāḷī shuddha jīvavastune upādey kahī chhe temān ramavun; parantu ubhayanayamān-viruddha banne nayomān ramavun evo artha nathī. jinavachanamān nishchay ane vyavahār banne nay kahyā chhe. parantu banne nayamān na ramāy. kān to agnānapaṇe vyavahāranayanā viṣhayamān ramāy athavā gnānapaṇe antaranā viṣhayamān ramāy.

mokṣhamārgaprakāshakanā sātamā adhikāramān āve chhe ke-‘jinamatamān nishchay ane vyavahār be nay kahyā chhe māṭe amāre e banne nayono aṅgīkār karavo, e pramāṇe vichārī jem kevaḷ nishchayābhāsanā avalambīonun kathan karyun hatun e pramāṇe to te nishchayano aṅgīkār kare chhe tathā jem kevaḷ vyavahārābhāsanā avalambīonun kathan karyun hatun tem vyavahārano aṅgīkār kare chhe; joke e pramāṇe aṅgīkār karavāmān banne nayomān paraspar virodh chhe, topaṇ kare shun? kāraṇ banne nayonun sāchun svarūp tene bhāsyun nathī ane jainamatamān be nay kahyā chhe temān koīne chhoḍayo paṇ jato nathī tethī


PDF/HTML Page 647 of 4199
single page version

bhramapūrvak banne nayonun sādhan sādhe chhe; e jīvo paṇ mithyādraṣhṭi jāṇavā.’ bahu saras khulāso chhe.

ahīn kahe chhe ke nishchayanayanī draṣhṭimān chaitanyamātra ja ātmā dekhāy chhe. ahāhā! antardraṣhṭi karanārane param eṭale utkr̥uṣhṭa lakṣhmīvāḷo bhagavān ātmā, sarvopari ekarūp chaitanyatattva ja dekhāy chhe. ek abhedanī draṣhṭimān bhed jaṇātā nathī. bhāī! andar ākhun chaitanyaratna paḍayun chhe. teno mahimā karī tenī draṣhṭi anantakāḷamān karī nahi ane vyavahārano mahimā karī karīne janma-maraṇanā 84nā chakkaramān rakhaḍī rahyo chhe.

anubhavamān ātmā abhed ja jaṇāy chhe. māṭe te varṇādi ane rāgādi bhāvo puruṣhathī- ātmāthī bhinna ja chhe.

ā varṇathī māṇḍīne guṇasthān paryantanā je bhāvo chhe temanun svarūp vistārathī jāṇavun hoy to gommaṭasār ādi granthomānthī jāṇī levun. [pravachan nan. 99 thī 104 * dināṅk 18-6-76 thī 23-6-76]


PDF/HTML Page 648 of 4199
single page version

ननु वर्णादयो यद्यमी न सन्ति जीवस्य तदा तन्त्रान्तरे कथं सन्तीति प्रज्ञाप्यन्ते इति चेत्–

ववहारेण दु एदे जीवस्स हवंति वण्णमादीया।
गुणठाणंता भावा ण दु केई णिच्छयणयस्स।। ५६ ।।

व्यवहारेण त्वेते जीवस्य भवन्ति वर्णाद्याः।
गुणस्थानान्ता भावा न तु केचिन्निश्चयनयस्य।। ५६ ।।

_________________________________________________________________

have shiṣhya pūchhe chhe ke jo ā varṇādik bhāvo jīvanā nathī to anya siddhāntagranthomān ‘te jīvanā chhe’ em kem kahyun chhe? teno uttar gāthāmān kahe chheḥ-

varṇādi guṇasthānānt bhāvo jīvanā vyavahārathī,
paṇ koī e bhāvo nathī ātmā taṇā nishchay thakī. pa6.

bhāvārthaḥ– [एते] [वर्णाद्याः गुणस्थानान्ताः भावाः] varṇathī māṇḍīne guṇasthān paryanta bhāvo kahevāmān āvyā te [व्यवहारेण तु] vyavahāranayathī to [जीवस्य भवन्ति] jīvanā chhe (māṭe sūtramān kahyā chhe), [तु] parantu [निश्चयनयस्य] nishchayanayanā matamān [केचित् न] temanāmānā koī paṇ jīvanā nathī.

ṭīkāḥ– ahīn, vyavahāranay paryāyāshrit hovāthī, saphed rūnun banelun vastra je kasumbā vaḍe raṅgāyelun chhe evā vastranā aupādhik bhāv (-lāl raṅg)nī jem, pudgalanā sanyogavashe anādi kāḷathī jeno bandhaparyāy prasiddha chhe evā jīvanā aupādhik bhāv (-varṇādik) ne avalambīne pravartato thako, (te vyavahāranay) bījānā bhāvane bījāno kahe chhe; ane nishchayanay dravyanā āshraye hovāthī, kevaḷ ek jīvanā svābhāvik bhāvane avalambīne pravartato thako, bījānā bhāvane jarā paṇ bījāno nathī kaheto, niṣhedh kare chhe. māṭe varṇathī māṇḍīne guṇasthān paryant je bhāvo chhe te vyavahārathī jīvanā chhe ane nishchayathī jīvanā nathī evun (bhagavānanun syādvādavāḷun) kathan yogya chhe.

* shrī samayasār gāthā pa6ḥ mathāḷun *

have shiṣhya pūchhe chhe ke jo ā varṇādik bhāvo jīvanā nathī to anya siddhāntagranthomān ‘te jīvanā chhe’ em kem kahyun chhe? tattvārthasūtramān to rāg-dveṣh ādi udayabhāvane jīvanā kahyā chhe. ane āp kaho chho ke te jīvane nathī. to e kevī rīte chhe? teno uttar gāthāmān kahe chheḥ-


PDF/HTML Page 649 of 4199
single page version

* gāthā pa6ḥ ṭīkā uparanun pravachan *

vyavahāranay paryāyāshrit chhe. eṭale ke paryāyanā āshraye vyavahāranay hoy chhe. jem saphed rūnun banelun vastra saphed ja chhe, parantu kasumbā vaḍe raṅgāyelun te (lāl) raṅgasahit chhe. (lāl) raṅg chhe te jem vastrano aupādhik bhāv chhe, tem anādikāḷathī pudgalanā sanyogavashe jīvane bandhaparyāy prasiddha chhe, te jīvano aupādhik bhāv chhe. jīv to trikāḷ shuddha chaitanyasvabhāvī vastu chhe. parantu anādikāḷathī karma pudgalanā sanyogavashe tene bandh paryāy chhe, rāgādi sahit avasthā chhe. e jīvano aupādhik bhāv chhe. āvā aupādhikabhāvane avalambīne pravartato vyavahāranay, bījānā bhāvane bījāno kahe chhe. jemake-saphed vastra kasumbānā raṅge raṅgāyun hoy tyāre raṅg te vastrano aupādhikabhāv chhe, te bhāv bījāno (kasumbāno) chhe chhatān vyavahāranay te bhāvane- vastrano bhāv chhe-em kahe chhe. tem jīv to shuddha chaitanyamātra vastu chhe ane ā varṇādi bhāvo chhe te aupādhik bhāv chhe ane te bījānā-ajīvanā chhe. chhatān vyavahāranay, te varṇādibhāvane jīvanā bhāv kahe chhe. ā pramāṇe aupādhikabhāvane avalambīne pravartato vyavahāranay bījānā bhāvane bījāno kahe chhe.

jyāre nishchayanay dravyanā āshraye chhe. joyun? pahelān vyavahāranayane paryāyāshrit kahyo hato, ane have nishchayanay dravyanā āshraye-trikāḷī vastunā āshraye chhe em kahyun. arthāt nishchayanay, kevaḷ ek jīvanā svābhāvik bhāvane avalambīne pravarte chhe em kahyun. trikāḷī gnāyakabhāv te jīvano kevaḷ ek svabhāvabhāv chhe. āvā jīvanā kevaḷ ek svābhāvik bhāvane avalambīne pravartato hovāthī nishchayanay, bījānā bhāvane jarāpaṇ bījāno kaheto nathī. nishchayanay dravyanā āshraye pravartato hovāthī aupādhikabhāvano niṣhedh kare chhe. māṭe varṇathī māṇḍīne guṇasthān sudhīnā je bhāvo chhe te badhāy vyavahāranayathī to jīvanā chhe, parantu nishchayathī teo jīvane nathī. āvun bhagavānanun je syādvādayukta kathan chhe te yogya chhe.

prashnaḥ– be nay chhe to banne ādaravā joīe ne?

uttaraḥ– nā, em nathī. vyavahāranay jāṇavā lāyak chhe. jyāre nishchayanay ādaravā lāyak chhe.

(pahelān 29 bol dvārā kahyā te) varṇathī māṇḍīne guṇasthān paryant je bhāvo chhe te badhāy paryāy apekṣhāe vyavahārathī jīvanā chhe. chhatān vastunā svabhāvanī draṣhṭithī jotān nishchayathī te jīvamān nathī. ānun nām syādvād chhe. इति युक्ता प्रज्ञप्तिः em pāṭhamān chhe ne? eṭale ke vyavahārathī (paryāyamān) chhe, parantu nishchayathī jīvavastumān nathī evun vītarāganun (syādvādavāḷun) kathan chhe te yogya chhe, barābar chhe, yathārtha chhe.

[pravachan nan. 104 (sheṣh) 10p * dināṅk 23-6-76 ane 24-6-76]

PDF/HTML Page 650 of 4199
single page version

कुतो जीवस्य वर्णादयो निश्चयेन न सन्तीति चेत्–

एदेहिं य संबंधो जहेव खीरोदयं मुणेदव्वो।
ण य होंति तस्स ताणि दु उवओगगुणाधिगो जम्हा।। ५७ ।।
एतैश्च सम्बन्धो यथैव क्षीरोदकं ज्ञातव्यः।
न च भवन्ति तस्य तानि तूपयोगगुणाधिको यस्मात्।। ५७ ।।

_________________________________________________________________

have vaḷī pūchhe chhe ke varṇādik nishchayathī jīvanā kem nathī tenun kāraṇ kaho. te prashnano uttar kahe chheḥ-

ā bhāv sah sambandh jīvano kṣhīranīravat jāṇavo;
upayogaguṇathī adhik tethī jīvanā nahi bhāv ko. pa7.

gāthārthaḥ– [एतैः च सम्बन्धः] ā varṇādik bhāvo sāthe jīvano sambandh [क्षीरोदकं यथा एव] jaḷane ane dūdhane ekakṣhetrāvagāharūp sanyogasambandh chhe tevo [ज्ञातव्यः] jāṇavo [च] ane [तानि] teo [तस्य तु न भवन्ति] te jīvanā nathī [यस्मात्] kāraṇ ke jīv [उपयोगगुणाधिकः] temanāthī upayogaguṇe adhik chhe (-upayogaguṇ vaḍe judo jaṇāy chhe).

ṭīkāḥ– jem-jaḷamishrit dūdhano, jaḷ sāthe paraspar avagāhasvarūp sambandh hovā chhatān, svalakṣhaṇabhūt je dūdhapaṇun-guṇ te vaḍe vyāpta hovāne līdhe dūdh jaḷathī adhikapaṇe pratīt thāy chhe; tethī, jevo agnino uṣhṇatā sāthe tādrātmyasvarūp sambandh chhe tevo jaḷ sāthe dūdhano sambandh nahi hovāthī, nishchayathī jaḷ dūdhanun nathī; tevī rīte-varṇādik pudgaladravyanā pariṇāmo sāthe mishrit ā ātmāno, pudgaladravya sāthe paraspar avagāhasvarūp sambandh hovā chhatān, svalakṣhaṇabhūt upayogaguṇ vaḍe vyāpta hovāne līdhe ātmā sarva dravyothī adhikapaṇe pratīt thāy chhe; tethī, jevo agnino uṣhṇatā sāthe tādātmyasvarūp sambandh chhe tevo varṇādik sāthe ātmāno sambandh nahi hovāthī, nishchayathī varṇādik pudgalapariṇāmo ātmānā nathī.


PDF/HTML Page 651 of 4199
single page version

* shrī samayasār gāthā–pa7 mathāḷun *

have vaḷī pūchhe chhe ke varṇādik nishchayathī jīvanā kem nathī? e raṅg, gandh ane guṇasthān ādi nishchayathī kem jīvanā nathī tenun kāraṇ kaho. te prashnano uttar kahe chheḥ-

* gāthā pa7ḥ ṭīkā uparanun pravachan *

jem-jaḷamishrit dūdhano, jaḷ sāthe paraspar avagāhasvarūp sambandh chhe. eṭale ke pāṇīmān dūdh ane dūdhamān pāṇī em paraspar bhegā rahevāno avagāharūp sambandh chhe. chhatān svalakṣhaṇabhūt je dūdhapaṇun-guṇ te vaḍe vyāpta hovāne līdhe dūdh, jaḷathī adhikapaṇe pratīt thāy chhe. dūdhanun svalakṣhaṇ dūdhapaṇun je guṇ chhe te vaḍe vyāpta hovāne līdhe dūdh, jaḷathī bhinna pratītamān āve chhe em kahe chhe. adhik eṭale judun, bhinna. tethī jevo agnino uṣhṇatā sāthe tādātmyasvarūp sambandh chhe tevo jaḷ sāthe dūdhano sambandh nathī. jaḷane tathā dūdhane paraspar avagāhasambandh chhe, paṇ agni-uṣhṇatānī jem tādātmyasvarūp sambandh nathī. māṭe nishchayathī jaḷ, dūdhanun nathī.

tevī rīte-ātmā ane raṅg-gandh ādi pudgal, rāg-dveṣhādi vikār tathā guṇasthān ādi bhed-ne paraspar ekabījāne avagāhasvarūp sambandh hovā chhatān, svalakṣhaṇabhūt upayogaguṇ vaḍe vyāpta hovāne līdhe ātmā sarvathī adhik eṭale judo pratīti thāy chhe. bhagavān ātmā jāṇan-dekhanarūp upayogaguṇ vaḍe bījāthī adhik eṭale judo chhe. jem dūdhapaṇā vaḍe dūdh, jaḷathī bhinna chhe tem upayogaguṇ vaḍe ātmā sarva anyabhāvothī bhinna chhe. jem agni ane uṣhṇatāno tādātmyasvarūp sambandh chhe tem bhagavān ātmāne varṇathī māṇḍī guṇasthānānt bhāvo sāthe tādātmyasvarūp sambandh nathī. banne vachche avagāh sambandh chhe, paṇ tādātmya sambandh nathī. māṭe nishchayathī varṇathī māṇḍī guṇasthān paryantanā bhāvo, ātmānā nathī. jāṇavun, jāṇavun, jāṇavun evo je jīvano svabhāv chhe te vaḍe jīv rāg, dveṣh tathā guṇasthān ādi bhedanā bhāvothī bhinna chhe. ahāhā! upayogarūp je trikāḷī svabhāv chhe tenun paryāyamān lakṣha thatān, upayog vaḍe te parathī judo paḍe chhe.

nishchayathī trikāḷ upayog arthāt gnānaguṇ te jīvanun svabhāvabhūt lakṣhaṇ chhe. gāthā 31mān āvī gayun chhe ke-gnānasvabhāv vaḍe ātmā adhik chhe. parantu trikāḷ gnānasvabhāv vaḍe te parathī judo chhe eno nirṇay koṇ kare chhe? svabhāv taraph ḍhaḷelī paryāy em nirṇay kare chhe ke ā ātmā gnānaguṇ vaḍe parathī adhik-judo chhe. trikāḷī jīvanun lakṣhaṇ trikāḷ upayog chhe, paṇ upayogalakṣhaṇ jīv chhe em jāṇe chhe koṇ? trikāḷ upayog kāī na jāṇe. (e to akriy chhe). parantu emān ḍhaḷelī paryāy jāṇe chhe ke upayogalakṣhaṇ jīv chhe. ahāhā! ā to dravya-guṇ ane paryāyanī vyākhyā spaṣhṭa kare chhe.


PDF/HTML Page 652 of 4199
single page version

shāstramān āve chhe ke-jīvanun upayogalakṣhaṇ nitya chhe. paṇ nitya upayog-lakṣhaṇano nirṇay karanār paryāy chhe. upayog arthāt jāṇavānā svabhāv vaḍe bhagavān ātmā rāgādi bhāvothī bhinna chhe, judo chhe. parantu rāgādithī ātmāne judo karanār guṇ nathī, paṇ anubhūtinī paryāy chhe. 49 mī gāthāmān avyaktanā bolamān āvyun hatun ke-‘chitsāmānyamān chaitanyanī sarva vyaktio nimagna (antarbhūt) chhe māṭe avyakta chhe.’ bhagavān ātmāmān paryāyo antarlīn chhe. parantu paryāyo jemān antarlīn chhe evā avyaktano nirṇay to vyakta paryāy ja kare chhe.

ahīn kahe chhe ke dūdh ane jaḷ ek jagyāe paraspar vyāpīne avagāh sambandh hovā chhatān, dūdhanā guṇathī-lakṣhaṇathī joīe to jaḷathī dūdh jūdun chhe em jaṇāy chhe. tem ātmā ane puṇya, pāp, dayā, dān, vrat, ādinā vikalpo avagāh sambandhanī apekṣhāe ek jagyāe vyāpelā hovā chhatān, svabhāvanī shaktithī joīe to, ātmā gnānaguṇ vaḍe rāgādithī judo chhe, adhik chhe, em jaṇāy chhe. rāgathī bhinna paḍīne pariṇati jyāre gnāyak upar lakṣha māṇḍe chhe tyāre te uddhat (svatantra) pariṇati vaḍe ātmā rāgathī bhinna kharekhar anubhavāy chhe. ā rāgathī-parathī bhinna-adhik chhun evo anubhav guṇamān kayān chhe? evo anubhav to paryāyamān chhe.

jem draṣhṭāntamān ‘svalakṣhaṇabhūt dūdhapaṇun-guṇ’ em līdhun hatun tem siddhāntamān ‘svalakṣhaṇabhūt upayog-guṇ em līdhun chhe. ā ātmā ane puṇya-pāp, guṇasthān ādi bhāvo ek avagāhanāe vyāpelā hovā chhatān, svalakṣhaṇabhūt upayog-guṇathī jotān, arthāt pariṇati antaramān ḍhaḷe chhe tyāre, te bhāvo gnānathī-ātmāthī bhinna jaṇāy chhe. tethī ā sarva anya bhāvo paryāyamān chhe chhatān dravyamān nathī em kahe chhe. āvī vāto chhe! ām ātmā sarva dravyothī ane sarva bhāvothī adhikapaṇe pratīt thāy chhe.

jem dūdhanā mīṭhāsh guṇ vaḍe, dūdh tathā jaḷ ek jagyāe vyāpelān hovā chhatān, dūdh jaḷathī bhinna jaṇāy chhe. tem bhagavān ātmā gnān-upayog guṇ vaḍe, svabhāvabhāv vaḍe parathī bhinna dekhāy chhe. paṇ te jāṇe chhe to paryāy. arthāt ātmā parathī judo chhe evo nirṇay paryāy kare chhe. ā gnānaguṇ vaḍe bhagavān ātmā parathī judo chhe evo jene anubhūtinī paryāyamān nirṇay thayo chhe tene ātmā judo chhe em kharekhar jāṇavāmān āve chhe, kāraṇ ke trikāḷ je upayog guṇ chhe emān jāṇavun kayān thāy chhe? dravya-guṇ to dhruv, kūṭastha chhe, akriy chhe. emān koī kriyā, pariṇaman, badalavun nathī. kriyā to


PDF/HTML Page 653 of 4199
single page version

pariṇati-paryāyamān chhe. rāganī kriyā to dravya-guṇamān nathī. paṇ nirmaḷatānī kriyā paṇ dravya- guṇamān nathī. kriyā paryāyamān chhe, tethī je paryāy andar dravyasvabhāv taraph vaḷe chhe te paryāy em nakkī kare chhe ke upayogaguṇ vaḍe ātmā sarva paradravyothī bhinna chhe, adhik chhe. āvī mākhaṇ-mākhaṇanī vāt chhe.

agnānīne to bahāranī ho-hāmānthī dharma prāpta karavo chhe. thoḍun dān āpe ke ekād mandir banāvī bhagavānanī pratiṣhṭhā kare eṭale jāṇe ke dharma thaī gayo. tene ahīn kahe chhe ke-bhāī! bahāranun to thavā kāḷe tyān (bahār) thāy chhe, enāthī tāro bhāv judo chhe ane vartamānamān tane thayelā vikalpa-rāgathī tun bhagavān judo chho. ahāhā! potānun lakṣhaṇ je jāṇak upayog chhe evā guṇ vaḍe ātmā vyāpta hovāne līdhe te sarvadravyothī adhikapaṇe pratīt thāy chhe. ātmāne varṇādi sāthe avagāh sambandh chhe, paṇ agni-uṣhṇatānī jem tādātmyam sambandh nathī. ahāhā! ā je vyavahāraratnatrayano rāg chhe tenī sāthe ātmāne avagāh sambandh chhe paṇ tādātmya sambandh nathī. tethī svalakṣhaṇabhūt gnān-guṇathī jovāmān āve to ātmā varṇādithī ane vyavahāraratnatrayanā rāgathī adhik eṭale bhinna jaṇāy chhe. paryāy jyān svabhāv taraph ḍhaḷī tyān svabhāvanun, guṇasthān ādi bhedathī bhinnapaṇun bhāse chhe. ā pramāṇe rāgādi sāthe ātmāne tādātmyapaṇun nahi hovāthī nishchayathī rāgādi sarva pudgalanā pariṇām chhe, parantu ātmānā pariṇām nathī. bhāī! ā koī dhārī rākhe enī vāt nathī, paṇ anubhav kare enī vāt chhe.

ahīn be prakāranā sambandhanī vāt karī chhe. (1) avagāh sambandh. (2) tādātmya sambandh. bhagavān ātmāne rāgādi sāthe avagāh sambandh chhe, paṇ ātmāne jevo gnānaguṇ sāthe tādātmya sambandh chhe tevo rāgādi sāthe sambandh nathī. bījī rīte kahīe to ātmāne rāgādi sāthe ekarūpatā nathī arthāt banne vachche sāndh-sandhi chhe. tethī gnānanī paryāyane svabhāvamān vāḷatān banne judā paḍī jāy chhe. ā dayā, dān, vrat, ādi je vikalpo chhe enī sāthe ātmāne ektā nathī, sandhi chhe. māṭe gnānanī paryāy jyān svarūpanun lakṣha karī andar ḍhaḷī tyān te vikalpo bhinna paḍī jāy chhe. paryāyamān āvo anubhav thavo te samyagdarshan-samyaggnān chhe.

ā pramāṇe varṇādithī māṇḍīne guṇasthān paryantanā sarva bhāvo pudgalanā pariṇāmo chhe paṇ ātmānā nathī. vyavahārathī paryāyanaye teo jīvanā chhe chhatān nishchayathī dravyanaye teo jīvanā nathī evo syādvād chhe. ānun nām syādvād chhe. vyavahāranaye jīvanā chhe ane nishchayathī paṇ jīvanā chhe-e syādvād nathī. tathā vyavahār jūṭho chhe kāraṇ ke te vastumān nathī. kaḷashaṭīkāmān anek sthān par vyavahārane jūṭho kahyo chhe. satya vastu to trikāḷī shuddha chitsvarūp ātmā chhe. enī apekṣhāe ā sarva vyavahāranā bhāvo jūṭhā


PDF/HTML Page 654 of 4199
single page version

chhe kemake te mūḷ vastubhūt nathī. vastunā antaramān-svarūpamān vikārī bhāvo chhe ja nahi. māṭe teo jūṭhā chhe. parantu e bhedo vāstavikapaṇe jūṭhā kayāre thāy? ke jyāre gnānanī paryāy svarūp taraph vaḷī antarnimagna thāy tyāre.

paryāy tarīke to e bhedo chhe, paṇ ātmānā chaitanyasvarūpamān teo nathī. tethī varṇādi bhāvo vyavahārathī chhe, paṇ nishchayathī ātmānā nathī evo yathārtha syādvād chhe. te pramāṇe nimitta chhe, paṇ nimittathī (upādānamān) kārya thatun nathī e syādvād chhe. banārasīdāse kahyun chhe ne ke- ‘nahi nimittako dāv.’-nimittano kadī dāv āvato ja nathī. kārtikey svāmīe ek gāthāmān kahyun chhe ke-pūrva-pariṇāmayukta dravya te kāraṇ chhe ane uttarapariṇāmayukta dravya te kārya chhe to pachhī nimitta (par dravya) kāraṇ chhe e kayān rahyun? vyavahārathī kahevun hoy to pūrva pariṇām kāraṇ ane uttar pariṇām kārya kahevāy. tathā nishchayathī joīe to, e ja pariṇām kāraṇ ane e ja pariṇām kārya chhe.

[pravachan nan 10p (chālu) * dināṅk 24-6-76]

PDF/HTML Page 655 of 4199
single page version

कथं तर्हि व्यवहारोऽविरोधक इति चेत्–

पंथे मुस्संतं पस्सिदूण लोगा भणंति ववहारी।
मुस्सदि एसो पंथो ण य पंथो मुस्सदे कोई।। ५८ ।।

तह जीवे कम्माणं णोकम्माणं च पस्सिदुं वण्णं।
जीवस्स एस वण्णो जिणेहिं ववहारदो उत्तो।। ५९ ।।

गंधरसफासरूवा देहो संठाणमाइया जे य।
सव्वे ववहारस्स य णिच्छयदण्हू ववदिसंति।। ६० ।।
पथि मुष्यमाणं द्रष्टवा लोका भणन्ति व्यवहारिणः।
मुष्यते एष पन्था न च पन्था मुष्यते कश्चित्।। ५८ ।।

तथा जीवे कर्मणां नोकर्मणां च द्रष्टवा वर्णम्।
जीवस्यैष वर्णो जिनैर्व्यवहारत उक्तः।। ५९ ।।

गन्धरसस्पर्शरूपाणि देहः संस्थानादयो ये च।
सर्वे व्यवहारस्य च निश्चयद्रष्टारो व्यपदिशन्ति।। ६० ।।

_________________________________________________________________

have vaḷī pūchhe chhe ke ā rīte to vyavahāranay ane nishchayanayane virodh āve chhe; avirodh kaī rīte kahevāmān āve chhe? teno uttar draṣhṭānt dvārā traṇ gāthāomān kahe chheḥ-

dekhī lūṇṭātun panthamān ko, ‘panth ā lūṇṭāy chhe’–
bole jano vyavahārī, paṇ nahi panth ko lūṇṭāy chhe; pa8.
em varṇa dekhī jīvamān karmo ane nokarmano,
bhākhe jino vyavahārathī ‘ā varṇa chhe ā jīvano’. pa9.
em gandh, ras, rūp, sparsha ne sansthān, dehādik je,
nishchay taṇā draṣhṭā badhun vyavahārathī te varṇave. 60.

gāthārthaḥ– [पथि मुष्यमाणं] jem mārgamān chālanārane lūṇṭāto [द्रष्ट्वा]


PDF/HTML Page 656 of 4199
single page version

dekhīne [एषः पन्था] ā mārga [मृष्यते] lūṇṭāy chhe’ em [व्यवहारिणः] vyavahārī [लोकाः] loko [भणन्ति] kahe chhe; tyān paramārthathī vichāravāmān āve to [कश्चित् पन्था] koī mārga to [न च मुष्यते] nathī lūṇṭāto, mārgamān chālanār māṇas ja lūṇṭāy chhe; [तथा] tevī rīte [जीवे] jīvamān [कर्मणां नोकर्मणां च] karmono ane nokarmono [वर्णम्] varṇa [द्रष्ट्वा] dekhīne [जीवस्य] jīvano [एषः वर्णः] ā varṇa chhe’ em [जिनैः] jinadevoe [व्यवहारतः] vyavahārathī [उक्तः] kahyun chhe. [गन्धरसस्पर्शरूपाणि] e pramāṇe gandh, ras, sparsha, rūp, [देहः संस्थानादयः] deh, sansthān ādi [ये च सर्वे] je sarva chhe, [व्यवहारस्य] te sarva vyavahārathī [निश्चयद्रष्टारः] nishchayanā dekhanārā [व्यपदिशन्ति] kahe chhe.

ṭīkāḥ– jem vyavahārī loko, mārge nīkaḷelā koī sārthane (saṅghane) lūṇṭāto dekhīne, sārthanī mārgamān sthiti hovāthī teno upachār karīne, ‘ā mārga lūṇṭāy chhe’ em kahe chhe, topaṇ nishchayathī jovāmān āve to, je ākāshanā amuk bhāgasvarūp chhe evo mārga to koī lūṇṭāto nathī; tevī rīte bhagavān arhantadevo, jīvamān bandhaparyāyathī sthiti pāmelo (rahelo) karma ane nokarmano varṇa dekhīne, (karma-nokarmanā) varṇanī (bandhaparyāyathī) jīvamān sthiti hovāthī teno upachār karīne, ‘jīvano ā varṇa chhe’ em vyavahārathī jaṇāve chhe, topaṇ nishchayathī, sadāy jeno amūrta svabhāv chhe ane je upayogaguṇ vaḍe anyadravyothī adhik chhe evā jīvano koī paṇ varṇa nathī. e pramāṇe gandh, ras, sparsha, rūp, sharīr, sansthān, sanhanan, rāg, dveṣh, moh, pratyay, karma, nokarma, varga, vargaṇā, spardhak, adhyātmasthān, anubhāgasthān, yogasthān, bandhasthān, udayasthān, mārgaṇāsthān, sthitibandhasthān, saṅkaleshasthān, vishuddhisthān, sanyamalabdhisthān, jīvasthān ane guṇasthān-e badhāy (bhāvo) vyavahārathī arhantadevo jīvanā kahe chhe, topaṇ nishchayathī, sadāy jeno amūrta svabhāv chhe ane je upayogaguṇavaḍe anyathī adhik chhe evā jīvanā te sarva nathī, kāraṇ ke e varṇādi bhāvone ane jīvane tādātmyalakṣhaṇ sambandhano abhāv chhe.

bhāvārthaḥ– ā varṇathī māṇḍīne guṇasthān paryant bhāvo siddhāntamān jīvanā kahyā chhe te vyavahāranayathī kahyā chhe; nishchayanayathī teo jīvanā nathī kāraṇ ke jīv to paramārthe upayogasvarūp chhe.

ahīn em jāṇavun ke-pahelān vyavahāranayane asatyārtha kahyo hato tyān em na samajavun ke te sarvathā asatyārtha chhe, kathañchit asatyārtha jāṇavo; kāraṇ ke jyāre ek dravyane judun, paryāyothī abhedarūp, tenā asādhāraṇ guṇamātrane pradhān karīne kahevāmān āve tyāre paraspar dravyono nimittanaimittikabhāv tathā nimittathī thatā paryāyo-te sarva gauṇ thaī jāy chhe, ek


PDF/HTML Page 657 of 4199
single page version

abhedadravyanī draṣhṭimān teo pratibhāsatā nathī. māṭe te sarva te dravyamān nathī em kathañchit niṣhedh karavāmān āve chhe. jo te bhāvone te dravyamān kahevāmān āve to te vyavahāranayathī kahī shakāy chhe. āvo nayavibhāg chhe.

ahīn shuddhanayanī draṣhṭithī kathan chhe tethī em siddha karyun chhe ke ā sarva bhāvone siddhāntamān jīvanā kahyā chhe te vyavahārathī kahyā chhe. jo nimittanaimittikabhāvanī draṣhṭithī jovāmān āve to te vyavahār kathañchit satyārtha paṇ kahī shakāy chhe. jo sarvathā asatyārtha ja kahevāmān āve to sarva vyavahārano lop thāy ane sarva vyavahārano lop thatān paramārthano paṇ lop thāy. māṭe jinadevano upadesh syādvādarūp samajye ja samyaggnān chhe, sarvathā ekānt te mithyātva chhe.

* shrī samayasār gāthā pa8–pa9–60 mathāḷun *

ek nay kahe chhe ke varṇādi bhāvo jīvanā chhe ane bījo nay kahe chhe ke te jīvanā nathī. ā rīte to vyavahāranay ane nishchayanayane virodh āve chhe; avirodh kevī rīte kahevāmān āve chhe? amāre teno nirṇay shī rīte karavo? teno uttar draṣhṭānt dvārā traṇ gāthāomān kahe chheḥ-

* gāthā pa8–pa9–60ḥ ṭīkā uparanun pravachan *

jem-vyavahārī loko mārge nīkaḷelā saṅghane lūṇṭāto dekhīne ‘ā mārga lūṇṭāy chhe’ em kahe chhe. saṅghanī mārgamān teṭalī vār upasthiti hoy chhe tethī teno upachār karīne ‘ā mārga lūṇṭāy chhe’ em laukikamān kahe chhe. ‘saṅgh lūṇṭāy chhe’ em kahevāne badale ‘mārga lūṇṭāy chhe’ em kem kahyun? e to saṅghanī mārgamān thoḍo kāḷ sthiti chhe te dekhīne, teno upachār karīne ‘ā mārga lūṇṭāy chhe’ em kahyun chhe. topaṇ jo nishchayathī jovāmān āve to, je ākāshanā amuk bhāgasvarūp chhe evo mārga to koī lūṇṭāto nathī. mārga shun lūṇṭāy? lūṇṭāy chhe to māṇaso. tevī rīte bhagavān arhantadevo, jīvamān bandhaparyāyathī sthiti pāmelā karma ane nokarmano varṇa dekhīne, vyavahārathī jaṇāve chhe ke-‘jīvano ā varṇa chhe.’ rāgano tathā karmano jīv sāthe sambandh dekhī arthāt jīvamān te prakāre sthiti hovāthī, upachār karīne kahe chhe ke ‘jīvano ā varṇa chhe.’

ahā! kevo saras dākhalo āpyo chhe! mārga to lūṇṭāto nathī, paṇ mārgamān teṭalo kāḷ rahelo saṅgh lūṇṭāy chhe; ane teno upachār karīne ‘mārga lūṇṭāy chhe’ em kahevāy chhe. tem bhagavān ātmā to trikāḷī ānandano nāth nityānandasvarūp chaitanya prabhu dhruv chhe. ane te chaitanya dhruv pravāh sadākāḷ evo ne evo ja chhe. parantu tenī paryāyamān, rāg ane karmano sambandh chhe. te samay pūrato paryāyano sambandh dekhīne, teno upachār karīne, karma ane rāg jīvanā chhe em vyavahārathī kahevāmān āve chhe.


PDF/HTML Page 658 of 4199
single page version

ā karma, nokarma ane rāgādi bandhaparyāyathī jīvamān sthiti pāmel chhe. eṭale ke e karma ane rāgādino sambandh paryāyamān ek samay pūrato chhe. vartamān paryāyamān ek samay māṭe karma ane rāgano sambandh chhe. te sambandh ek sayamano ja chhe. bīje samaye bījo sambandh thāy chhe, ane trīje samaye trījo; paṇ te ek samay pūrato ja sambandh thāy chhe. tethī āṭalo sambandh dekhīne, jem mārga lūṇṭāto nathī chhatān mārga lūṇṭāy chhe em āropathī kahevāy chhe tem, bhagavān ātmāne karma ane rāgādi nathī chhatān vyavahārathī te ātmāne chhe em kahevāy chhe. nishchayathī to ātmā sadāy amūrtasvabhāvī ane upayogaguṇ vaḍe anyadravyothī adhik chhe, judo chhe. tethī amūrtasvabhāvī ane upayogaguṇ vaḍe anyadravyothī adhik evā jīvane koī paṇ varṇa ādi nathī. nishchayathī andar paramārtha vastune-chaitanya dhruv pravāhane jotān temān varṇa ādi kāī nathī.

mārga to mārgamān chhe, ākāshamān chhe. te mārga (ākāsh) kāī lūṇṭāy chhe? (nā). paṇ saṅgh je thoḍo kāḷ mārgamān ūbho chhe te kāḷe lūṇṭāy chhe tethī ‘mārga lūṇṭāy chhe’ em āropathī kahyun chhe. tevī rīte bhagavān ātmā nityānand prabhu gnāyak dhruv evo ne evo chhe. eno-dhruv chaitanyano pravāh to anādi-anant em ne em ja chhe. parantu tenī ek samayanī paryāyamān rāg tathā karmano sambandh dekhī, te rāg ane karma tenā chhe em vyavahārathī kahevāmān āve chhe. parantu mūḷ chījamān-ātmāmān teo nishchayathī nathī. ātmāne anya koī paṇ vastu sāthe paryāyamān ek samay pūrato ja sambandh chhe. sharīr, karma, rāg, guṇasthānanā bhed ityādi sāthe paṇ ek samay pūrato ja sambandh chhe. ahā! vastu to vastupaṇe trikāḷ chhe. tenī ek samayanī paryāyamān varṇādi sāthe ek samay pūrato sambandh dekhī te varṇādi jīvanā chhe em vyavahārathī kahevāy chhe, chhatān paramārthe teo vastubhūt nahi hovāthī jīvanā nathī.

jevī rīte ‘jīvane varṇa nathī’ em kahyun tevī rīte gandh, ras, sparsha, rūp, sharīr, sansthān, sanhanan, rāg, dveṣh, moh, mithyātva, pratyay eṭale āsrav, karma, nokarma, varga, vargaṇā, spardhak, adhyātmasthān, anubhāgasthān, yogasthān, bandhasthān, udayasthān, mārgaṇāsthān, sthitibandhasthān, saṅkaleshasthān, vishuddhisthān ane sanyamalabdhinān sthān paṇ jīvane nathī. tathā paryāpta, aparyāpta, sañgnī, asañgnī ādi je jīvasthān chhe te jīvane nathī, pahelān 29 bol dvārā je bhāvo kahyā te saghaḷāy ek samay pūratā jīvanī paryāyamān chhe, paṇ trikāḷī dhruv bhagavān ātmāmān teo nathī. bhagavān ātmā to chaitanyanā dhruv pravāhe dhruv-dhruv-dhruv em ne em ja anādianant rahelo chhe. tene ā badhā bhāvo sāthe paryāyamān ek samay pūrato ja je sambandh chhe te dekhīne teo jīvanā chhe em arhantadevo vyavahārathī kahe chhe. topaṇ nishchayathī trikāḷī dravyasvabhāvanī apekṣhāe teo jīvanā chhe ja nahi.


PDF/HTML Page 659 of 4199
single page version

nishchayathī, sadāy jeno amūrtasvabhāv chhe ane je upayog guṇ vaḍe anyathī adhik chhe evā ātmāne te sarva bhāvo nathī. joyun? uparokta badhāy bhāvo mūrta kahyā ane bhagavān ātmā arūpī-amūrta vastu chhe em kahyun. ahāhā! ātmā jāṇavānā svabhāvavāḷun arūpī chaitanyatattva chhe ane te sarva bhedanī paryāyathī bhinna chhe em kahe chhe. guṇasthān, jīvasthān, mārgaṇāsthān ādinī, ek samayanī paryāyamān sthiti dekhīne, teo jīvanā chhe em vyavahārathī kahyun, chhatān sadāy jeno amūrta svabhāv chhe evā chaitanyabhagavānamān teo nathī. ā bhāvo to pahelān pudgalanā pariṇāmamay kahyā chhe. tethī teo mūrta chhe. ane bhagavān ātmā arūpī- amūrta chhe. tethī trikāḷ amūrtasvabhāvī ātmā te mūrtabhāvothī bhinna chhe, judo chhe. ahāhā! shun samayasār chhe! kahe chhe ke-bhed, nimitta, sansār, bhūlano sambandh to ek samay pūrato ja chhe. bhedamān, bhūlamān, sansāramān te ek samay pūrato ja aṭakelo chhe. bas, āṭalo ja ek samayano sambandh joīne te jīvanā chhe em vyavahārathī kahel chhe. nishchayathī, upayogaguṇ vaḍe je sarva anyathī adhik chhe te ātmāmān bhed ādi chhe ja nahi.

anantakāḷathī-anādithī ātmānī sāthe rāg, mithyātva chhe. tethī agnānīne em lāge chhe ke sansār to jāṇe anantakāḷathī chhe. tene ahīn kahe chhe ke-bhāī! sansār anādithī chhe te pravāhanī apekṣhāe chhe. bākī kharekhar to jīvane sansāranī sāthe ek samay pūrato ja sambandh chhe. 84nā anant avatār karyā topaṇ sambandh ek samayano ja chhe. ā sanyamalabdhinā bhedarūp bhāv paṇ ek samay pūratā ja chhe. teo vastumān kayān chhe? ahā! kevī shailī līdhī chhe! ātmāno sadāy amūrta svabhāv chhe ane te upayogaguṇ vaḍe anya bhāvothī bhinna chhe. māṭe vartamān paryāyane antaramān vāḷatān, upayog guṇ vaḍe te judo paḍī jāy chhe, arthāt bhed sāthe sambandh raheto nathī.

anantakāḷathī pravāharūp sansār bhale ho, topaṇ tenī sāthe jīvane anantakāḷano sambandh nathī, paṇ ek samayano ja sambandh chhe. trikāḷī bhagavān ānandano nāth chaitanya mahāprabhu chhe. tene game teṭalo lāmbo sansār ho, are 70 kroḍākroḍī sāgaropam karmanī sthiti ho, paṇ sambandhanī sthiti to ek samay pūratī chhe. gnānāvaraṇīy karmanī sthiti 30 kroḍākroḍī sāgaranī chhe em je kahyun chhe e to ākho saravāḷo karīne kahyun chhe. bākī sambandh to ek samay pūrato ja chhe. rāg ho, mithyātva ho, guṇasthānanā bhed ho ke jīvasthānanā bhed ho, e sarva sāthe ek samayano ja sambandh chhe. vartamān ek samayano sambandh chhe tethī te apekṣhāe te bhedo jīvanā chhe em vyavahārathī kahyun; tathāpi svabhāvanī draṣhṭithī jotān, te bhedo nishchayathī jīvane nathī. ek samayanī paryāyanā sambandhamān aṭakelī draṣhṭi gulāṇṭ khāīne, gnānaguṇe hun adhik chhun em jyāre svabhāv par sthir thāy chhe tyāre, te ek samayano sambandh raheto nathī.


PDF/HTML Page 660 of 4199
single page version

ātmāno sadāy amūrtasvabhāv chhe ane te upayogaguṇ vaḍe anyathī judo chhe. māṭe ek samayanī paryāyamān aṭakelā bhāvothī te judo chhe. arthāt te sarva bhāvo jīvanā nathī. ahā! nimitta kāḍhī nākhyun, rāg kāḍhī nākhyo ane bhedarūp paryāy paṇ kāḍhī nākhī. (arthāt te jīvamān nathī). nimittano sambandh ek samayano, rāgano sambandh ek samayano ane bhedarūp paryāyano sambandh paṇ ek samayano ākho ukaraḍo-ā 29 bol dvārā kahelā bhāvono ākho ukaraḍo ek samayanā sambandhe chhe. ā sambandh paṇ paryāyadraṣhṭithī jotān chhe; parantu vastudraṣhṭithī jovāmān āve to te sambandh paṇ nathī kemake sanyog sambandh hovā chhatān ātmāne te sarva bhāvo sāthe tādātmya sambandh nathī. varṇādi bhāvo ane jīvane tādātmya sambandhano abhāv chhe. kāḷo raṅg ādi nimittabhāv, vikār ādi rāgabhāv ane labdhisthān ādi bhed-bhāv-te sarva ek samayanā bhāvo chhe. temane ane ātmāne ek samayanī paryāyamān sambandh hovāthī te jīvanā chhe em vyavahārathī kahyun chhe topaṇ te bhedo, vastudraṣhṭithī joīe to, dravyanī sāthe ekarūp thayā ja nathī tethī nishchayathī te jīvanā nathī. ā pramāṇe be vāt karī chhe. vyavahārathī ā bhāvo jīvanā kahyā chhe, paṇ nishchayathī te jīvanā nathī. āvun vastunun svarūp chhe te yathārtha samajavun joīe.

* gāthā pa8–pa9–60ḥ bhāvārtha uparanun pravachan *

ā varṇathī māṇḍīne guṇasthān paryant bhāvo siddhāntamān jīvanā kahyā chhe te vyavahāranayathī kahyā chhe. juo, bhagavān ātmā to gnānānandasvabhāvī shuddha chaitanyaghan vastu chhe. tenī vartamān paryāyamān ek samay pūrato ā varṇa, rāg, guṇasthān ādi bhedano sambandh chhe. tethī vyavahāranayathī teo jīvanā chhe em kahyun chhe kemake vartamān paryāyamān temanun astitva chhe. parantu nishchayanayathī teo jīvanā nathī kāraṇ ke jīv to paramārthe upayog svarūp chhe. ahāhā! trikāḷī shuddha gnāyakasvabhāvanī draṣhṭithī jotān te guṇasthān ādi bhedo sāthe jīvane tadrūpapaṇun nathī, tādātmya nathī. tethī te sarva bhāvo vyavahārathī jīvanā kahyā chhe chhatān nishchayathī jīvanā nathī. āvī vāt chhe.

ahīn em jāṇavun ke-pahelān vyavahāranayane asatyārtha kahyo hato tyān em na samajavun ke sarvathā asatyārtha chhe. shun kahe chhe? ke ā rāg, karmano sambandh, guṇasthān ādinā bhed je chhe te paryāyamān paṇ nathī em na samajavun. paryāyapaṇe to te sarva satyārtha chhe. trikāḷī dravyanī apekṣhāe ek samayanī dashāne asatyārtha kahī chhe, paṇ vartamān paryāyanī apekṣhāthī to te vyavahār satya chhe. māṭe tene (vyavahāranayane) kathañchit asatyārtha jāṇavo.