Pravachan Ratnakar-Gujarati (simplified iso15919 transliteration). Gatha: 61-64.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 34 of 210

 

PDF/HTML Page 661 of 4199
single page version

vastune paryāyothī bhinna abhedarūp judī siddha karavī hoy tyāre tenā asādhāraṇ guṇamātrane mukhya karīne kahevāmān āve chhe. jīvane siddha karavo hoy tyāre teno asādhāraṇ upayogasvarūp-gnānasvarūp-trikāḷ ṭakto je guṇ-tene mukhya karīne kahevāmān āve chhe. ane tyāre paraspar dravyono nimitta-naimittikabhāv athavā nimittathī thatī sarva paryāyo gauṇ thaī jāy chhe. abhāv thaī jāy chhe em nahi, paṇ gauṇ thaī jāy chhe. abhed vastunī draṣhṭimān ek samayanī paryāy ke bhed dekhātān nathī. pahelān sātamī gāthāmān khulāso āvī gayo chhe ke abhedamān bhed dekhāto nathī. tathā jo bhed dekhavā jāy to abhedanī draṣhṭi rahetī nathī. tethī abhed vastunī draṣhṭie vastumān bhed ke paryāy chhe ja nahi em kahyun chhe.

sansāraparyāyanī draṣhṭithī jotān sansār chhe, udayabhāv chhe. ‘sansār nathī’ em je kahyun chhe e to trikāḷī shuddhadravyanī apekṣhāe kahyun chhe. trikāḷ svabhāvane abhedadraṣhṭithī jotān arthāt vartamān paryāyane abhed taraph vāḷatān, abhedamān bhed dekhātā nathī. tethī bhedo trikāḷī dravyamān- jīvamān nathī em kahyun chhe. parantu paryāyamān chhe tethī kathañchit (vyavahārathī) sat chhe. tattvārthasūtramān paṇ udayabhāvane, jīvatattva kahyun chhe. paryāyanayathī rāg-puṇya ādine jīvatattva kahevāy chhe. parantu trikāḷī dravyanī draṣhṭimān te paryāyo gauṇ thaī jāy chhe.

sansār bīlakul chhe ja nahi, paryāyamān ashuddhatā chhe ja nahi em koī kahe to te bhrānti chhe. vartamānamān ashuddhatā chhe tene koī ‘māyā’ eṭale ‘kāī nahi’ em kahe chhe. tene ahīn kahe chhe ke trikāḷī shuddha dravyamān e māyā kāī nathī, paṇ vartamān paryāyamān to chhe. ‘brahma satya, jagat mithyā’ em kahe chhe; paṇ te kaī apekṣhāe chhe? paryāyane gauṇ karīne, abhedamān draṣhṭi karatān te bhed abhedamān nathī e apekṣhāe ‘brahma satya, jagat mithyā’ chhe. jo paryāy, paryāyanī apekṣhāe paṇ nathī to sansār ja nathī ane tethī sansāranā abhāvapūrvak mokṣha paṇ nathī. to koī paryāy siddha nahi thāy.

paramātmaprakāshanā 43 ane 68 mā dohāmān āve chhe ke-jīvane bandh nathī ane jīvane mokṣha nathī, tathā jīvane utpād-vyay nathī. dohā 43 nī ṭīkāmān lakhyun chhe ke-“yadyapi paryāyārthikanayakar utpād-vyayakar sahit hai, to bhī dravyāyārthikanayakar utpād-vyayarahit hai, sadā dhruv hī hai, vahī paramātmā nirvikalpa samādhike balase tīrthaṅkaradevonne dehamen bhī dekh liyā hai.” juo, vyavahāranayathī jīv utpād-vyay sahit chhe. vartamān paryāyanī draṣhṭie joīe to utpād-vyay chhe, sansār chhe, udayabhāv chhe. parantu dravyārthikanayathī joīe to, vastumān utpād-vyay nathī. trikāḷī dhruv dravyasvabhāvamān utpād-vyay nathī. parantu tethī karīne vartamān paryāyamān paṇ te nathī em nathī.

dohā 68 nī ṭīkāmān lakhyun chhe ke-“yadyapi yah ātmā shuddhātmānubhūtike abhāv hone


PDF/HTML Page 662 of 4199
single page version

par shubh-ashubh upayogonse pariṇaman karake jīvan, maraṇ, shubh, ashubh, karmabandhako karatā hai, aur shuddhātmānubhūtike pragaṭ honepar shuddhopayogase pariṇat hokar mokṣhako karatā hai, to bhī shuddha pāriṇāmik paramabhāvagrāhak shuddhadravyārthikanayakar na bandhakā rktā hai, aur na mokṣhakā rktā hai. aisā kathan sunakar shiṣhyane prashna kiyā ki-he prabho, shuddha dravyārthikasvarūp shuddhanishchayanayakar mokṣhakā bhī rktā nahi, to aisā samajhanā chāhiye ki-shuddhanayakar mokṣha hī nahīn hai; jab mokṣha nahi, tab mokṣhake liye yatna karanā vr̥uthā hai.” ātmāmān bandhamokṣha nathī to pachhī mokṣha karavāno puruṣhārtha vr̥uthā chhe. eno uttar kahe chhe-

“mokṣha hai vah bandhapūrvak hai, aur bandh hai vah shuddhanishchayanayakar hotā hī nahīn; is kāraṇ bandhake abhāvarūp mokṣha hai vah bhī shuddhanishchayanayakar nahīn hai. jo shuddhanishchayanayase bandh hotā, to hameshā bandhā hī rahatā, kabhī bandhakā abhāv na hotā.” juo, vyavahāranayathī- ashuddhanayathī paryāyamān bandh chhe ane bandhanā abhāvapūrvak mokṣhano mārga tathā mokṣha paṇ chhe. parantu te badhun vyavahāranayathī chhe. nishchayanayathī to bandh ke mokṣha nathī tathā bandh ke mokṣhanā kāraṇo paṇ nathī. ahā! jainadarshan khūb jhīṇun chhe. paryāyamān bandh chhe ane bandhanā nāshano upāy paṇ chhe. paṇ te badhun vyavahār chhe. mokṣhamārganī paryāy paṇ vyavahār chhe. vyavahāraratnatrayano shubhabhāv ke jene vyavahār mokṣhamārga kahevāy chhe enī ā vāt nathī. paṇ vastu je nirmaḷ ānandasvarūp bhagavān chhe tenī pariṇatimān shuddharatnatrayarūp mokṣhamārganī dashā thavī te paryāy hovāthī vyavahār chhe em vāt chhe. vyavahāre bandh chhe ane vyavahāre mokṣha tathā mokṣhano mārga chhe. ā ja vāt dohā 68 nī ṭīkāmān āgaḷ draṣhṭāntathī kahī chheḥ-

“koī ek puruṣh sāṅkalase bandh rahā hai, aur koī ek puruṣh bandharahit hai; unamense jo pahale bandhā thā, usako to ‘mukta’ aisā kahanā ṭhīk mālūm paḍatā hai, aur dūsarā jo bandhā hī nahīn, usako jo ‘āp chhūṭ gaye’ aisā kahā jāy to vah krodh kare-ki main kab bandhā thā so yah mujhe ‘chhūṭā’ kahatā hai; bandhā hove vah chhūṭe, isaliye bandheko to mokṣha kahanā ṭhīk hai, aur bandhā hī na ho use chhūṭe kaise kah sakte hai? usī prakār yah jīv shuddhanishchayanayakar bandhā huā nahīn hai. is kāraṇ mukta kahanā ṭhīk nahi hai. bandh bhī vyavahāranayakar aur mukti bhī vyavahāranayakar hai; shuddhanishchayanayakar na bandh hai, na mokṣha hai aur ashuddhanayakar bandh hai, isaliye bandhake nāshakā yatna bhī avashya karanā chāhiye.” māṭe paryāyamān bandh, bandhanā nāshano upāy mokṣhamārga ane mokṣha e saghaḷun vyavahāranayathī chhe parantu trikāḷī dravyasvabhāvamān e nathī. ā pramāṇe apekṣhāthī yathārtha samajavun joīe.

ā kathanathī em na samajavun ke vyavahār chhe māṭe te vyavahār, nishchayanun kāraṇ chhe.


PDF/HTML Page 663 of 4199
single page version

arthāt bandhamārganī paryāy mokṣhanā mārgane pragaṭ kare chhe em na mānavun. vyavahār, nishchayanun kāraṇ chhe em ahīn siddha nathī karavun. ahīn to vyavahār chhe eṭale ke paryāy chhe, bandhanī paryāy chhe tem ja mokṣhamārga ane mokṣhanī paryāy chhe em siddha karavun chhe. ahīn vyavahār eṭale rāganī nahīn paṇ paryāyanī (samuchchay) vāt chhe.

ahīn kahe chhe ke pahelān je vyavahāranayane jūṭho kahyo chhe teno artha e chhe ke paryāy- sansār ke mokṣha-dravyamān nathī. dravyanī apekṣhāe vyavahāranayane jūṭho kahyo chhe. tethī karīne te sarvathā nathī em na samajavun. vartamān paryāyanī apekṣhāe to e vyavahāranay chhe. tethī e kathañchit satyārtha chhe. sansār chhe, udayabhāv chhe, em je bhāvo 29 bol dvārā kahyā chhe te saghaḷāy paryāyapaṇe chhe. ek samayanā sambandhavāḷī paryāy astipaṇe chhe. parantu ānandakand nityānand prabhu dhruv je anādi-anant chaitanyapravāh chhe tenī draṣhṭimān te bhedo pratibhāsatā nathī tethī teo dravyamān nathī em kathañchit niṣhedh karavāmān āvyo chhe. jo te bhed-bhāvone, ke je paryāyamān chhe temane, dravyanā chhe em kahevun hoy to vyavahāranayathī kahī shakāy chhe; nishchayathī teo dravyamān nathī. ām nishchay-vyavahār yathārtha samajavā joīe. bījī rīte samaje to bhram ja utpanna thāy.

prashnaḥ– vyavahār satya chhe ke nahīn? jo vyavahār satya chhe to vyavahār mokṣhamārga satya chhe ke nahīn? ane tethī te nishchay mokṣhamārganun kāraṇ chhe ke nahīn?

uttaraḥ– bhāī! em nathī. ahīn to em kahe chhe ke-paryāyamān ek samay pūrato bandh vagere chhe te satya chhe. ākhī chīj prabhu dhruv chaitanyanun daḷ je paramasvabhāvabhāv chhe tenī ek samayanī dashāmān ā badhā bhedo chhe māṭe ‘chhe’ em kahyun chhe. parantu e trikāḷī dhruvanī draṣhṭimān āvatā nathī tethī dravyadraṣhṭi karāvavā ‘teo nathī’ em niṣhedh karyo chhe. teo trikāḷī satya nathī. chhatān vyavahārathī kahīe to teo satya chhe kemake teo vartamān paryāyamān asti chhe. bhāi! jo vyavahāranay chhe to teno viṣhay paṇ chhe. tethī to kahyun chhe ke vyavahārane paṇ chhoḍīsh nahi. eṭale ke vyavahāranay nathī em na mānīsh. vyavahārane jo nahi māne to chothun pāñchamun ādi guṇasthāno raheshe nahi, tīrtha-bhedo ane tīrthaphaḷ raheshe nahi. paṇ tethī karīne evo artha nathī ke vyavahārathī nishchay pamāy chhe. e vyavahārane laīne (vyavahāranā āshraye) tīrtha eṭale samyagdarshan-gnān-chāritra thāy chhe em nathī. ahīn kahe chhe ke-ā bhed-bhāvo trikāḷī shuddha dravyamān nathī e nishchay chhe. parantu teo ek samayanī paryāyamān chhe tethī, dravyamān chhe em kahevāmān āve to, vyavahāranayathī kahī shakāy chhe. āvo nayavibhāg chhe.


PDF/HTML Page 664 of 4199
single page version

trikāḷī bhagavān ātmā nirvikalpa samyagdarshan ane samādhithī jaṇāy evo chhe. sarvavishuddhagnān adhikāramān āve chhe ke bhagavān ātmā shuddha chaitanyaghan chhe. tenun alpa nirmaḷ pariṇaman te upāy chhe ane tenun pūrṇa nirmaḷ pariṇaman te upey chhe, phaḷ chhe. tyān em nathī kahyun ke mandarāgano bhāv te upāy chhe. tathā jyān bīje ṭhekāṇe tene (mandarāgane) upāy kahyo chhe tyān rāg chhe eṭalun jaṇāvavā māṭe kahyun chhe. ahāhā! vastu gnānānandasvabhāvī trikāḷī gnāyak bhagavān chhe. tenī dashāmān dravyasvabhāvanun apūrṇa vītarāgī pariṇaman te upāy chhe ane pūrṇa vītarāgī pariṇaman te upey eṭale phaḷ chhe. svabhāv-pariṇamananī ja apūrṇatā ane pūrṇatāmān upāy ane upey samāy chhe. rāg-vyavahār te upāy chhe em nathī. āvī vāt jhīṇī paḍe, paṇ mārga to ā ja chhe, bāpu! ā shuddha chidānandaghan vastu je ātmā tenun adhūrun shuddha pariṇaman te upāy-kāraṇ-mārga chhe ane tenun paripūrṇa shuddha pariṇaman te upey-phaḷ chhe. parantu vyavahāraratnatray upāy-kāraṇ chhe em nathī. ahīn to vyavahār (bhed, paryāy, ādi) chhe em siddha karavun chhe. parantu mandarāg je vyavahārathī, vyavahār mokṣhamārga kahevāy chhe te nishchayanun kāraṇ chhe em siddha nathī karavun. (ane em chhe paṇ nahi).

ātmā je trikāḷī bhagavān dhruv, dhruv, dhruv evun dhruvapad-nijapad chhe te anādi anant shuddha gnāyakabhāvapaṇe chhe. tene ane karmane nimitta-naimittik sambandh nathī. arthāt vastu je shuddha dravya chhe te naimittik ane karma nimitta em nathī. parantu vastunī vikārī paryāy te naimittik ane karma nimitta-evo vyavahār sambandh paryāyamān chhe. ahīn shuddhanayanī draṣhṭithī kathan chhe tethī ā sarva bhāvone siddhāntamān jīvanā kahyā chhe te vyavahāranayathī kahyā chhe. te bhāvo vyavahārathī asti chhe ane te vyavahāranayano viṣhay chhe. karma te nimitta ane rāgādinun thavun te naimittik em nimitta-naimittikabhāvanī draṣhṭithī jovāmān āve to te vyavahār kathañchit satyārtha chhe em kahī shakāy chhe. rāg, vikār, ashuddhatā, malinabhāv, udayabhāv ādi jīvamān chhe em vyavahārathī kahī shakāy chhe. parantu trikāḷī shuddha chaitanyasvarūp dravyamān te nathī te apekṣhāe te jūṭhā-asatyārtha chhe. ā pramāṇe vyavahār kathañchit satyārtha ane kathañchit asatyārtha chhe. jo vyavahārane sarvathā asatyārtha ja kahevāmān āve to vyavahārano lop thaī jāy ane tethī paramārthano paṇ lop thaī jāy. kāraṇ ke paryāyamān jo rāgādi nathī, puṇya-pāpanun bandhan nathī to rāgano jemān abhāv karavāno chhe tevo mokṣhamārga ane mokṣha paṇ nathī. ahīn to vyavahār chhe eṭalun ja siddha karavun chhe. paṇ te vyavahār mokṣhamārga chhe em siddha nathī karavun. vyavahār mokṣhamārga to rāg chhe ane te trikāḷī dravyanī apekṣhāe to chhe ja nahīn. paryāyamān rāg chhe eṭalun satyārtha chhe, parantu te vyavahār chhe-eṭalo rāg chhe-māṭe nishchay pamāy chhe em nathī.

prashnaḥ– shāstramān āve chhe ke samaktiīne duḥkh chhe ja nahi, ashuddhatā chhe ja nahi. to e kevī rīte chhe?


PDF/HTML Page 665 of 4199
single page version

samādhānaḥ– bhāī! samyagdarshanano viṣhay trikāḷī shuddha dravya chhe. ahāhā! trikāḷī shuddha dravyane jeṇe draṣhṭimān līdhun chhe evā samyagdraṣhṭine ashuddhatā ke duḥkh chhe ja nahi. draṣhṭi ane draṣhṭinā viṣhayamān ashuddhatā thāy evī koī shakti ja nathī. draṣhṭi paṇ ashuddha thāy em nathī tathā teno viṣhay je trikāḷī shuddha dravya chhe te paṇ ashuddha thāy evo tenāmān koī guṇ nathī. tethī draṣhṭi ane draṣhṭinā viṣhayanī apekṣhāe gnānīne ashuddhatā ane duḥkh nathī. parantu gnān vaḍe jue tyāre paryāyamān gnānīne tathā munine paṇ kiñchit ashuddhatā chhe, duḥkh chhe. gnānīne rāg chhe ane tenun pariṇaman paṇ chhe. te pariṇamananī apekṣhāe gnānī teno rktā paṇ chhe. 47 nayomān paṇ āve chhe ke-dharmī jīvane paṇ rāganun pariṇaman chhe ane teṭalun duḥkh paṇ chhe. tathā te rāgano rktā ane bhoktā paṇ te gnānī chhe. bhāī! ahīn to anshe anshane jovāno chhe. koī ekānte mānī le ke dharmīne rāg-dveṣh-duḥkh hoy ja nahi to em nathī. trikāḷī shuddha dravya ane tenī draṣhṭinī apekṣhāe te vāt yathārtha chhe. paṇ paryāyamān? ahā! chhaṭhṭhā guṇasthāne vartatā muni paṇ (samayasār kaḷash 3 mān) em kahe chhe ke amane haju kaluṣhitatā chhe. ahā! ek bāju em kahe ke samaktiīne ashuddhatā na hoy, tenun pariṇaman ashuddha na hoy ane bījī bāju chhaṭhṭhā guṇasthānavartī āchārya em kahe ke amane haju ashuddhatānun pariṇaman chhe ane tethī teṭalun duḥkhanun vedan paṇ chhe!! bhāī! samaktiīne draṣhṭinī sāthe je gnān thayun chhe te trikāḷī shuddha dravyane jāṇe chhe ane vartamān paryāyamān rāganun pariṇaman jeṭalun chhe tene paṇ jāṇe chhe. ashuddhatānun- rāganun je pariṇaman chhe teno hun rktā chhun, karmane laīne te thāy chhe em nathī; tathā pariṇamanamān mane bīlakul rāg ja nathī em paṇ nathī-āvun gnānī yathārtha jāṇe chhe.

ahīn kahe chhe ke-jo paryāyamān rāgādi nathī em koī māne to rāganā abhāv karavānā puruṣhārthano paṇ lop thāy chhe. kāraṇ ke jo paryāyamān rāg nathī to tenā nāshano upāy paṇ paryāyamān siddha thato nathī.

pañchāstikāyanī 62 mī gāthāmān kahyun chhe ke-vikāranun pariṇaman jīvanā astitvamān chhe ane te potāne kāraṇe chhe. vikāranun ṣhaṭkārakarūp pariṇaman potāthī chhe, tene parakārakanī apekṣhā nathī. rāg-vikār chhe te asti chhe ane te vikār, vikārane kāraṇe chhe, dravya-guṇanā kāraṇe nahi tem ja par nimittane kāraṇ paṇ nahi. e pañchāstikāy shāstra chhe. tethī tyān jīvāstikāyanun- dravya-guṇ-paryāyanun svatantra astitva siddha karyun chhe. jīvanī paryāyamān je vikār thāy chhe te parathī nirapekṣha svataḥsiddha, ahetukapaṇe thāy chhe ane te jīvanā astitvamān thāy chhe.

prashnaḥ– vikār svapar-hetuk chhe em shāstromān āve chhe ne?

uttaraḥ– e to ekalā svathī ja (shuddha dravyathī) vikār thāy nahi em batāvavā vikāranī utpattimān upādān ane nimitta em be hetu tyān siddha karyā chhe. vikārane jyāre


PDF/HTML Page 666 of 4199
single page version

vibhāv tarīke athavā par nimittanā āshraye thayelī dashā chhe em batāvavun hoy tyāre, upādān te sva ane nimitta te par-em svaparathī utpanna thayelī chhe em kahevāy chhe. vikār ekalā svathī (svabhāvathī) utpanna thāy em bane nahi. par upar lakṣha jatān paryāyamān vikār thāy chhe. māṭe vikārane svaparahetuk kahyo chhe.

jyāre ahīn em kahyun ke e rāgādi badhāy karmajanya chhe. e to e bhāvo badhāy trikāḷī shuddha dravyamān nathī ane paryāyamānthī kāḍhī nākhavā yogya chhe māṭe dravyadraṣhṭi karāvavā em kahyun chhe. paramātmaprakāshamān paṇ rāg-dveṣhādine karmajanya kahyā chhe, kāraṇ ke teo shuddha ātmadravyathī nīpajatā nathī. bhāī, ashuddhatā dravyamān kayān chhe ke jethī te utpanna thāy? paryāyamān je ashuddhatā thaī chhe e to paryāyanun lakṣha par upar gayun chhe tethī thaī chhe. tethī to tene svapar-hetuthī thayelo bhāv kahe chhe.

bhāī! ek samayanī paryāyamān rāg-ashuddhatā je thaī chhe te sat chhe ane tethī ahetuk chhe em pañchāstikāyamān siddha karyun chhe.

e rāg-ashuddhatā (svabhāvanā lakṣhe nahi paṇ) paranā lakṣhe thaī chhe em batāvavā tene svaparahetuk kahī chhe.

ane pachhī trikāḷ vastumān e rāg-ashuddhatā nathī tathā paryāyamān ek samayanā sambandhe chhe te kāḍhī nākhavā jevī chhe te apekṣhāe tene karmajanya upādhi kahī chhe.

ahā! ekavār kahe ke ashuddhatā svayam potāthī chhe, pachhī kahe ke te svapar hetuthī chhe ane vaḷī kahe ke te ekalī karmajanya chhe!!! bhāī, je apekṣhāe jayān je kahyun hoy te apekṣhāe tyān te samajavun joīe. shrīmade paṇ kahyun chhe ke-

jyān jyān je je yogya chhe, tahān samajavun teh;
tyān tyān te te āchare, ātmārthī jan eh.

bhāī! je apekṣhā hoy te apekṣhāthī gnān karavāne badale bījī apekṣhā khoḷavā-gotavā jaīsh to satya nahīn maḷe.

उत्पादव्ययध्रौव्ययुक्तम् सत् em siddha karavun hoy tyān rāgano-mithyātvādino utpād dravyanī paryāyamān chhe ane te potāthī sat chhe em kahe chhe. sat chhe māṭe tene par kārakanī apekṣhā nathī. e ja vāt pañchāstikāyanī gāthā 62mān kahī chhe ke-je sansāranī paryāy chhe te parakārakanī apekṣhā vinā svataḥ jīvanī paryāy chhe. te kāī parathī thaī chhe em nathī.

have te mithyātvādino sansārabhāv chhe te vibhāv chhe. ane vibhāv chhe te svarūpanā lakṣhe na

thāy, parantu paranā lakṣhe ja thāy. tethī tene svaparahetuk kahevāmān āve chhe. tathā ā gāthāmān ane paramātmaprakāshamān te badhāy bhāvone pudgalanā kahyā chhe. kaḷash 44mān āve chhe ke-‘ā


PDF/HTML Page 667 of 4199
single page version

anādikāḷanā moṭā avivekanā nāṭakamān athavā nāchamān varṇādimān pudgal ja nāche chhe.’ jīvadravyane ekalā dhruv chaitanyamātra svabhāvathī joīe to te ek-ekalun ja chhe. e jīvadravya ekalun chhe te kem nāche? bhagavān ātmāno to kāī nāch nathī. e badhī paryāyomān ek pudgalano ja nāch chhe. trikāḷī dhruv dravyanī apekṣhāe e saghaḷā anya bhāvomān ek pudgal ja nāche chhe-em kahyun chhe. ā pramāṇe āvo bhagavān jinadevano upadesh syādvādarūp chhe, ane te pramāṇe samajye ja samyaggnān chhe. je apekṣhāe rāgādi dravyamān nathī ane je apekṣhāe teo paryāyamān chhe-em je upadesh karyo chhe te rīte yathārtha jāṇavun joīe. jinadevanā upadeshamān to apekṣhāthī kathan chhe. māṭe te rīte samaje to ja samyaggnān chhe.

vaḷī kahe chhe ke-sarvathā ekānt te mithyātva chhe. rāg ekānte par chīj chhe ane ātmāmān (paryāyamān) nathī em māne to te mithyā ekānt chhe. tathā rāg dravyamān (dhruvamān) paṇ chhe em māne to te paṇ mithyātva chhe.

prashnaḥ– rāg jeṭalo thāy chhe te nāsh pāmīne andar jāy chhe ne? paryāyano vyay to thāy chhe. to te vyay thaīne kayān jāy chhe? jo andar jāy chhe, to vikār andar gayo ke nahīn?

uttaraḥ– bhāī, vikār andar dravyasvabhāvamān nathī. paryāyano je vyay thayo chhe te pāriṇāmikabhāvamān yogyatārūp thaī gayo chhe. vartamānamān vikār je pragaṭ chhe te udayabhāvarūp chhe. parantu jyāre teno vyay thāy chhe tyāre te pāriṇāmikabhāve thaīne andar jāy chhe. tevī ja rīte kṣhayopashamabhāvanī paryāy paṇ vyay pāme chhe ane bīje samaye bījī paryāy utpanna thāy chhe. parantu pahelānno bhāv vyay pāmīne gayo kayān? shun te andaramān kṣhayopashamabhāve chhe? nā, te pāriṇāmikabhāve andar vastumān chhe.

ahīn kahe chhe ke sarvathā ekānt samaje to mithyātva chhe. āthī koī em kahe ke-bandhanā mārgathī (vyavahāraratnatrayathī) paṇ mokṣha thāy chhe em kaho; anyathā sarvathā ekānta thaī jashe. to e vāt yathārtha nathī. bhāī! mokṣhano mārga sarvathā nirmaḷ pariṇatithī ja thāy chhe ane emān sarvathā rāganī pariṇati chhe ja nahi evo ā samyak anekānta chhe. nishchayathī je shuddharatnatrayanī nirmaḷ paryāy chhe te ja mokṣhano mārga chhe. parantu sāthe rāgane nimitta-sahachar dekhīne tene vyavahārathī mokṣhamārga kahyo chhe. parantu tethī te rāg, je bandhanun kāraṇ chhe te, mokṣhanun kāraṇ thaī jāy em nathī. ā pramāṇe je apekṣhāe kathan hoy te yathārtha samajavun joīe.

[pravachan nan. 10p (sheṣh) 106 * dināṅk 24-6-76 thī 2p-6-76]

PDF/HTML Page 668 of 4199
single page version

कुतो जीवस्य वर्णादिभिः सह तादात्म्यलक्षणः सम्बन्धो नास्तीति चेत्

तत्थ भवे जीवाणं संसारत्थाण होंति वण्णादी।
संसारपमुक्काणं णत्थि हु वण्णादओ केई।। ६१ ।।
तत्र भवे जीवानां संसारस्थानां भवन्ति वर्णादयः।
संसारप्रमुक्तानां न सन्ति खलु वर्णादयः केचित्।। ६१ ।।

_________________________________________________________________

have pūchhe chhe ke varṇādik sāthe jīvano tādātmyalakṣhaṇ sambandh kem nathī? teno uttar kahe chheḥ-

sansārī jīvane varṇa ādi bhāv chhe sansāramān,
sansārathī parimuktane nahi bhāv ko varṇādinā. 61.

gāthārthaḥ– [वर्णादयः] varṇādik chhe te [संसारस्थानां] sansāramān sthit [जीवानां] jīvone [तत्र भवे] te sansāramān [भवन्ति] hoy chhe ane [संसारप्रमुक्तानां] sansārathī mukta thayelā jīvone [खलु] nishchayathī [वर्णादयः केचित्] varṇādik koī paṇ (bhāvo) [न सन्ति] nathī; (māṭe tādātmyasambandh nathī).

ṭīkāḥ– je nishchayathī badhīye avasthāomān yad-ātmakapaṇāthī arthāt je- svarūpapaṇāthī vyāpta hoy ane tad-ātmakapaṇānī arthāt te-svarūpapaṇānī vyāptithī rahit na hoy, teno temanī sāthe tādātmyalakṣhaṇ sambandh hoy chhe. (je vastu sarva avasthāomān je bhāvosvarūp hoy ane koī avasthāmān te bhāvosvarūpapaṇun chhoḍe nahi, te vastuno te bhāvonī sāthe tādātmyasambandh hoy chhe.) māṭe badhīye avasthāomān je varṇādisvarūpapaṇāthī vyāpta hoy chhe ane varṇādisvarūpapaṇānī vyāptithī rahit hotun nathī evā pudgalano varṇādibhāvonī sāthe tādātmyalakṣhaṇ sambandh chhe; ane joke sansār-avasthāmān kathañchit varṇādisvarūpapaṇāthī vyāpta hoy chhe ane varṇādisvarūpapaṇānī vyāptithī rahit hoto nathī topaṇ mokṣha-avasthāmān je sarvathā varṇādisvarūpapaṇānī vyāptithī rahit hoy chhe ane varṇādisvarūpapaṇāthī vyāpta hoto nathī evā jīvano varṇādibhāvonī sāthe tādātmyalakṣhaṇ sambandh koī paṇ prakāre nathī.


PDF/HTML Page 669 of 4199
single page version

bhāvārthaḥ– dravyanī sarva avasthāone viṣhe dravyamān je bhāvo vyāpe te bhāvo sāthe dravyano tādātmyasambandh kahevāy chhe. pudgalanī sarva avasthāone viṣhe pudgalamān varṇādibhāvo vyāpe chhe tethī varṇādibhāvo sāthe pudgalano tādātmyasambandh chhe. sansār-avasthāne viṣhe jīvamān varṇādibhāvo koī prakāre kahī shakāy chhe paṇ mokṣha-avasthāne viṣhe jīvamān varṇādibhāvo sarvathā nathī tethī varṇādibhāvo sāthe jīvano tādātmyasambandhī nathī e nyāy chhe.

* shrī samayasār gāthā–61 mathāḷun *

have pūchhe chhe ke-varṇādine ātmā sāthe trikāḷ sambandh kem nathī? āpe ātmānī sāthe temano ek samayanī paryāy pūrato kṣhaṇik-anitya sambandh kahyo. parantu te raṅg, rāg, guṇasthān ādi sāthe jīvane tādātmyasambandh kem nathī? teno uttar āpe chheḥ-

* gāthā 61ḥ ṭīkā uparanun pravachan *

je nishchayathī badhīy avasthāomān je-svarūpapaṇāthī vyāpta hoy ane te svarūpapaṇānī vyāptithī rahit na hoy, teno temanī sāthe tādātmyalakṣhaṇ sambandh hoy chhe. jemake gnān sāthe ātmāne je sambandh chhe te tādātmyalakṣhaṇ sambandh chhe, kemake ātmānī sarva avasthāomān te gnānasvarūpapaṇāthī vyāpta chhe ane gnānasvarūpapaṇānī vyāptithī kayārey rahit nathī. parantu rāg-udayabhāv sāthe ātmāne tādātmyalakṣhaṇ sambandh nathī, kemake ātmānī sarva avasthāomān udayabhāv vyāpta hoy ane kayārey enī vyāptithī rahit na hoy em banatun nathī. sansār avasthāmān rāg-udayabhāv hoy chhe parantu mokṣha avasthāmān te sarvathā nathī.

kharekhar, je badhī dashāomān je svarūpathī vyāpta eṭale prasarel hoy ane te svarūpathī kayārey rahit na hoy teno, temanī sāthe tādātmyasambandh hoy chhe. arthāt je vastu sarva avasthāomān je bhāvosvarūp hoy ane koī avasthāmān te bhāvosvarūpapaṇun chhoḍe nahi te vastuno, te bhāvo sāthe tādātmyasambandh chhe. māṭe jenī badhīy avasthāomān varṇādi vyāpta hoy chhe te pudgalanī sāthe varṇādine tādātmyasambandh chhe. kāḷo, rāto ādi je varṇa chhe tenun pudgalanī sāthe tādātmya chhe, kemake te vinā pudgalanī koī avasthā hotī nathī. tevī rīte je guṇasthān ādi bhed paḍayā chhe tene paṇ pudgalanī sāthe tādātmyasambandh chhe kemake pudgalanā nimitta vinā te bhedo hotā nathī. aho! ā samayasār to kevun adbhut shāstra chhe! emān ākhāy brahmāṇḍanā bhāvo bharyā chhe!

pudgalanī badhīy avasthāomān te varṇādi vyāpta hoy chhe ane tenī vyāptithī rahit pudgal hotun nathī. māṭe varṇādibhāvono pudgal sāthe tādātmyasambandh chhe paṇ


PDF/HTML Page 670 of 4199
single page version

ātmānī sāthe nathī. teo sansār avasthāmān kathañchit vyāpta-prasarelā chhe topaṇ mokṣha avasthāmān sarvathā hotā nathī. māṭe teone jīvanī sāthe tādātmyalakṣhaṇ sambandh nathī. sansār avasthāmān rāg-bhedathī vyāpti hoy chhe ane tyāre varṇādirūpapaṇānī vyāptithī rahit jīv hoto nathī, topaṇ mokṣha avasthāmān sarvathā vyāpti hotī nathī. māṭe jīvane te varṇādibhāvo sāthe tādātmyasambandh nathī. ahāhā! varṇādimān ek pudgal ja nāche chhe. bhagavān ātmā to gnāyakasvarūpe shuddha chidrūp ekarūp chhe. te emān kem nāche? na ja nāche em kahe chhe.

joke sansār avasthāmān kathañchit varṇādinī vyāpti hoy chhe topaṇ mokṣha avasthāmān teonī vyāpti hotī nathī, vyāptithī sarvathā rahit hoy chhe. māṭe varṇādibhāvo sāthe jīvane koīpaṇ prakāre tādātmyalakṣhaṇ sambandh nathī. ātmāne gnān, ānand sāthe tādātmyalakṣhaṇ sambandh chhe kāraṇ ke koīpaṇ avasthāmān gnānānandarūpapaṇun ātmāmān na hoy em banatun nathī. parantu ā varṇādi bhāvo sansār avasthāmān kathañchit hoy chhe topaṇ mokṣha avasthāmān teono sarvathā abhāv chhe. māṭe varṇathī māṇḍīne guṇasthān paryantanā sarva bhāvo sāthe jīvane tādātmyalakṣhaṇ sambandh nathī.

* gāthā 61ḥ bhāvārtha uparanun pravachan *

dravya je vastu chhe tenī badhī avasthāomān je vyāpe tene, te dravya sāthe ekarūp sambandh kahevāy chhe. tethī pudgalanī sarva avasthāomān je varṇādibhāvo vyāpe chhe tene, pudgalanī sāthe ekarūpatāno sambandh chhe. guṇasthān, jīvasthān, mārgaṇāsthān ādi bhedo pudgalanā (karmanā) nimitte paḍe chhe. ahāhā! ātmā vastu trikāḷī dhruv abhed ekarūp chaitanyamātra chhe. tene kāraṇe bhed kem paḍe? māṭe pudgalanā nimittathī je ā varṇathī guṇasthān paryant bhed paḍe chhe te, ātmānī sarva avasthāomān vyāpatā nathī paṇ pudgalanī sarva avasthāomān vyāpe chhe. te kāraṇe te badhā pudgalanī sāthe tādātmyalakṣhaṇ sambandh rākhe chhe. akhaṇḍ, abhed ek chinmātrasvarūp vastunī draṣhṭie raṅg-rāg-jīvasthān-mārgaṇāsthān ādi bhedo pudgalanī sāthe sambandh rākhe chhe. jyān jyān pudgal tyān tyān ā badhā bhāvo hoy chhe. māṭe teone pudgalanī sāthe tādātmya sambandh chhe.

sansār avasthāmān jīvamān raṅg-rāg ādi bhāvo koī apekṣhāe kahī shakāy chhe. parantu mokṣha avasthāmān teo jīvamān sarvathā nathī. tethī varṇādi sāthe jīvane ekarūpatāno sambandh nathī. rktā-karma adhikāramān paṇ e ja kahyun chhe ke je dayā, dān, vrat, bhakti, ādino bhāv thāy chhe te sanyogalakṣhaṇ chhe. teo sanyogībhāv chhe, svabhāvabhāv nathī. māṭe e dayā, dān, ādi bhāvo sāthe ātmāne tādātmyasambandh nathī. jem bījī sanyogī chīj chhe tem te paṇ sanyogī chīj chhe. māṭe varṇādi bhāvo sāthe bhagavān ātmāne ekarūpapaṇāno tādātmyalakṣhaṇ sambandh nathī e nyāy chhe.


PDF/HTML Page 671 of 4199
single page version

ahāhā! ātmā je shuddha chidrūp vastu chhe tenā taraph ḍhaḷavānā bhāvamān to ātmā abhedapaṇe draṣhṭimān levā yogya chhe. jyāre ā badhā bhed-bhāvo, ke je pudgalanā sambandhe thāy chhe tenī draṣhṭi chhoḍī devā yogya chhe. māṭe to teo ātmānā nathī em kahyun chhe. ā varṇathī sharū karīne mārgaṇāsthān-guṇasthān ādi je bhedo kahyā chhe te badhāy pudgalanī sāthe sambandhavāḷā chhe. jyān jyān teo chhe tyān tyān teone pudgalanī sāthe sambandh chhe. parantu jyān jyān bhagavān ātmā chhe tyān tyān teonī sāthe sambandh chhe nahīn, kāraṇ ke sansār avasthāmān ek samay pūrato paryāyamān sambandh chhe topaṇ mokṣha avasthāmān sarvathā sambandh nathī. tethī dharmīe ek abhedasvabhāvanī ja draṣhṭi karavī em abhiprāy chhe. ā jīv-ajīv adhikār chhe. tethī raṅg, rāg, puṇya, pāp, guṇasthān ādi sarva bhāvone ahīn ajīvamān nākhyā chhe. āshay e chhe ke abhed ek chinmātra akhaṇḍ vastuno āshray karavo arthāt samyagdarshan ane nirvikalpa shāntinī paryāy dvārā te ekane ja grahaṇ karavo, anubhavavo.

[pravachan nan. 106 (sheṣh)-107 * dināṅk 2p-6-76 thī 26-6-76]

PDF/HTML Page 672 of 4199
single page version

जीवस्य वर्णादितादात्म्यदुरभिनिवेशे दोषश्चायम्–

जीवो चेव हि एदे सव्वे भाव त्ति मण्णसे जदि हि।
जीवस्साजीवस्स य णत्थि विसेसो दु दे कोई।। ६२ ।।
जीवश्चैव ह्येते सर्वे भावा इति मन्यसे यदि हि।
जीवस्याजीवस्य च नास्ति विशेषस्तु ते कश्चित्।। ६२ ।।

_________________________________________________________________

have, jīvanun varṇādik sāthe tādātmya chhe evo mithyā abhiprāy koī kare to temān ā doṣh āve chhe em gāthāmān batāve chheḥ-

ā bhāv sarve jīv chhe jo em tun māne kadī,
to jīv tem ajīvamān kāī bhed tuj raheto nathī! 62.

gāthārthaḥ– varṇādikanī sāthe jīvanun tādātmya mānanārane kahe chhe keḥ he mithyā abhiprāyavāḷā! [यदि हि च] jo tun [इति मन्यसे] em māne ke [एते सर्वे भावाः] varṇādik sarva bhāvo [जीवः एव हि] jīv ja chhe, [तु] to [ते] tārā matamān [जीवस्य च अजीवस्य] jīv ane ajīvano [कश्चित्] kāī [विशेषः] bhed [नास्ति] raheto nathī.

ṭīkāḥ– jem varṇādik bhāvo, anukrame āvirbhāv (pragaṭ thavun, ūpajavun) ane tirobhāv (ḍhaṅkāvun, nāsh thavun) pāmatī evī te te vyaktio vaḍe (arthāt paryāyo vaḍe) pudgaladravyanī sāthe sāthe rahetā thakā, pudgalanun varṇādi sāthe tādātmya jāher kare chhe-vistāre chhe, tevī rīte varṇādik bhāvo, anukrame āvirbhāv ane tirobhāv pāmatī evī te te vyaktio vaḍe jīvanī sāthe sāthe rahetā thakā, jīvanun varṇādi sāthe tādātmya jāher kare chhe, vistāre chhe- em jeno abhiprāy chhe tenā matamān, anya bākīnān dravyothī asādhāraṇ evun varṇādisvarūpapaṇun-ke je pudgaladravyanun lakṣhaṇ chhe-teno jīv vaḍe aṅgīkār karavāmān āvato hovāthī, jīv-pudgalanā avisheṣhano prasaṅg āve chhe, ane em thatān, pudgalothī bhinna evun koī jīvadravya nahi rahevāthī, jīvano jarūr abhāv thāy chhe.

bhāvārthaḥ– jem varṇādik bhāvo pudgaladravya sāthe tādātmyasvarūpe chhe tem jīv sāthe paṇ tādātmyasvarūpe hoy to jīv-pudgalamān kāī paṇ bhed na rahe ane tethī jīvano ja abhāv thāy e moṭo doṣh āve.


PDF/HTML Page 673 of 4199
single page version

* shrī samayasār gāthā 62ḥ mathāḷun *

have, jīvanun varṇādi sāthe eṭale raṅg-rāg-guṇasthānādi sāthe tādātmya-ekarūpapaṇun chhe evo mithyā abhiprāy koī pragaṭ kare to temān doṣh āve chhe em gāthā dvārā kahe chheḥ-

* gāthā 62ḥ ṭīkā uparanun pravachan *

rāgādi, je pudgalanā pariṇām chhe te, jo tun tārā-jīvanā chhe em mānīsh to jīv ane ajīvamān kāī bhed raheto nathī em kahe chhe. ā gāthā ane ṭīkā sūkṣhma chhe. are, ākhuny samayasār ja sūkṣhma chhe ane ethīy sūkṣhmamān sūkṣhma bhagavān ātmā chhe. chaitanya bhagavān anant guṇathī tādātmyasvarūp mahāprabhu chhe. tenā upar draṣhṭi karavāthī dharmanī-samyagdarshananī sharūāt thāy chhe. ane te sivāy lākh, kroḍ ke anant dayā, dān, vrat, bhakti, pūjā ādi kare topaṇ ethī samyagdarshan thatun nathī. kāraṇ ke e to badho rāg chhe ane te rāgane pudgalanī sāthe tādātmya chhe. jyān jyān pudgal tyān tyān raṅg-rāg-bhedādi hoy chhe, paṇ jyān jyān bhagavān ātmā tyān tyān raṅg-rāg-bhedādi hotā nathī-em ahīn kahe chhe. aho! shun alaukik vāt chhe! tene dhyān daīne shāntithī sāmbhaḷavī.

guṇasthān ādi bhedo paryāyamān utpanna thayā chhe te temanī utpattinī ‘janmakṣhaṇ’ chhe tethī utpanna thayā chhe, nimitta vaḍe utpanna thayā chhe em nathī. e bhedo jīvanī paryāyamān potāthī thayā chhe, parantu ātmāmān-trikāḷī shuddha dravyamān teo vyāpatā nathī. e raṅg, rāg, dayā, dān, ādi bhāvone pudgalanī sāthe vyāpti chhe. jyān pudgal vyakta thāy chhe tyān teo hoy chhe ane temān vyāpe chhe. jyān em kahyun ke puṇya-pāpanā bhāv potānī paryāyamān thāy chhe ane eno rktā-bhoktā jīv chhe tyān to enun gnān karāvavā gnānapradhān kathan karyun chhe. jyāre ahīn draṣhṭipradhān vāt chhe. ahīn draṣhṭinī pradhānatāmān, chāhe dayā-dānanā bhāv ho ke pañchamahāvratanā pālananā bhāv ho, te badhāy pudgalanī sāthe vyāpe chhe em kahe chhe. digambar santo sivāy āvī vāt koīe kayāny karī nathī. aho! digambar santo kevaḷīnā keḍāyato chhe. bhagavān kevaḷīe je divyadhvanimān kahyun chhe te vāt teo jagat samakṣha jāher kare chhe. bhagavān! ek vār jarā dhīrajathī sāmbhaḷ. kahe chhe ke je puṇya-pāpanā bhāvanī pragaṭatā-utpād ane nāsh- vyay thāy chhe te bandhuy pudgalanī sāthe vyāpe chhe. te utpād-vyay tārī-jīvanī sāthe vyāpatā nathī. ahā! shun sūkṣhma tattva!

dayā, dān, vrat, svādhyāy, ādino rāg; are, ā je shravaṇano rāg āve chhe te rāg paṇ pudgalanī sāthe utpanna thāy chhe ane pudgalamān vyay pāme chhe. e


PDF/HTML Page 674 of 4199
single page version

utpād-vyay ātmānā nathī. dravyasvabhāvanun ahīn varṇan chhe ne! jīvadravyamān to bhed chhe ja nahīn. tethī bhedane tathā rāgādine ajīv kahyā chhe. dev-guru-shāstranī shraddhāno rāg, navatattvanī shraddhāno rāg, shāstragnānano vikalpa ke chha kāyanā jīvonī rakṣhāno rāg e badhāy, ahīn kahe chhe ke pudgalanī sāthe utpanna thāy chhe ane pudgalamān nāsh pāme chhe; potānī-jīvanī sāthe nahīn. ahāhā! keṭalun spaṣhṭa karyun chhe! āvī vāt bīje kayān chhe? utpād-vyay, dravyasvabhāvamān- chinmātravastumān to chhe nahīn. te kāraṇe ā varṇādi bhāvono āvirbhāv eṭale ke utpatti ane tirobhāv eṭale ke nāsh-vyay je thāy chhe tenun pudgalanī sāthe vyāptapaṇun chhe. ane tethī pudgalano varṇādikanī sāthe tādātmya sambandh prasiddha thāy chhe. ahāhā! te varṇādik bhāvo pudgalano vistār chhe, paṇ bhagavān chidānand prabhuno-ātmāno te vistār nathī. bhagavān ātmā to chidānandamay akhaṇḍ ekarūp jinasvarūpī paramātmā chhe. ā varṇādi ane rāgādi bhāvo te eno vistār nathī. rāgādinī prasiddhi te bhagavān jinasvarūp ātmānī prasiddhi nathī. ahāhā! shun santoe jāher karyun chhe! sarvagnadeve je kahyun chhe te ā pañcham ārānā shrotāne santo kahe chhe.

koī em kahe ke ā vāt to chothā ārānī chhe ane te chothā ārānā jīvane samajavā māṭe chhe. tene kahe chhe ke-bhāī! ā to pañcham ārānā santo pañcham ārānā shrotāne samajāvī rahyā chhe. prabhu! tun sāmbhaḷ to kharo. pañcham ārāmān paṇ tun ātmā chhe ke nahi? prabhu! tun anant guṇothī bharelo abhed shuddha chaitanyamātra ātmā chho ne! atyāre paṇ evo ja chho ne! eṭale to kahe chhe ke jene abhed shuddha chidānand bhagavānanī draṣhṭi karavī hoy teṇe ā rāgādi bhāvone ajīvanā pariṇām mānavā joīshe. koī em kahe chhe atyāre to shubhajog ja hoy ane te shubhajog ja dharmanun kāraṇ chhe. tene kahe chhe-are prabhu! shun kahe chhe tun? atyāre shubhajog ja hoy eno artha e thayo ke atyāre dharma ja na hoy. bhāī! tārī vāt barābar nathī kemake shubhajog to pudgalamān vyāpanārā bhāvo chhe. te potānā chhe ane lābhakārak chhe em mānavun e to mahāmithyātva ane agnān chhe.

traṇalokanā nāth bhagavān sīmandharadev atyāre paramātmapaṇe mahāvidehamān birāje chhe. bhagavān kundakundāchārya temanī pāse gayā hatā ane tyān āṭh divas rahyā hatā. tyānthī āvīne ā shāstro banāvyān chhe. temanā pachhī ek hajār varṣhe shrī amr̥utachandrāchārya thayā hatā. temaṇe ā ṭīkā banāvī chhe. teo ahīn kahe chhe ke shubhāshubh rāganān utpatti ane vyay pudgal sāthe sambandh rākhe chhe, bhagavān ātmā sāthe nahi. jo teno sambandh ātmā sāthe hoy to rāgādinān utpād-vyay traṇekāḷ ātmāmān thavān joīe. paṇ em to banatun nathī. māṭe te rāgādi ātmānī chīj nathī. ā sharīr, makān, paisā, lakṣhmī


PDF/HTML Page 675 of 4199
single page version

ādi to kayāny dūr rahī gayā. e to pratyakṣha pudgal-paravastu chhe. ahīn to kahe chhe ke-je vaḍe tīrthaṅkar gotra bandhāy e solahakāraṇ bhāvanāno bhāv paṇ rāg chhe ane te pudgalanī sāthe sambandh rākhe chhe, ajīvarūp chhe, ane tenā phaḷamān paṇ ajīv maḷe chhe.

arere! āvun sāmbhaḷavāy maḷe nahi tene enī pratīti to kayānthī thāy? enān to manuṣhyapaṇān chālyān jāy chhe. e kayān jashe? ā sanskār andar na paḍayā to 84nā avatāramān enā kayān utārā thashe? bhāī! bhagavān ātmā to anādi-anant nitya rahevāno chhe. ā rāg māro ane rāgathī mane lābh thashe evī mithyāshraddhāno tyāg na karyo to e kayān jashe? kayāṅk jashe to kharo ja. ane mithyātvanun phaḷ to narak, nigodādi ja kahelun chhe. bhāī! āvo avasar prāpta thavo mahā kaṭhaṇ chhe.

ahīn kahe chhe ke rāg chāhe to dayā, dān, bhaktino ho ke pañchamahāvratano ho, enun ūpajavun ane vyay thavun pudgalanī sāthe sambandh rākhe chhe. prabhu! tārun chaitanyaghar tapāsavā māṭe ā vāt kare chhe. tārun ghar tun jo, emān tane rāgādinān utpatti-vyay nahīn jaṇāy. tane tāro nāth chaitanyadev atīndriy ānandanān utpatti-vyay sāthe jaṇāshe. ahā! kundakundāchārya ādi digambar santo apār karuṇā karī mārga batāve chhe. teo ūñchethī pokārīne kahe chhe ke-prabhu! tārī prasiddhi to atīndriy gnān ane ānandanī paryāyathī thāy chhe. tārī prasiddhi rāgathī kem hoy? kemake rāganī prasiddhi chhe e to pudgalanī prasiddhi chhe. gajab vāt! ā samayasār e to jagatachakṣhu-ajoḍachakṣhu chhe. ane ā ṭīkānun nām ātmakhyāti chhe ne! abhed ek shuddha dravyasvabhāv upar draṣhṭi karatān je atīndriy ānand-shāntinī paryāy pragaṭ thāy te tārī prasiddhi eṭale ātmakhyāti chhe. aho! pañcham ārānā santoe jagatanī darakār chhoḍīne, satya ā ja chhe-em satyanā ḍaṅkā vagāḍayā chhe.

ek kavie kahyun chhe ke-

prabhutā prabhu! tārī to kharī, mujaro, muj rog le harī.

prabhu! tārī prabhutā to tyāre kahīe ke jyāre nirmaḷ paryāyanān utpatti-vyay thāy. rāganī utpatti ane rāgano vyay e tārī prabhutā nathī. rāg chhe e to rog chhe. tene harī le e tārī kharī prabhutā chhe. ahāhā! shubhāshubh rāg e to pudgalano vistār chhe, pudgalanī prasiddhi chhe. emān ātmānī prasiddhi nathī. aho! amr̥utachandrāchāryadeve ṭīkāmān ekalān amr̥ut reḍayān chhe. shun ṭīkānī gambhīratā ane shun teno marma!

jenī paryāyamān anantagnān, anantadarshan, anantasukh ane anantavīrya khīlī nīkaḷ‌yān chhe te paramātmā chhe. jem gulāb hajār pāṅkhaḍīe khīlī ūṭhe chhe tem ā


PDF/HTML Page 676 of 4199
single page version

paramātmā anant pāṅkhaḍīe khīlīgayā chhe. e prabhunī prasiddhi chhe. bhagavān! tārān vakhāṇ kaī rīte karīe? ahā! anant ānand-gnān ādi anant guṇanī nirmaḷ paryāyano utpād-vyay thavo athavā guṇanā āshraye utpād-vyay thavo e ātmānī prasiddhi chhe. parantu paranā āshraye je rāgādi thāy chhe te ātmānī prasiddhi nathī. āvun ākarun paḍe paṇ shun thāy? bhāī! mārag to je jineshvaradeve gaṇadharo ane indronī upasthitimān sabhāmān kahyo chhe te ā ja chhe. bhagavān sīmandharanāth mahāvidehakṣhetramān birāje chhe. tyān je vāt divyadhvanimān āvī rahī chhe e ja vāt shrī kundakundāchārya ane amr̥utachandrāchārya ahīn kahe chhe. shrī kundakundāchārya to tyān gayā hatā. paṇ shrī amr̥utachandrāchārya to nahotā gayā. parantu andaranā bhagavān pāse gayā hatā ne! tethī ātmānī vāt prasiddha kare chhe. kahe chhe ke-hun ānandano nāth anant anant gnān, darshan, shānti, svachchhatā, prabhutā evā ek ek guṇanī pūrṇatā sahit anantaguṇanī pūrṇatāno piṇḍ prabhu ātmā chhun. tathā nirmaḷ paryāyanī utpatti ane nirmaḷ paryāyano vyay thavo te ātmānī prasiddhi chhe, ātmakhyāti chhe.

prashnaḥ– ekalo shubhabhāv jīvanī sāthe sambandh rākhe chhe em kaho to?

uttaraḥ– keṭalāk vrat-tap vaḍe dharma māne chhe tathā keṭalāk dev-guru-shāstranī bhaktimān dharma māne chhe. shubhabhāvamān dharma mānanārā e badhā ek sarakhī rīte mithyādraṣhṭi chhe. pravachanasāranī gāthā 77 mān kahyun chhe ke-shubhāshubh bhāvo paikī shubhabhāv-puṇyabhāv ṭhīk chhe ane ashubhabhāv-pāpabhāv aṭhīk chhe em je māne chhe te mithyātvathī ḍhaṅkāyelo ghor sansāramān rakhaḍe chhe. puṇya ane pāpamān taphāvat nathī em je mānato nathī te-‘hiṇḍadi ghoramapāran sansāran mohasañchhaṇṇo’-mohāchchhādit vartato thako ghor apār sansāramān rakhaḍe chhe. bhāī! digambar mārga bahu sūkṣhma, bāpā! sampradāy maḷī gayo māṭe digambar dharma samajāī jāy em nathī. digambar dharma e koī sampradāy, panth ke pakṣha nathī. e to vastunun svarūp chhe.

have kahe chhe ke-ā rāgādi bhāvo jem pudgalanī sāthe āvirbhāv-tirobhāv pāme chhe arthāt utpanna-vyayarūp thāy chhe tem jo teo ātmānī sāthe utpanna-vyayarūp thāy to je pudgalanun svarūp chhe te jīv dvārā aṅgīkār karavāmān āvatun hovāthī jīv ane pudgalanā ekapaṇāno prasaṅg āve. ahāhā! shun adbhut ṭīkā! āvī vītarāgamārganī vāt ek kṣhaṇ paṇ samajamān besī jāy to bhavano ant āvī jāy evī ā vāt chhe. shun kahe chhe? ke-jem jaḍakarma-pudgal sāthe rāgādi ajīv utpanna thāy chhe ane vyay pāme chhe māṭe pudgal sāthe rāgādine tādātmya sambandh chhe tem, jo koī evo abhiprāy rākhe ke jīvanī sāthe rāgādi utpanna-vyayarūp thāy chhe māṭe jīvane rāgādi sāthe sambandh


PDF/HTML Page 677 of 4199
single page version

chhe to teṇe pudgalane ja jīv mānyo chhe. tenī mānyatā pramāṇe jīvadravya bhinna rahyun nahi paṇ te pudgalarūp thaī gayun em kahe chhe. sūkṣhma vāt, bhāī! je ātmāe evo abhiprāy rākhyo chhe ke mārī (ātmānī) sāthe rāganī utpatti ane rāgano vyay thāy chhe teṇe pudgalane ja ātmā mānyo chhe, pudgalathī bhinna potānā chaitanyasvarūpane eṇe mānyun ja nathī.

prashnaḥ– parantu āvo dharma pāmavānun sādhan shun? bhakti ādi karīe te sādhan kharun ke nahi?

uttaraḥ– are bhagavān! dev-guru-shāstranī bhakti to rāg chhe. ane rāganī utpatti ane tenā vyayano sambandh to nishchayathī pudgal sāthe chhe. tethī jo bhakti ādinā rāgane ja tun sādhan mānīsh to pudgalane ja tun jīv māne chhe em nishchit thatān mithyātva ja thashe.

vyavahārathī ek samayanī paryāyamān-sansār avasthāmān te ho bhale, paṇ jīvane tenī sāthe tādātmya sambandh nathī. e ja vāt have pachhīnī gāthāmān kaheshe ke-bhāī! jo tun sansār avasthāmān paṇ rāgādi mārān chhe em mānīsh to jīv pudgalasvarūp thaī jashe ane pudgalanī ja mukti thashe. gajab vāt chhe. anyamatanān karoḍo pustako vāñche topaṇ ā vāt nīkaḷe nahīn. kayānthī nīkaḷe? ā to jeo trilokanāth jineshvaradev pāse gayelā ane antaramān birājamān nij jineshvaradev chaitanya bhagavān pāse gayelā tevā santonī vāṇī chhe. e santo kahe chhe ke jyān ame gayā hatā tyān to rāgādi chhe ja nahi ne. ahāhā! shuddha chidānandamay chaitanyamūrti bhagavān amāro jinadev chhe. tyān ame gayā hatā. tyān rāg-dveṣh-sansār chhe ja nahi. rāgādino sambandh ātmā sāthe chhe ja nahi. āvī santonī vāṇī sāmbhaḷavā maḷavī paṇ durlabh chhe.

ek bāju em kahe ke puṇya-pāp ādi bhāv jīvanī paryāyamān thāy chhe ane jīv teno rktā-bhoktā chhe. e to paryāyanun gnān karāvavā gnānanī apekṣhāe kathan chhe. jyāre ahīn draṣhṭinī apekṣhāthī em kahe chhe ke rāg-dveṣhādinī utpatti ane vyay pudgalanī sāthe sambandh rākhe chhe. svabhāvanī draṣhṭie jotān te rāg-dveṣhādi paranān chhe. jo te rāg-dveṣhādi bhāvo jem pudgalanī sāthe utpād-vyayapaṇe vyāpta thatān dekhāy chhe tem ātmānī sāthe paṇ ekapaṇe dekhāy to ātmā pudgalamay thaī jāy, jīvapaṇe rahe nahi, arthāt rāg vināno akhaṇḍ ānandakandasvarūp je ātmā teno nāsh thaī jāy. tethī pudgalanī ja prasiddhi thāy. ahāhā! atīndriy gnān ane ānandano sāgar bhagavān ātmā andar shāshvat birāje chhe ne nāth! tene jo tun rāgavāḷo māne to tun pudgalamay thaī jāy, jīvapaṇe na rahe. jo tun shubhabhāvanā rāgathī dharma māne to tyān ātmā na rahe, prabhu! ekalā pudgalanī ja prasiddhi thāy. bhāī! ā to khūb dhīraj ane nyāyathī prāpta thāy evo mārga chhe.


PDF/HTML Page 678 of 4199
single page version

prashnaḥ– ā pañchamakāḷamān shubhabhāv ja hoy chhe. tethī vrat, tap, bhakti ādi karavān e dharma chhe.

uttaraḥ– bhāī! e vrat, tap, bhakti ādinā shubhabhāv to pudgalanī sāthe sambandh rākhe chhe. e ātmānī sāthe tādātmya sambandhe vyāpatā ja nathī.

prashnaḥ– āp ām kaho chho tethī ekalā paḍī jasho.

uttaraḥ– bhagavān! koṇ ekalo ane koṇ bekalo? ahīn to je satya chhe te kahevāy chhe. ahā! shun digambar santoe kām karyān chhe! kevaḷagnānīnā virah bhūlāvyā chhe! bhāī, tun em māne ke shubharāgathī dharma thāy to e to pudgalanī prasiddhi thaī, nāth! tārī prasiddhi emān na āvī. bhāī! rāgano tādātmya sambandh to pudgalanī sāthe chhe, kemake jyān jyān karma tyān tyān rāg chhe. ātmāvalokanamān paṇ e ja kahyun chhe ke-jyān sudhī nimitta-karma chhe tyān sudhī rāg chhe; ane karma nathī to rāg nathī. rāg, pudgalanā sambandhamān utpanna thāy chhe māṭe te ātmānun svarūp nathī em ahīn kahevun chhe.

ahāhā! bhagavān ātmā to anant anant gnān, ānand ane shāntino bhaṇḍār chhe. e bhaṇḍāramānthī nīkaḷe to shun rāg nīkaḷe? emān rāg chhe kayān ke nīkaḷe? rāganī utpatti thāy evo koī guṇ ātmāmān nathī. anant guṇaratnonā bhaṇḍār bhagavān ātmāmān draṣhṭi sthāpatān paryāyamān anant ānand-shānti ādinī paryāy pragaṭ thāy chhe ane enā utpād-vyayano sambandh nij dravya sāthe chhe ane e utpād-vyay siddhamān paṇ anantakāḷ raheshe. āvī vastusthiti chhe.

ahīn kahe chhe ke-ā rāgādi bhāvo ātmānī sāthe sambandh rākhe chhe em jo koī jāṇe- māne to ātmā pudgalamay thaī jāy, kemake rāgādine to pudgal-ajīvanī sāthe tādātmya sambandh chhe. tethī pudgalathī bhinna jīv to koī rahe nahi. tethī jīvano ja avashya abhāv thaī jāy. gajab vāt, bhāī! jyāre trilokīnāth divyadhvani dvārā ā artho pragaṭ kare chhe tyāre e ja bhave mokṣha janārā gaṇadharo ane ekāvatārī indro paṇ vismay pāme chhe. e divyadhvaninī shī vāt! e divyadhvanino ā sār chhe ke jo tun shubharāgathī dharma thavo māne chhe, shubharāgane potāno māne chhe to tun pudgalane ja potāno māne chhe arthāt tun potāno ja (jīvano ja) abhāv kare chhe.

* gāthā 62ḥ bhāvārtha uparanun pravachan *

dayā, dān, vrat, tap, ādino vikalpa-rāg je paryāyamān pragaṭ thāy chhe te pudgaladravyanī sāthe tādātmyarūp chhe, parantu ātmānī sāthe tādātmyarūp nathī. ākarī vāt, bhāī. jīv-ajīv adhikār chhe ne! jīv to akhaṇḍ abhed pūrṇa gnānānandasvarūp ekarūp chhe. tenī paryāyamān ā je rāg, bhed, ādi thāy chhe te pudgalanī sāthe sambandh rākhe chhe


PDF/HTML Page 679 of 4199
single page version

em kahe chhe. ahīn to trikāḷī svabhāv ane svabhāvanī draṣhṭi batāvavī chhe ne? tethī kahe chhe ke-ā rāg ane bhed ādinā bhāv jem pudgalanī sāthe sambandh rākhe chhe tem jīvanī sāthe paṇ sambandh rākhe chhe em māno to jīv ane pudgalamān koī bhed na rahe. chaitanyamay bhagavān ātmānā shuddha svabhāvamān rāgādi chhe ja nahīn. tethī rāgādino sambandh pudgal sāthe gaṇīne, potāno abhedasvabhāv bhinna batāvyo chhe.

varṇathī māṇḍīne guṇasthān sudhīnā badhāy bhāvone jem pudgalanī sāthe tādātmya sambandh chhe tem jīvanī sāthe paṇ tādātmyapaṇun hoy to jīv ane pudgalamān koī bhed raheto nathī. ām thavāthī jīvano ja abhāv thāy. chaitanyaprakāshanī mūrti jhaḷahaḷajyoti-svarūp bhagavān ātmā andar shāshvat birāje chhe. te gnāyak chaitanyajyotine rāgādi sāthe tādātmya hoy to ātmā achetan thaī jāy em kahe chhe. jem sharīr, karma, ādi pudgal achetan chhe tem shubharāg paṇ achetan chhe. vyavahār ratnatrayano rāg paṇ achetan chhe ane pudgalanī sāthe tādātmyarūpe chhe, kemake rāgamān chaitanyasvabhāvano abhāv chhe. chhaṭhṭhī gāthānī ṭīkāmān paṇ āve chhe ke gnāyakasvabhāvī chaitanyajyot kadīy shubhāshubhabhāvonā svabhāve jaḍapaṇe thatī nathī. gāthā 72mān paṇ e shubhāshubhabhāvarūp āsravone viparīt svabhāvavāḷā eṭale jaḍ kahyā chhe. āvī chinmātra vastu ekarūp ātmā chhe te rāgarūpe kem thāy? rāg chhe to jīvanī paryāyamān, ane te chāritraguṇanī doṣharūp viparīt paryāy chhe, parantu svabhāvanī draṣhṭithī trikāḷī jhaḷahaḷ chaitanyajyotisvarūp bhagavān ātmāne jotān te bhinna achetanapaṇe jaṇāy chhe. māṭe rāg jem pudgalathī tadrūp chhe tem jo ātmāthī tadrūp chhe em māno to ātmā achetan thaī jāy. bhāī, jainadarshan bahu sūkṣhma chhe.

ahāhā! chaitanyaprakāshanun pūr prabhu ātmā chhe. temān vyavahāraratnatrayano rāg paṇ samāto nathī, vyāpato nathī, kemake rāg chhe te pudgalanī sāthe tādātmyapaṇe chhe. tethī jīvane rāgathī sambandh chhe em jo kaho to jīv pudgalamay thaī jāy, achetan thaī jāy. svaparaprakāshak chetanyajyotisvarūp ātmā rāgane prakāshe chhe, jāṇe chhe, paṇ te rāgarūp thato nathī. bhāī! ā samajavā māṭe parathī ghaṇā udāsīn thavun joīe. ahīn kahe chhe ke achetan rāg pudgalathī ekarūp chhe māṭe enāthī tun udās thaī jā. prabhu! e tārī chīj nathī tethī antarmukh thaī tārun āsan gnāyakasvarūp chaitanyamūrti bhagavānamān jamāvī de. jo tun rāgathī tādātmya sambandh karavā jaīsh to tun achetan thaī jaīsh ane tethī tāro-jīvano ja abhāv thaī jashe evo mahādoṣh āvashe. ākarī vāt, bhagavān! paṇ vāt to ā ja chhe.

[pravachan nan. 13p-136 (chālu 19mī vāranān) * dināṅk 13-11-78 thī 1p-11-78]

PDF/HTML Page 680 of 4199
single page version

संसारावस्थायामेव जीवस्य वर्णादितादात्म्यमित्यभिनिवेशेऽप्ययमेव दोषः–

अह संसारत्थाणं जीवाणं तुज्झ होंति वण्णादी।
तम्हा संसारत्था जीवा रूवित्तमावण्णा।। ६३ ।।
एवं पोग्गलदव्वं जीवो तहलक्खणेण मूढमदी।
णिव्वाणमुवगदो वि य जीवत्तं णोग्गलो पत्तो।। ६४ ।।

अथ संसारस्थानां जीवानां तव भवन्ति वर्णादयः।
तस्मात्संसारस्था जीवा रूपित्वमापन्नाः।। ६३ ।।

एवं पुद्गलद्रव्यं जीवस्तथालक्षणेन मूढमते।
निर्वाणमुपगतोऽपि च जीवत्वं पुद्गलः प्राप्तः।। ६४ ।।

_________________________________________________________________

have, ‘mātra sansār-avasthāmān ja jīvane varṇādik sāthe tādātmya chhe’ evā abhiprāyamān paṇ ā ja doṣh āve chhe em kahe chheḥ-

varṇādi chhe sansārī jīvanā em jo tuj mat bane,
sansāramān sthit sau jīvo pāmyā tadrā rūpitvane; 63.
e rīt pudgal te ja jīv, he mūḍhamati! samalakṣhaṇe,
ne mokṣhaprāpta thatāy pudgaladravya pāmyun jīvatvane! 64.

gāthārthaḥ– [अथ] athavā jo [तव] tāro mat em hoy ke [संसारस्थानां जीवानां] sansāramān sthit jīvone ja [वर्णादयः] varṇādik (tādātmyasvarūpe) [भवन्ति] chhe, [तस्मात्] to te kāraṇe [संसारस्थाः जीवाः] sansāramān sthit jīvo [रूपित्वम् आपन्नाः] rūpīpaṇāne pāmyā; [एवं] em thatān, [तथालक्षणेन] tevun lakṣhaṇ to (arthāt rūpīpaṇun lakṣhaṇ to) pudgaladravyanun hovāthī, [मूढमते] he mūḍhabuddhi! [पुद्गलद्रव्यं] pudgaladravya te ja [जीवः] jīv ṭharyun [च] ane (mātra sansāraavasthāmān ja nahi paṇ) [निर्वाणम् उपगतः अपि] nirvāṇ pāmye paṇ [पुद्गलः] pudgal ja [जीवत्वं] jīvapaṇāne [प्राप्तः] pāmyun!