PDF/HTML Page 701 of 4199
single page version
pudgalanā kāryane-puṇya-pāpanā bhāvone pudgal ja kahevāy chhe, jīv nahīn. loko to vrat pāḷavān, dayā pāḷavī, jūṭhun na bolavun, brahmacharya pāḷavun ityādine ja potānun sarvasva mānī beṭhā chhe. temane ahīn kahe chhe ke prabhu! sāmbhaḷ. ā badhī pañchamahāvratanī vr̥uttio chhe te rāg chhe, āsrav chhe ane e pudgalanun kārya chhe. chidānandaghan chhe svarūp jenun evā ātmānun e kārya nathī. bhāī! tāre sukhanā panthe-dharmanā panthe javun hoy to chaitanyamātra pūrṇānandaghanasvarūp vastu andar chhe temān jā, teno svīkār karīne temān ja ekāgra thaī jā, ane bhed, rāg ane nimittanun lakṣha chhoḍī de.
bhāī! dayā, dān, vrat, tap, ityādi rāgamān dharma mānīne tun santuṣhṭa thayo chhe paṇ e tāro mithyā abhiprāy chhe. bhagavān! tun bhūlamān bharamāī gayo chhe. e vikalpa-rāganī vr̥uttinun je utthān chhe te chaitanyanā gharanī chīj nathī. prabhu! tārā chaitanyagharamān rāganī vr̥utti ūṭhe evī koī shakti nathī. ātmā anant shaktionun saṅgrahasthān-godām chhe. emān evī koī shakti- guṇ nathī je vikārane-rāgane utpanna kare. ahāhā! chidānandaghanasvarūp vastumān to guṇonī ekarūp nirmaḷ dhārā vahe, paṇ rāganī dhārā vahe evo ātmā nathī. āvun kadī sāmbhaḷyuny na hoy ane em ne em jindagī āndhaḷe-baherī (bhān vinā) chālī jāy. bhāī! ethī bhavabhramaṇ na maṭe. ahāhā! anantagnān, anantadarshan, anant ānand, anant vītarāgatā, anant svachchhatā evī anant pūrṇa shaktionun ātmā saṅgrahasthān chhe. e rāganun sthān nathī. to emānthī puṇya-pāpanun utthān kem thāy? puṇya-pāp upaje evun chaitanyanun-ātmānun svarūp ja nathī ne.
tathāpi koī agnānī em kahe ke amane to bhaktithī ja kalyāṇ thashe. dev ane gurunī arpaṇatāthī bhakti karīe eṭale teo amane tārī deshe. parantu bhāī! koṇ guru? tāro guru to tun ja chho. tane tārī samajaṇathī ātmagnān thāy chhe māṭe tun pote ja tāro guru chho. ahāhā! ātmā pote ja potāno guru ane pote ja potāno dev chhe. te pote ja tīrtha ane pote ja tīrthadhām chhe. bākī badhī to bahāranī vyavahāranī vāto chhe. ā bāhya dev-guru-tīrtha to mātra puṇyanān kāraṇ (nimitta) chhe. ahāhā! bhagavān traṇalokanā nāth jinendradev, indro ane gaṇadharo tathā karoḍo devo ane rājendronī sabhāmān je vāt karatā hatā te ā vāt chhe. bhāī! sāmbhaḷ to kharo ke ā shun chīj chhe! ene sāmbhaḷyā vinā sāchī samajaṇ kayānthī āvashe? tārun lakṣha tyān kem jashe? shrīmade kahyun chhe ke-
ā shāstra to ātmānun-potānun lakṣha karāvavā māṭe kahyān chhe. guru ane dev paṇ tenun- ek ātmānun ja lakṣha karāve chhe.
PDF/HTML Page 702 of 4199
single page version
bhāī! andar tun anantaguṇano bhaṇḍār pūrṇānandano nāth prabhu chho ne! paṇ kem bese? kāraṇ ke anādikāḷathī ek samayanī paryāy upar ja enī draṣhṭi paḍī chhe. ek samayanī dashāne ja eṇe potānun svarūp mānyun chhe. paṇ paryāy chhe e tārun tattva nathī. paryāy ātmā nathī. vyavahāranay bhale ene ātmā kahe, paṇ nishchayathī bhagavān pūrṇa-chaitanyaghan, ekalā ānandanun daḷ, anākuḷ shāntino rasakand je trikāḷ dhruvapaṇe chhe te ātmā chhe. anādi-anant dhruv chaitanyapaṇe ṭaktā tattvane bhagavān ātmā kahe chhe. enī draṣhṭi karavī e samyagdarshan chhe. bhāī! enī draṣhṭi karavā māṭe tāre nimitta parathī, rāg uparathī ane bhedanā bhāv uparathī draṣhṭi uṭhāvī levī paḍashe. andaramān ekamātra akhaṇḍ abhed ekarūp chaitanyamūrti chidākār bhagavān chhe enī draṣhṭi karavī e samyagdarshan chhe. dharmanī sharūāt ja ahīnthī (samyagdarshanathī) thāy chhe. bhāī! chāritra to bahu dūranī vāt chhe. ahāhā! draṣhṭimān je abhed chidānandamay chīj pratītimān āvī emān ja ramavun, ṭharavun, sthit thaī javun enun nām chāritra chhe. dehanī kriyā ke vratādinā kriyākāṇḍ e kāī chāritra nathī. e to sau pudgalanān kārya chhe ane pudgal emanun kāraṇ chhe em ahīn kahe chhe.
traṇalokanā nāth tīrthaṅkaradev paramātmā shrī sīmandhar bhagavān hamaṇān mahāvidehamān birāje chhe. temanun ek karoḍ pūrvanun āyuṣhya chhe ane pa00 dhanuṣhyano deh chhe. lākho jīvonī sabhāmān teo ā ja vāt pharamāve chhe. samvat 49 mān shrī kundakundāchāryadev tyān gayā hatā ane āṭh divas rahīne divyadhvani sāmbhaḷī hatī. teo to gnānī, dharmī ane nirmaḷ chāritravant hatā. potānī pātratāne laīne visheṣh nirmaḷatā thaī hatī, tyānthī bharatakṣhetramān pāchhā āvīne temaṇe ā shāstro rachyān chhe. bāpu! mārga to ā ja chhe, bhāī! sanātan vītarāgano panth ā ja chhe. bākī badhā to vāḍā bāndhīne beṭhā chhe ane potapotānī mānyatāmān je āvyo tene dharma māne chhe. paṇ e kāī dharma nathī. ākarī vāt chhe, paṇ shun thāy!
ahīn kahe chhe ke varṇādikathī māṇḍīne guṇasthān sudhīnā badhāy bhāvo, are chothun, pāñchamun ane teramā guṇasthān sudhīnā badhā bhedo paṇ, pudgalanā kāraṇe chhe. ahāhā! bhagavān ātmā anantaguṇadhām anādi-anant svasamvedya avichaḷ prabhu chhe. te atīndriy ānand ane gnānanā vedanathī jaṇāy evī chīj chhe, paṇ bhedanā ke rāganā āshraye jaṇāy evī chīj nathī. mūḷ chīj je abhed chaitanyamay nityānand prabhu chhe tenī draṣhṭi thayā vinā koīne paṇ traṇakāḷamān samyagdarshan thatun nathī. tathā jyān samyagdarshan nathī tyān samyaggnān ane samyakchāritra hotān nathī. vinā samyagdarshan jeṭalā paṇ vrat, tapādinā shubharāganā kriyākāṇḍ chhe te badhā thothethothān chhe, ekaḍā vinānān mīṇḍān jevā chhe, vā var vinānī jān jevā chhe. jem var vinānī jān te jān nathī, tem trikāḷī sachchidānandasvarūp bhagavān ātmānā
PDF/HTML Page 703 of 4199
single page version
āshraye utpanna thatā samyagdarshan vinā vrat, tap, dān, bhaktinā shubhabhāv e chāritra nathī. bhāī! karoḍo rūpiyā dānamān āpī mandir bandhāve, bhagavānanī pratiṣhṭhā karāve ane bhagavānanī pūjā-bhakti kare, paṇ e badho shubhabhāv rāg chhe, chāritra nathī. ahīn to ene pudgalanā kāryarūp kahyo chhe.
bhagavān! ekavār sāmbhaḷ. bhedamān ane rāgamān tāro mahimā nathī. bhagavānanī bhakti-pūjānā bhāvamān tāro mahimā nathī. hun bhagavānano moṭo bhakta, pūjārī ane āratī utāranāro em tun tāro bahārathī mahimā kare, paṇ bhāī! andar tārā ānandanā nāthano mahimā ethī maṭī jāy chhe e to jo. bahu jhīṇī vāt, bhāī! anantakāḷamān 84nā avatār karatān karatān hajī sudhī ā vāt samajyo nathī. anantavār kāgaḍā ane kūtarānā bhav karyā ane manuṣhya thaī kadāchit bahārathī sādhu paṇ thayo, paṇ andar rāganī kriyāthī ja dharma mānyo tethī draṣhṭi mithyā ja rahī ane tenā phaḷamān narak-nigodanā ja bhav prāpta thayā. bhāī! e rāg ane bhedanā bhāvothī chidānand bhagavān hāth nahīn āve. e raṅgathī māṇḍī guṇasthān paryantanā ra9 bolathī kahelā sarva bhāvo ‘एकस्य हि पुद्गलस्य’ ek pudgalanī ja rachanā chhe em kahyun chhe.
prashnaḥ– āmān ekānt nathī thatun? pañchāstikāyanī 62mī gāthāmān to rāg thāy chhe te potāthī ja thāy chhe em āve chhe; tathā jayasenāchāryanī ṭīkāmān to em āve chhe ke jīvanun ashuddha upādān ane karma nimitta em be kāraṇothī rāg thāy chhe?
uttaraḥ– pañchāstikāyanī 62mī gāthāmān to rāganī paryāyanun svatantra astitva siddha karyun chhe. rāg jīvanī paryāyamān thāy chhe e paryāyanun tyān astitva jaṇāvyun chhe. tathā shrī jayasenāchārye upādān-nimitta em je be kāraṇ kahyān te pramāṇagnān karāvavā kahyān chhe. jyāre ahīn to svabhāvanī draṣhṭinī apekṣhāe e banne vātane bājue mūkīne varṇādi bhāvone pudgalanā kahyā chhe. dravyasvabhāv batāvavo chhe ne!
vaḷī gnānī rktānayanī apekṣhāe em jāṇe chhe ke je rāganun pariṇaman chhe te mārāmān chhe, mārā kāraṇe chhe. e to gnān em jāṇe chhe ke mārī paryāyanun eṭalun astitva chhe. parantu e trikāḷī dravyanun kārya chhe ke e dravyanun svarūp chhe em nathī. ahā! ek bāju ātmā rāgano arktā chhe em kahe ane vaḷī pāchhun rāganun pariṇaman chhe te potānun chhe em gnānī-samaktiī jāṇe! kevī vāt! vaḷī ahīn kahe chhe ke rāganā je pariṇām chhe te pudgalanī sāthe sambandh rākhe chhe tethī ekalā pudgalathī rachāyā chhe. bhāī! jyān je apekṣhāthī kathan hoy tyān te apekṣhāthī samajavun joīe. je apekṣhā hoy tene na samaje ane ekānt ja pakaḍīne bese to satya hāth nahi āve, bhāī!
PDF/HTML Page 704 of 4199
single page version
ahīn to em siddha karyun chhe ke pudgal je nimitta chhe tenun ā rāgādi kārya chhe. ā to nimittathī kārya thayun em āvyun. āmān upādānathī kārya thāy chhe e kayān gayun? are, bhāī! kaī apekṣhāe kahyun chhe e to samaj. e to nimittanā āshraye rāg thāy chhe māṭe teno chhe, em kahī ek pudgalanī ja rachanā jāṇo-em kahyun chhe. e pudgalanun kārya chhe paṇ chaitanyasvabhāvanun kārya nathī em apekṣhā batāvavī chhe. ātmā vastu chhe e to shuddha chaitanyaghan ānandaghan ekalī pavitratāno piṇḍ prabhu chhe. tethī emānthī apavitra rāg kayānthī rachāy? bhāī! ā manuṣhyadeh chālyo jāy chhe hon! te pāchho kayāre maḷashe? jo ā na samajyo to rakhaḍavānā raste javun paḍashe. tyān pachhī koīnī siphāras kām nahi lāge.
ahīn kahe chhe ke e varṇādi sarva bhāvo ek pudgalanā ja chhe. ‘एकस्य हि पुद्गलस्य’ ‘हि’ em shabda chhe. ek pudgalanī ja rachanā jāṇo em kahe chhe. ā kaī apekṣhāe kahyun chhe? rāganī rachanā to paryāyamān potānā ūndhā puruṣhārthathī thāy chhe māṭe rāganun pariṇaman jīvanun chhe, jīvamān chhe ane temān karma nimitta chhe. karma nimitta chhe, paṇ e nimitta chhe māṭe rāg thāy chhe em nathī. ā ek siddhānt chhe. jyāre ahīn bījā siddhāntathī kahe chhe ke rāgano ātmā rktā nathī. ātmāmān arktā nāmano guṇ chhe tethī rāgane karavāno teno svabhāv nathī. māṭe rāganī rachanā pudgaladravyathī chhe paṇ jīvathī nahi. pudgal karaṇ chhe ane rāg enun kārya chhe, kemake te banne abhinna chhe. ahīn vastunā svabhāvanī-chidānand-svarūp bhagavānanī draṣhṭi karāvavī chhe. ane vastu chhe e to ekalo chaitanyaghanapiṇḍ akaṣhāyasvabhāvano rasakand chhe. e kaṣhāyanā bhāvane kare e kem bane? akaṣhāyasvarūpamān kaṣhāyanā bhāvanun karavāpaṇun chhe ja nahi, māṭe ā rāgādi chhe e pudgalanī rachanā chhe māṭe enī draṣhṭi chhoḍī de. ahāhā! kahe chhe ke paryāyabuddhino tyāg kar ane trikāḷī vastusvabhāvanī draṣhṭi kar. bhāī! ā kāī vādavivāde pār paḍe em nathī. kheñchatāṇ chhoḍīne ‘jyān jyān je je yogya chhe tahān samajavun teh’ e nyāye yathārtha samaj keḷavavī joīe.
ā jīv-ajīv adhikār chāle chhe. tyān jīv ene kahīe ke je akhaṇḍ abhed ekarūp chaitanyaghanasvarūp hoy, enī draṣhṭi karatān samyagdarshan-dharmanun pratham sopān pragaṭ thāy chhe. āvā shuddha jīvanī draṣhṭi karāvavā ahīn raṅg-rāg ane bhedanā bhāvo ek pudgalanī ja rachanā jāṇo em kahyun chhe. ahīn to ātmā-dravyano pūrṇa svabhāv batāvavo chhe. parantu jyāre paryāyanī vāt hoy tyāre paryāyamān jīv pote ekalo rāg kare chhe ane pudgal to emān nimittamātra chhe em kahevāmān āve chhe. nimittathī rāg thāy chhe em nathī. vikāranā pariṇamanamān parakārakanī apekṣhā nathī em pañchāstikāyamān paryāyanī asti siddha karī chhe. tathā jyāre rāg thāy chhe tyāre nimitta hoy chhe evun pramāṇagnān
PDF/HTML Page 705 of 4199
single page version
karāvavā, rāg potāthī (rāgathī) thayo chhe evun nishchayanun gnān rākhīne, rāg nimittathī thayo chhe evun nimittanun gnān bheḷavavāmān āve chhe. nishchayane uḍāvīne nimittanun gnān bheḷavyun chhe em nathī. tathā ahīn to e bannene (pramāṇ tathā vyavahārane) uḍāḍayā chhe. bhagavān ātmā chaitanyasūrya chhe, e chaitanyasūryano jhabakāro chaitanyamay ja hoy. emān shun rāgano andhakār hoy? e rāgano andhakār to achetan pudgalanun ja kārya chhe. āvo bhagavānano mārga chhe bhāī! khūb dhīr ane shūravīranun kām chhe. kahyun chhe ne ke-
prashnaḥ– jo ek pudgalathī ja rāgādi thāy chhe to nimittathī paramān na thāy e kayān gayun?
uttaraḥ– bhāī! tun apekṣhā samajyo ja nathī. nimittathī paramān na thāy e to paryāyanun svatantra astitva siddha karavānī vāt chhe. parantu ahīn to ākhī paryāyadraṣhṭi ja uṭhāvī levānī vāt chhe. ahīn to trikāḷī shuddha svabhāvanī draṣhṭi karāvavānī vāt chhe.
aho dharmī jīvo! varṇathī māṇḍī guṇasthān paryantanā bhedone ek pudgalanī ja rachanā jāṇo, paṇ te chaitanyachamatkār bhagavān ātmānī rachanā nathī ja nathī. ātmā rache to shun rache? e to nirmaḷ atīndriy ānand ane gnānanī rachanā kare evo gnānānandasvarūpī bhagavān chhe. dravyasvabhāvamān je hoy tenī rachanā kare ne? je na hoy tenī rachanā kem kare? dravyasvabhāvamān rāgādi nathī, māṭe rāgādinī rachanā ātmā na kare. tethī rāgādi to ek pudgalanī ja rachanā chhe em jāṇo.
nimittavādīo em kahe chhe ke kārya nimittathī thāy chhe. upādānavādīo em kahe chhe ke kārya upādānathī thāy chhe, nimittanun tyān kāī kām nathī. ‘upādān bal jahān̐ tahān̐, nahi nimittako dāv.’ nimittano kayārey dāv āvato nathī. paṇ ā kaḷashamān to nimittano dāv āvyo ne! bhāī! kaī apekṣhāe kahyun chhe te yathārtha samajavun joīe. paryāyamān to nimittano dāv āvato ja nathī. rāganī je paryāy thāy chhe te to pote potāthī ja thāy chhe. nimitta ho bhale, paṇ nimittathī thāy chhe em chhe ja nahi. parantu ahīn to vastunā svabhāvanī draṣhṭi karāvavī chhe ne? trikāḷī svabhāv to vikār ane bhedanī rachanā kare evo nathī. tathā bhed ane rāganī utpatti pudgalanā saṅge (āshraye) utpanna thāy chhe. māṭe rāg ane bhedanun kāraṇ pudgaladravya ja chhe em jāṇo-em kahyun chhe. are! bhagavān traṇalokanā nāth prabhu kevaḷīnā virah paḍayā! kevaḷagnān, manaḥparyayagnān ke avadhignān rahyun nahi! ane ā vāndhā-vivād ūbhā thayā! jem lakṣhmī ghaṭe, pitā gujarī jāy eṭale putro andaroandar takarār kare, em tattvanī vātamān takarāro paḍī!
PDF/HTML Page 706 of 4199
single page version
pañchamakāḷ chhe ne! bhāī! samay badalatān vastunun svarūp kāī badalatun nathī. vītarāgano panth to sadāy ek ja chhe. shrīmad rājachandre kahyun chhe ne ke-
rāg ane dveṣhanā pariṇāmane pudgalanā kem kahyā? ek to teo nīkaḷī jāy chhe ane bījun teo jīvanā svabhāvamay nathī māṭe temane pudgalanā kahyā chhe. parantu te karmanā ja chhe ane nimittathī ja thāy chhe em ekānte (paryāyane) siddha karavā jasho to dravya ja uḍī jashe. parantu paryāy (svataḥ) siddha chhe. paryāyamān je rāganī siddhi chhe te enun upādān chhe ane emān par nimitta chhe. parakārakanī apekṣhā vinānun enun pariṇaman anādithī siddha chhe. jyān be kāraṇathī kārya thāy em kahyun hoy tyān joḍe nimitta chhe enun gnān karāvavā kahyun chhe. kharekhar kārya to ekathī (upādānathī) ja thayun chhe. ekathī ja kārya thayun chhe e draṣhṭimān rākhīne, nimittathī thayun chhe em vyavahārathī kahevāmān āve chhe. jyāre ahīn to e banne vātane uḍāḍīne vastunā svabhāvanī draṣhṭi karāvī chhe.
ek samayanī paryāyamān je rāg-bhedādi bhāvo thāy chhe te pudgalanun ja nirmāṇ chhe kemake te chaitanyasvarūp vastumān nathī. vastu to trikāḷī shuddha chaitanyaghan sachchidānand-svarūp bhagavān chhe. e vikār ane bhedanun kāraṇ kem thāy? tethī nimittane ādhīn thayelā rāg ane bhedanā bhāvo pudgalanī ja rachanā chhe em jāṇo eṭale anubhavo em kahyun chhe. ātmāmān anant guṇ to badhā nirmaḷ-pavitra chhe. emān koī guṇ ke shakti evān nathī ke vikār kare. tethī ja 47 shaktinā varṇanamān nirmaḷ kramabaddhaparyāyane ja jīvanī līdhī chhe. tyān ashuddhatā līdhī ja nathī, kemake shakti shuddha chhe to enun pariṇaman shuddha ja hoy chhe. ashuddhatā chhe enun to bas gnān thaī jāy eṭalun ja. āvo vītarāgano māl chhe te santo āḍatiyā thaīne jāher kare chhe, āpe chhe.
traṇalokanā nāth paramātmā jineshvaradev, gaṇadharo ane indronī sabhāmān em kahetā hatā ke vastumān je rāg ane bhedanā bhāvo paryāyamān thāy chhe te pudgalanun kārya chhe em jāṇo. e tārun-ātmānun kārya nathī. ahāhā! prabhu! kāraṇaparamātmā to je nirmaḷ pariṇaman thāy enun kāraṇ chhe. ‘ततः’ māṭe ‘इदं’ ā bhāvo ‘पुद्गलः एव अस्तु’ pudgal ja ho, ‘न आत्मा’ ātmā na ho. juo, pahelān ‘हि’ kahyun hatun ane ahīn paṇ ‘एव’ pad lagāḍayun chhe. vrat, tap, bhakti, ādi rāgathī kalyāṇ thashe em mānanārane bahu ākarun paḍe evī vāt chhe. paṇ bhakti ādi to vikalpa chhe, ātmā nathī;
PDF/HTML Page 707 of 4199
single page version
‘यतः’ kāraṇ ke ‘सः विज्ञानघनः’ ātmā to vignānaghan chhe, gnānano puñj chhe. ahāhā! prabhu! tun to chaitanyanā tejanā nūranun pūr chho ne! tun rāganun kāraṇ kem hoī shake? aṣhṭasahasrīmān paṇ āve chhe ke shubhāshubh bhāv ane bhed ātmā na ho, paṇ pudgal ja ho. ā anekānta chhe. ātmā to vignānaghan prabhu gnānano puñj chhe. e vignānaghan vastumān rāg ane bhed kayānthī āve?
‘ततः’ tethī ‘अन्यः’ ā varṇādik bhāvothī anya ja chhe. vignānaghanasvarūp bhagavān ātmā varṇādi bhāvothī anya eṭale anero-judo ja chhe. āvun vastusvarūp chhe.
PDF/HTML Page 708 of 4199
single page version
देहस्स जीवसण्णा सुत्ते ववहारदो उत्ता।। ६७ ।।
देहस्य जीवसंज्ञाः सूत्रे व्यवहारतः उक्ताः।। ६७ ।।
_________________________________________________________________
have, ā gnānaghan ātmā sivāy je kāī chhe tene jīv kahevun te sarva vyavahāramātra chhe em kahe chheḥ-
kahī jīvasañgnā dehane te sūtramān vyavahārathī. 67.
gāthārthaḥ– [ये] je [पर्याप्तापर्याप्ताः] paryāpta, aparyāpta [सूक्ष्माः बादराः च] sūkṣhma ane bādar ādi [ये च एव] jeṭalī [देहस्य] dehane [जीवसंज्ञाः] jīvasañgnā kahī chhe te badhī [सूत्रे] sūtramān [व्यवहारतः] vyavahārathī [उक्ताः] kahī chhe.
ṭīkāḥ– bādar, sūkṣhma, ekendriy, dvīndriy, trīndriy, chaturindriy, pañchendriyaparyāpta, aparyāpta-e dehanī sañgnāone (nāmone) sūtramān jīvasañgnāpaṇe kahī chhe, te paranī prasiddhane līdhe, ‘ghīnā ghaḍā’nī jem vyavahār chhe-ke je vyavahār aprayojanārtha chhe (arthāt temān prayojanabhūt vastu nathī). te vātane spaṣhṭa kahe chheḥ-
jem koī puruṣhane janmathī māṇḍīne mātra ‘ghīno ghaḍo’ ja prasiddha (jāṇīto) hoy, te sivāyanā bījā ghaḍāne te jāṇato na hoy, tene samajāvavā “je ā ‘ghīno ghaḍo’ chhe te māṭīmay chhe, ghīmay nathī” em (samajāvanār vaḍe) ghaḍāmān ‘ghīnā ghaḍā’ no vyavahār karavāmān āve chhe, kāraṇ ke pelā puruṣhane ‘ghīno ghaḍo’ ja prasiddha (jāṇīto) chhe; tevī rīte ā agnānī lokane anādi sansārathī māṇḍīne ‘ashuddha jīv’ ja prasiddha chhe, shuddha jīvane te jāṇato nathī, tene samajāvavā (-shuddha jīvanun gnān karāvavā) “je ā ‘varṇādimān (varṇādivāḷo) jīv’ chhe te gnānamay chhe, varṇādimay nathī” em (sūtra viṣhe) jīvamān varṇādimānapaṇāno vyavahār karavāmān āvyo chhe, kāraṇ ke te agnānī lokane ‘varṇādimān jīv’ ja prasiddha chhe.
PDF/HTML Page 709 of 4199
single page version
जीवो वर्णादिमज्जीवजल्पनेऽपि न तन्मयः।। ४० ।।
_________________________________________________________________
have ā ja arthanun kaḷasharūp kāvya kahe chheḥ-
shlokārthaḥ– [चेत्] jo [घृतकुम्भाभिधाने अपि] ‘ghīno ghaḍo’ em kahetān paṇ [कुम्भः घृतमयः न] ghaḍo chhe te ghīmay nathī (-māṭīmay ja chhe), [वर्णादिमत्–जीव–जल्पने अपि] to tevī rīte ‘varṇādivāḷo jīv’ em kahetān paṇ [जीवः न तन्मयः] jīv chhe te varṇādimay nathī (-gnānaghan ja chhe).
bhāvārthaḥ– ghīthī bharelā ghaḍāne vyavahārathī ‘ghīno ghaḍo’ kahevāmān āve chhe chhatān nishchayathī ghaḍo ghī-svarūp nathī; ghī ghī-svarūp chhe, ghaḍo māṭī-svarūp chhe; tevī rīte varṇa, paryāpti, indriyo ityādi sāthe ekakṣhetrāvagāharūp sambandhavāḷā jīvane sūtramān vyavahārathī ‘pañchendriy jīv, paryāpta jīv, bādar jīv, dev jīv, manuṣhya jīv’ ityādi kahevāmān āvyo chhe chhatān nishchayathī jīv te-svarūp nathī; varṇa, paryāpti, īndriyo ityādi pudgalasvarūp chhe, jīv gnānasvarūp chhe. 40.
ātmā to vignānaghan-gnānano ghan piṇḍ chhe. e gnānaghan sivāy bījun je kāī chhe te varṇa, gandh, sharīr, man, vāṇī, indriy, dayā, dān, ādi bhāvo-te badhāyane jīv kahevā e sarva vyavahāramātra chhe-em have kahe chhe.
jīvane bādar, sūkṣhma, ekendriyādi kahyo chhe e vyavahārathī eṭale jūṭhī draṣhṭie kahyo chhe em ahīn kahe chhe, kāraṇ ke bādar, sūkṣhma ādi to dehanī sañgnā-dehanun nām chhe. tethī sūtramān jyān ekendriyādine jīvanī sañgnāpaṇe kahyā chhe tyān vyavahārathī-asadbhūt vyavahāranayathī kahyā chhe.
anādithī agnānīne paranī prasiddhi chhe. puṇya-rāg ātmā chhe evun anādithī agnānīne prasiddha chhe. tethī em samajāvyun ke rāg te ātmā. paṇ kharekhar rāg te ātmā nathī. ahā! puṇyano bhāv je rāgamay chhe te ātmā nathī. ātmā to gnānamay chhe. ghīnā ghaḍānī jem vyavahārathī samajāvyun chhe, parantu e vyavahār aprayojanārtha chhe. vyavahār prayojanane siddha karato nathī māṭe te aprayojanārtha chhe. shun kahyun? ke ‘rāg te ātmā’ em kahevun te aprayojanabhūt chhe kāraṇ ke ethī kāī prayojan siddha thatun nathī.
PDF/HTML Page 710 of 4199
single page version
tevī rīte guṇasthān, jīvasthān, mārgaṇāsthān ādimān ātmā tanmay nathī. tethī temane jīvanā kahevā te aprayojanārtha chhe, jūṭhun chhe, kāraṇ ke ethī kāī prayojan siddha thatun nathī. kaḷashaṭīkāmān kaḷash 39mān līdhun chhe ke-“koī āshaṅkā kare chhe ke kahevāmān to em ja kahevāy chhe ke ‘ekendriy jīv, be indriy jīv’ ityādi; ‘dev jīv, manuṣhya jīv’ ityādi; ‘rāgī jīv, dveṣhī jīv’ ityādi, uttar ām chhe ke kahevāmān to vyavahārathī em ja kahevāy chhe, nishchayathī evun kahevun jūṭhun chhe.” vaḷī kaḷashaṭīkāmān kaḷash 40mān paṇ e ja draḍh karyun chhe ke-“āgamamān guṇasthānonun svarūp kahyun chhe tyān ‘dev jīv, manuṣhya jīv, rāgī jīv, dveṣhī jīv’ ityādi ghaṇā prakāre kahyun chhe, paṇ te saghaḷuy kahevun vyavahāramātrathī chhe; dravyasvarūp jotān evun kahevun jūṭhun chhe.”
rāg-dveṣhādi bhāvo chhe to potāmān teo paryāyamān asti chhe tethī satya chhe. parantu teo jīvadravyamān kayān chhe? teo ajīvapaṇe bhale ho, paṇ teo ātmā nathī. ā dayā, dān, vrat, tap, bhakti ādinā je vikalpa ūṭhe chhe te ātmā chhe em vyavahārathī-jūṭhī draṣhṭithī kahyun chhe. enāthī bhagavān! tun bharamāī gayo? vyavahār dvārā nishchay oḷakhāvyo chhe arthāt rāgadvārā ātmā oḷakhāvyo chhe; tyān tun rāgane ja choṇṭī paḍayo ke rāg te ātmā! bhāī! ātmā to trikāḷī dhruv gnāyakamūrti bhagavān vignānaghan prabhu chhe. e bhūtārtha eṭale satyārtha chhe. e draṣhṭino viṣhay chhe ane emān draṣhṭi karatān samyagdarshan thāy chhe. ā sivāy dayā, dān, ādi anek vikalpavāḷo jīvane kahevo e vyavahār chhe ane vyavahār chhe e asatyārtha chhe kāraṇ ke temān (vikalpamān) jīv tanmay nathī.
prashnaḥ– pravachanasār (gāthā 189)mān to em āve chhe ke nishchayathī shubhāshubh bhāvono-puṇya-pāpanā bhāvono ātmā rktā ane bhoktā chhe? tathā pravachanasār gāthā 8mān em kahyun chhe ke shubh, ashubh ke shuddhapaṇe pariṇamato jīv emān tanmay chhe?
uttaraḥ– bhāī! e to paryāyamān shubhāshubh bhāvothī ekarūp chhe eṭalun batāvavun chhe. tethī trikāḷī dravya emān tanmay chhe em nathī. tyān to paryāy te samayamān te-rūpe pariṇamī chhe em vartamān paryāy pūratī vastunī sthiti siddha karavī chhe. parantu ahīn to ekalā trikāḷīne-dravyane siddha karavun chhe. trikāḷī dravya je ātmā e to shuddha vignānaghan bhagavān chhe. e kadīy shubhāshubhabhāvopaṇe thayo ja nathī. tathāpi shubhāshubhapaṇe thayo chhe em kahevun e vyavahār chhe, jūṭhī draṣhṭi chhe. samayasāranī chhaṭhṭhī gāthāmān āve chhe ke bhagavān ātmā shubhāshubhabhāvanā svabhāve pariṇamyo ja nathī. eṭale shun? ke gnāyakasvabhāvī ātmā jo shubhāshubhanā svabhāve pariṇame to jaḍ achetan thaī jāy. bhāī! ā bhakti ane mahāvratādinā je shubhabhāv chhe te jaḍ achetan chhe, kemake emān chaitanyanun kiraṇ nathī. tyān pravachanasāramān paryāyanī apekṣhāe tanmay chhe em kahyun tathā ahīn dravyanī apekṣhāe tanmay nathī em siddha karyun chhe.
PDF/HTML Page 711 of 4199
single page version
pravachanasāranī 189mī gāthāmān je em kahyun chhe ke nishchayathī ātmā rāgano rktā ane bhoktā chhe tyān to svataḥ rāg kare chhe ane svataḥ bhogave chhe em abhiprāy chhe. paranī pariṇatine jīvanī kahevī te vyavahāranay ane potānī pariṇatine potānī-jīvanī kahevī te nishchayanay em tyān artha chhe.
prashnaḥ– to pachhī jīv rāgane kare chhe ane nathī karato e bannemānthī sāchun shun?
uttaraḥ– bhāī! apekṣhāthī banne vāt sāchī chhe. pravachanasāranā gney adhikāramān vastunī paryāy siddha karī chhe tyāre ahīn dravya siddha karyun chhe. dravyadraṣhṭithī jotān vastu je gnāyakamātra bhāv chhe emān rāg chhe ja nahi. tethī to chhaṭṭhī gāthāmān kahyun ke gnāyakabhāv shubhāshubhabhāvonā svabhāve pariṇamato nathī. paṇḍit shrī jayachandajīe kaunsamān ‘gnāyakabhāvathī jaḍabhāvarūp thato nathī’ em eno khulāso karyo chhe. ahāhā! gnāyak, gnāyakapaṇe phīṭīne kadīy achetan thato ja nathī. bhāī! shubhāshubhabhāv chhe te achetan chhe. jo gnāyakabhāv temanā svabhāve pariṇame to te achetan thaī jāy. bhāī! āvo vītarāg sarvagnano mārga ghaṇo gambhīr-ūṇḍo chhe, ghaṇo phaḷadāyak chhe.
vyavahāranā rasiyāne to ā vāt evī lāge ke jāṇe enā sarva vyavahārano lop thaī gayo. bhāī! e ja vāt ahīn kahe chhe ke ātmāmān vyavahār-rāgādi chhe ja nahi. je ātmāne antaramān svīkāravo chhe e to ekalo vignānaghan sachchidānandamay gnānano puñj asaṅkhyapradeshī prabhu chhe, emān shubhāshubh bhāvo kayān chhe? (nathī ja). to e shubhāshubhapaṇe kem thāy? (na ja thāy). bhāī! ene shubhāshubhabhāvovāḷo kahevo e to asadbhūt vyavahāranayanun kathan chhe. 11mī gāthāmān āvyun chhe ne ke je rāg jaṇāy chhe te asadbhūt upachār vyavahāranayano viṣhay chhe ane je rāg (abuddhipūrvakano) nathī jaṇāto e asadbhūt anupachār vyavahāranayano viṣhay chhe. chhe to banne asadbhūt vyavahār, ane vyavahār badhoy abhūtārtha chhe kemake te abhūt arthane pragaṭ kare chhe. e ja vātane vistārathī spaṣhṭa kare chheḥ-
jemake koī puruṣhane janmathī māṇḍīne mātra ‘ghīno ghaḍo’ ja prasiddha chhe arthāt ghīthī judo ghaḍo eṇe kadīy joyo nathī tethī ‘ghīno ghaḍo’ ja jene jāṇīto chhe evā puruṣhane samajāvavā “je ā ‘ghīno ghaḍo’ chhe te māṭīmay chhe, ghīmay nathī.” em kahevāmān āve chhe. ahāhā! bhāṣhā to juo! ‘ā ghīno ghaḍo chhe te māṭīmay chhe’ e to samajamān āve chhe. have e draṣhṭānt ahīn ātmā upar ghaṭāvavun chhe. shabda to em kahyo ke ‘ghīno ghaḍo,’ jyāre batāvavun em chhe ke ghaḍo māṭīmay chhe. kāraṇ ke ghī vināno khālī ghaḍo eṇe joyo nathī tethī samajāvavā em kahyun ke ‘ā ghīno ghaḍo chhe te māṭīmay chhe, ghīmay nathī.’ ām ghaḍāmān ‘ghīno ghaḍo’ em vyavahār karavāmān āve chhe.
PDF/HTML Page 712 of 4199
single page version
tevī rīte ā agnānī lokane anādi sansārathī māṇḍīne rāgavāḷo jīv, puṇyavāḷo jīv, bhedavāḷo jīv-em ‘ashuddha jīv’ ja prasiddha chhe. draṣhṭāntamān ‘ghīno ghaḍo’ prasiddha chhe em līdhun hatun ane siddhāntamān agnānīne ‘ashuddha jīv’ ja prasiddha chhe em kahe chhe. draṣhṭāntamān-puruṣh ghī vinānā khālī ghaḍāne jāṇato nathī em līdhun tyāre siddhāntamān-agnānī shuddha jīvane jāṇato nathī em kahe chhe. ahā! rāg vinānā bhagavān ātmāne agnānī jāṇato nathī. tethī have te agnānīne samajāvavā-shuddha jīvanun gnān karāvavā-“je ā ‘varṇādimān jīv’ chhe te gnānamay chhe, varṇādimay nathī” em kahe chhe. je ‘ā rāgavāḷo jīv chhe te gnānamay chhe’ em kahīne niṣhedh karyo ke jīv rāgamay nathī. ‘ā rāgādimay jīv chhe te gnānamay chhe’ em shā māṭe kahyun? kāraṇ ke agnānīne rāg vināno jīv prasiddha nathī. tethī tene rāgathī samajāvyun ke-‘ā rāgavāḷo jīv chhe te gnānamay chhe, rāgamay nathī.’ agnānīne anādithī rāgādi ashuddhatā ja prasiddha chhe. tethī jem ‘ghīno ghaḍo māṭīmay chhe, ghīmay nathī,’ tem ‘ā rāgādivāḷo jīv chhe te gnānamay chhe, rāgādimay nathī’ em agnānīne samajāvyun chhe. āmān ‘rāgavāḷo’ em kahīne vyavahār darshāvyo ane ‘gnānamay’ kahīne nishchay kahyo. eṭale ke jīv nishchayathī gnānamay ja chhe ane vyavahārathī tene rāgavāḷo kahevāmān āve chhe. shabda to em chhe ke ‘rāgavāḷo jīv,’ paṇ batāvavun em chhe ke jīv gnānamay ja chhe. have jyān jīv gnānamay ja chhe tyān rāgathī ene lābh thāy em kayānthī siddha thāy? (na ja thāy).
prashnaḥ– shubhabhāvane nishchayano sādhak kahyo chhe ne?
uttaraḥ– bhāī! shubhabhāvane sādhak kahyo chhe e to āropit kathan chhe. jo rāg nishchayathī sādhak hoy to ā gāthānā kathan sāthe virodh āve. rāgavāḷo ātmā chhe ja nahi em ahīn kahyun chhe. jo rāgavāḷo ātmā chhe ja nahi to pachhī rāg ātmāne svānubhavamān madad kare e vāt kayānthī āve?
prashnaḥ– pañchāstikāyamān vyavahārano shubharāg nishchayano sādhak chhe em kahyun chhe. tame ene māno chho ke nahi?
uttaraḥ– bhāī! ahīn to em kahe chhe ke rāg chhe te nishchayathī jīv chhe ja nahi, ane je jīv nathī te jīvane lābh kem kare? (na ja kare). ātmā shuddha chaitanyamay chidānand bhagavān prabhu chhe. svabhāvanā lakṣhe utpanna thatī nirmaḷ pariṇatithī e sādhya chhe. svabhāvathī prāpta je nirmaḷ pariṇati te sādhak chhe. bhāī! rāgane to sahakārī jāṇī nirmaḷ pariṇatinā sādhakapaṇāno emān ārop āpyo chhe. ahā! shāstronā artha samajavā bhāre kaṭhaṇ chhe!
ek bāju kahe ke ātmānī sāthe rāg tanmay chhe ane vaḷī ahīn kahe chhe ke ātmā enāthī tanmay nathī! ā kevun! bhāī! paryāyanī apekṣhāe shubharāg sāthe ātmā
PDF/HTML Page 713 of 4199
single page version
tanmay chhe em pravachanasāramān (gāthā 8mān) kahyun chhe. jyāre ahīn trikāḷī shuddha dravyanī apekṣhāe shubharāg ātmā sāthe tanmay nathī em kahyun chhe. pañchāstikāyamān vyavahārane sādhak kahyo chhe e āropit kathan chhe. jyāre ahīn-rāg chhe te nishchayathī jīv nathī to te sādhan kem thāy?-em kahe chhe. ahā! lokone ākarī lāge tevī vāt chhe, paṇ je chhe te em ja chhe.
shaṅkāḥ– ame to gurune pakaḍayā chhe. bas, have te amane tārī deshe. amāre have kāī karavānun nathī. ā svamat chhe ke paramat chhe enī parīkṣhā paṇ amāre karavī nathī.
samādhānaḥ– bhāī! koṇ guru? pratham to pote ja potāno guru chhe. shuddha chaitanyamay nij ātmāne pakaḍe, eno āshray kare to tarāy em chhe, bāpu! par guru tārī deshe e to badhī vyavahāranī vāto chhe. chāritrapāhuḍanī 14mī gāthāmān āve chhe ke vedāntādi anyamatamān mānanārāo prati utsāh thavo, bhāvanā thavī, emanī sevā-prashansā karavī ane emanāmān shraddhā thavī e badhān mithyātvanān lakṣhaṇ chhe. ākarī vāt, prabhu! paṇ ā to vītarāg sarvagna parameshvar jemanā charaṇone indro ane gaṇadharo chūme chhe emano ā mārga chhe. sāmbhaḷavā maḷavo paṇ mushkel. parantu jemane ātmā jovo-anubhavavo hoy e badhāyane ā mārgamān āvavun paḍashe. āvī vāt chhe.
ahāhā! shailī to juo! kahe chhe ke agnānīone anādithī ashuddha jīv ja prasiddha chhe. tethī ‘ashuddha-rāgavāḷo jīv chhe te gnānamay chhe, rāgamay nathī’ em tene samajāvyun chhe. ahāhā! ‘gnānamay chhe, rāgamay nathī’ em kahīne ashuddhatā uḍāvī dīdhī chhe. are! hajī jene shraddhānanān paṇ ṭhekāṇān nathī ene vaḷī ācharaṇ kevān? kadāch te vyavahār kare-pāḷe topaṇ te sarva ācharaṇ sansār khāte ja chhe, kemake rāg chhe te sansāramān ja pravesh karāvanār chhe. ahīn spaṣhṭa kahe chhe ke-vyavahāravāḷo-rāgavāḷo jīv chhe te nishchayamay-gnānamay ja chhe, vyavahāramay- rāgamay nathī. ahāhā! param adbhut vāt chhe.
vastu anādi-anant shuddha vignānaghan dhruvapravāharūp chhe. jem panth chālyo jāy chhe tem bhagavān ātmā dhruv-dhruv-dhruv em pravāharūpe shuddha chaitanyamay chhe. temān ek samay pūrato rāgano sambandh chhe. have ā rāganā sambandh vināno jīv jeṇe joyo nathī evā agnānī jīvane samajāvatī vakhate ā vyavahār kahyo ke-‘rāganā sambandhavāḷo jīv.’ paṇ nishchayathī ek samayano rāg e vastunā svabhāvamān nathī. rāgano-sansārano sambandh ja ek samay pūrato chhe. tethī eṭalo sambandh dekhīne, jeṇe sambandharahit shuddha jīv joyo nathī tene batāvyun ke-‘ā rāganā sambandhavāḷo jīv gnānamay chhe, rāgamay nathī.’ ahā! vātane kevī siddha karī chhe! ā ‘dayānā bhāvavāḷo jīv’ em vyavahārathī kahyun; paṇ jīv dayānā bhāvamay nathī paṇ gnānamay ja chhe. ahā! shun shailī! vyavahār samajāvavā
PDF/HTML Page 714 of 4199
single page version
māṭe āve chhe paṇ te nishchayanī apekṣhāe jūṭho chhe em kahe chhe. bījo koī upāy nathī tethī vyavahārathī samajāvavāmān āve chhe. āvo upadesh chhe!
ā pramāṇe sūtra vishe jīvamān varṇādimānapaṇāno vyavahār karavāmān āvyo chhe, kāraṇ ke agnānī jīvane raṅg-rāg-vāḷo ja jīv prasiddha chhe. paryāyabuddhivāḷā jīvone rāgavāḷo jīv ja prasiddha chhe. ek samayanī paryāyanī pāchhaḷ andar ākhun paripūrṇa vastunun chaitanyadaḷ paḍelun chhe, parantu paryāyanī ramatamān jīvane rāg ja jaṇāy chhe ane tethī te paryāyabuddhi chhe. tene samajāvatān kahe chhe ke ‘paryāyamān rāgavāḷo jīv chhe te gnānamay chhe, rāgamay nathī.’ paryāyanī pāchhaḷ to ākho chaitanyaghan paḍayo chhe ne! shakti ane svabhāvano piṇḍ prabhu vignānaghan chhe. emān vartamān paryāyano pravesh nathī. are! nirmaḷ paryāyanā paṇ praveshano avakāsh nathī evo e ghan prabhu chhe. ahā! nirmaḷ paryāy paṇ vignānaghan ātmānī upar tare chhe.
ahīn agnānīne em kahe chhe ke prabhu! ek vār sāmbhaḷ. tane shuddha ātmā jāṇīto nathī, māṭe jāṇītī chījathī-rāgathī tane kahyun ke ‘ā rāgavāḷo jīv.’ āṭalun kahīne ‘te rāgamay’ chhe em nathī kahyun, paṇ ‘te gnānamay’ chhe em kahyun chhe. ‘ā rāgavāḷo jīv’ em tane je khyālamān chhe te jīv gnānamay chhe. ahāhā! shun upadesh chhe!
prashnaḥ– āmān karavānun shun āvyun?
uttaraḥ– bhāī! satya samajaṇ karī sāchun shraddhān karavun. ahāhā! vastu shuddha chaitanyaghanasvarūp ātmā chhe te taraph ḍhaḷavun, vaḷavun ane emān ja ramavun e karavānun chhe.
āṭhamī gāthāmān kahyun chhe ke game tevo hoshiyār jīv hoy topaṇ ātmāne samajāvavo hoy to vyavahār dvārā samajāvāy chhe. tyān ‘darshan-gnān-chāritrane je hammeshā prāpta hoy te ātmā’ em vyavahār kahyo chhe. jyāre ahīn ‘rāgavāḷo jīv’ em kahīne ‘te gnānamay chhe, rāgamay nathī’ em kahyun chhe. potānā gnān-darshan-chāritrane arthāt nirmaḷ paryāyane prāpta kare te ātmā em samajāvavā māṭe vyavahār kahyo, parantu e vyavahār kahenārane (tathā sāmbhaḷanārane) anusaravā lāyak nathī. bhāī! ā to jene ātmānubhav karavo hoy enī vāt chhe.
have ā ja arthanun kaḷasharūp kāvya kahe chheḥ-
‘चेत्’ jo ‘घृतकुंभाभिधाने अपि’ ‘ghīno ghaḍo’ em kahetān paṇ ‘कुंभः घृतमयः न’ ghaḍo chhe te ghīmay nathī, māṭīmay ja chhe. ghī to sanyogī chīj chhe. e kāī māṭīnā svabhāvamay chīj nathī. ghīnī sāthe to māṭīno ghaḍo sanyog sambandhe chhe. tem
PDF/HTML Page 715 of 4199
single page version
bhagavān ātmā shuddha vignānaghanasvarūp chhe ane ene paryāyamān rāg sāthe ek samay pūrato sanyog sambandh chhe. parantu ā sambandh trikāḷī dravyamān nathī. ‘ghīno ghaḍo’ kahetān jem ghaḍo ghīmay nathī, māṭīmay ja chhe tem ‘वर्णादिमत् जीव–जल्पने अपि’ ‘varṇādivāḷo jīv-raṅg-rāgavāḷo jīv em kahevā chhatān paṇ ‘जीवः न तन्मयः’ jīv chhe te varṇādimay nathī-raṅg-rāgamay nathī, paṇ gnānaghan ja chhe. jem ghaḍo ane ghī be ek nathī, tadna bhinna chhe, tem rāg ane bhagavān ātmā tadna bhinna chhe. raṅg-gandh ādi je ra9 bol līdhā chhe te badhāyamān jīv tanmay nathī.
pravachanasāramān kahyun chhe ke shubhabhāv sāthe jīv tanmay chhe ane ahīn kahe chhe ke ‘जीवः न तन्मयः’ jīv tanmay nathī to e kevī rīte chhe?
bhāī! e to paryāyamān tanmay chhe enī vāt pravachanasāramān chhe. rāg paryāyamān thāy chhe, te bīje thāy chhe ke addharathī chhe em nathī. rāg je thāy chhe te paryāyamān nathī em nathī. tyān to enun pariṇaman siddha karavun chhe tethī em kahyun chhe ke shubhathī pariṇamatān shubh, ashubhe pariṇamatān ashubh ane shuddhe pariṇamatān shuddha ātmā chhe. tyāre ahīn kahe chhe ke-paryāyamān rāg ho to ho, parantu dravyanā svabhāvamān rāg tanmay nathī. ahāhā! jīv chhe te raṅg-rāgamay nathī paṇ shuddhagnānaghan ja chhe.
ghaḍo jem māṭīmay ja chhe, ‘māṭīvāḷo’ em paṇ nahi. ‘māṭīmay’ ja chhe, tem bhagavān ātmā gnānamay-gnānaghan ja chhe. ātmā gnātādraṣhṭānā svabhāvathī tanmay chhe, ekamek chhe, paṇ rāgathī tanmay nathī. tevī rīte jīv, jīvasthān, mārgaṇāsthān, sanyam-labdhisthān ādi bhedothī tanmay nathī. ahāhā! gajab vāt chhe! chhelle 68mī gāthāmān kaheshe ke guṇasthānathī paṇ tanmay nathī. ahāhā! raṅg-rāgathī ātmā tanmay nathī e to ṭhīk, paṇ sanyamalabdhinān sthān je vikāsarūp nirmaḷ chāritranā bhedarūp chhe enāthī paṇ ātmā tanmay nathī. abhed vastumān bhedano ansh tanmay thato ja nathī. kaṣhāyanī mandatānān vishuddhisthāno asaṅkhya prakāranān chhe. bhagavān ātmā te prashasta shubh rāganān sthānothī tanmay nathī. agnānīe shubh rāg vināno ātmā kadī jāṇyo nathī. tene kahe chhe ke-‘shubharāgavāḷo jīv chhe te gnānamay chhe.’ em kahīne jīvane yathārtha oḷakhāvyo chhe. jem ghaḍo māṭīmay ja chhe tem jīv shuddhagnānaghan ja chhe. āvī vāt chhe.
ghīthī bharelā ghaḍāne vyavahārathī ‘ghīno ghaḍo’ kahevāmān āve chhe. chhatān nishchayathī ghaḍo ghī-svarūp nathī. vyavahārathī kahevāy chhe e to kathanamātra chhe. vyavahārathī kahyo māṭe ghaḍo kāī ghīmay thato nathī, paṇ ghaḍo to māṭīmay ja rahe chhe. ahā! ghī ghī-rūp chhe
PDF/HTML Page 716 of 4199
single page version
ane ghaḍo māṭīmay ja chhe. tevī rīte varṇa, paryāpti, indriyo ityādi sāthe ekakṣhetrāvagāharūp sambandhavāḷā jīvane sūtramān vyavahārathī ‘pañchendriy jīv, paryāpta jīv, bādar jīv, dev jīv, manuṣhya jīv ‘ityādirūpe kahevāmān āvyo chhe, chhatān nishchayathī jīv te-svarūp nathī. devasvarūpe, manuṣhyasvarūpe kharekhar jīv nathī. jīvanun e vāstavik svarūp nathī.
devagati ke je udayabhāv chhe te jīv chhe em vyavahārathī kahyun chhe kāraṇ ke agnānīne tenī prasiddhi chhe. parantu ‘ā dev je jīv chhe te gnānamay chhe, devamay nathī’ em ahīn kahe chhe. ā dev-manuṣhya ādi gatinī arthāt udayabhāvanī vāt chhe, sharīranī nahi. dev-manuṣhya ādinā sharīr sāthe to jīvane kāī sambandh nathī, e to pratyakṣha jaḍ chhe. enī vāt nathī. andar je gatinī yogyatā dev-manuṣhyādinī chhe tene vyavahārathī ā dev jīv, manuṣhya jīv, ekendriy jīv, dviindriy jīv, paryāpta jīv, aparyāpta jīv ityādi jīvapaṇe kahevāmān āve chhe. chhatān nishchayathī jīv te-svarūp nathī. are, sanyamalabdhisthānanā bhedarūp paṇ gnāyak nathī. jo te labdhisthānanā bhedathī tanmay hoy to kayārey enāthī bhinna paḍe nahi. parantu anubhūtimān to e bhed āvatā nathī, bhinna rahe chhe. māṭe jīv rāg ke bhedanā svarūpe chhe ja nahi, e to ekamātra shuddha vignānaghan ja chhe.
prashnaḥ– ā to bahu ūñchī vāt chhe.
uttaraḥ– bāpu! tārī moṭap āgaḷ ā kāī ūñchī vāt nathī. bhāī! tārī moṭapanī shī vāt kahevī? sarvagnadevanī vāṇīmān paṇ tārun pūrun svarūp āvī shakayun nathī. āvo tun bhagavān ātmā anant gnānamay, darshanamay, ānandamay, vītarāgatāmay, svachchhatāmay, prabhutāmay chhe. ene varṇādinā bhedavāḷo kahevo e vyavahār chhe, jūṭhī draṣhṭi chhe. ahā! ek samay māṭe bhedādipaṇe paryāy jaṇāy chhe topaṇ trikāḷī shuddha dravya bhedādipaṇe thayun ja nathī. ātmā trikāḷī gnānamay bhūtārtha vastu chhe. e rāgathī kadīy tanmay thayo ja nathī, rāgathī sadā bhinna ja chhe, māṭe ‘rāgavāḷo jīv’ em kahīne tene ‘gnānamay’ jaṇāvyo chhe. ā je dayā, dān, vrat, bhakti ādi vikalpa-rāg chhe emān chaitanyapaṇun nathī ane e pudgalanā saṅge thayelā bhāvo chhe tethī ene pudgalanī jātanā gaṇīne pudgalamay ja kahyā chhe.
ek bāju pravachanasāranā gney adhikāramān rāg nishchayathī jīvano chhe em kahyun chhe ane ahīn ene pudgalamay kahyo chhe. to e kevī rīte chhe?
nishchayathī rāg-mithyātva jīvanā chhe, kemake paryāyamān sva-āshrit potānā ūndhā puruṣhārthathī rāg-mithyātva thayān chhe. tethī svāshrit pariṇāmane nishchay gaṇīne tene jīvanā kahyā chhe. tyān paryāyanī svatantratā-svāyattatā siddha karavā em kahyun chhe. jyāre ahīn dravyasvabhāv siddha karavo chhe. kāraṇ ke dravyanā svabhāvamān rāgādi chhe nahi tethī svabhāvanī draṣhṭie
PDF/HTML Page 717 of 4199
single page version
rāgādine pudgalanā pariṇām kahyā chhe. juo, ‘pudgalasvarūp’ chhe, em spaṣhṭa lakhyun chhe. bhagavān ātmā vignānaghanano piṇḍ prabhu chhe. emān rāgādi nathī ane rāgādi kare evī shakti nathī. tethī e rāgādi sarva bhāvo ajīv pudgalanā ja chhe em kahyun chhe. bhāī ā kāī vādavivāde pār paḍe em nathī. jinavāṇīmān to vividh apekṣhāthī kathan hoy chhe te yathārtha samajavān joīe.
ahīn to em kahyun chhe ke-pudgal jaḍ karma chhe te karaṇ-sādhan chhe ane dayā, dān, ādi puṇyabhāv e enun kārya chhe. tethī koī em kahe ke juo, nimittane laīne rāgādi thayā ke nahi? to em nathī. bhagavān! tun apekṣhā samajyo nathī. bhāī! rāgādi thayā chhe to potānī paryāyanā ūndhā puruṣhārthathī, paṇ te svabhāvamān nathī tathā nimittanā lakṣhe thayā chhe tethī temane nimittamān nākhyā chhe. nimitta ek vyavahār chhe ane rāgādi ashuddhatā paṇ vyavahār chhe. tethī bannene ek gaṇīne nimitta karaṇ ane ashuddhatā e enun kārya em kahyun chhe. āvī vāt yathārtha samaje nahi to satya kem maḷe? bhāī! jīv to ene kahīe je trikāḷ dhruv chaitanyaghanasvarūp gnānasvarūp ja chhe.
PDF/HTML Page 718 of 4199
single page version
एतदपि स्थितमेव यद्रागादयो भावा न जीवा इति–
ते कह हवंति जीवा जे णिच्चमचेदणा उत्ता।। ६८ ।।
तानि कथं भवन्ति जीवा यानि नित्यमचेतनान्युक्तानि।। ६८ ।।
_________________________________________________________________
have kahe chhe ke (jem varṇādi bhāvo jīv nathī e siddha thayun tem) e paṇ siddha thayun ke rāgādi bhāvo paṇ jīv nathīḥ-
te jīv kem bane, nirantar je achetan bhākhiyān? 68.
gāthārthaḥ– [यानि इमानि] je ā [गुणस्थानानि] guṇasthāno chhe te [मोहनकर्मणः उदयात् तु] mohakarmanā udayathī thāy chhe [वर्णितानि] em (sarvagnanān āgamamān) varṇavavāmān āvyun chhe; [तानि] teo [जीवाः] jīv [कथं] kem [भवन्ति] hoī shake [यानि] ke jeo [नित्यं] sadā [सचेतनानि] achetan [उक्तानि] kahevāmān āvyān chhe?
ṭīkāḥ– ā mithyādraṣhṭi ādi guṇasthāno paudgalik mohakarmanī prakr̥itinā udayapūrvak thatān hoīne, sadāy achetan hovāthī, kāraṇanā jevān ja kāryo hoy chhe em karīne (samajīne, nishchay karīne), javapūrvak je jav thāy chhe te jav ja hoy chhe e nyāye, pudgal ja chhe-jīv nathī. ane guṇasthānonun sadāy achetanapaṇun to āgamathī siddha thāy chhe tem ja chaitanyasvabhāvathī vyāpta je ātmā tenāthī bhinnapaṇe te guṇasthāno bhedagnānīo vaḍe svayam upalabhyamān hovāthī paṇ temanun sadāy achetan paṇun siddha thāy chhe.
evī rīte rāg, dveṣh, moh, pratyay, karma, nokarma, varga, vargaṇā, spardhak, adhyātmasthān, anubhāgasthān, yogasthān, bandhasthān, udayasthān, mārgaṇāsthān, sthitibandhasthān, saṅkaleshasthān, vishuddhisthān, sanyamalabdhisthān-teo paṇ pudgalakarmapūrvak thatān hoīne, sadāy achetan hovāthī, pudgal ja chhe-jīv nathī em āpoāp āvyun (-phalit thayun, siddha thayun).
PDF/HTML Page 719 of 4199
single page version
जीवः स्वयं तु चैतन्यमुच्चैश्चकचकायते।। ४१ ।।
_________________________________________________________________
māṭe rāgādi bhāvo jīv nathī em siddha thayun.
bhāvārthaḥ– shuddhadravyārthik nayanī draṣhṭimān chaitanya abhed chhe ane enā pariṇām paṇ svābhāvik shuddha gnān-darshan chhe. paranimittathī thatā chaitanyanā vikāro, joke chaitanya jevā dekhāy chhe topaṇ, chaitanyanī sarva avasthāomān vyāpak nahi hovāthī chaitanyashūnya chhe-jaḍ chhe. vaḷī āgamamān paṇ temane achetan kahyā chhe. bhedagnānīo paṇ temane chaitanyathī bhinnapaṇe anubhave chhe tethī paṇ teo achetan chhe, chenat nathī.
prashnaḥ– jo teo chetan nathī to teo koṇ chhe? pudgal chhe? ke anya kāī chhe?
uttaraḥ– pudgalakarmapūrvak thatān hovāthī teo nishchayathī pudgal ja chhe kem ke kāraṇ jevun ja kārya thāy chhe.
ā rīte em siddha karyun ke pudgalakarmanā udayanā nimittathī thatā chaitanyanā vikāro paṇ jīv nathī, pudgal chhe.
have pūchhe chhe ke varṇādik ane rāgādik jīv nathī to jīv koṇ chhe? tenā uttararūp shlok kahe chheḥ-
shlokārthaḥ– [अनादि] je anādi chhe arthāt koī kāḷe utpanna thayun nathī, [अनन्तम्] je anant chhe arthāt koī kāḷe jeno vināsh nathī, [अचलं] je achaḷ chhe arthāt je kadī chaitanyapaṇāthī anyarūp-chaḷāchaḷ-thatun nathī, [स्वसंवेद्यम्] je svasamvedya chhe arthāt je pote potāthī ja jaṇāy chhe [तु] ane [स्फुटम्] je pragaṭ chhe arthāt chhūpun nathī-evun je [इदं चैतन्यम्] ā chaitanya [उच्चैः] atyantapaṇe [चकचकायते] chakachakāṭ prakāshī rahyun chhe, [स्वयं जीवः] te pote ja jīv chhe.
bhāvārthaḥ– varṇādi ane rāgādi bhāvo jīv nathī paṇ upar kahyo tevo chaitanyabhāv te ja jīv chhe. 41.
have, chetanapaṇun ja jīvanun yogya lakṣhaṇ chhe em kāvya dvārā samajāve chheḥ-
PDF/HTML Page 720 of 4199
single page version
नामूर्तत्वमुपास्य पश्यति जगज्जीवस्य तत्त्वं ततः।
इत्यालोच्य विवेचकैः समुचितं नाव्याप्यतिव्यापि वा
व्यक्तं व्यञ्जितजीवतत्त्वमचलं चैतन्यमालम्ब्यताम्।। ४२ ।।
_________________________________________________________________
shlokārthaḥ– [यतः अजीवः अस्ति द्वेधा] ajīv be prakāre chhe- [वर्णाद्येः सहितः] varṇādisahit [तथा विरहितः] ane varṇādirahit; [ततः] māṭe [अमूर्तत्वम् उपास्य] amūrtapaṇāno āshray karīne paṇ (arthāt amūrtapaṇāne jīvanun lakṣhaṇ mānīne paṇ) [जीवस्य तत्त्वं] jīvanā yathārtha svarūpane [जगत् न पश्यति] jagat dekhī shaktun nathī;- [इति आलोच्य] ām parīkṣhā karīne [विवेचकैः] bhedagnānī puruṣhoe [न अव्यापि अतिव्यापि वा] avyāpti ane ativyāpti dūṣhaṇothī rahit [चैतन्यम्] chetanapaṇāne jīvanun lakṣhaṇ kahyun chhe [समुचितं] te yogya chhe. [व्यक्तं] te chaitanyalakṣhaṇ pragaṭ chhe, [व्यञ्जित–जीव–तत्त्वम्] teṇe jīvanā yathārtha svarūpane pragaṭ karyun chhe ane [अचलं] te achaḷ chhe-chaḷāchaḷatā rahit, sadā mojūd chhe. [आलम्ब्यताम्] jagat tenun ja avalamban karo! (tenāthī yathārtha jīvanun grahaṇ thāy chhe.)
bhāvārthaḥ– nishchayathī varṇādibhāvo-varṇādibhāvomān rāgādibhāvo āvī gayā-jīvamān kadī vyāpatā nathī tethī teo nishchayathī jīvanān lakṣhaṇ chhe ja nahi; vyavahārathī temane jīvanān lakṣhaṇ mānatān paṇ avyāpti nāmano doṣh āve chhe kāraṇ ke siddha jīvomān te bhāvo vyavahārathī paṇ vyāpatā nathī. māṭe varṇādibhāvono āshray karavāthī jīvanun yathārtha svarūp oḷakhātun ja nathī.
amūrtapaṇun joke sarva jīvomān vyāpe chhe topaṇ tene jīvanun lakṣhaṇ mānatān ativyāpti nāmano doṣh āve chhe, kāraṇ ke pāñch ajīv dravyomānnā ek pudgaladravya sivāy dharma, adharma, ākāsh ane kāḷ-e chār dravyo amūrta hovāthī, amūrtapaṇun jīvamān vyāpe chhe tem ja chār ajīv dravyomān paṇ vyāpe chhe; e rīte ativyāpti doṣh āve chhe. māṭe amūrtapaṇāno āshray karavāthī paṇ jīvanun yathārtha svarūp grahaṇ thatun nathī.
chaitanyalakṣhaṇ sarva jīvomān vyāpatun hovāthī avyāptidoṣhathī rahit chhe, ane jīv sivāy koī dravyamān nahi vyāpatun hovāthī ativyāptidoṣhathī rahit chhe; vaḷī te pragaṭe chhe; tethī teno ja āshray karavāthī jīvanā yathārtha svarūpanun grahaṇ thaī shake chhe. 42.
have, ‘jo āvā lakṣhaṇ vaḍe jīv pragaṭ chhe topaṇ agnānī lokone tenun agnān kem rahe chhe?’-em āchārya āshcharya tathā khed batāve chheḥ-