Pravachan Ratnakar-Gujarati (simplified iso15919 transliteration). Part 4; Introduction; Contents; PravachanRatnaakar Bhag 4 ; KartaKarma Adhikar 1; Kalash: 46 ; Gatha: 69-70.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 39 of 210

 

PDF/HTML Page 761 of 4199
single page version

duḥkharūp chhe, te kāī nirākuḷ chaitanya nathī. ā sharīranān chāmaḍān judān chhe, jaḍ karma judān chhe ane puṇya-pāpanī chhāl paṇ judī chhe. ethī bhinna bhagavān ātmā sachchidānand svarūp-sat kahetān shāshvat, chit eṭale gnān ane ānandasvarūp chhe. teno pratyakṣha svād-anubhav te mokṣhano mārga chhe.

ahā! ahīn to ‘ek ghā ne be kaṭakā’ jevī vāt chhe. kahe chhe ke vyavahāraratnatrayano je bhāv chhe te ākuḷatāmay hovāthī chaitanya nathī, paṇ jaḍ achetan chhe. tenun vartamān phaḷ duḥkh chhe ane bhaviṣhyamān paṇ te duḥkhanun ja kāraṇ chhe. 74 mī gāthāmān paṇ āve chhe ke shubhabhāv vartamānamān duḥkharūp chhe ane tethī je puṇya bandhāshe tenā kāraṇe pachhī sanyogo maḷashe ane te sanyogo upar lakṣha jashe to rāg-duḥkh ja thashe. ahāhā! vītarāganī vāt gajab chhe! vītarāg kahe chhe ke mārī sāmun jotān ke mārī vāṇī sāmbhaḷatān, bhale tane puṇyane laīne āvo yog maḷ‌yo chhe topaṇ, tane rāg ja thashe, duḥkh ja thashe. māṭe tārāmān tun jo, kem ke chaitanyano anubhav nirākuḷ chhe.

svāshray chhoḍīne jeṭalo parāshrayano bhāv chhe te rāg chhe. ane te rāg duḥkharūp chhe. jyāre chaitanyano anubhav nirākuḷ chhe. samyagdarshan-gnān-chāritranā pariṇām nirākuḷ ānandamay chhe.

prashnaḥ– parantu chāritra ‘mīṇanā dānte loḍhānā chaṇā chāvavā’ jevun kaṭhaṇ chhe ne?

uttaraḥ– are prabhu! tun em na kahe. chāritranī āvī vyākhyā na kar. bhāī! chāritra to ānandadātā chhe. ahā! svarūpanun shraddhān, enun gnān ane emān shāntirūp sthiratā-e to atīndriy ānandanān denār chhe. ahā! shuddha ratnatrayano anubhav to atīndriy ānandano anubhav chhe. vyavahāramātra duḥkharūp chhe, jyāre bhagavān ātmāno anubhav ānandarūp chhe. bhāī! ā thoḍun lakhyun emān ghaṇun jāṇaje. bār aṅgamān paṇ ā ja kahyun chhe. ānandano sāgar prabhu ātmā jyāre rāgathī khasīne svabhāvamān āve chhe tyāre tene ānand ja thāy chhe. āvī chāritranī dashā ānandamay chhe topaṇ tene je kaṣhṭadāyak māne chhe tene dharmanī shraddhā ja nathī. chhahaḍhālāmān paṇ āve chhe ke-

‘ātamahit hetu virāg gnān, te lakhai āpako kaṣhṭadān.’

agnānī tyāg-vairāgyane duḥkharūp jāṇe chhe, sukhanān kāraṇane kaṣhṭadāyak jāṇe chhe.

ahīn to em kahe chhe ke chaitanyano anubhav nirākuḷ chhe ane te ja jīvano svabhāv chhe em jāṇavun.

have, bhedagnānanī pravr̥utti dvārā ā gnātādravya pote pragaṭ thāy chhe em kaḷashamān mahimā karī adhikār pūrṇa kare chheḥ-


PDF/HTML Page 762 of 4199
single page version

* kaḷash 4paḥ shlokārtha uparanun pravachan *

‘इत्थं’ ā pramāṇe ‘ज्ञान–क्रकच–कलना–पाटनं’ gnānarūpī karavatano je vāramvār abhyās tene ‘नाटयित्वा’ nachāvīne, -eṭale shun? ke gnānanī ekāgratāno-anubhavano vāramvār abhyās karatān arthāt gnānasvarūp prabhu ātmānī ekāgratāno abhyās vāramvār karatān rāg judo paḍī jāy chhe. abhyās kaho ke anubhav kaho, banne ek ja chīj chhe. ānandano nāth shuddha chaitanyasvarūp bhagavān ātmā chhe. enī draṣhṭi karī emān antar-ekāgra thatān rāg bhinna paḍī jāy chhe, duḥkhanī dashā bhinna paḍī jāy chhe ane ānandanī dashā pragaṭ thāy chhe. gnān te ātmā chhe evo eno abhyās-antaraanubhav karavo te gnānarūpī karavat chhe.

jem karavat be phāḍ pāḍe chhe tem antarano anubhav gnān ane rāganī be phāḍ karī nākhe chhe. ahā! āṭh-āṭh varṣhanā bāḷako kevaḷagnān letā hashe te kevun hashe? bhale āṭh varṣhano rājakumār hoy paṇ antaramān ekāgratā-anubhav dvārā ātmānā ānandano svād āvyo chhe ne? e svādano vāramvār te abhyās kare chhe ane ekāgra-sthit thaī antarmuhūrtamān paramātmā thāy chhe. ātmā gnān ane ānandanī utkr̥uṣhṭa lakṣhmīnun nidhān trikāḷ paramātmasvarūp padārtha chhe. evā ātmāne rāgathī bhinna pāḍīne svarūpamān ekāgra thavāno vāramvār abhyās karavo-em ahīn kahe chhe. rāgane ane ātmāne pūrā judā pāḍavā chhe ne? eṭale kahe chhe ke gnānarūpī karavatano vāramvār abhyās nachāvavo. vāramvār antar-anubhav vaḍe ānandanā pariṇamanamān sthit thavun. kayān sudhī? ke ‘यावत्’ jyān sudhī ‘जीवाजीवौ’ jīv ane ajīv banne ‘स्फुट–विघटनं न एव प्रयातः’ pragaṭapaṇe judā na thāy. āno bhāvārthamān be rīte artha karashe.

jem gulābanī kaḷī saṅkocharūp hoy ane pachhī vikāsarūp thāy em bhagavān ātmā je gnān-darshan-ānandanī shaktirūpe chhe te andaramān khīle-vikase chhe. mārga to āvo chhe, bhāī! koī kathā-vārtā sāmbhaḷīne rājī thāy chhe paṇ e kāī dharma nathī. prabhu! tane tārī moṭapanī khabar nathī. ahāhā! tun atīndriy ānandano nāth sachchidānandasvarūp bhagavān chhe. emān antarmukh thavāno abhyās kar. puṇya-pāp mārān chhe evo abhyās to ten anādithī karyo chhe. paṇ e to duḥkhano abhyās chhe. have ā ānandanā nāthano abhyās kar. kahe chhe ke-andar chinmātrashaktirūpe bhagavān ātmā chhe teno anubhav jyān karyo ‘तावत्’ tyān ‘ज्ञातृद्रव्यं’ gnātādravya ‘प्रसभ–विकसत्–व्यक्त–चिन्मात्रशक्तया’ atyant vikās pāmatī potānī pragaṭ chinmātra-shakti vaḍe ‘विश्वं व्याप्य’ vishvane vyāpīne, ‘स्वयम्’ potānī meḷe ja ‘अतिरसात् उच्चैः चकाशे’ ativegathī ugrapaṇe chakāshī nīkaḷ‌yun. shun kahyun? gnānānandasvarūp bhagavān ātmā anant shaktiothī paripūrṇa prabhu chhe.


PDF/HTML Page 763 of 4199
single page version

teno pūrṇa anubhav karatān kevaḷagnān thāy chhe ane te ākhāy lokālokane ek samayamān pratyakṣha jāṇe chhe. ahīn kahe chhe ke āvā bhagavān ātmāno jyān anubhav thayo tyān paryāyamān chitshaktinī pragaṭatā thāy chhe. tathā pragaṭ thayel e gnānanī paryāy ākhā lokālokane jāṇī shake chhe. shrutagnānanī paryāyanī paṇ vishvane-lokālokane jāṇavānī tākāt chhe. bhale te pratyakṣha na jāṇe paṇ te paryāyanun sāmarthya parokṣhapaṇe lokālokane jāṇe evun vishvavyāpī chhe. ahāhā! svānubhav thatān pragaṭ thatī gnānanī paryāy lokālokane vyāpīne eṭale ke lokālokane jāṇatī potānī meḷe ja ati vegathī pragaṭ thāy chhe.

samudramān jem bharatī āve chhe tem svānubhav karatān antar chitshaktimānthī paryāyamān moṭī bharatī āve chhe. āvo mārga chhe. koīne em thāy ke āvo dharma!

prashnaḥ– ā kaī jātano dharma chhe? sonagaḍhathī navo dharma kāḍhayo chhe?

uttaraḥ– bhāī! ā navo dharma nathī. bāpu! ā to anādino dharma chhe. ten sāmbhaḷ‌yo na hoy eṭale tane navo lāge chhe. anādithī tīrthaṅkaro, kevaḷīo ane digambar santo pokārīne ā ja kahe chhe.

prashnaḥ– ā dharma shun videhakṣhetramānthī āvyo chhe?

uttaraḥ– nā, ā to ātmāmānthī āvyo chhe. ahīn kahe chhe ke chitshaktino anubhav karatān te svayam potānī meḷe ja ati vegathī pragaṭ thāy chhe ane te jagatane jorathī ugrapaṇe atyant prakāshe chhe. arthāt samyagdarshanamān prakāshe chhe ane kevaḷagnān thatān paṇ te prakāshe chhe-em be artha chhe.

* kaḷash 4paḥ bhāvārtha uparanun pravachan *

pragnā-brahmasvarūp prabhu ātmā chhe. pragnā kahetān gnān ane brahma eṭale ānand. ātmā gnānānandasvarūp pote ja chhe. tene agnānī bahār gote chhe. parantu āvā gnānasvarūp chaitanya- brahma-ātmāno vāramvār abhyās karatān chaitanyasvarūp chhe te jīv chhe ane rāgādi ajīv chhe- em jīv ane ajīv banneno bhed jaṇāy chhe. ane te kāḷe tarat ja ātmāno nirvikalpa anubhav thāy chhe. ā samakti chhe.

shun kahyun? gnānasvabhāvī ānandaghan prabhu ātmāno abhyās karatān samyagdarshananī prāpti thāy chhe, eṭale ke koī bāhya nimittathī ke vikalpathī samyadarshananī prāpti thāy chhe em nathī. bhāre vāt, bhāī! ā vātano abhyās na maḷe ane ā vāt atyāre chālatī nathī eṭale lokone te navī lāge chhe. are! loko to vrat pāḷo, upavās karo, bhakti karo, dān karo, mandir banāvo, rathayātrā kāḍho, gajarath chalāvo-ityādimān ja dharma māne chhe. paṇ bāpu! e kāī dharma nathī. bhāī! sācho gajarath to andar ānandanā nāthanun chakra (pariṇati) pherave emān chhe. ā gnān ane ānandathī bharelā bhagavānamān


PDF/HTML Page 764 of 4199
single page version

ekāgra thatān jīv ane ajīv judā paḍī jāy chhe ane tyāre samyagdarshan thāy chhe. koī vyavahār karatān karatān samyagdarshan thāy chhe em nathī.

kahe chhe ke samakitīnī paryāyamān vishvane jāṇavānī tākāt chhe. chāhe tiryañch ho ke sharīrathī āṭh varṣhanī bālikā ho, parantu jene shuddha chaitanyasvarūp ātmānā abhyāsathī nirmaḷ samakit thayun chhe tenī shrutagnānanī paryāyamān vishvane jāṇavānī tākāt chhe. ahā! ek samayanī paryāy ākhāy lokālokanā samasta bhāvone saṅkṣhepathī athavā vistārathī jāṇe chhe. jeno svabhāv ja jāṇavāno chhe te shun na jāṇe? nishchayathī vishvane pratyakṣha jāṇavāno jīvano svabhāv chhe. māṭe gnānī vishvane jāṇe chhe em kahyun chhe. shrutagnānanī paryāyano paṇ, bhale parokṣha jāṇe topaṇ, lokālokane jāṇavāno svabhāv chhe.

are! agnānīne andar ātmā kevaḍo moṭo chhe enī khabar nathī. ane tethī te potāne ek samayanī paryāy jeveḍo rāgādivāḷo pāmar māne chhe. ām mānīne teṇe pūrṇānandanā svabhāvano anādar karyo chhe. arthāt pūrṇānandanā svabhāvanī je hayātī chhe eno teṇe nakār karyo chhe ane rāg ane puṇyanī hayātīno svīkār karyo chhe. ahīn kahe chhe ke gnānasvarūp bhagavān ātmānun antaramān valaṇ karī teno abhyās karatān rāgathī gnān bhinna paḍe chhe ane tyāre samyagdarshan thāy chhe. tenī sāthe thatun gnān vishvanā nāthane (ātmāne) jāṇe chhe. tathā jeṇe paryāyamān vishvanā nāthane jāṇyo chhe tene-te paryāyane lokālokane jāṇavāmān shun mushkelī paḍe? je gnānanī paryāyamān ‘vishvanāth’-ātmā jaṇāyo te paryāy vishvane jāṇe ja emān prashna shun? (emān navāī shī?) em ahīn kahe chhe bhāī! jinavāṇī amūlyavāṇī chhe ane teno ras mīṭho chhe. paṇ e to jene vāṇīnun bhān thāy ene māṭe chhe.-ām ek āshay chhe.

bījo āshay ā pramāṇe chheḥ jīv-ajīvano anādithī je sanyog chhe te kevaḷ judā paḍayā pahelān arthāt jīv ane ajīv tadna judā thāy te pahelān-mokṣha thayā pahelān bhedagnān bhāvatān vītarāgatā rahit je dashā hatī te have vītarāgatā sahit dashā thaī. eṭale ke antaramān svabhāvanī ekāgratā thatān nirvikalpa dhārā jāmī-vītarāgatānī dhārā andar pariṇamī ke jemān kevaḷ ātmāno anubhav rahe chhe. ane te antar-ekāgratānī dhārā vegathī āgaḷ vadhatān vadhatān kevaḷagnān pragaṭ thāy chhe. pachhī aghātī karmono nāsh thatān jīvadravya ajīvathī tadna bhinna paḍī jāy chhe. pahelā āshayamān samyagdarshan sudhīnī vāt karī hatī, ahīn bījā āshayamān samyagdarshan pachhī dhārā vegathī āgaḷ vadhatān paripūrṇa ānand ane gnān thāy chhe ane tyāre jīv ane ajīv tadna judā paḍī jāy chhe enī vāt chhe. jīv ane ajīvane bhinna karavānī ā rīt-paddhati chhe. nirmaḷ shuddha chaitanyasvabhāvamān ekāgratāno abhyās karavo te ajīvathī judā paḍavānī rīt ane mārga chhe. rāgane sāthe


PDF/HTML Page 765 of 4199
single page version

laīne ke rāganī madadathī jīv-ajīv judā na thāy. bhāī! jene judo pāḍavo hoy tenī madad judā pāḍavāmān kem hoy? rāg to ajīv chhe ane tene to chaitanyathī judo pāḍavo chhe. to rāganī sahāyathī rāg judo kem paḍe? na paḍe. bahu jhīṇī vāt!

-ā pramāṇe jīv-ajīv judā judā thaīne raṅgabhūmimānthī bahār nīkaḷī gayā. arthāt jīv jīvarūpe thaī gayo ane ajīv ajīvarūpe thaī gayun.

jīv ane rāgādik je ajīv chhe te bannenī ahīn vāt chhe. jem nāṭakamān naṭ svāṅg laīne āve chhe tem gnāyakasvabhāvī chaitanyasvarūp jīv ane ajīv rāganun rūp dhāraṇ karīne akhāḍāmān pravesh kare chhe. e bannee ekapaṇāno svāṅg rachyo chhe. ātmāe rāgano svāṅg rachyo chhe ane rāg jāṇe ke ātmā hoy evo svāṅg rachyo chhe, parantu bhedagnānī samyagdraṣhṭi puruṣh bhedagnān-samyaggnān vaḍe te jīv ane ajīvane, temanā lakṣhaṇabhedathī parīkṣhā karīne, bannene judā jāṇe chhe. ātmānun lakṣhaṇ chaitanya chhe, jyāre rāg-vyavahāraratnatrayano rāg paṇ achetan chhe. ām bannenā bhinna lakṣhaṇo vaḍe temane bhinna vastuo tarīke dharmī jāṇe chhe. dharmījīv bannenī lakṣhaṇabhedathī parīkṣhā kare chhe ke-ā jāṇanār te hun ātmā ane ā anubhavathī bhinna raheto achetan rāg te hun nahi. ām bannene jyān judā jāṇī līdhā tyān svāṅg pūro thāy chhe, ane banne judā judā thaīne raṅgabhūmimānthī bahār nīkaḷī jāy chhe. eṭale ke ātmā ātmāmān ānandarūpe rahe chhe ane rāg, rāgarūpe rahī nīkaḷī jāy chhe. ā pramāṇe alaṅkār karīne varṇan karyun chhe.

have ṭūṅkamān kahe chhe ke-ā jīv ane ajīvano anādithī sanyog chhe. parantu jenī draṣhṭi sanyogī chhe te agnānī, sanyogībhāv potānā chhe em mānīne bhinna ātmānā chaitanyasvarūpane pāmato nathī. paṇ jyāre bhedagnān-samyaggnān thāy chhe tyāre gnānī, gnān potānun lakṣhaṇ chhe em jāṇī rāgane judo pāḍe chhe. nij svabhāv to gnānānandasvarūp chhe ane te hun chhun, ā rāgādibhāv te hun nahi-em gnānalakṣhaṇathī gnāyakane pakaḍatān rāg bhinna paḍī jāy chhe ane ātmānā ānandano anubhav thāy chhe. ahāhā! sadguruno upadesh sāmbhaḷī sāro divas pāmatān (kāḷalabdhi pāktān) agnān dūr thāy chhe ane tyāre jagatamān mahant-mahātmā kahevāy chhe ane mokṣha prāpta karīne sadāy nij ānandarūpe rahe chhe.

ahīn sadguruno upadesh sāmbhaḷatān agnān dūr thāy chhe em kahyun emān nimittanun gnān karāvyun chhe em samajavun. paṇ nimitta-upadeshathī gnān thayun chhe em na jāṇavun. koī dravyanī paryāy koī anyadravya vaḍe nīpaje chhe em traṇakāḷamān nathī. gāthā 308 thī 311 nī ṭīkāmān āve chhe ke-‘sarva dravyone anya dravya sāthe utpādya-utpādakabhāvano abhāv chhe.’ vaḷī gāthā 372nī ṭīkāmān līdhun chhe ke-‘vaḷī jīvane paradravya rāgādik upajāve chhe em shaṅkā na karavī; kāraṇ ke anyadravya vaḍe anyadravyanā guṇano (paryāyano)


PDF/HTML Page 766 of 4199
single page version

utpād karavānī ayogyatā chhe.’ tathā tyān to chhelle em līdhun chhe ke-‘kumbhār ghaḍāno utpādak chhe ja nahi.’

prashnaḥ– parantu kāryamān be kāraṇ hoy chhe ne?

uttaraḥ– bhāī! ā gāthāmān kayān be kāraṇ līdhān chhe? bījun kāraṇ (nimitta kāraṇ) to upachār-ārop karīne enun gnān karāvavā kahyun chhe.

kharekhar to nishchay ane vyavahār-mokṣhamārga paṇ dhyānamān pragaṭ thāy chhe. māṭe vyavahārathī nishchayamokṣhamārga thāy chhe e vāt ja rahetī nathī. dravyasaṅgrahanī gāthā 47mān kahyun chhe ke-‘दुविहंपि मोक्खहेउं झाणे पाउणदि जं मुणी णियमा।’ (dhyān karavāthī muni niyamathī nishchay ane vyavahārarūp mokṣhamārga pāme chhe.) be prakāranun mokṣhanun kāraṇ (mokṣhamārga) dhyānamān pragaṭ thāy chhe. eṭale ke nij chaitanyano āshray karatān je nishchay mokṣhamārga pragaṭe chhe te ja kāḷe je rāg bākī chhe tene āropathī vyavahāramokṣhamārga kahevāy chhe. tethī vyavahāramokṣhamārgathī nishchayamokṣhamārga pragaṭe chhe em ja nahi; kem ke banne ek sāthe pragaṭ thāy chhe. ānandano nāth bhagavān ātmā chhe. tene dhyey banāvī svāshraye dhyān karatān nishchay-mokṣhamārga pragaṭe chhe. te ja kāḷe je rāg bākī rahe chhe tene vyavahār kahevāmān āve chhe. tethī vyavahār ane nishchay āgaḷ-pāchhaḷ chhe em nathī. māṭe vyavahārathī nishchay thāy chhe em mānavun yathārtha nathī.

prashnaḥ– parantu ahīn to deshanālabdhi maḷatān agnān dūr thāy chhe em lakhyun chhe ne?

uttaraḥ– bhāī! e to nimittanun gnān karāvavānī vāt chhe. e to tyān em samajāvyun chhe ke samyagdarshan thavā pahelān deshanālabdhi hoy chhe, bas eṭalun; parantu tethī karīne enāthī (deshanālabdhithī) samyagdarshan thāy chhe em nathī. tathā jyāre paranun lakṣha chhoḍīne svamān jāy chhe tyāre gurunā upadeshane nimitta kahevāmān āve chhe.

kahyun ne ke-sarvadravyone anya dravya sāthe utpādya-utpādakabhāvano abhāv chhe. eṭale bījī chīj jīvanī paryāyane kare ke paranī paryāy utpanna karavāne jīv lāyak thāy-evā bhāvano abhāv chhe. nahīntar to be dravyo vachche kāraṇ-kāryabhāv siddha thaī jāy. paṇ tenī to ahīn nā pāḍe chhe. ane tethī jīv ane ajīvanun (paraspar) rktākarmapaṇun siddha thatun nathī. eṭale ke jīvanun kārya rāg chhe ane rāgathī jīvanun kārya thāy chhe em siddha thatun nathī. jīv potānān pariṇāmane anyanirapekṣhapaṇe pote rktā thaīne kare chhe. jīv ajīvanun kārya kare ane ajīv jīvanun kārya kare e vāt traṇakāḷamān chhe ja nahi. gāthā 372mān kahyun chhe ne ke-‘sarvadravyone nimittabhūt anyadravyo potānā


PDF/HTML Page 767 of 4199
single page version

(arthāt sarvadravyonān) pariṇāmanā utpādak chhe ja nahi.’ ahāhā! nimitta je paradravya chhe te svadravyanā pariṇāmano utpādak chhe ja nahi-ā nirṇay rākhīne nimittanun gnān karāvyun chhe. āvo nirṇay je kāḷe thāy chhe te kāḷe bākī rahelā rāgane vyavahār kahe chhe. have āmān vyavahārathī nishchay thāy e kayān rahyun? bāpu! nishchayamokṣhamārga ane vyavahāramokṣhamārga ek ja kāḷe sāthe hoy chhe tyān te vyavahār shun kare? ane e ja rīte nimittathī upādānamān kārya thāy chhe e vāt paṇ traṇakāḷamān satya nathī.

prashnaḥ– parantu nimitta madadarūp-sahāyarūp to thāy ne?

uttaraḥ– bhāī! madadarūp thāy eno artha shun? ṭeko āpe. ṭeko eṭale shun? ātmā jyāre gatirūp pariṇame chhe tyāre dharmāstikāy nimitta chhe. dharmāstikāy to em ne em ja chhe, to teṇe shun karyun? parantu nimittathī em kahevāy chhe ke tene līdhe gati thaī. parantu tethī shun dharmāstikāy chhe māṭe jīv gatirūpe pariṇame chhe em chhe? jo em hoy to dharmāstikāy to sadāy chhe, tethī jīvamān sadāy gati thavī joīe. parantu em to banatun nathī. jīv jyāre gati karavānā pariṇāmane pote utpanna kare tyāre dharmāstikāyane nimittano ārop āpavāmān āve chhe. arthāt koīnī paryāy koī anya dravyathī thatī nathī.

kāḷalabdhi eṭale shun? darek dravyanī samaye samaye je paryāy thāy chhe te svakāḷe thāy chhe ane te enī kāḷalabdhi chhe. tyāre nimitta ho bhale, parantu nimitte paryāy utpanna karī chhe em nathī. tevī rīte vyavahārathī nishchay utpanna thāy chhe em paṇ nathī. vyavahār to nimitta chhe, ane nimitta jem paramān kāī utpanna karatun nathī tem vyavahār nishchayane utpanna karato nathī satya to ā ja chhe. tene machaḍatān ke kachaḍatān satya hāth nahi āve, bhāī!

ahā! ahīn to kahe chhe ke kumbhār ghaḍāno utpādak chhe ja nahi. tevī ja rīte chokhā je pāke chhe tene pāṇī pakāve chhe em traṇakāḷamān nathī. je dravyanī je paryāy je kāḷe thāy chhe te paryāyano rktā te dravya chhe. dravya pote rktā thaīne paryāyanā kāryane kare chhe, temān bījāno jarāy adhikār nathī. bījān shāstromān jyān be kāraṇathī kārya thāy chhe em kahyun chhe e to nimittanun gnān karāvavā kahyun chhe. nishchayathī kārya to upādānathī ja thāy chhe. ā nishchayane rākhīne pramāṇagnān karāvyun chhe ke be kāraṇathī kārya thāy chhe. upādānathī kārya thāy chhe-e nishchayane rākhīne je bījī chīj-nimitta chhe tenun gnān karāvyun chhe. vyavahārathī-nimittathī kārya thāy chhe em kahyun hoy eno artha ja e chhe ke tenāthī kāī thatun nathī.

nishchay mokṣhamārga thāy tyāre vyavahār sāthe hoy chhe. nishchayanī sāthe je kaṣhāyanī


PDF/HTML Page 768 of 4199
single page version

mandatā, dev-guru-shāstranī shraddhāno rāg chhe tene vyavahār samakit kahevāmān āve chhe. parantu vyavahārathī nishchay thāy chhe em traṇakāḷamān nathī. tevī rīte nimittathī upādānamān kārya thāy em paṇ traṇakāḷamān banatun nathī. nishchay (upādān) hoy tyāre vyavahār (nimitta) hoy bhale, parantu nimittathī kārya nīpajatun nathī. gāthā 372mān āve chhe ke ‘sarva dravyo ja nimittabhūt anyadravyonā svabhāvane nahi sparshatān thakān....’ shun kahe chhe? koī paṇ dravya nimittabhūt anyadravyonā svabhāvane aḍatān nathī. eṭale māṭīmānthī ghaḍo thāy chhe paṇ te māṭī kumbhārane aḍatī nathī. ahāhā! jyāre chokhā pāke chhe tyāre tene agni aḍatī ja nathī. pāṇīne agni aḍatī nathī ane pāṇī garam thāy chhe. gajab vāt chhe!

prashnaḥ– parantu samyagdarshan nisargaj ane adhigamaj em be prakāre kahyun chhe ne?

uttaraḥ– bhāī! adhigamaj samyagdarshan paṇ thayun chhe to potāthī ja, parantu nimittanī tyāre upasthiti hoy chhe tethī enāthī samyagdarshan thayun chhe em kahevāy chhe. nimittathī samyagdarshananī utpatti thāy chhe em traṇakāḷamān nathī. nimitta kāryane utpanna kare ke nimittamān kārya utpanna karāvavānī tākāt chhe ke utpanna thanārī paryāy nimittanī apekṣhā rākhīne utpanna thāy chhe em chhe ja nahi. gāthā 308 thī 311 ane gāthā 372 mān ā ja vāt karelī chhe.

‘shrīguruke upadesh sunai ru bhale din pāy agnān gamāvai’ em je kahyun chhe e to nimittathī kathan karyun chhe, bākī agnān to pote svanā āshraye ja gamāvai-nāsh kare chhe. māṭe vyavahārathī nishchay na thāy ane nimittathī paramān utpād na thāy em yathārtha nakkī karavun. kharekhar to dravya paryāyane kare chhe e paṇ paryāyārthik nayathī kathan chhe em jāṇavun. māṭīthī ghaḍo thayo chhe em kahevāmān e parathī thayo nathī em batāvavun chhe. bākī dhruv māṭī ghaḍānī paryāyane kare nahīn. ahāhā! bhagavān dhruv ātmā (nishchayathī) paryāyane aḍato nathī, ane paryāyane karato paṇ nathī. loṭamānthī roṭalī thāy chhe tyāre velaṇathī goraṇun lāmbu thāy chhe em traṇakāḷamān nathī, kāraṇ ke valaṇane loṭ aḍato ja nathī ane velaṇ goraṇāne aḍatun ja nathī. tevī rīte jyāre nishchay ane vyavahār ek sāthe pragaṭe chhe tyāre vyavahārane nishchay aḍayo ja nathī. ahāhā! nirmaḷ paryāy rāgane aḍatī ja nathī. bhāī! bhagavān sarvagnadeve kahelun satya to āvun chhe. tene te rīte samajavun joīe.

vyavahār āve chhe, hoy chhe. tenī āvavānī yogyatā hoy tyāre te āve chhe, parantu enāthī nishchay pragaṭe chhe em nathī.

prashnaḥ– sāmbhaḷavāthī to gnān thāy ne?

uttaraḥ– bhāī! bhāṣhā to jaḍ chhe, enāthī gnān kem thāy? sāmbhaḷavāthī kāī


PDF/HTML Page 769 of 4199
single page version

gnān thatun nathī. vāṇīnī paryāy utpādak ane gnān utpādya em chhe ja nahi. e to potapotānā kāḷe ane potapotānā kāraṇe gnānanī tathā vāṇīnī paryāy thaī chhe, ekabījānā kāraṇe thaī chhe em nathī. bhāī! vītarāg sarvagnano mārga bahu jhīṇo ane hitakārī chhe. shrīmad rājachandre paṇ kahyun chhe ke-

‘sarvagnano dharma susharṇa jāṇī, ārādhya ārādhya prabhāv āṇī,
anāth ekānt sanāth thāshe, enā vinā kāī na bāhya shāshe.’

bhāī! vītarāganī vāṇī em pokāre chhe ke-ame sambhaḷāvīe chhīe māṭe tane gnān thāy chhe em nathī, kāraṇ ke bījā dravyanī paryāyathī bījā dravyanī paryāyano utpād thāy em chhe ja nahi. be dravyo vachche utpādya-upādak sambandh chhe ja nahi. vastu svatantra chhe, tethī je samaye teno je paryāy thāy chhe te teno janmakṣhaṇ-nijakṣhaṇ chhe. te samaye paryāyanī utpattino kāḷ chhe tethī te potāthī ja thāy chhe, nimittathī nahi. āvī vāt chhe. agnānī sāthe to vāte vāte pher chhe. paṇ bhāī! mārga to ā ja chhe. niyamasāramān āve chhe ke-āvā sundar mārganī jo koī agnānī nindā kare to tethī tun mārganī abhakti na karīsh. agnānīo nindā kare ethī tāre shun? tun svarūpanī bhakti chhoḍīne abhakti na karīsh.

chaitanyasvarūp bhagavān ātmā potānā āshraye andaramān jyāre samyagdarshan-gnānanī paryāy utpanna kare chhe tyāre te dharmanī utpatti thavānī pratham kṣhaṇ chhe. have te vakhate rāg- vyavahār hato māṭe dharmanī utpatti thaī chhe em nathī. vyavahār-rāganī upasthiti bhale hoy, paṇ enāthī dharmanī paraṇiti thaī nathī. be mokṣhamārga dhyānamān pragaṭ thāy chhe eno artha shun? ke ānandanā nāth bhagavān chaitanyadevane jeṇe andaramān pakaḍayo chhe-anubhavyo chhe te nirmaḷ pariṇati nishchay mokṣhamārga chhe ane te vakhate je rāg bākī chhe teno ārop āpīne vyavahār mokṣhamārga kahyo chhe. kharekhar to je rāg chhe te bandhanun kāraṇ chhe, paṇ svāshraye pragaṭelī nishchay shraddhā-gnān-chāritranī nirmaḷ pariṇati sāthe je rāganī mandatānī hājarī chhe tene upachārathī mokṣhamārga kahelo chhe. vyavahār samakti e kāī samakti nathī, kāraṇ ke te shraddhā-samyaktva guṇanī paryāy nathī. e to rāganī paryāy chhe ane nishchay sāthe dekhīne temān (vyavahār) samaktino upachār karyo chhe.

prabhu! tārī moṭap pār vinānī apār chhe. tārī moṭap pragaṭ karavā māṭe rāganī hīṇī dashānā ālambananī tane jarūr nathī. e (dharmanī) paryāy to nimittanī apekṣhā rākhyā vinā pragaṭ thāy chhe. (juo, gāthā 308 thī 311). ahāhā! vyavahāranī apekṣhā rākhyā vinā ja potānā svabhāvanī utpatti potāne laīne svakāḷe svāshrit puruṣhārtha dvārā thāy chhe. bhāī! ā vātane barābar rākhīne pachhī joḍe je nimitta-rāg chhe tene


PDF/HTML Page 770 of 4199
single page version

vyavahār kahevāy chhe. rāgane vyavahārasamakit kahyun chhe to te shun sāchun samakit chhe? nā. tem nimittane vyavahārakāraṇ kahyun chhe paṇ te sāchun kāraṇ nathī. āvī vāt bhāī! duniyā sāthe meḷavavī kaṭhaṇ chhe kāraṇ ke agnānī ghaṇā bhinna matavāḷā-abhiprāyavāḷā chhe. parantu teno abhiprāy judo paḍe tethī karīne kāī satya pharī jāy? jene satya meḷavavun hashe teṇe potāno abhiprāy pheravavo paḍashe. [pravachan nan. 110 (sheṣh) 111 thī 11p ane 19 mī vāranān 139 thī 141 dināṅk 29-6- 76 thī 4-7-76 tathā 18-11-78 thī 20-11-78]


PDF/HTML Page 771 of 4199
single page version

pravachan ratnākar

[bhāg–4]

param pūjya gurudev shrī kānajī svāmīnān
shrī samayasār paramāgam upar aḍhāramī vakhat thayelān pravachano

ḥ prakāshakaḥ

shrī kundakund kahān paramāgam pravachan ṭrasṭa
mumbaī


PDF/HTML Page 772 of 4199
single page version

background image
kram gāthā/kaḷash pravachan nambar pr̥uṣhṭhāṅk
1 kaḷash-46 11p thī 117 1
2 gāthā 69-70 11p thī 117 2
3 gāthā-71 118-119 23
4 gāthā-72
120 thī 123 32
pa kaḷash-47 120 thī 123 34
6 gāthā-73 124 thī 126 pa7
7 gāthā-74 127 thī 129 72
8 kaḷash-48 127 thī 129 74
9 gāthā-7p 129 thī 132 94
10 kaḷash-49 129 thī 132 9p
11 gāthā-76 132-133 118
12 gāthā-77 133-134 128
13 gāthā-78 133-134 13p
14 gāthā-79
13p thī 137 142
1p kaḷash-pa0 13p thī 137 143
16 gāthā-80 thī 82 137 thī 139 1pa9
17 gāthā-83 139 thī 142 173
18 gāthā-84 143-144 19p
19 gāthā-8p
144 thī 147 20p
20 gāthā-86 147 thī 1pa2 229
21 kaḷash-pa1-pa2 147 thī 1pa2 230
22 kaḷash- pa3 thī pap 147 thī 1pa2 231
23 kaḷash-pa6 147 thī 1pa2 232
24 gāthā-87 1pa2 thī 1pa4 263
2p gāthā-88 1pap 27p
26 gāthā-89 1pap-1pa6 278

PDF/HTML Page 773 of 4199
single page version

परमात्मने नमः।

shrīmadbhagavatkundakundāchāryadevapraṇīt

shrī
samayasār
*
upar

param pūjya sadgurudev shrī kānajīsvāmīnā pravachano

श्रीमदमृतचंद्रसूरिकृता आत्मख्यातिः।
*
kartākarma adhikār
*
अथ जीवाजीवावेव कर्तृकर्मवेषेण प्रविशतः।
(मन्दाक्रान्ता)
एकः कर्ता चिदहमिह मे कर्म कोपादयोऽमी
इत्यज्ञानां शमयदभितः कर्तृकर्मप्रवृत्तिम्।
ज्ञानज्योतिः
स्फुरति परमोदात्तमत्यन्तधीरं
साक्षात्कुर्वन्निरुपधिपृथग्द्रव्यनिर्भासि विश्वम्।। ४६।।

________________________________________________________________________

kartākarmavibhāvane, meṭī gnānamay hoy,
karma nāshī shivamān vase, namun teh, mad khoy.

pratham ṭīkākār kahe chhe ke ‘have jīv-ajīv ja ek kartākarmanā veshe pravesh kare chhe.’ jem be puruṣho mānhomānhe koī ek svāṅg karī nr̥ityanā akhāḍāmān pravesh kare tem jīv- ajīv banne ek kartākarmano svāṅg karī pravesh kare chhe em ahīn ṭīkākāre alaṅkār karyo chhe.

have pratham, te svāṅgane gnān yathārtha jāṇī le chhe te gnānanā mahimānun kāvya kahe chheḥ-

shlokārthaḥ– ‘[इह] ā lokamān [अहम् चिद्] hun chaitanyasvarūp ātmā to


PDF/HTML Page 774 of 4199
single page version

जाव ण वेदि विसेसंतरं तु आदासवाण दोण्हं पि।
अण्णाणी ताव दु सो
कोहादिसु वट्टदे जीवो।। ६९।।
कोहादिसु वट्टंतस्स तस्स
कम्मस्स संचओ होदि।
जीवस्सेवं बंधो भणिदो
खलु सव्वदरिसीहिं।। ७०।।
यावन्न वेत्ति विशेषान्तरं त्वात्मास्रवयोर्द्वयोरपि।
अज्ञानी तावत्स क्रोधादिषु वर्तते जीवः।। ६९।।
क्रोधादिषु वर्तमानस्य तस्य कर्मणः सञ्चयो भवति।
जीवस्यैवं बन्धो
भणितः खलु सर्वदर्शिभिः।। ७०।।

________________________________________________________________________ [एकः कर्ता] ek kartā chhun ane [अमी कोपादयः] ā krodhādi bhāvo [मे कर्म] mārān karma chhe’ [इति अज्ञानां कर्तृकर्मप्रवृत्तिम्] evī agnānīone je kartākarmanī pravr̥utti chhe tene [अभितः शमयत्] badhī taraphathī shamāvatī (-maṭāḍatī) [ज्ञानज्योतिः] gnānajyoti [स्फुरति] sphurāyamān thāy chhe. kevī chhe te gnānajyoti? [परम–उदात्तम्] je param udātta chhe arthāt koīne ādhīn nathī, [अत्यन्तधीरं] je atyant dhīr chhe arthāt koī prakāre ākuḷatārūp nathī ane [निरुपधि–पृथग्द्रव्य–निर्भासि] paranī sahāy vinā judān judān dravyone prakāshavāno jeno svabhāv hovāthī [विश्वम् साक्षात् कुर्वत्] je samasta lokālokane sākṣhāt kare chhe-pratyakṣha jāṇe chhe.

bhāvārthaḥ– āvo gnānasvarūp ātmā chhe te, paradravya tathā parabhāvonā kartāpaṇārūp agnānane dūr karīne, pote pragaṭ prakāshamān thāy chhe. 46.

have, jyān sudhī ā jīv āsravanā ane ātmānā visheṣhane (taphāvatane) jāṇe nahi tyān sudhī te agnānī rahyo thako, āsravomān pote līn thato, karmono bandh kare chhe em gāthāmān kahe chheḥ-

ātmā ane āsrav taṇo jyān bhed jīv jāṇe nahīn,
krodhādimān sthiti tyān lagī agnānī evā jīvanī. 69.
jīv vartatān krodhādimān sañchay karamano thāy chhe,
sahu sarvadarshī
e rīte bandhan kahe chhe jīvane. 70.

gāthārthaḥ– [जीवः] jīv [यावत्] jayān sudhī [आत्मास्रवयोः द्वयोः अपि तु] ātmā ane āsrav-e bannenā [विशेषान्तरं] taphāvat ane bhedane [न वेत्ति] jāṇato


PDF/HTML Page 775 of 4199
single page version

nathī [तावत्] tyān sudhī [सः] te [अज्ञानी] agnānī rahyo thako [क्रोधादिषु] krodhādik āsravomān [वर्तते] pravarte chhe; [क्रोधादिषु] krodhādikamān [वर्तमानस्य तस्य] vartatā tene [कर्मणः] karmano [सञ्चयः] sañchay [भवति] thāy chhe. [खलु] kharekhar [एवं] ā rīte [जीवस्य] jīvane [बन्धः] karmono bandh [सर्वदर्शिभिः] sarvagnadevoe [भणितः] kahyo chhe.

ṭīkāḥ– jem ā ātmā, jemane tādātmyasiddha sambandh chhe evān ātmā ane gnānamān visheṣh (taphāvat, judān lakṣhaṇo) nahi hovāthī temano bhed (judāpaṇun) nahi dekhato thako, niḥshaṅk rīte gnānamān potāpaṇe varte chhe, ane tyān (gnānamān potāpaṇe) vartato te, gnānakriyā svabhāvabhūt hovāne līdhe niṣhedhavāmān āvī nathī māṭe, jāṇe chhe-jāṇavārūp pariṇame chhe, tevī rīte jyān sudhī ā ātmā, jemane sanyogasiddha sambandh chhe evā ātmā ane krodhādi āsravomān paṇ, potānā agnānabhāvane līdhe, visheṣh nahi jāṇato thako temano bhed dekhato nathī tyān sudhī niḥshaṅk rīte krodhādimān potāpaṇe varte chhe, ane tyān (krodhādimān potāpaṇe) vartato te, joke krodhādi kriyā parabhāvabhūt hovāthī niṣhedhavāmān āvī chhe topaṇ te svabhāvabhūt hovāno tene adhyās hovāthī, krodharūp pariṇame chhe, rāgarūp pariṇame chhe, moharūp pariṇame chhe. have ahīn, je ā ātmā potānā agnānabhāvane līdhe, 1gnānabhavanamātra je sahaj udāsīn (gnātādraṣhṭāmātra) avasthā teno tyāg karīne agnānabhavanavyāpārarūp arthāt krodhādivyāpārarūp pravartato pratibhāse chhe te kartā chhe; ane gnānabhavanavyāpārarūp pravartanathī judān, je 2kriyamāṇapaṇe antaraṅgamān utpanna thatān pratibhāse chhe, evān krodhādik te, (te kartānān) karma chhe. ā pramāṇe anādi kāḷanī agnānathī thayelī ā (ātmānī) kartākarmanī pravr̥utti chhe. e rīte potānā agnānane līdhe kartākarmabhāv vaḍe krodhādimān vartatā ā ātmāne, te ja krodhādinī pravr̥uttirūp pariṇāmane nimittamātra karīne pote potānā bhāvathī ja pariṇamatun paudgalik karma ekaṭhun thāy chhe. ā rīte jīv ane pudgalano, paraspar avagāh jenun lakṣhaṇ chhe evā sambandharūp bandh siddha thāy chhe. anekātmak hovā chhatān (anādi) ek pravāhapaṇe hovāthī jemānthī itaretarāshray doṣh dūr thayo chhe evo te bandh, kartākarmanī pravr̥uttinun nimitta je agnān tenun nimitta chhe.

bhāvārthaḥ– ā ātmā, jem potānā gnānasvabhāvarūp pariṇame chhe tem jyān sudhī krodhādirūp paṇ pariṇame chhe, gnānamān ane krodhādimān bhed jāṇato nathī, tyān sudhī tene kartākarmanī pravr̥utti chhe; krodhādirūp pariṇamato te pote kartā chhe ane krodhādi tenun ________________________________________________________________________ 1. bhavan = thavun te; pariṇamavun te; pariṇaman. 2. kriyamāṇ = karātun hoy te


PDF/HTML Page 776 of 4199
single page version

karma chhe. vaḷī anādi agnānathī to kartākarmanī pravr̥utti chhe, kartākarmanī pravr̥uttithī bandh chhe ane te bandhanā nimittathī agnān chhe; e pramāṇe anādi santān (pravāh) chhe, māṭe temān itaretar- āshray doṣh paṇ āvato nathī. ā rīte jyān sudhī ātmā krodhādi karmano kartā thaī pariṇame chhe tyān sudhī kartā- karmanī pravr̥utti chhe ane tyān sudhī karmano bandh thāy chhe. * * * lyo, have kartā-karmano adhikār āve chhe. ā samayasār to bharatakṣhetrano bhagavān chhe. ahāhā....! shun adbhut enī rachanā chhe! alaukik gāthāo ane alaukik ṭīkā chhe. devādhidev arihantadevanī sākṣhāt divya-dhvanino sār laīne shrī kundakundāchāryadeve ā samayasāranī rachanā karī chhe. aho samayasār! bhāvo brahmāṇḍanā bharyā! (tārāmān).

pahelā adhikāramān āchāryadevashrīe jīv-ajīv dravyanī bhinnatānī vāt karī; jīv ane ajīv dravyo sau svatantra ane bhinna chhe em siddha karyun. have jīv ane ajīv dravyonī paryāyamān (kartā-karma sambandhī) je bhūl thāy chhe tenī ā adhikāramān vāt chhe. bhāī! paryāyamān je bhūl chhe te sansār chhe, ane te bhūl maṭatān, bhūlano abhāv thatān mokṣha prāpta thāy chhe. ā vāt chhe.

have pratham paṇḍit shrī jayachandrajī māṅgaḷikanun pad kahe chheḥ-

kartākarmavibhāvane, meṭī gnānamay hoy,
karma nāshī shivamān vase, namun teh, mad khoy.

kartā eṭale thanāro. svatantrapaṇe kare te kartā ane kartānun iṣhṭa te karma. gnānīnun iṣhṭa gnān chhe ane agnānīnun rāg-dveṣh. ahīn kahe chhe ke ātmā kartā ane rāg-dveṣhādi vikār enun karma-e vibhāv eṭale svabhāvathī viruddha bhāv chhe, agnān chhe. ahāhā! hun kartā ane paryāyamān je rāg-dveṣhādi vikār thāy ke te veḷā je gnānāvaraṇādi karma bandhāy te mārun karma-e agnān chhe. āvā agnānane dūr karīne je gnānabhāve pariṇame te rāg-dveṣhano kartā maṭīne gnātā thāy chhe. prashnaḥ– ahīn paryāyamān rāgādi bhāv chhe tethī paramāṇuo gnānāvaraṇādi karmapaṇe pariṇame chhe ne?

uttaraḥ– em nathī, bhāī! e karmayogya paramāṇuonī karmabhāve pariṇamavānī je te samaye yogyatā ane janmakṣhaṇ chhe tethī svayam gnānāvaraṇādi karmabhāve pariṇame chhe ane tyāre rāgādi bhāv chhe te emān nimitta chhe. rāgādithī gnānāvaraṇādi karma


PDF/HTML Page 777 of 4199
single page version

bandhāy chhe em kahevun e to nimittanun kathan chhe. ā pramāṇe vastusvarūp jem chhe tem yathārtha samajavun joīe.

ātmā trikāḷ ekarūp chaitanyasvabhāvamay bhagavān chhe. te shun kare? shun te rāgādi vikār kare? shun te gnānāvaraṇādi karma kare? ahāhā....! gnānānandasvarūpī sarvagnasvabhāvī bhagavān ātmā rāgādi vikār kare ke gnānāvaraṇādi jaḍ karma kare e vāt jūṭhī chhe. mātra jāṇavun, jāṇavun, jāṇavun e ja jeno svabhāv chhe te rāgādi parane jāṇe e to ṭhīk chhe paṇ te rāgādi parane kare e mānyatā viparīt chhe, agnān chhe. bhāī! ā dayā, dān ādi je bhāv thāy teno hun kartā ane dayā, dān ādi bhāv te mārun karma tathā te samaye je puṇyakarma bandhāy te paṇ mārun karma evī mānyatā te agnān chhe.

ā kartākarmavibhāvane-agnānane meṭīne je gnātābhāve ek gnāyakanā lakṣhe pariṇame te karmano nāsh karīne shivamān vase chhe. shivamān vase chhe eṭale kalyāṇapadane-siddhapadane prāpta thāy chhe. lyo, ek kor em kahe ke bhāvakarmano ātmā nāsh kare chhe e kathanamātra chhe (samayasār gāthā 34), ane jaḍ dravyakarmanā nāshano kartā to ātmā chhe ja nahi kāraṇ ke dravyakarmanun akarmapaṇe pariṇaman thavun e to paramāṇuonun kārya chhe, ātmānun nahi; jyāre ahīn kahe chhe ‘karma nāshī shivamān vase’-ā kevun! bhāī, ātmā paramārthe bhāvakarma-dravyakarmano nāsh karato nathī. parantu jyān svayam, shuddha ek chidrūp gnāyakanā lakṣhe pariṇamyo ane ṭharyāe tyān pote vītarāgadashāne pāmyo tathā rāgādi utpanna ja thayā nahi, ane dravyakarma paṇ akarmapaṇe pariṇamyān to eṭalun dekhīne vyavahārathī em kahevāmān āve chhe ke eṇe bhāvakarma-dravyakarmano nāsh karyo. ‘ṇamo arihantāṇan’ nathī kahetā? eṭale ke karmarūpī vairīne bhagavāne haṇyā. paramārthe bhagavāne jaḍakarmane to haṇyān nathī paṇ rāgādi bhāvakarmane paṇ haṇyān nathī. bhagavān to svarūpastha thaī pūrṇa vītarāgatāne ane sarvagnatāne pāmyā chhe. tyāre rāgādi bhāvakarma utpanna ja thayān nahi ane dravyakarma akarmapaṇe pariṇamī gayā; tethī bhagavāne bhāvakarma- dravyakarmano nāsh karyo em vyavahārathī kahevāmān āve chhe. āvo vītarāgano mārga bahu sūkṣhma chhe, bhāī! tene samajavā tattva-draṣhṭi keḷavavī joīe.

ā pramāṇe shivapadane prāpta param pavitra paramātmāne, mad khoīne eṭale ke nirmānatā pragaṭ karīne atyant pavitra bhāvathī hun namaskār karun chhun-em paṇḍit shrī jayachandrajīe māṅgaḷik karyun chhe.

pratham ṭīkākār kahe chhe ke-‘have jīv-ajīv ja ek kartākarmanā veshe pravesh kare chhe.’ jem be puruṣho mānhomānhe koī ek svāṅg karī nr̥ityanā akhāḍāmān pravesh kare chhe tem jīv-ajīv banne ek kartākarmano svāṅg karī pravesh kare chhe em ahīn ṭīkākāre


PDF/HTML Page 778 of 4199
single page version

alaṅkār karyo chhe. ā samayasār nāṭak chhe ne? jīv-ajīv chhe to banney bhinna-bhinna, parantu banney jāṇe ek hoy tem kartākarmano svāṅg rachīne pravesh kare chhe.

kartākarmano svāṅg eṭale hun ātmā kartā ane ā rāgādi bhāv te mārun karma-em svāṅg rachīne pravesh kare chhe. ā svāṅg jūṭho chhe kemake ātmā chaitanyaprakāshano puñj, ekalā gnānano rasakand prabhu te dayā, dān ādi vikārī pariṇāmane kem kare? e to sarvane jāṇe- bandhane jāṇe, udayane jāṇe, nirjarāne jāṇe ane mokṣhane jāṇe-evo gnānasvarūpī bhagavān chhe. (juo samayasār gāthā 320) tathāpi hun kartā ane rāgādi achetan vikār te mārun karma em agnānīne bhāse chhe. ahāhā! hun akhaṇḍ ek gnāyakasvabhāvī ātmā chhun-evo je vikalpa ūṭhe teno kartā agnānī thāy chhe, gnānī nahi. shubhāshubh banney bhāvano agnānī kartā thāy chhe, gnānī nahi.

have pratham, te svāṅgane gnān yathārtha jāṇī le chhe tethī te gnānanā mahimānun kāvya kahe chheḥ te svāṅgane gnān yathārtha jāṇī le chhe eṭale je samaye avasthāmān rāg chhe te samaye gnānanī paryāy svane svapaṇe ane rāgane parapaṇe jāṇavārūpe ja pragaṭ thāy chhe. ahāhā....! rāgano kartā to jīv nathī, paṇ rāg chhe māṭe rāgasambandhī gnān thayun chhe em paṇ nathī. rāganun gnān e to kathanamātra chhe. gnānanun gnān chhe ane te gnān ātmānun karma chhe, rāg ātmānun karma nathī ane gnān rāganun karma nathī. ahāhā! ām svāṅgane yathārtha jāṇanārun gnān te gnānanā mahimānun kaḷasharūp kāvya kahe chheḥ-

kaḷash 46ḥ shlokārtha uparanun pravachan

ā kartākarma adhikārano pahelo kaḷash chhe. shun kahe chhe emān? ke-‘इह, ’ ā lokamān ‘अहम् चिद्’ hun chaitanyasvarūp ātmā to ‘एकः कर्ता’ ek kartā chhun ane ‘अमी कोपादयः’ ā krodhādi bhāvo ‘मे कर्म’ mārān karma chhe ‘इति अज्ञानाम् कर्तृकर्म–प्रवृत्तिम्’ evī agnānīonī je kartākarmanī pravr̥utti chhe teneḥ shun kahyun? agnānī em māne chhe ke hun kartā ane ā krodhādi mārān karma chhe. krodhādi kahyān emān pratham krodh kem līdho? kāraṇ ke munirāj chhe te (krodhanā abhāvapūrvak) uttamakṣhamānā bhaṇḍār chhe. ahāhā....! munirāj to chaitanyasvabhāvamay bhagavān ātmānī ruchi ane ramaṇatānā svāmī chhe. bhāī! ātmā shuddha chidānandamay akhaṇḍ ekarūp vastu chhe. teno jene prem nathī, ruchi nathī tene potānā ātmā prati krodh chhe. dveṣh arochak bhāv. svabhāvanī aruchi-aṇagamo te anantānubandhī krodh chhe. puṇya-pāpanā bhāvo ane dev-shāstra-guru ityādi par padārthonī ruchi ane svasvarūpanī aruchi te ātmā pratyeno dveṣh chhe ane te anantānumbandhī krodh chhe. tevī rīte puṇya-pāp ādi par padārthomān ahambuddhi thavī e anantānubandhī


PDF/HTML Page 779 of 4199
single page version

mān chhe; puṇya-pāp ādi par padārthonā premanī āḍamān chaitanyasvabhāvamay nij ātmāno īnkār karavo te anantānubandhī māyā chhe tathā svabhāvane bhūlīne puṇya-pāp ādi par padārthonī abhilāṣhā-vāñchhā karavī te anantānubandhī lobh chhe.

ahāhā....! nirmaḷānandano nāth bhagavān ātmā shuddha chaitanyano dariyo chhe. tene draṣhṭimān na letān hun ek kartā chhun ane andar je puṇya-pāpanā krodhādi vikār thāy chhe te mārun ekanun (ek svabhāvī ātmānun) kartavya chhe evī je mānyatā chhe te agnān chhe, mithyādarshan chhe.

ahīn kahe chhe ke ā lokamān anādithī agnānīone ā agnānamay kartākarmapravr̥utti chhe. dayā, dān, vrat, tap, ādi shubh pariṇām ane hinsādi ashubh pariṇām-em shubhāshubh pariṇāmono hun kartā chhun ane te mārān kārya chhe, kartavya chhe-evī agnānīonī kartākarmanī pravr̥utti chhe.

ā je agnānamay kartākarmapravr̥utti chhe tene ‘अभितः शमयत्’ badhī taraphathī shamāvatī (maṭāḍatī) ‘ज्ञानज्योतिः’ gnānajyoti ‘स्फुरति’ sphurāyamān thāy chhe.

ahāhā....! ā sharīr, man, vāṇī, indriy ityādi par padārthonī avasthā to mārān kārya nathī paṇ andar je puṇya-pāpanā shubhāshubh bhāvo thāy chhe te paṇ mārān kārya-kartavya nathī. em sarva parabhāvothī bhinna paḍī jyān nirdoṣh, pavitra chaitanya-svabhāvamān ekāgra thayo tyān kartā-karmanī pravr̥uttine maṭāḍatī gnānajyoti pragaṭ thāy chhe. je bhāve sarvārthasiddhano bhav maḷe ke je bhāve tīrthaṅkaragotra bandhāy te bhāv mārun-ātmānun kārya nathī. bhāī! svabhāvanī draṣhṭimān sarva shubhāshubh vikalponun svāmitva sahaj chhūṭī jāy chhe. ahāhā....! indra-ahamindrādi pad ke chakravartīpad ityādi badhun dhūḷ chhe, paramāṇunun kārya chhe, ātmānun nahi. ām badhī taraphathī kartā-karmanī pravr̥uttine maṭāḍatī gnānajyoti pragaṭ thāy chhe.

have kahe chhe-kevī chhe te gnānajyoti? ‘परम–उदात्तम्’ param udātta chhe arthāt koīne ādhīn nathī. ahāhā....! sahaj gnān ane ānandanī lakṣhmīvāḷo māro aparimit-behad gnānānandasvabhāv chhe te param udātta chhe, svādhīn chhe. ām gnānī gnānamān potāne jāṇato kartā-karmanī pravr̥uttine maṭāḍī de chhe. gnānānandasvabhāvī ātmānun jene bhān nathī evo agnānī karmane ādhīn thaīne-vikārī bhāvane potāno mānīne rāgano-vikārano kartā thāy chhe. svādhīnapaṇe vikārano nāshak māro svabhāv chhe enun ene bhān nathī. ahīn kahe chhe ke param udātta je ātmā gnānānandasvabhāvamay vastu-tene lakṣha karīne, tenī sanmukh jhukīne vā temān ḍhaḷīne je svādhīn gnānapariṇati pragaṭ thaī te param udātta chhe, svādhīn chhe, parādhīn nathī. paranī ke rāganī tene apekṣhā nathī.


PDF/HTML Page 780 of 4199
single page version

ā badhun karavun, karavun, karavun, -evo je bhāv chhe te rāg chhe, ane rāg māro e mānyatā mithyā darshan chhe. ā mithyādarshanayukta je kartākarmanī pravr̥utti chhe tene gnānajyoti maṭāḍe chhe. kevī chhe te gnānajyoti? to kahe chhe-trikāḷī gnānānandarūp svarūpalakṣhmī te ātmasvabhāv chhe ane te param udātta chhe. āvā dravyasvabhāvamān abhed thaī, arthāt emān ḍhaḷīne ekāgra thaī je nirmaḷ gnānapariṇati pragaṭ thaī te em jāṇe chhe ke hun param udātta chhun, pūrṇānandano nāth, param utkr̥uṣhṭa padārtha chhun ahāhā....! gnānīne potānī vartamān alpagna dashāmān hun sarvagnasvabhāvī paripūrṇa ātmadravya chhun em jaṇāy chhe ane em te māne chhe.

are! lokone āvī vāt sāmbhaḷavā maḷe nahi eṭale bichārā shun kare? bahāranī pravr̥utti ane kriyākāṇḍanā kartr̥utvanā phandamān phasāī jāy chhe. dayā karo, dān karo, tap karo ityādi karo-karo-karo em karavānā-kartr̥utvanā phandamān phasāī jāy chhe. parantu bāpu! karavun e to vastunā (ātmānā) svarūpamān ja nathī. (kemake ātmā to sarvagnasvabhāvī chhe). ahāhā....! jemān behad gnānasvabhāv tirachho (tiryak, sarva pradeshe) bharyo paḍayo chhe, evo ānand, evī shraddhā, evī kartā-karma-karaṇ ityādi anant aparimitta shaktiono je bhaṇḍār chhe te paramānandano nāth prabhu ātmā chhe. āvā ātmāne antarmukh thaī andarathī pakaḍatān- grahatān je gnānajyoti pragaṭ thaī emān gnānīe jāṇyun ke hun param udātta chhun, udār chhun, svādhīn chhun, koīne ādhīn nathī. ahāhā....! vastu (ātmā) svādhīn ane tene grahanārī- jāṇanārī gnānajyoti paṇ (paranī apekṣhā rahit) svādhīn!

āvun vastusvarūp bhūlīne rāgādi kriyāno jyān sudhī kartā thāy tyān sudhī jīv agnānī chhe, mithyādraṣhṭi chhe. agnānabhāve te vikārano-doṣhano kartā chhe. vikārano kartā koī jaḍ karma chhe em nathī. parantu vastusvarūpanā abhānamān agnānī jīv vikārano kartā chhe. ā badhī agnānamay kartākarmanī pravr̥uttine badhī taraphathī shamāvatī je gnānajyoti pragaṭ thaī te param udātta chhe, svādhīn chhe enī vāt thaī.

vaḷī kevī chhe te gnānajyoti? to kahe chhe-‘अत्यन्त धीरं’ atyant dhīr chhe arthāt koī prakāre ākuḷatārūp nathī. agnānīo paranān kāryo karavāmān ane paranun pariṇaman badalavānā vikalpomān ghaṇī badhī ākuḷatā kare chhe. kuṭumbanun ā karun ane samājanun ā karun-em kuṭumbanān, samājanān, deshanān kāryo karavānā vikalpothī teo khūb ākuḷ-vyākuḷ thatā hoy chhe. parantu bhāī! ek rajakaṇ paṇ badalavānun tārun-ātmānun sāmarthya nathī. tāro to gna-svabhāv chhe ane tenā āshraye utpanna thayelī gnānajyoti dhīr chhe, anākuḷasvarūp chhe, atyant ānandarūp chhe. chaitanyamay gnānajyoti sāthe atīndriy ānand paṇ bhego ja chhe.