Pravachan Ratnakar-Gujarati (simplified iso15919 transliteration). Gatha: 71.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 40 of 210

 

PDF/HTML Page 781 of 4199
single page version

ahāhā....! ā gnānajyoti atyant dhīr chhe. game tevā pratikūḷ sañjogo hoy topaṇ emān muñjhavaṇ nathī, ākuḷatā nathī. gnānajyoti pragaṭ thatān dharmī jīv em jāṇe chhe ke hun paranun kāī (pariṇaman) karī shakun nahi tathā par mārun kāī (pariṇaman) karī shake nahi. pratyek pariṇamanane jāṇavāno māro svabhāv chhe, badalavāno nahi. āvī gnānajyoti pragaṭ thatān agnānabhāve je kartākarmanī pravr̥utti thatī hatī te saheje dūr thaī jāy chhe, ane nirākuḷ ānand prāpta thāy chhe.

prashnaḥ– shāstromān em āve chhe ke jeṭalun rāganun pariṇaman thāy teṭalā pariṇamanano hun kartā chhun em gnānī jāṇe chhe. to ā kevī rīte chhe?

uttaraḥ– bhāī! e gnānapradhān kathan chhe. samyaggnān thayā pachhī dharmī jāṇe chhe ke jeṭalun rāganun pariṇaman chhe e mārā potānā (paryāyarūp) astitvamān chhe ane te māre laīne chhe, emān paranī sāthe shun sambandh chhe? ām te gnānamān jāṇe chhe. parantu draṣhṭinā viṣhayanī apekṣhāe rāganun kartr̥utva trikāḷī gnānasvarūp dravyamān chhe ja nahi. trikāḷī dravyasvabhāvamān rāg ke rāganun kartāpaṇun chhe ja nahi. āvā trikāḷī shuddha ātmadravyane jāṇanārī gnānanī paryāy, paryāyamān anshe rāgādi chhe ene paṇ jāṇe chhe, ane te potānun kārya chhe, pariṇaman chhe ane pote eno kartā chhe em vyavahāre jāṇe chhe.

bhāī! nishchayathī vikāranun kartā-karmapaṇun gnānīne nathī; tathāpi paryāy apekṣhāe vyavahārathī te vartamān vikārano kartā-bhoktā chhe. jyān je apekṣhāthī kathan hoy te apekṣhā lakṣhamān laī teno bhāv barābar samajavo joīe.

vikār thavāmān paradravyanī sāthe shun sambandh chhe? paradravya to potāthī tadna bhinna chhe. paryāyamān je vikār thayo te potāno ja aparādh chhe. tathāpi te karavā lāyak chhe evī buddhi gnānīne chhūṭī gaī chhe. paryāyamān pariṇaman chhe e apekṣhāe tyān vyavahārathī kartā kahevāmān āve chhe, paṇ svabhāv draṣhṭie enun svāmitva gnānīne nathī. (e apekṣhāe gnānī rāgano akartā chhe.)

ātmāmān vikārane-rāgane na kare evo akartā nāmano guṇ chhe. dayā, dān, vrat, bhakti ādinā rāgane na kare evī ātmāmān akartr̥utva nāmanī shakti chhe. gnānamān jyān gnāyakabhāvane pakaḍayo tyān shubhāshubh vikārabhāvonun kartāpaṇun maṭī jāy chhe; ā akartr̥utva shaktinun nirmaḷ pariṇaman chhe. ā pramāṇe gnāyakanā lakṣhe utpanna thayelī gnānajyoti agnānarūp kartā-karmanī pravr̥uttine badhī taraphathī maṭāḍī de tevī dhīr chhe, anākuḷ chhe. bhāī! āvī jainadharmanī sūkṣhma vāt digambar dharma sivāy bīje kayāny nathī, ane ā ja vāt satya chhe. lokoe bahārathī kalpyo chhe evo jainadharma chhe ja nahi. ahīn


PDF/HTML Page 782 of 4199
single page version

kahe chhe ke andar jyān gnānasvabhāvī shuddha ātmāne grahyo tyān gnānī-dharmī em jāṇe chhe ke hun atyant dhīr chhun, anākuḷ ānandarūp chhun. ā jainadharma chhe.

vaḷī te (gnānajyoti) ‘निरुपधि–पृथग्द्रव्य–निर्भासि’ paranī sahāy vinā judān judān dravyone prakāshavāno jeno svabhāv hovāthī ‘विश्वम् साक्षात् कुर्वत्’ samasta lokālokane sākṣhāt kare chhe-pratyakṣha jāṇe chhe. shun kahyun? ke gnātāsvabhāvanā āshraye je gnānaparyāy pragaṭī teno svabhāv judān judān dravyone prakāshavāno chhe. gnānano savikalpa svabhāv chhe. eṭale jeṭalān (anant) dravya- guṇ-paryāy chhe te sarvane bhinnabhinnapaṇe jāṇe evo eno svabhāv chhe. kevaḷagnānanī paryāyamān ke shrutagnānanī paryāyamān paranī sahāy vinā judān judān dravyone-dravya-guṇ-paryāy-badhānne prakāshavāno svabhāv chhe. ahīn kahe chhe ke aparimit svabhāvathī bharelī shuddha chaitanyaprakāshamay vastu je ātmā-emān ḍhaḷatān gnānamān evun sāmarthya pragaṭ thayun ke te dravyane-svane jāṇe ane lokālokane paṇ jāṇe. gnānanī paryāyano āvo svaparaprakāshak svabhāv potāthī chhe. aho! kare nahi koīnun (pariṇaman) ane jāṇe saune-lokālokane evo gnānasvabhāvī ātmā chhe.

* kaḷash 46ḥ bhāvārtha uparanun pravachan *

‘āvo gnānasvarūp ātmā chhe te, paradravya tathā parabhāvonā kartāpaṇārūp agnānane dūr karīne, pote pragaṭ prakāshamān thāy chhe.’ juo, sharīr, man, vāṇī, kuṭumb, desh ityādinun hun karun e kartāpaṇānun agnān chhe. dehane ām sad-upayogamān vāḷun, lakṣhmīno sadupayog karun, deshane sudhārī daun, dānādi vaḍe puṇya upajāvun ityādi pravr̥utti e kartāpaṇānun agnān chhe. gnānasvarūpī bhagavān ātmā āvā agnānane dūr karīne pote pragaṭ prakāshamān thāy chhe. pote eṭale paranī apekṣhā vinā, rāganī mandatānī apekṣhā vinā, vyavahāranī apekṣhā vinā, bhedanā lakṣha vinā abhed ek nirmaḷ gnānasvabhāvanā lakṣhe gnānajyoti pragaṭ prakāshamān thāy chhe. ā kaḷashano bhāvārtha chhe.

have, jyān sudhī ā jīv āsravanā ane ātmānā visheṣhane (taphāvatane) jāṇe nahi tyān sudhī te agnānī rahyo thako, āsravomān pote līn thato, karmono bandh kare chhe em gāthāmān kahe chheḥ-

* samayasāraḥ gāthā 69–70 *

ahā! kundakundāchāryadev gāthāomān kahe chhe ke sarvadarshī-sarvagna bhagavān ām kahe chhe.

prashnaḥ– jo bhagavān kahe chhe to bhagavān vāṇīnā kartā chhe ke nahi?

uttaraḥ– paramārthe bhagavān vāṇīnā kartā nathī. vāṇī to jaḍ chhe. eno kartā ātmā nathī. bhagavān ām kahe chhe em je ahīn kahyun chhe e to vyavahār nayanun


PDF/HTML Page 783 of 4199
single page version

kathan chhe. bhāī! vāṇī to svayam vāṇīnā kāraṇe nīkaḷe chhe, ātmānā kāraṇe nahi. upadesh vakhate gnānī em jāṇe chhe ke ā vāṇī amārī-ātmānī nathī. vāṇī jaḍanī chhe.

vāṇīmān svaparane kahevānun sāmarthya chhe ane bhagavān ātmāmān svaparane jāṇavānun sāmarthya chhe. vāṇīmān je svaparane kahevānun sāmarthya chhe te ātmāthī thayun chhe em nathī.

gnānī dharmātmā agnānīne vyavahār dvārā samajāve chhe. tyān agnānī vyavahārane ja choṇṭī paḍe chhe. te kahe chhe-tame amane samajāvo chho, to samajāvāthī ame samajīe em mānīne samajāvo chho ke nahi? tame upadesh karo chho, to amane gnān thāy e māṭe karo chho ke khālī em ne em karo chho? jo upadeshathī-nimittathī kāī na thāy to tame maun rahone? sau potapotānī meḷe samajī jashe.

samādhānaḥ– bhāī! koī koīne samajāvī de e vastunun svarūp ja nathī, e to vyavahāranī kathan shailī chhe. upadesh to sau sāmbhaḷe chhe paṇ je svayam vikalparahit thaī antarmukh thavāno udyam kare chhe te samaje chhe, anya nahi. upadesh sāmbhaḷīne paṇ je samaje chhe te pote potāthī potānā kāraṇe samaje chhe ane bījo maun hoy te veḷā je samaje chhe te paṇ pote potāthī samaje chhe. darek vakhate samaj to andarathī āve chhe, bāhya upadeshathī ke maunathī nahi.

prashnaḥ– to dhavalamān em āve chhe ke-gnān kartā ane vāṇī karma-eno shun āshay chhe?

uttaraḥ– bhāī! e to nimittanun kathan chhe. nimitta kartā tarīke kahevāy, paṇ eno artha e chhe ke te kartā chhe ja nahi. bāpu! ātmahit karavun hoy to vādavivād chhoḍīne (syādvād shailī vaḍe) samaje to samajāy evun chhe. ‘bhagavān ām kahe chhe’ e to vyavahārathī kahevāmān āvyun chhe, bhagavān vāṇīnā kartā yathārthamān chhe ja nahi.

* gāthā 69–70ḥ ṭīkā uparanun pravachan *

‘jem ā ātmā, jemane tādātmyasiddha sambandh chhe evā ātmā ane gnānamān visheṣh (taphāvat, judān lakṣhaṇo) nahi hovāthī temano bhed (judāpaṇun) nahi dekhato thako, niḥshaṅk rīte gnānamān potāpaṇe varte chhe.’

pāṭhamān (gāthāmān) pratham bījī vāt chhe. ahīn ṭīkākār pratham savaḷethī sharū kare chhe. kahe chhe-bhagavān ātmā ane gnān e bemān judāī nathī. gnān ane ātmā banne tādātmyapaṇe ekarūp chhe. gnānasvabhāv ane ātmā ek ja vastu chhe, bannemān taphāvat nathī. temanān lakṣhaṇo judān nathī. dharmī jīv, samyagdraṣhṭi jīv temane judān nahi dekhato thako niḥshaṅkapaṇe gnānamān potāpaṇe varte chhe, eṭale ke ātmāmān potāpaṇe varte chhe.


PDF/HTML Page 784 of 4199
single page version

jaḍanān kām ātmā kare e mānyatā mūḍh mithyādraṣhṭinī chhe. jaḍanān kāryo jaḍathī thāy, ātmāthī traṇakāḷamān nahi-ā vastusthiti chhe. vishvamān anant padārtho anantapaṇe ekabījāthī pr̥uthakpaṇe rahelā chhe te ekabījānun(kārya) kare to anantatā rahe nahi, pr̥uthaktā rahe nahi. anant ātmā, anant pudgalo ādi vishvamān anant dravyo chhe. te sau potapotāthī chhe. dravya-guṇ to potāthī chhe paṇ te te dravyonī paryāyo paṇ potāthī chhe. tyāre ja te anantapaṇe rahe chhe. ātmā agnānapaṇe rāgane kare ane gnānapaṇe jāṇavānī kriyā kare. sharīr, vāṇī, paisā ityādi jaḍanī kriyā ātmā kadīy na kare-na karī shake. ahīn kahe chhe ke gnān ane ātmāne judān nahi dekhato gnānī niḥshaṅkapaṇe gnānamān varte chhe. gnān ane ātmā ek chhe, māṭe gnānamān varte chhe te ātmāmān varte chhe. jāṇavun, jāṇavun, jāṇavun evo je gnānasvabhāv ane ātmā banne ek abhed chhe. tethī rāganun lakṣha chhoḍī daī je gnānamān varte chhe te ātmāmān varte chhe, potāmān varte chhe.

ane tyān gnānamān potāpaṇe vartato te, gnānakriyā svabhāvabhūt hovāne līdhe niṣhedhavāmān āvī nathī māṭe, jāṇe chhe-jāṇavārūp pariṇame chhe. gnān gnānamān-trikāḷī ātmāmān ekāgra thayun te gnānanī kriyā chhe. gnān te hun em je gnānanun pariṇaman thayun te gnānanī kriyā niṣhedhavāmān āvī nathī. paryāy svadravya taraph ḍhaḷatān je gnānanī kriyā thaī te dharma-kriyā chhe ane te niṣhedhī nathī. parantu paralakṣhe je rāganī kriyā thaī te niṣhedhī chhe.

traṇ prakāranī kriyāḥ 1. sharīr, man, vāṇī, dhanādi je jaḍ paradravya chhe tenī kriyā te jaḍanī kriyā. 2. par-dravyanā lakṣhe utpanna rāganī kriyā te vibhāvarūp kriyā. 3. svarūpanā lakṣhe utpanna gnānanī kriyā te svabhāvabhūt kriyā.

jaḍanī kriyā to ātmā traṇ kāḷamān karato nathī, karī shakto nathī. ane gnān te ātmā-em gnānamān potāpaṇe niḥshaṅkapaṇe vartato te rāganī kriyāne paṇ karato nathī. gnān te ātmā-em svabhāvasanmukh thaī svānubhav karatān te gnānakriyā kare chhe. āmān dravya-guṇ- paryāy traṇe siddha thaī gayā. ā jāṇavun, jāṇavun, jāṇavun-evo jeno svabhāv chhe te dravya ātmā, jāṇavun je svabhāv te guṇ. guṇ ane guṇī be ek abhinna chhe-em je svalakṣhe pariṇaman thayun te gnānakriyā-paryāy. ā gnānakriyā te dharma chhe, mokṣhamārga chhe.

gnān te ātmā-em sva taraph ḍhaḷatān je svātmapratīti thaī te shraddhān, svātmagnān thayun te gnān ane svātmasthiratā thaī te chāritra. ā shraddhān-gnān-chāritranī ekarūp pariṇati te mokṣhamārga chhe. aho! ā kartā-karma adhikāramān āchāryoe


PDF/HTML Page 785 of 4199
single page version

adbhut vāto karī chhe! āvo adhikār bīje kayāny chhe ja nahi. ā samayasār to bejoḍ- benamūn granth chhe.

prashnaḥ– rāgano kartā ātmā nathī to rāgano kartā koṇ chhe? koī īshvar chhe ke pudgal karma?

uttaraḥ– rāgano kartā koī ishvarey nathī ke paradravya paṇ nathī. rāg potānī paryāyamān potānā kāraṇe thāy chhe tyāre emān pudgalakarma nimitta chhe, bas.

ahīn kahe chhe ke ātmāno svabhāv je shuddha chaitanya te taraph ḍhaḷatān gnānanī je kriyā thaī e nirmaḷ pariṇati chhe. e samyagdarshan-gnān-chāritranī dashā chhe ane te svabhāvabhūt hovāthī niṣhedhavāmān āvī nathī. ahāhā! draṣhṭi antarmukh ḍhaḷatān gnānamān ekāgratānī je kriyā thaī te svabhāvabhūt chhe. eṭale jevo svabhāv chhe te jātanī ja kriyā thaī chhe. tethī te niṣhedhī shakātī nathī.

keṭalāk kahe chhe ke ‘kriyāno lop karyo, kriyāno lop karyo’ tene ahīn kahe chhe ke- bhāī! ā gnānakriyāno lop nathī, ā gnānakriyā to dharmīne hoy chhe kemake te svabhāvabhūt chhe. ātmā ane gnānamān visheṣhatā (taphāvat) nathī-em bannemān judāpaṇun nahi dekhato thako dharmī niḥshaṅk rīte gnānamān potāpaṇe varte chhe. gnānakriyā je thaī te svabhāvabhūt chhe tethī niṣhedhī shakātī nathī.

gāthā 17-18nī ṭīkāmān āve chhe ke-‘samasta anya bhāvono bhed thavāthī niḥshaṅk ṭharavāne samartha thavāne līdhe ātmānun ācharaṇ uday thatun ātmāne sādhe chhe.’ ‘ā anubhūti chhe te ja hun chhun-ahāhā....! gnānamān je anubhūtisvarūp trikāḷī bhagavān jaṇāyo te ja hun chhun em gnānakriyānī sāthe ja shraddhānano uday thāy chhe ane tyāre dayā, dān, vrat, ādi samasta parabhāvono bhed thavāthī svabhāvamān ṭharavāne te samartha thāy chhe. ā pramāṇe svarūpamān niḥshaṅk ṭharavāne līdhe te ātmānun anuṣhṭhān-ātmānī ramaṇatāne prāpta thāy chhe. ā ātmānī siddhinī rīt chhe, ā ja mokṣhamārga chhe ane te svabhāvabhūt chhe.

vaḷī tyān ja (gāthā 17-18nī ṭīkāmān) āgaḷ kahyun chhe ke ābāḷagopāḷ saune gnānanī paryāyamān jāṇanāro-jāṇakasvabhāvī anubhūtisvarūp bhagavān ātmā sadā jaṇāy chhe, kemake gnānanī paryāyano svaparaprakāshak svabhāv chhe tethī te svane jāṇe chhe. parantu enā (gnāyakasvabhāvī ātmānā) upar agnānī jīvanī draṣhṭi nathī. tethī hun rāgane ane parane ja jāṇun chhun em agnānī māne chhe.

ekalun gnānanun daḷ evo ātmā ja saune sadākāḷ jaṇāy chhe. chhatān rāgane vash thayelo agnānī ‘ā anubhūti chhe te hun chhun’-em gnāyak prati najar karato nathī.


PDF/HTML Page 786 of 4199
single page version

tethī tene ātmā tirobhūt thāy chhe, ane potāne par ane rāg jaṇāy chhe em te māne chhe. agnānīne sva upar draṣhṭi nathī kemake te paryāyamān ja ūbho chhe.

ahīn kahe chhe ke-gnānīne, vastuno trikāḷī dhruv chaitanyasvabhāv enā prati ḍhaḷatān je nirmaḷ gnānapariṇati thaī te svābhāvik kriyā chhe, ane teno niṣhedh nathī māṭe te jāṇe chhe- jāṇavārūp pariṇame chhe ane te dharma chhe. vastusvabhāv te dharma em kahyun chhe ne? vastuno trikāḷī dhruv gnāyakasvabhāv te dharmī chhe ane temān ḍhaḷelī dharmīnī je nirmaḷ gnānapariṇati te dharma chhe, te mokṣhamārga chhe. gnānanun gnānapaṇe pariṇamavun te enun karma eṭale kārya chhe.

prashnaḥ– ‘ज्ञानक्रियाभ्याम् मोक्षः’-ame kahyun chhe ne?

uttaraḥ– hā, bhāī! te barābar chhe, paṇ kayun gnān ane kayī kriyā? shun shāstranun paralakṣhī gnān te gnān chhe? shun vratādi mand rāganun ācharaṇ te kriyā nām chāritra chhe? nā, ho; bhāī! em nathī. ātmagnān vinā agiyār aṅg ane navapūrvanā gnānanī labdhi pragaṭī; paṇ te gnān nathī. vartamān gnānanī paryāyamān (svasamvedanapūrvak) ā trikāḷī dhruv bhagavān ātmā te hun-em je jaṇāyo te gnān chhe, ātmagnān chhe. tathā e dhruv gnāyakamān ekāgratā-ramaṇatā thaī te kriyā eṭale chāritra chhe. ā gnān ane kriyā te mokṣhano mārga chhe. enī pūrṇatā te mokṣha chhe. āvī vāt jāṇe nahi ane maṇḍī paḍe bāhya vrat-tap ādi kriyāmān to tethī mokṣha na thāy. agnānapūrvakanān ācharaṇ e to bandhamārga chhe, bhāī.

prashnaḥ– gnānarūpe to agnānī paṇ hammeshān pariṇame chhe?

uttaraḥ– nā, em nathī. agnānī ek samay paṇ gnānapaṇe pariṇamato nathī. e to kahyun ne ke gnānanī paryāyamān dhruv gnānasvarūpī ātmā jaṇāy chhe, paṇ ā dhruv gnān te hun- em te kayān jāṇe ane māne chhe? e to je rāg ane par jaṇāy chhe e ja mārān gney chhe em māne chhe. parantu rāg ane parathī lakṣha dūr karīne draṣhṭi sva bhaṇī vāḷatān gnānanī paryāyamān ‘ā gnāyak chhe te hun chhun’-em gnāyakane jāṇavāpaṇe agnānī pariṇamato nathī.

have kahe chhe-‘tevī rīte jyān sudhī ā ātmā, jemane sanyogasiddha sambandh chhe evā ātmā ane krodhādi āsravomān paṇ, potānā agnānabhāvane līdhe, visheṣh nahi jāṇato thako temano bhed dekhato nathī tyān sudhī niḥshaṅk rīte krodhādimān potāpaṇe varte chhe.’

juo, gāthāno mūḷ bhāv have sharū thāy chhe. shun kahe chhe? ke krodh, mān, māyā, lobh ityādi shubhāshubh bhāvo ane ātmāne sanyogasiddha sambandh chhe. jeno sanyog thaīne viyog thāy tene sanyogasiddha sambandh kahevāy. dayā, dān, vrat, bhakti ityādi


PDF/HTML Page 787 of 4199
single page version

shubh bhāvo ane hinsā, jūṭh ādi ashubh bhāvo-e badhā sanyogī bhāvo chhe kemake temano viyog thaī jāy chhe. ā krodhādi bhāvo sāthe ātmāno ek samay pūrato ja sambandh chhe. (ek samayamān teo nāsh pāme chhe) ane bījā samaye bījā navā utpanna thāy chhe, tathā ātmānā bhān ane sthiratā vaḍe teo atyant mūḷamānthī ja nāsh pāmī jāy chhe. kevalagnān thatān vikārībhāvo atyant nāsh pāmī jāy chhe. māṭe krodhādi bhāvo ātmā sāthe utpād-vyay sambandhe chhe paṇ dhruvasambandhe nathī, ekarūp sambandhe nathī. dayā, dān, ityādi shubh pariṇām ke pāñch mahāvratanā shubh pariṇām ke vyavahār ratnatrayanā pariṇām e badhā sanyogībhāv hovāthī temano ātmā sāthe sanyogasiddha sambandh chhe. vaḷī te badhā bhāvo nimittanā saṅge utpanna thayelā chhe ne? tethī paṇ te sanyogī bhāvo chhe. gnān ane ātmāne svabhāvasiddha sambandh chhe, ekarūpatāno sambandh chhe. gnān ane ātmā ek chhe. tethī gnānamān potāpaṇe pravartatān gnānī ātmānā mārge pravarte chhe. tyān ātmānun ja gnān, ātmānun shraddhān ane ātmānī ramaṇatā-sthiratā thāy chhe ane te dharmanī kriyā chhe. prashnaḥ– gnānanī paryāy paṇ badalāy to chhe? teno paṇ utpād-vyay to thāy chhe? uttaraḥ– gnānanī paryāy (kevaḷagnānanī paṇ) badalāy to chhe. teno paṇ utpād-vyay to thāy chhe. parantu jevo ātmāno shuddha chaitanyasvabhāv chhe te ja jātano temān utpād-vyay thāy chhe. badalāy chhe topaṇ gnānanī paryāy chaitanyasvabhāvamay ja rahe chhe. māṭe gnānanī nirmaḷ paryāyane ātmā sāthe svabhāvasiddha sambandh chhe, tādātmyasambandh chhe. ahīn kahe chhe ke ātmā ane krodhādi āsravone sanyogasiddha sambandh chhe chhatān potānā agnānabhāvane līdhe jyān sudhī temano eṭale svabhāv-ane vibhāvano visheṣh jāṇato nathī, bhed dekhato nathī tyān sudhī te agnānī niḥshaṅkapaṇe vikārībhāvomān-āsravomān potāpaṇe varte chhe. puṇya-pāpanā bhāv, dayā, dān, vrat ādinā shubhabhāv ane ātmāne svabhāvasiddha sambandh nathī paṇ sanyogasiddha sambandh chhe. pañchādhyāyīmān ā shubhāshubh vikārī bhāvone ‘āgantuk’ kahyā chhe. āgantuk eṭale (ek samay pūratā) navā mahemān tarīke āvelā bhāv kahyā chhe. sanyogībhāv kaho ke āgantuk kaho-ek ja artha chhe. have jyān sudhī potānā agnānapaṇāne līdhe-karmane līdhe em nahi paṇ potānā agnānane līdhe, rāgādi vibhāvabhāvo ane akhaṇḍ ekarūp chaitanyasvabhāv-e banneno bhed agnānī jāṇato nathī tyān sudhī te niḥshaṅkapaṇe vibhāvamān-vikāramān potāpaṇe varte chhe. ahāhā! ātmāno svabhāv to shuddha chaitanyamay amr̥utasvarūp chhe. paṇ agnānīne eno kadī anubhav nathī. tethī gnān te hun em na jāṇatān rāg-


PDF/HTML Page 788 of 4199
single page version

vikār te hun em māne chhe ane tethī rāgādi vikāramān potāpaṇe varte chhe. paṇ bhāī! rāg e to jher chhe bāpu! jher pītān pītān amr̥ut (ātmā)no svād na āve, rāg chhe e rog chhe ane rāg māro evo mithyātvabhāv mahān rog chhe. kahyun chhe ne ke ‘ātma-bhrānti sam rog nahi, sadguru vaidya sujāṇ.’ anādino ene ātmabhrāntino rog lāgu paḍayo chhe. tene maṭāḍavānī ā vāt chāle chhe.

ātmā antaramān svabhāvathī bhagavān svarūpe birāje chhe. tene bhūlīne agnānī niḥshaṅk rīte krodhādi vibhāvomān potāpaṇe varte chhe. ‘ane tyān (krodhādimān potāpaṇe) vartato te, joke krodhādi kriyā parabhāvabhūt hovāthī niṣhedhavāmān āvī chhe topaṇ te svabhāvabhūt hovāno tene adhyās hovāthī krodharūp pariṇame chhe, rāgarūp pariṇame chhe, moharūp pariṇame chhe.’

shun kahyun? krodhādi kriyā parabhāvabhūt hovāthī niṣhedhavāmān āvī chhe. vyavahār ratnatrayanā pariṇām, dayā, dān, vratādinā pariṇām sanyogībhāv hovāthī parabhāvabhūt chhe. tethī te vikārī kriyā niṣhedhavāmān āvī chhe. chhatān te rāganī kriyā mārī potānī kriyā chhe em mānavāno tene chirakāḷathī adhyās chhe. ahā! rāg chhe te māro svabhāv chhe em mānavānī agnānīne ṭev-ādat thaī gaī chhe. tethī jem viṣhṭānā kīḍāne pharī pharīne viṣhṭāmān javānī ṭev paḍī gaī hoy chhe tem agnānīne vāramvār krodharūpe, rāgarūpe ane moharūpe pariṇamavānī ṭev paḍī gaī chhe. te pramāṇe te niḥshaṅk krodharūpe pariṇame chhe, rāgarūpe pariṇame chhe, moharūpe pariṇame chhe. ā rīte te rāgādimān ekapaṇe pariṇamato mithyātvanā bhāvarūpe pariṇame chhe.

‘have ahīn, je ā ātmā potānā agnān bhāvane līdhe, gnānabhavanamātra je sahaj udāsīn (gnātā-draṣhṭā mātra) avasthā teno tyāg karīne agnānabhavan vyāpārarūp arthāt krodhādi vyāpārarūp pravartato pratibhāse chhe te kartā chhe.’ gnānavyāpārathī bhinna lakṣhaṇavāḷā puṇya-pāpanā je kṣhaṇik vikāro paryāyamān thāy chhe e ja jāṇe potāno svabhāv hoy em agnānī māne chhe. ām rāgādi vikārathī ekatva mānanāro agnānī, gnātādraṣhṭānī sahaj udāsīn avasthāne chhoḍī daīne rāgādi vikārano kartā thāy chhe. ahāhā....! vastuno sahaj chaitanyasvabhāv to evo chhe ke emānthī gnātādraṣhṭānī sahaj udāsīn nirmaḷ avasthā ja thāy vikāranī nahi, kemake vastumān vikār chhe ja kayān? gnānabhavanamātra eṭale jāṇavun, jāṇavun, jāṇavun-em sahaj jāṇanarūp gnātādraṣhṭānā pariṇamananī kriyā thavī joīe. parantu agnān vaḍe teno tyāg karīne agnānī krodhādi kriyāmān ekatvapaṇe pravarte chhe ane tethī krodhādimān pravartato te krodhādino kartā chhe.

prashnaḥ- gnānīne paṇ paryāyamān rāgādi thāy chhe ne?


PDF/HTML Page 789 of 4199
single page version

uttaraḥ– hā, gnānīne paryāyamān rāgādi thāy chhe-thaī jāy chhe. parantu gnānī temān tanmayapaṇe pariṇamato nathī. hun rāgādino kartā chhun em ene rāgādinun svāmitva nathī. e to paryāyamān thatā rāgādine jāṇavāpaṇe ja pariṇame chhe. juo! munirāj amr̥utachandrāchāryane ṭīkānā kāḷamān ṭīkā karavāno vikalpa utpanna thayo chhe, paṇ te vikalpanā kartāpaṇe pariṇamyā nathī, paṇ sahaj jāṇavāpaṇe-gnātāpaṇe pariṇamyā chhe. ahīn kahe chhe ke agnānī sahaj udāsīn jāṇanakriyāno tyāg karīne, rāgamān ekatva sthāpīne rāgādi kriyāmān pravarte chhe ane tethī te rāgādino kartā chhe. tene gnān pratibhāsavāne badale ekalā rāgādi ja pratibhāse chhe ane tethī rāgādimān pravartato te rāgādino kartā chhe. ‘ane gnānabhavanavyāpārarūp pravartanathī judān, je kriyamāṇapaṇe antaraṅgamān utpanna thatān pratibhāse chhe evān krodhādik te, (te kartānān) karma chhe.’ nirmaḷ gnānanā pariṇamanathī judā-viruddha lakṣhaṇavāḷā je potāthī (hun karun chhun evā abhiprāyathī) karāy chhe evā antaraṅgamān utpanna thatā krodhādik bhāv te mārān karma chhe em agnānī māne chhe. ātmā kartā ane krodhādik bhāv te mārun karma-ā pramāṇe anādikāḷanī agnānathī thayelī ā ātmānī kartākarmanī pravr̥utti chhe. ane ā ja sansāranun kāraṇ chhe. ātmā parano akartā chhe, kemake te parathī bhinna chhe. bījāne sudhāravā-bagāḍavā e to agnānabhāve paṇ ātmānun karma nathī. bāpu! ā samajye ja chhūṭako chhe ho. jotā nathī! kṣhaṇavāramān deh chhoḍīne chālyā jāy chhe. bhāī! ā samajyā vinā te kayān jashe? kayān utarashe? svarūpane samajyā vinā ā kartākarmanī pravr̥utti ūbhī ja rahe chhe, ane tyān sudhī janma-maraṇanī paramparā ūbhī ja rahe chhe. svarūp samajye ja janma-maraṇano ant āve tevo chhe. have kahe chhe-‘e rīte potānā agnānane līdhe kartākarmabhāv vaḍe krodhādimān vartatā ā ātmāne, te ja krodhādinī pravr̥uttirūp pariṇāmane nimittamātra karīne pote potānā bhāvathī ja pariṇamatun paudgalik karma ekaṭhun thāy chhe.’ juo! ātmā agnānabhāve krodhādino kartā thāy chhe. tyān te krodhādi pariṇāmane nimittamātra karīne potānā bhāvathī ja pudgalakarma bandhāy chhe. nimittamātra karīne-em kahyun chhe. eno artha e ke nimittanī upasthiti chhe, bas eṭalun ja. jīvane krodhādi bhāv thāy chhe māṭe tyān karma ekaṭhun thāy chhe em nathī. karma, karmanā rajakaṇanā sāmarthyathī bandhāy chhe. rajakaṇamān pariṇamavānun sāmarthya chhe. lakhyun chhe ne ke ‘pote potānā bhāvathī ja pariṇamatun paudgalik karma ekaṭhun thāy chhe.’ aho! ā to svatantratāno ḍhaṇḍhero chhe! āvī svatantratānī vāt digambar dharma sivāy bīje kayāny nathī. are! digambaramān paṇ ā kāḷe ene samajanārā bahu alpa jīvo chhe! jīv agnānavash shubhāshubh vikārabhāve pariṇame chhe tyāre te vakhate karmapaṇe


PDF/HTML Page 790 of 4199
single page version

pariṇamavānī paudgalik karma-rajakaṇonī lāyakāt chhe tethī svakāḷe te karmanī avasthā thāy chhe. jīvanā shubhāshubh pariṇāmane laīne navun karma bandhāy chhe em nathī. shubhāshubh pariṇām to bāhya nimittamātra chhe. karma rajakaṇo potānī meḷe svatantra pariṇamī jāy chhe. aho! samayasāranī ṭīkā adbhut ane ajoḍ chhe! āvī vāt sāmbhaḷavā maḷe e jīvanun mahā saubhāgya chhe. ane teno bhāv samaje e to nyāl thaī jāy evī ā chīj chhe.

ahā! gnānarūpe na pariṇamatān rāgarūpe pariṇamyo-e teno svakāḷ chhe māṭe rāgarūpe pariṇamyo chhe. karmano uday chhe māṭe rāgarūpe pariṇamyo chhe em nathī. tathā gnānarūpe pariṇamatān karmano abhāv thayo māṭe karmano abhāv thayo tethī gnānarūpe pariṇamyo em paṇ nathī. gnān ane ātmā ek chhe-em je gnānamān potāpaṇe vartato pariṇamyo te darshanamohano abhāv chhe māṭe pariṇamyo chhe em nathī. tathā darshanamohano uday chhe māṭe mohabhāve pariṇamyo chhe em paṇ nathī. (bannenī pariṇamanadhārā svatantra chhe). nimitta chhe, bas eṭalī vāt chhe. paramāṇumān karmarūp avasthā thavāno teno svakāḷ chhe tethī potānī yogyatāthī karmarūp pariṇame chhe.

jīvanā vikārī bhāvane nimittamātra karīne karma pote potāthī ja pariṇamatun tyān ekaṭhun thāy chhe. ‘ā rīte jīv ane pudgalano paraspar avagāh jenun lakṣhaṇ chhe evā sambandharūp bandh siddha thāy chhe.’ ahīn ṭīkāmān traṇ prakāranā sambandh kahyā-

1. gnān ane ātmāno tādātmyasiddha sambandh. 2. rāg ane ātmāno sanyogasiddha sambandh. 3. karma ane ātmāno paraspar avagāhasiddha sambandh.

vastuno svabhāv gnān ane vastu dhruv ātmā e beno tādātmyasiddha sambandh chhe ane temān abhedabhāve pariṇamavun te dharma chhe.

rāg ane ātmāno sanyogasiddha sambandh chhe chhatān bene ek mānīne pariṇamavun te agnān chhe.

karma ane ātmāno ek kṣhetrāvagāh sambandh chhe. eṭale ke karma ane ātmā paraspar ek gnetramān vyāpīne sannikaṭ rahe evā sambandharūp bandh chhe. jīvanā pariṇāmanun nimitta pāmīne karmanā pudgalo ek kṣhetre avagāhīne rahe chhe topaṇ bhāvathī tadna judā chhe. ek kṣhetre rahe chhe tene paraspar avagāh jenun lakṣhaṇ chhe evā sambandharūp bandh kahevāy chhe.

have kahe chhe-‘anekātmak hovā chhatān (anādi) ek pravāhapaṇe hovāthī jemānthī ītaretarāshray doṣh dūr thayo chhe evo te bandh, kartākarmanī pravr̥uttinun nimitta je agnān tenun nimitta chhe.’


PDF/HTML Page 791 of 4199
single page version

anekātmak eṭale jīv-pudgalano em be dravyono je bandh chhe emān ītaretarāshray doṣh nathī, kemake anādi pravāhapaṇun chhe. (ānāthī ā ane enāthī e-ene ītaretarāshray doṣh kahe chhe. jīvanā rāg-pariṇāmathī bandh ane e ja bandhathī rāgapariṇām thāy to ītaretarāshray doṣh kahevāy. parantu em nathī. agnānī jīv rāgadveṣharūpe pariṇame tyāre navān karma bandhāy ane te amuk sthiti sudhī ekakṣhetrāvagāhe rahe; tathā je rāgadveṣharūpe pariṇame chhe emān pūrvanā karmano uday nimitta hoy chhe. ā pramāṇe je pariṇāmathī karmano bandh thayo te bandh vikār pariṇāmanun nimitta thatun nathī, paṇ te pariṇāmamān jūnā karmano uday nimitta thāy chhe. tathā je vikārī pariṇām thayā te navīn karmabandhanun nimitta thāy chhe. ā pramāṇe ītaretarāshray doṣh nathī.)

pahelān ātmā shuddha hato ane pachhī vikārī thayo, pahelān karmabandh nahoto ane pachhīthī karma bandhāyān em nathī. arthāt ātmānā vikārī pariṇāmathī karma thayān ane karmathī vikārī pariṇām thayā em nathī. banne anādithī svataḥsiddha chhe. anādikāḷathī karma karmarūpe ane ātmānā pariṇām vikārarūpe svatantrapaṇe thatā āvyā chhe. koīthī koī thayā chhe em nathī. anādithī purāṇān karma kharatān jāy ane enun nimitta pāmīne jīvamān navā navā vikārī pariṇām thatā jāy tathā enun nimitta pāmīne navān karma bandhātān jāy em pravāh chhe; ā pramāṇe anādi pravāhapaṇāne līdhe jīv-pudgalano je bandh thāy chhe emān ītaretarāshray doṣh nathī.

anādikāḷathī āvo je bandh chhe te kartākarmanī pravr̥uttinun nimitta je agnān tenun nimitta chhe.

kartākarmanī pravr̥uttinun nimitta agnān chhe. ane agnānanun nimitta pūrvanān jūnān karmano bandh chhe. agnān kāī ātmāno mūḷ svabhāv nathī. agnān-paryāy svayam (ashuddha) upādān chhe ane tenun nimitta pūrvano karmabandh chhe. karma chhe te kāī agnān karāvī de chhe em nathī, parantu pote jyān lagī rāg-dveṣh-agnān karyā kare chhe tyān lagī karma nimitta thāy chhe.

nij chaitanyasvabhāvanā lakṣhe jene agnān ṭaḷī jāy chhe tene kartākarma pravr̥utti maṭe chhe ane karmabandh paṇ ṭaḷī jāy chhe. tathā je svabhāvanā lakṣhe pariṇamato nathī tene agnān chhe, tene kartākarmanī pravr̥utti chhe ane navo navo karmabandh paṇ chhe. āvī vāt chhe.

* gāthā 69–70ḥ bhāvārtha uparanun pravachan *

‘ā ātmā jem potānā gnān-svabhāvarūp pariṇame chhe tem jyānsudhī krodhādirūp paṇ pariṇame chhe, gnānamān ane krodhādimān bhed jāṇato nathī, tyānsudhī tene kartākarmanī pravr̥utti chhe.’


PDF/HTML Page 792 of 4199
single page version

jem agnimān uṣhṇatā ekarūp chhe tem ātmā ane eno gnānasvabhāv ekarūp chhe, tadrūp chhe, tādātmyarūp chhe. āvā gnānasvabhāvī ātmānī sanmukh thaī ekāgratā thatān je pariṇaman thayun te gnānanī kriyā chhe. te samyagdarshan-gnān-chāritrarūp dharma chhe. ā kriyā nij svabhāvarūp hovāthī niṣhedhī shakātī nathī. parantu gnān ane rāgādi vikār bhinna chhe. gnān ānandasvarūp chhe ane vikār duḥkharūp chhe. ām gnān ane rāgādi vikāranī bhinnatā nahi jāṇavāthī, jāṇe ke puṇya-pāpanā shubhāshubh vikārī bhāv potāno svabhāv chhe em mānīne jyānsudhī shubhāshubhabhāve pariṇame chhe tyānsudhī te (agnānī) vikārī pariṇāmano kartā thāy chhe, ane vikārī pariṇām tenun karma chhe. paradravyano kartā to ātmā chhe ja nahi, kemake paradravya bhinna svatantra chīj chhe. e (paradravya) svayam potānā kāraṇe pariṇame chhe. chhatān paradravyane hun karun chhun. sharīr, man, vāṇīnī kriyā hun karun chhun-em je māne te mithyādraṣhṭi chhe. tathā paryāyamān je shubhāshubh vikārī bhāvo thāy, dayā, dān ādinā pariṇām thāy teno hun kartā chhun em māne te paṇ agnānī mithyādraṣhṭi chhe. ahāhā....! ātmā vastu gnānasvabhāvī, sarvagnasvabhāvī trikāḷī dhruv sahaj shuddha dravya chhe. emān rāg nathī, puṇya nathī, pāp nathī, vikār nathī ke alpagnatā nathī. e to anant shaktiono piṇḍ paripūrṇa chaitanya bhagavān chhe. emān jyān draṣhṭi ekāgra thaī tyān pariṇaman nirmaḷ thayun. e nirmaḷ pariṇaman ātmānī svabhāvabhūt dhārmik kriyā chhe ane te niṣhedhavāmān āvī nathī. parantu ā akhaṇḍ ekarūp chaitanya bhagavān te hun em potānā astitvano agnānīne svīkār nathī. e to dayā, dān, vratādinā pariṇām je rāg chhe te mārā chhe, em māne chhe. ane em mānīne rāgabhāve pariṇamato te rāgano kartā thāy chhe. are! jagatanā jīvone āvā sūkṣhma tattvanī khabar ja kayān chhe! parantu bhāī! ā samajavun paḍashe. ā samajyā vinā janma-maraṇathī chhūṭavāno bījo koī upāy nathī. are! jagatanā jīvoe rāganī ruchimān chaitanyasvabhāvī nij ātmāno tyāg karī dīdho chhe, traṇalokanā nāthane hey karī dīdho chhe. ānāthī bījo krodh ane dveṣh shun chhe? nirmaḷānandano nāth chaitanyasvabhāvī bhagavān ātmānī sanmukh na jotān enāthī viruddha rāgamān ekatva karī joḍāī javun e ja krodh ane dveṣh chhe. ahīn kahe chhe gnānasvarūpī ātmā ane krodh-mān-māyā-lobharūp vikāro e benī bhinnatā jāṇato nathī tyān sudhī jīvane kartākarmanī pravr̥utti chhe. vikārī pariṇām te mārun kartavya ane hun teno kartā em agnānī māne chhe, ane em pariṇame chhe. sharīr, man, vāṇī ityādi paradravyanī kriyāno


PDF/HTML Page 793 of 4199
single page version

kartā-e vāt to ahīn chhe ja nahi, kemake paradravya to bhinna svatantra chhe. enī kriyāno kartā to agnānī paṇ nathī.

are! jīvane potānī darakār nathī ke are! mārun shun thashe? rāt-divas raḷavun-kamāvun, khāvun-pīvun, haravun-pharavun ityādimān ja samay vītī jāy chhe. ā to samay (kalyāṇ karavāno) vītī jāy chhe. bhāī! tun marīne tattvanī draṣhṭi vinā kayān jaīsh? traṇalokanā nāth devādhidev paramātmā kahe chhe ke-tun ātmā chho, puṇya-pāpanā bhāv e to āsrav chhe. e āsrav tun nathī. ām bannenī bhedadraṣhṭi karī gnānasvarūpī nij ātmatattvane grahaṇ kar, kemake te svabhāvabhūt kriyā chhe, dharmanī kriyā chhe.

tadna sīdhī saraḷ vāt chhe. samajavā māge to samajāy em chhe. ātmā ane āsravano jyān lagī bhed jāṇe nahi tyān sudhī kartākarmanī pravr̥utti paryāyamān rahyā kare chhe.

krodhādirūp pariṇamato te pote kartā chhe ane krodhādi tenun karma chhe. kharekhar to te samayanī paryāy te ja kartā ane te ja enun karma chhe. je shubhāshubh rāg pariṇām chhe eno kartā e paryāy, karma paṇ e paryāy, sādhan-sampradān, apādān ane adhikaraṇ -e paryāy chhe. paryāyanān ṣhaṭkārak svatantra chhe. enāthī te pariṇām svatantra utpanna thāy chhe. agnānī te vikārī pariṇāmano potāne kartā mānī vikārīkarmapaṇe pariṇame chhe ane te sansār chhe. enāthī navo bandh thāy chhe.

dharmī jīv ātmā ane rāgane bhinna jāṇato gnānanī kriyārūp pariṇame chhe. gnānanī kriyāno hun kartā ane gnānanī kriyā te mārun karma em dharmī māne chhe. kharekhar to gnānanī nirmaḷ paryāyano kartā e paryāy pote, enun karma paṇ e paryāy pote chhe. nirmaḷ paryāy paṇ enā ṣhaṭkārakathī svatantrapaṇe utpanna thāy chhe. dhruvamān ekāgra thatān je svabhāvaparyāy thaī te dharma chhe. e paryāyano kartā paryāy chhe. ahīn ātmā eno kartā chhe em kahyun te abhedathī vāt karī chhe.

‘anādi agnānathī kartākarmanī pravr̥utti chhe, kartākarmanī pravr̥uttithī bandh chhe ane te bandhanā nimittathī agnān chhe; e pramāṇe anādi santān chhe, māṭe temān ītaretarāshray doṣh āvato nathī.’

juo! svarūpanā bhān vinā vikārano svāmī thaī jīv pote vikār kare tyāre navo karma-bandh thāy chhe. je karma bandhāy chhe te svayam svataḥ potānā kāraṇe bandhāy chhe. karmarūpe bandhāvānī lāyakātavāḷā paramāṇu svayam potāthī karmarūpe pariṇame chhe. tyān jīv ane karmanun ekakṣhetrāvagāhe rahevun e sambandh chhe, paṇ ekabījānā kartākarmapaṇe thavun evo sambandh nathī.


PDF/HTML Page 794 of 4199
single page version

e bandhanā nimittathī agnān chhe. eṭale ke e bandhanā udayakāḷe pote svatantrapaṇe navun agnān kare chhe tyāre pūrvakarmano bandh nimitta chhe. bandhane laīne agnān chhe em nathī paṇ pote svayam agnānarūpe pariṇame chhe tyāre pūrvanā bandhanā udayane tenun nimitta kahevāmān āve chhe. bandhanun to nimitta chhe, upādān svayam potānun agnān (paryāy) chhe. ā pramāṇe anādi santān chhe, pravāh chhe. navā karmabandhanun nimitta agnānabhāv chhe ane e agnānabhāvanun nimitta to jūnān pūrvanān karmano uday chhe. ā pramāṇe anādi pravāh chhe, māṭe emān itaretarāshray doṣh āvato nathī.

prashnaḥ- ‘मोहावरणक्षयात्’–shāstramān to em āve chhe ne?

uttaraḥ– ‘mohāvaraṇakṣhayāt’ eṭale mohano sarvathā kṣhay thavāthī sarvagnapad pragaṭ thāy chhe. parantu tyān je svadoṣh chhe te nishchayathī āvaraṇ chhe ane karmanun nimitta chhe te vyavahārathī āvaraṇ chhe.

vaḷī jyān em āve ke be kāraṇothī kārya thāy chhe-1. upādānakāraṇ ane 2. sahakārīkāraṇ. tyān eno artha e chhe ke sahakārī (nimittapaṇe) ek chīj chhe tenun gnān karāvyun chhe, paṇ sahakārī kāraṇathī upādānamān kārya thāy chhe em bīlakul nathī. rāganī utpatti ātmā svataḥ potānā agnānabhāvathī kare chhe ane karmano bandh paṇ svataḥ (rajakaṇonī) potānī yogyatāthī thāy chhe. vikār thavānī potānī yogyatā chhe ane je karma bandhāyān te enī yogyatāthī bandhāyān chhe. vikār karyo māṭe karmane bandhāvun paḍayun em nathī, tathā karmanā udayanā kāraṇe vikār thayo em paṇ nathī. sarvatra yogyatā ja kāryanī sākṣhāt sādhak chhe. nimitta e vāstavik kāraṇ nathī, upachārathī kāraṇ kahevāy chhe.

ā rīte jyān sudhī ātmā agnānathī krodhādi karmano kartā thaī pariṇame chhe tyānsudhī kartākarmanī pravr̥utti chhe ane tyānsudhī karmano bandh thāy chhe.

[pravachan nan. 11p, 116, 117 * dināṅk 4-7-76 thī 6-7-76]

PDF/HTML Page 795 of 4199
single page version

gāthā–71

कदाऽस्याः कर्तृकर्मप्रवृत्तेर्निवृत्तिरिति चेत्–

जइया इमेण जीवेण अप्पणो आसवाण य तहेव।
णादं होदि विसेसंतरं तु
तइया ण बंधो से।। ७१।।

यदानेन जीवेनात्मनः आस्रवाणां च
तथैव।
ज्ञातं भवति विशेषान्तरं तु तदा न बन्धस्तस्य।। ७१।।

have pūchhe chhe ke ā kartākarmanī pravr̥uttino abhāv kayāre thāy chhe? teno uttar kahe chheḥ-

ā jīv jyāre āsravonun tem nij ātmā taṇun,
jāṇe visheṣhāntar, tadā bandhan nahīn tene thatun. 71.

gāthārthaḥ– [यदा] jyāre [अनेन जीवेन] ā jīv [आत्मनः] ātmānā [तथा एव च] ane [आस्रवाणां] āsravonā [विशेषान्तरं] taphāvat ane bhedane [ज्ञातं भवति] jāṇe [तदा तु] tyāre [तस्य] tene [बन्धः न] bandh thato nathī.

ṭīkāḥ– ā jagatamān vastu chhe te svabhāvamātra ja chhe, ane ‘sva’nun bhavan te sva- bhāv chhe (arthāt potānun je thavun-pariṇamavun te svabhāv chhe); māṭe nishchayathī gnānanun thavun- pariṇamavun te ātmā chhe ane krodhādikanun thavun-pariṇamavun te krodhādi chhe. vaḷī gnānanun je thavun- pariṇamavun chhe te krodhādikanun paṇ thavun-pariṇamavun nathī, kāraṇ ke gnānanā thavāmān (-pariṇamavāmān) jem gnān thatun mālūm paḍe chhe tem krodhādik paṇ thatān mālūm paḍatān nathī; ane krodhādikanun je thavun-pariṇamavun te gnānanun paṇ thavun-pariṇamavun nathī, kāraṇ ke krodhādikanā thavāmān (-pariṇamavāmān) jem krodhādik thatān mālūm paḍe chhe tem gnān paṇ thatun mālūm paḍatun nathī. ā rīte ātmāne ane krodhādikane nishchayathī ekavastupaṇun nathī. ā pramāṇe ātmā ane āsravono visheṣh (-taphāvat) dekhavāthī jyāre ā ātmā temano bhed (bhinnatā) jāṇe chhe tyāre ā ātmāne anādi hovā chhatān paṇ agnānathī utpanna thayelī evī (paramān) kartākarmanī pravr̥utti nivr̥utta thāy chhe; tenī nivr̥utti thatān agnānanā nimitte thato paudgalik dravyakarmano bandh paṇ nivr̥utta thāy chhe. em thatān, gnānamātrathī ja bandhano nirodh siddha thāy chhe.

bhāvārthaḥ– krodhādik ane gnān judī judī vastuo chhe; gnānamān krodhādik nathī,


PDF/HTML Page 796 of 4199
single page version

krodhādikamān gnān nathī. āvun temanun bhedagnān thāy tyāre temanā ekapaṇārūp agnān maṭe ane agnān maṭavāthī karmano bandh paṇ na thāy ā rīte gnānathī ja bandhano nirodh thāy chhe.

have pūchhe chhe ke ā kartākarmanī pravr̥uttino abhāv kayāre thāy chhe? teno uttar kahe chheḥ-

* * *

* gāthā 71ḥ ṭīkā uparanun pravachan *

‘ā jagatamān vastu chhe te svabhāvamātra ja chhe, ane ‘sva’nun bhavan te svabhāv chhe. (arthāt potānun je thavun-pariṇamavun te svabhāv chhe); māṭe nishchayathī gnānanun thavun-pariṇamavun te ātmā chhe ane krodhādikanun thavun-pariṇamavun te krodhādi chhe.’

juo! ā vastunī vyākhyā kahī. vastu chhe te svabhāvamātra ja chhe. eṭale jeṭalo svabhāv chhe teṭalī ja vastu chhe. jeṭalo vikār chhe te paramārtha vastu-ātmā nathī. ahāhā....! je bhāve sarvārthasiddhinun pad maḷe ke je bhāve tīrthaṅkar nāmakarma bandhāy te bhāv ātmā nathī em ahīn kahe chhe. svabhāvamān paṇ vastu to nathī paṇ ā je krodhādinun thavun-pariṇamavun chhe te paṇ vastu nathī, ātmā nathī.

‘sva’nun bhavan te svabhāv chhe. potānun je thavun-pariṇamavun te svabhāv chhe. ā siddhānt kahyo. māṭe nishchayathī gnānanun thavun-pariṇamavun te ātmā chhe. ahāhā....! nishchayathī gnānanun thavun eṭale jevo gnānasvabhāv chhe te-rūpe pariṇamavun te ātmā chhe. samyagdarshanapaṇe, samyaggnānapaṇe, samyakchāritrapaṇe, atīndriy ānandapaṇe pariṇamavun te ātmā chhe. ātmā nirmaḷ gnān- shraddhān-shāntipaṇe pariṇame te ātmā chhe.

prashnaḥ- to niyamasāramān shuddhabhāv adhikāranī gāthā 38 mān to em āve chhe ke trikāḷī dhruv chaitanyasvabhāvamay vastu chhe te ātmā chhe. tyān samvar, nirjarā ane mokṣhanī paryāyane to hey kahīne te ātmā nathī em kahyun chhe. ā kevī rīte chhe?

uttaraḥ– bhāī! tyān niyamasāramān apekṣhā judī chhe. tyān to dhyātānun je dhyey, je samyagdarshanano viṣhay trikāḷī shuddhabhāv, shuddha chaitanyamay vastu chhe te batāvavānun prayojan chhe. trikāḷī shuddha vastu, avināshī ātmā te ekanā āshraye ja samyagdarshan ādi dharma thāy chhe māṭe tene upādey kahyo. jyāre paryāy to kṣhaṇavināshī chhe ane tenā āshraye samyagdarshan thatun nathī paṇ vikalpa thāy chhe tethī samvar, nirjarā, mokṣhanī paryāyane tyān (āshray karavā māṭe) hey kahī. vaḷī trikāḷī dhruv dravyamān paryāy nathī tethī te (nirmaḷ paryāy) ātmā nathī em kahyun chhe. jyāre ahīn to kartānun karma batāvavānī vāt chhe. eṭale kahe chhe ke vastu rāgapaṇe na pariṇamatān svabhāvapaṇe-gnānapaṇe pariṇame te ātmā


PDF/HTML Page 797 of 4199
single page version

chhe. rāganun thavun, rāgapaṇe pariṇamavun te ātmā nahi. ātmā to shuddha gnānānandasvabhāvī vastu chhe. māṭe nirmaḷ gnān-ānandapaṇe pariṇamavun te ātmā chhe. jevo ātmāno svabhāv chhe te-rūpe tenā pariṇamananī dashā thāy te ātmā chhe. jevī shuddha chaitanyamay vastu chhe tevun (shuddha chaitanyamay) pariṇaman thavun te kartānun karma chhe em ahīn vāt chhe.

dayā, dān, vrat ādi shubharāganā vikārī pariṇām te mārun karma ane hun teno kartā- em agnānī māne chhe. gnānī to kahe chhe ke gnānasvabhāvanā lakṣhe je nirmaḷ gnānarūpe pariṇaman thayun te mārun karma chhe, rāg thāy te mārun karma nahi. āvo vītarāgano mārga bahu jhīṇo chhe. parantu lokoe bahārathī kriyākāṇḍane ja dharma mānyo chhe. ghaṇāne em thāy ke ā to vyavahārano lop thāy chhe, parantu ahīn to spaṣhṭa kahe chhe ke rāgabhāv e tārā svarūpamān nathī ane tene tun tārun kārya māne e agnān chhe.

gnānanun thavun-pariṇamavun te ātmā chhe ane krodhādikanun thavun-pariṇamavun te krodhādi chhe. svabhāvane bhūlīne puṇya-pāpanā vikārī bhāvarūpe thavun e vikār chhe, ātmā nathī. shubharāgarūpe pariṇamavun e svabhāv pratyenā virodhavāḷo bhāv krodh chhe. evā krodhapaṇe thayo te ātmā nathī, anātmā chhe. jagatanī vātothī ghaṇo pher chhe. jagat māne ke na māne vāt to ā ja satya chhe. jagat to anādithī ūndhe raste chhe.

‘vaḷī gnānanun je thavun-pariṇamavun chhe te krodhādikanun paṇ thavun-pariṇamavun nathī, kāraṇ ke gnānanā thavāmān (pariṇamavāmān) jem gnān thatun mālūm paḍe chhe tem krodhādik paṇ thatān mālūm paḍatān nathī.’

shun kahyun? gnānasvarūpī bhagavān ātmā gnānarūpe pariṇame te vakhate vikārapaṇe paṇ pariṇame em nathī. ahāhā....! shuddha chaitanyasvabhāv prati ḍhaḷīne chaitanyanī ruchipūrvak jene antar-pariṇaman thayun tene rāgādi-krodhādinī ruchi nathī. ek myānamān be talavār rahī shaktī nathī. dharmī jīv gnānasvabhāvanā premapaṇe pariṇame te vakhate rāganā premapaṇe paṇ pariṇame em bīlakul hoī shake nahi.

svabhāvapaṇe pariṇaman thavun te gnānīnun karma ane rāgapaṇe pariṇaman thavun te agnānīnun karma chhe. paranun karavun e vāt to chhe ja nahi. paranun kārya to koī karī shakto ja nathī. āvun dharmanun tattva ghaṇun sūkṣhma chhe. bhāī! jene vikalpano dvandva chhūṭī, svabhāvanā āshraye nirvikalpa nirvikārī gnānanun pariṇaman thavun te dharma chhe. ahāhā....! munidashāmān to traṇ kaṣhāyano abhāv thaī andar atīndriy ānandanī laher ūṭhatī hoy chhe, ane bahāramān sahaj nagna dashā hoy chhe. andar kaṣhāyathī nagna ane bahār vastrathī nagna-evī shuddha chaitanyanā ānandamān jhūlatī munidashā koī alaukik chīj chhe, bāpu!


PDF/HTML Page 798 of 4199
single page version

ātmāno chaitanyasvabhāv arūpī atisūkṣhma chhe. dayā, dān, vrat, bhakti ādi shubharāganā pariṇāmane puṇya-pāp adhikāramān sthūḷ kahyā chhe. je potānā sūkṣhma svabhāve pariṇame tene ātmā kahīe, ane rāg-dveṣhanā sthūḷ vikārapaṇe pariṇame tene ātmā nahi eṭale anātmā kahīe. ahīn kahe chhe ke je chaitanyasvabhāve-ātmabhāve pariṇame te sāthe rāgādi anātmabhāve paṇ pariṇame em banī shake nahi.

prashnaḥ– gnānīne paṇ rāgādi to hoy chhe?

uttaraḥ– hā, sādhakadashāmān gnānīne paṇ rāg hoy chhe, paṇ gnānapaṇe pariṇamatā gnānīnā gnānapariṇamanathī te rāg bhinna rahī jāy chhe. je rāg thāy tene jāṇavāpaṇe eṭale ke tenā gnātāpaṇe gnānī pariṇame chhe. kartāpaṇe nahi. je rāg āve tene jāṇato gnānī gnānarūpe pariṇame chhe paṇ rāgarūpe pariṇamato nathī. gnānīne je rāg thāy tenān ene ruchi ane svāmitva nathī.

gnānanun pariṇamavun te krodhādinun pariṇamavun nathī. kāraṇ? kāraṇ ke gnānanā thavāmān jem gnān thatun mālūm paḍe chhe tem krodhādik paṇ thatān mālūm paḍatān nathī. ahāhā...! gnānānandasvabhāvī vastu ātmā jyāre gnān ane ānand svabhāve nirmaḷ pariṇamato bhāse chhe te vakhate te rāgapaṇe ke krodhādipaṇe pariṇamato bhāsato nathī. paripūrṇa vītarāgatā na thaī hoy tyān sudhī gnānīne rāg āve kharo, parantu tene (rāgane) jāṇavāpaṇe hun pariṇamun chhun, rāgapaṇe nahi em te māne chhe. ā sāmbhaḷīne koī kahe ke ā to badhī nishchayanī vāto chhe. parantu bhāī! nishchayanī vāt eṭale ja sāchī vāt. bhāī! vastu-svarūp ja āvun chhe. ‘jain tattvamīmānsā’mān paṇḍit shrī phūlachandajīe lakhyun chhe ke potānā svabhāvanī puṣhṭi karavī e nishchay chhe.

bhāī! bahu dhīrajathī ā samajavā jevī vāto chhe. pratham em siddha karyun ke ātmā svabhāvamātra vastu chhe. prabhu! tun koṇ chho? to kahe chhe ke-tun svabhāvamātra vastu chho, chaitanyamātra vastu chho; rāg ane puṇya pāp e tun nahi. ahāhā...! āvī chaitanyasvabhāvamay vastu-ātmāne draṣhṭimān letān je svabhāvanun-chaitanyanun pariṇaman thāy te dharma chhe ane te veḷā dharmī jīvane jem chaitanyanun pariṇaman thatun mālūm paḍe chhe tem rāganun pariṇaman thatun mālūm paḍatun nathī. bahu jhīṇī vāt, bhāī! kahe chhe ke banne kriyā ek sāthe thaī shaktī nathī. ahāhā...! rāgathī bhinna paḍīne svabhāvapaṇe jyān gnān pariṇamyun tyān gnānīne-hun kartā ane je gnānanī paryāy thaī, ānandanī paryāy thaī te mārun kārya em pratibhāse chhe paṇ hun rāg karun chhun ane rāg mārun kārya em pratibhāsatun nathī. aho! dharmanā sthambh evā digambar santoe gajabanī vāto karī chhe. dharmanā svarūpanī āvī vāt bīje kayāny nathī.


PDF/HTML Page 799 of 4199
single page version

have kahe chhe-‘ane krodhādikanun je thavun-pariṇamavun te gnānanun paṇ thavun-pariṇamavun nathī, kāraṇ ke krodhādikanā thavāmān jem krodhādik thatān mālūm paḍe chhe tem gnān paṇ thatun mālūm paḍatun nathī.’ jīv krodhādi kaṣhāyanī ruchipaṇe pariṇame te vakhate chaitanya-svabhāvapaṇe-gnānapaṇe paṇ pariṇame em hoī shaktun nathī em ahīn kahe chhe.

juo! kartākarma siddha karavun chhe ne! ahīn be vāt karī chhe.

1. jene chaitanyasvabhāvamay shuddha ātmānī draṣhṭi thaī te jīv (gnānī)ne pote gnānapaṇe, ānandapaṇe, shāntipaṇe pariṇame chhe em bhāse chhe paṇ rāgapaṇe, ākuḷatāpaṇe, ashāntipaṇe pariṇame chhe em mālūm paḍatun nathī.

2. ane svabhāvanā bhān vinā jyāre jīv (agnānī) krodhādi kaṣhāyanī-rāganī ruchipaṇe pariṇame tyāre krodhādi kaṣhāyarūpe thato mālūm paḍe chhe paṇ gnānapaṇe-shuddhapaṇe pariṇamato mālūm paḍato nathī.

ahīn to chaitanyasvabhāv ane karma vibhāv e bannene bhinna pāḍayā chhe. paryāy uparanī draṣhṭi chhoḍīne jene dravya upar draṣhṭi gaī ene gnān ane ānandanun ja karma chhe. e gnān ane ānandano ja kartā chhe. kharekhar to paryāy pote kartā ane paryāy pote ja karma chhe. 47 nayanā adhikāramān je em kahyun chhe ke-rāg chhe te mārun pariṇaman chhe em gnānī jāṇe chhe tyān, rāgamān bhaḷīne ene jāṇe chhe em nathī, paṇ rāgathī bhinna rahīne jāṇe chhe. ahīn kahe chhe ke bhagavān pūrṇānandasvarūp ātmānun jene bhān thayun tene gnān ane shāntinun ja ekalun vedan chhe. ane vrat, tap, bhakti, pūjā ityādi shubharāgathī dharma thāy chhe em jene rāganī ruchi chhe evo mithyādraṣhṭi jīv pote rāgapaṇe pariṇamato bhāse chhe, paṇ gnānapaṇe pariṇamato bhāsato nathī.

prashnaḥ– to shun gnānīne rāganun pariṇaman chhe ja nahi?

uttaraḥ– bhāī! em nathī. paryāyamān jyān sudhī puruṣhārthanī mandatā chhe tyān sudhī gnānīne (yathāsambhav) rāganun pariṇaman chhe, paṇ te ene jāṇe chhe. vyavahāre jāṇelo prayojanavān chhe em (gāthā 12 mān) kahyun chhe ne? eṭale ke rāg je ashuddhatāno ansh chhe tene te jāṇe chhe- jāṇavāpaṇe pariṇame chhe (kartāpaṇe nahi). bhāī! svabhāvanī ruchinā pariṇaman vakhate vikāranī ruchinun pariṇaman ane vikāranī ruchinā pariṇaman vakhate svabhāvanī ruchinun pariṇaman-em be ek samayamān ekasāthe hoī shake nahi em ahīn kahe chhe. āvī vāt je trilokīnāth sarvagna parameshvaranī divyadhvanimān āvī te pote anubhav karīne santoe jagat sāme jāher karī chhe.

kahe chhe-mārga to ā ja chhe. rāgathī bhinna paḍatān jyān bhedagnān thayun, samyagdarshan-samyaggnān thayun tyān hun shuddhapaṇe pariṇamun chhun em gnānīne bhāse chhe; alpa ashuddha


PDF/HTML Page 800 of 4199
single page version

pariṇaman je chhe te tyān (dravyadraṣhṭinī pradhānatāmān) gauṇ chhe. ane bhedagnānanā abhāvamān jyān ekalun ashuddhatārūp pariṇaman bhāse chhe tyān mithyādraṣhṭine ātmā shuddhapaṇe bhāsato ja nathī. paranī dayā hun pāḷun chhun evā kartāpaṇānā bhāvanā bhāsanamān hun shuddha chaitanyaghan gnātāpaṇe pariṇamun chhun em hoī shaktun ja nathī. gnātā vakhate kartā nahi ane kartā vakhate gnātā nahi. aho! digambar santoe koī alaukik mārga batāvyo chhe!

‘ā rīte ātmāne ane krodhādikane nishchayathī ek vastupaṇun nathī.’ ātmāno svabhāv shuddha chaitanya chhe. ane krodhādi āsravo chhe e ātmāthī viruddha svabhāvavāḷā chhe. tethī ātmāno svabhāv ane krodhādik vibhāv e banne ek vastu nathī. krodhādi bhāvo to ātmānā svabhāvano anādar ane aruchi thatān thayelā chhe. tethī ātmā ane krodhādik bhāvo ek nathī.

ahāhā...! ātmā-vastu shuddha chidghan atīndriy ānandano piṇḍ prabhu chhe. enī jene antardraṣhṭi thaī tene to ātmā gnānapaṇe, nirākuḷ ānandapaṇe pariṇamelo bhāse chhe, parantu krodhādik vikāranā premamān phasāīne je paryāyabuddhie vikārapaṇe pariṇamyo tene shuddha chaitanyanun gnātāpaṇe pariṇaman bhāsatun nathī-hotun nathī. ahāhā...! koī drurddhar tap kare, maun pāḷe ke chha kāyanā jīvanī rakṣhā kare, paṇ jo tene rāganī-krodhādinī ruchi chhe to tene chaitanyanun shuddha gnātāpaṇe pariṇaman bhāsatun nathī-hotun nathī. bhāī! jene paralakṣhī kṣhayopashamavisheṣhanī paṇ adhikatā (gaurav) bhāse chhe tene paṇ vikāranun ja pariṇaman bhāse chhe. parasattāvalambī gnānanā premamān tene chaitanyasvabhāv pratye anādar ja rahelo chhe. tene chaitanyasvarūpī ātmā ane tenā nirmaḷ gnān-pariṇamananī khabar ja nathī.

lokone āvī nishchayanī vāt ākarī paḍe chhe, paṇ shun thāy? ekānt thaī gayun, ekānt thaī gayun-em rāḍo pāḍe chhe, paṇ bhāī! ā to samyak ekānta chhe. bāpu! vītarāg dharmanī vāt jarā dhīraj rākhīne sāmbhaḷavā jevī chhe, samajavā jevī chhe. dharma e kāī bahāranī paṇḍitāīno viṣhay nathī, e to antaranī chīj chhe. anubhavanī chīj chhe.

kahyun nathī ke-vastuno svabhāv te dharma? ahāhā...! vastuno svabhāv shuddha gnān ane ānand chhe. ane te eno trikāḷī dharma chhe. have te trikāḷīne lakṣhamān laī nirmaḷ gnān ane ānandapaṇe pariṇame tenun nām pragaṭ dharma chhe. ane trikāḷīno anādar karīne dayā, dān, vrat, tap ādi puṇyabhāvanā premamān rokāī vikārapaṇe pariṇame chhe te svabhāvathī viruddha adharma chhe, tene chaitanyasvabhāvanun pariṇaman hotun nathī.

antaramān chaitanyamūrti ānandano nāth bhagavān ātmā nitya birājamān chhe. enun astitva jene potāpaṇe bhāsyun nathī teṇe kayāṅk to potāpaṇe astitva mānyun chhe ne! teṇe paryāyamān je krodhādi kaṣhāy chhe temān potānun astitva mānyun chhe. eṭale te