PDF/HTML Page 1001 of 4199
single page version
कुतो द्विक्रियानुभावी मिथ्याद्रष्टिरिति चेत्–
तेण दु मिच्छादिट्ठी दोकिरियावादिणो हुंति।। ८६।।
तेन तु
have pharī puchhe chhe ke be kriyāno anubhav karanār puruṣh mithyādraṣhṭi kaī rīte chhe? tenun samādhān kare chheḥ-
tethī ja mithyādraṣhṭi evā
gāthārthaḥ– [यस्मात् तु] jethī [आत्मभावं] ātmānā bhāvane [च] ane [पुद्गलभावं] pudgalanā bhāvane- [द्वौ अपि] bannene [कुर्वंति] ātmā kare chhe em teo māne chhe [तेन तु] tethī [द्विक्रियावादिनः] ek dravyane be kriyā hovānun mānanārā [मिथ्याद्रष्टयः] mithyādraṣhṭi [भवन्ति] chhe.
ṭīkāḥ– nishchayathī dvikriyāvādīo (arthāt ek dravyane be kriyā hovānun mānanārā) ātmānā pariṇāmane ane pudgalanā pariṇāmane pote (ātmā) kare chhe em māne chhe tethī teo mithyādraṣhṭi ja chhe evo siddhānt chhe. ek dravya vaḍe be dravyanā pariṇām karavāmān āvatā na pratibhāso. jem kumbhār ghaḍānā sambhavane anukūḷ potānā (ichchhārūp ane hastādikanī kriyārūp) vyāpārapariṇāmane (-vyāpārarūp pariṇāmane) -ke je potāthī abhinna chhe ane potāthī abhinna pariṇatimātra kriyāthī karavāmān āve chhe tene-karato pratibhāse chhe, parantu ghaḍo karavānā ahaṅkārathī bharelo hovā chhatān paṇ (te kumbhār) potānā vyāpārane anurūp evā māṭīnā ghaṭ-pariṇāmane (ghaḍārūp pariṇāmane) -ke je māṭīthī abhinna chhe ane māṭīthī abhinna pariṇatimātra kriyāthī karavāmān āve chhe tene-karato pratibhāsato nathī; tevī rīte ātmā paṇ agnānane līdhe pudgalakarmarūp pariṇāmane anukūḷ potānā pariṇāmane-ke je potāthī abhinna chhe ane potāthī abhinna pariṇatimātra kriyāthī karavāmān āve chhe tene- karato pratibhāso, parantu pudgalanā pariṇāmane karavānā ahaṅkārathī bharelo hovā chhatān paṇ (te ātmā) potānā pariṇāmane anurūp
PDF/HTML Page 1002 of 4199
single page version
या परिणतिः क्रिया सा त्रयमपि भिन्नं न वस्तुतया।। ५१।।
(आर्या)
एकस्य परिणतिः स्यादनेकमप्येकमेव यतः।। ५२।।
evā pudgalanā pariṇāmane-ke je pudgalathī abhinna chhe ane pudgalathī abhinna pariṇatimātra kriyāthī karavāmān āve chhe tene-karato na pratibhāso. bhāvārthaḥ– ātmā potānā ja pariṇāmane karato pratibhāso; pudgalanā pariṇāmane karato to kadī na pratibhāso. ātmānī ane pudgalanī-bannenī kriyā ek ātmā ja kare chhe em mānanārā mithyādraṣhṭi chhe. jaḍ-chetananī ek kriyā hoy to sarva dravyo palaṭī javāthī sarvano lop thaī jāy-e moṭo doṣh ūpaje. have ā ja arthanā samarthananun kaḷasharūp kāvya kahe chheḥ- shlokārthaḥ– [यः परिणमति स कर्ता] je pariṇame chhe te kartā chhe, [यः परिणामः भवेत् तत् कर्म] (pariṇamanāranun) je pariṇām chhe te karma chhe [तु] ane [या परिणतिः सा क्रिया] je pariṇati chhe te kriyā chhe; [त्रयम् अपि] e traṇey, [वस्तुतया भिन्नं न] vastupaṇe bhinna nathī. bhāvārthaḥ– dravyadraṣhṭie pariṇām ane pariṇāmīno abhed chhe ane paryāyadraṣhṭie bhed chhe. bhedadraṣhṭithī to kartā, karma ane kriyā traṇ kahevāmān āve chhe paṇ ahīn abhedadraṣhṭithī paramārtha kahyo chhe ke kartā, karma ane kriyā-traṇey ek dravyanī abhinna avasthāo chhe, pradeshabhedarūp judī vastuo nathī. pa1. pharī paṇ kahe chhe keḥ- shlokārthaḥ– [एकः परिणमति सदा] vastu ek ja sadā pariṇame chhe, [एकस्य सदा परिणामः जायते] ekanā ja sadā pariṇām thāy chhe (arthāt ek avasthāthī anya avasthā ekanī ja thāy chhe) ane [एकस्य परिणतिः स्यात्] ekanī ja pariṇati-kriyā thāy chhe; [यतः] kāraṇ ke [अनेकम् अपि एकम् एव] anekarūp thavā chhatān ek ja vastu chhe, bhed nathī. bhāvārthaḥ– ek vastunā anek paryāyo thāy chhe; temane pariṇām paṇ kahevāy chhe ane avasthā paṇ kahevāy chhe. teo sañgnā, saṅkhyā, lakṣhaṇ, prayojanādikathī judā judā pratibhāse chhe topaṇ ek vastu ja chhe, judā nathī; evo ja bhedābhedasvarūp vastuno svabhāv chhe. pa2.
PDF/HTML Page 1003 of 4199
single page version
उभयोर्न परिणतिः स्वाद्यदनेकमनेकमेव सदा।। ५३।।
नैकस्य च क्रिये द्वे एकमनेकं
र्दुर्वारं ननु मोहिनामिह महाहङ्काररूपं तमः।
तत्किं ज्ञानधनस्य बन्धनमहो भूयो भवेदात्मनः।। ५५।।
vaḷī kahe chhe keḥ-
shlokārthaḥ– [न उभौ परिणमतः खलु] be dravyo ek thaīne pariṇamatān nathī, [उभयोः परिणामः न प्रजायेत] be dravyonun ek pariṇām thatun nathī ane [उभयोः परिणतिः न स्यात्] be dravyonī ek pariṇati-kriyā thatī nathī; [यत्] kāraṇ ke [अनेकम् सदा अनेकम् एव] anek dravyo chhe te sadā anek ja chhe, palaṭīne ek thaī jatān nathī.
bhāvārthaḥ– be vastuo chhe te sarvathā bhinna ja chhe, pradeshabhedavāḷī ja chhe. banne ek thaīne pariṇamatī nathī, ek pariṇāmane upajāvatī nathī ane temanī ek kriyā hotī nathī- evo niyam chhe. jo be dravyo ek thaīne pariṇame to sarva dravyono lop thaī jāy. pa3.
pharī ā arthane draḍh kare chheḥ-
shlokārthaḥ– [एकस्य हि द्वौ कर्तारौ न स्तः] ek dravyanā be kartā na hoy, [च] vaḷī [एकस्य द्वे कर्मणी न] ek dravyanān be karma na hoy [च] ane [एकस्य द्वे क्रिये न] ek dravyanī be kriyā na hoy; [यतः] kāraṇ ke [एकम् अनेकं न स्यात्] ek dravya anek dravyarūp thāy nahi.
bhāvārthaḥ– ā pramāṇe uparanā shlokomān nishchayanayathī athavā shuddhadravyārthikanayathī vastusthitino niyam kahyo. pa4.
ātmāne anādithī paradravyanā kartākarmapaṇānun agnān chhe te jo paramārthanayanā grahaṇathī ek vār paṇ vilay pāme to pharīne na āve, em have kahe chheḥ-
shlokārthaḥ– [इह] ā jagatamān [मोहिनाम्] mohī (agnānī) jīvono
PDF/HTML Page 1004 of 4199
single page version
आत्मैव ह्यात्मनो भावाः परस्य पर एव ते।। ५६।।
‘[परं अहम् कुर्वे] paradravyane hun karun chhun’ [इति महाहङ्काररूपं तमः] evā paradravyanā kartr̥utvanā mahā ahaṅkārarūp agnānāndhakār- [ननु उच्चकैः दुर्वारं] ke je atyant durnivār chhe te- [आसंसारतः एव धावति] anādi sansārathī chālyo āve chhe. āchārya kahe chhe keḥ [अहो] aho! [भूतार्थपरिग्रहेण] paramārthanayanun arthāt shuddhadravyārthik abhedranayanun grahaṇ karavāthī [यदि] jo [तत् एकवारं विलयं व्रजेत्] te ek vār paṇ nāsh pāme [तत्] to [ज्ञानधनस्य आत्मनः] gnānaghan ātmāne [भूयः] pharī [बन्धनम् किं भवेत्] bandhan kem thāy? (jīv gnānaghan chhe māṭe yathārtha gnān thayā pachhī gnān kayān jatun rahe? na jāy. ane jo gnān na jāy to pharī agnānathī bandh kayānthī thāy? kadī na thāy.)
bhāvārthaḥ– ahīn tātparya em chhe ke-agnān to anādinun ja chhe parantu paramārthanayanā grahaṇathī, darshanamohano nāsh thaīne, ek vār yathārtha gnān thaīne kṣhāyik samyaktva ūpaje to pharī mithyātva na āve. mithyātva nahi āvatān mithyātvano bandh paṇ na thāy. ane mithyātva gayā pachhī sansāranun bandhan kaī rīte rahe? na ja rahe arthāt mokṣha ja thāy em jāṇavun. pap.
pharīne visheṣhatāthī kahe chheḥ-
shlokārthaḥ– [आत्मा] ātmā to [सदा] sadā [आत्मभावान्] potānā bhāvone [करोति] kare chhe ane [परः] paradravya [परभावान्] paranā bhāvone kare chhe; [हि] kāraṇ ke [आत्मनः भावाः] potānā bhāvo chhe te to [आत्मा एव] pote ja chhe ane [परस्य ते] paranā bhāvo chhe te [परः एव] par ja chhe (e niyam chhe.). pa6.
have pharī pūchhe chhe ke be kriyāno anubhav karanār puruṣh mithyādraṣhṭi kaī rīte chhe? tenun samādhān kare chheḥ-
‘nishchayathī dvikriyāvādīo ātmānā pariṇāmane ane pudgalanā pariṇāmane pote kare chhe em māne chhe tethī teo mithyādraṣhṭi ja chhe evo siddhānt chhe.’
ātmā rāg paṇ kare ane bolavānī bhāṣhānī kriyā paṇ kare em je māne te
PDF/HTML Page 1005 of 4199
single page version
mithyādraṣhṭi chhe. bhāī! satya samajavun hoy tenā māṭe ā nyāyathī -lojīkathī siddha thatī vāt chhe. viṣhayavāsanānā bhāv paṇ jīv kare ane sharīranī avasthā thāy tene paṇ jīv kare em māne chhe paṇ em chhe nahi. shrī mokṣhamārgaprakāshakanā chothā adhikāramān mithyādarshananun svarūp samajāvyun chhe. tyān ati spaṣhṭa kahyun chhe ke-“ jīvane kaṣhāyabhāv thatān sharīranī cheṣhṭā paṇ e kaṣhāyabhāv anusār thaī jāy chhe jem krodhādik thatān rakta netrādi thaī jāy, hāsyādik thatān praphullit vadanādik thaī jāy, ane puruṣhavedādi thatān liṅgakāṭhiṇyādi thaī jāy. have e sarvane ekarūp mānī ā em māne chhe ke-‘e badhān kārya hun karun chhun” ā pramāṇe nishchayathī dvikriyāvādī em māne chhe ke ātmānā pariṇām ane pudgalanā pariṇāmane svayam ātmā kare chhe. paṇ em chhe nahi. māṭe āvun mānanār mithyādraṣhṭi ja chhe evo siddhānt chhe.
have kahe chhe-‘ek dravya vaḍe be dravyanā pariṇām karavāmān āvatā na pratibhāso. jem kumbhār ghaḍānā sambhavane anukūḷ potānā (īchchhārūp ane hastādikanī kriyārūp) vyāpārapariṇāmane-ke je potāthī abhinna chhe ane potāthī abhinna pariṇatimātra kriyāthī karavāmān āve chhe tene-karato pratibhāse chhe, parantu ghaḍo karavānā ahaṅkārathī bharelo hovā chhatān paṇ (te kumbhār) potānā vyāpārane anurūp evā māṭīnā ghaṭ-pariṇāmane -ke je māṭīthī abhinna chhe ane māṭīthī abhinna pariṇatimātra kriyāthī karavāmān āve chhe tene-karato pratibhāsato nathī.’
kumbhār ghaḍānī utpattine anukūḷ chhe. te potānī potāthī abhinna evī rāgādi kriyā kare, paṇ ghaḍānī kriyāne te karī shakato nathī. juo, ā bhedagnānanī vāt chhe. ghaḍo māṭīe karyo chhe. māṭīmān ghaḍo thavāno kāḷ hato, ghaḍānī utpattinī janmakṣhaṇ hatī to ghaḍo māṭīmānthī nīpajyo chhe; kumbhāre temān kāī karyun nathī. strīo shīro banāve, halavo, banāve, sev banāve- tyān loko em kahe chhe ke bāī hoshiyār hoy ene haḷavā hāthe kare to sārun bane. ahīn kahe chhe ke e vāt taddan jūṭhī chhe. are bhāī! sev banī te bāīnā hāthathī banī nathī, pāṭiyāthī banī nathī ane pāṭiyā nīche je khāṭalo hoy enāthī paṇ banī nathī. sev banavānī je kriyā thaī emān kartā, karma, karaṇ, sampradān, apādān ane adhikaraṇ-e chha ye kārak potāmān potānān hoy chhe ane e vaḍe sev banī chhe.
ā chokhā pāke chhe te pāṇīthī pāke chhe em nathī. pāṇī potānī uṣhṇa paryāyane kare ane chokhāne pakavavānī kriyā paṇ kare em banatun nathī. chokhāmān pākavāno kāḷ hato to te potānā kāḷe pākīne taiyār thayā chhe. pāṇīthī chokhā pākayā chhe ja nahi. are, pāṇī to chokhāne aḍayuny nathī.
PDF/HTML Page 1006 of 4199
single page version
prashnaḥ– shun āvī vāt sonagaḍhanā bajāramān chāle?
uttaraḥ– bajāramān na chāle tethī shun? ā to bhagavān ātmānā gharanī vāt chhe ane devādhidev arihant bhagavānanī kahelī chhe. te anusār ahīn spaṣhṭīkaraṇ thāy chhe. ahīn to samay samayamān ātmāmān ane paramāṇumān potapotānī thavāvāḷī paryāyano paradravya kartā nathī, nimitta kartā nathī e vāt siddha kare chhe. ‘hotā svayam jagatapariṇām, gnātādraṣhṭā ātamarām’ em ahīn siddha kare chhe. paranī kriyā thāy teno ātmā kartā nathī ane ātmāmān je kriyā thāy teno par nimitta kartā nathī. āvī vāt chhe.
ghaḍānī paryāy thāy temān kumbhāranā pariṇām anukūḷ chhe. paṇ te ghaḍānā pariṇām potāthī thayā chhe. ghaḍānī paryāy kumbhāranā pariṇāmathī thaī chhe em traṇakāḷamān satya nathī. kahyun ne ke -kumbhār ghaḍo banāvavānā ahaṅkārathī bharelo hovā chhatān tenā vyāpārane anurūp māṭīnā ghaṭ-pariṇām ke je māṭīthī abhinna chhe ane māṭīthī abhinna pariṇatimātra kriyāthī karavāmān āve chhe tene kumbhār kare chhe em pratibhāsatun nathī. ahāhā...! kumbhār ghaḍo kare chhe em pratibhāsatun nathī. nāmun lakhāy tyān ā hoshiyār puruṣh sārā akṣhare nāmun lakhe chhe em pratibhāsatun nathī. bhāī! akṣharanī paryāy akṣharathī potāthī thaī chhe, aṅgulithī nahi, kalamathī nahi ane ātmāthī ya nahi ja nahi. bhagavān! āvo vītarāgano alaukik mārga chhe. koīnī paryāyamān koī anyano adhikār nathī.
bandh adhikāramān tyānsudhī vāt karī chhe ke koī upadesh denār em māne ke mārāthī bījā mokṣha pāme chhe to em mānanār te mūḍh chhe. jīvanā (muktinā) vītarāg pariṇāmano jīv pote kartā chhe. te pariṇām potāthī abhinna chhe ane potāthī abhinna pariṇatimātra kriyāthī karavāmān āve chhe. tene bījāe (upadeshake) karyā chhe em pratibhāsatun nathī em ahīn kahe chhe.
āgaḷ kahe chhe-‘tevī rīte ātmā paṇ agnānane līdhe pudgalakarmarūp pariṇāmane anukūḷ potānā pariṇāmane -ke je potāthī abhinna chhe ane potāthī abhinna pariṇatimātra kriyāthī karavāmān āve chhe tene karato pratibhāso, parantu pudgalanā pariṇāmane karavānā ahaṅkārathī bharelo hovā chhatān paṇ (te ātmā) potānā pariṇāmane anurūp evā pudgalanā pariṇāmane-ke je pudgalathī abhinna chhe ane pudgalathī abhinna pariṇatimātra kriyāthī karavāmān āve chhe tene-karato na pratibhāso.’
jīv potānā rāg pariṇāmane kare chhe. e rāg pudgalakarmanā bandhanamān nimitta chhe. paṇ te pudgalakarmanā pariṇāmane jīv kare chhe em nathī. ahīn kahe chhe ke jīv potānā potāthī abhinna evā rāg pariṇāmane kare chhe em pratibhāso paṇ karmabandhananī
PDF/HTML Page 1007 of 4199
single page version
paryāyane ke je pudgalathī abhinna chhe tene jīv kare chhe em na pratibhāso. ātmā pudgalakarmane bāndhe vā karmano nāsh kare em chhe ja nahi. jīv potānā pariṇāmamān rāgano nāsh karīne vītarāgatā pragaṭ kare te vakhate karmano nāsh thaī jāy chhe, parantu karmanāshanī te kriyā ātmāe karī em nathī.
‘ātmā potānā ja pariṇāmane karato pratibhāso; pudgalanā pariṇāmane karato to kadī na pratibhāso.’ jīv rāganī kriyāne kare chhe, paṇ paranī kriyāne karato nathī. sharīr chāle tyān agnānī māne chhe ke hun sharīrane chalāvun chhun. parantu e tenī viparīt mānyatā chhe. shrī mokṣhamārgaprakāshakanā chothā adhikāramān mithyādarshananun svarūp kahyun chhe. tyān lakhyun chhe ke -“ jīvanā gnānādik vā krodhādikanī adhikatā-hīnatārūp avasthāo thāy chhe tathā pudgal paramāṇuonī varṇādi palaṭāvārūp avasthāo thāy chhe-te sarvane potānī avasthā mānī temān ‘ā mārī avasthā chhe’ evī mamakārabuddhi kare chhe vaḷī jīvane ane sharīrane nimittanaimittik sambandh chhe tenāthī je kriyā thāy chhe tene potānī māne chhe. potāno svabhāv darshan-gnān chhe, tenī pravr̥uttine nimittamātra sharīranān aṅgarūp sparshanādik dravya īndriyo chhe. have ā jīv te sarvane ekarūp mānī em māne chhe ke-hāth vagere sparsha vaḍe men sparshyun, jībh vaḍe men chākhyun, nāsikā vaḍe men sūghyun, netra vaḍe men dīṭhun, kān vaḍe men sāmbhaḷyun!” ītyādi agnānīnī viparīt mānyatā chhe.
sharīranī kriyā, khāvāpīvānī kriyā je thāy te jaḍanī kriyā jaḍathī thāy chhe. āṅkh ām maṭakun māre te badhī jaḍanī kriyā jaḍathī thāy chhe. parantu agnānī māne chhe ke te kriyā mārāthī thāy chhe. tenī ā mānyatā jūṭh chhe. jībh, kān ādi īndriyo jaḍ chhe. jībhathī svād chākhyo ane kānathī sāmbhaḷyun em māne te agnān chhe, mithyādarshan chhe, kemake īndriyothī te jāṇato nathī, gnānanī paryāyathī jāṇe chhe. jāṇavun chhe te jīvanī gnānaparyāyathī chhe. īndriyo vaḍe hun jāṇun chhun em māne te mithyātva chhe. īndriyo nimitta chhe, paṇ nimittano artha shun? paramān kānīn kare enun nām nimitta chhe. ahā! vītarāgano mārga bahu sūkṣhma chhe!
prashnaḥ– āvun koṇ māne?
uttaraḥ– māne, na māne; paṇ vastusthiti ā ja chhe. jene samyaksvarūpanī jignāsā chhe te avashya mānashe. sharīrathī strīnā sharīrane men sparsha karyo em māne paṇ e to jaḍanī kriyā chhe; jāṇanār to tyān ātmā chhe, jaḍ īndriy nahi. bhāī! samaye samaye jīvane mithyātvabhāv kem thāy chhe enī ā vāt chhe. sugandhane jāṇe chhe tyān māne chhe ke nāsikā vaḍe men sūṅghyun. paṇ ā sharīr ane īndriyo to jaḍ chhe, māṭī chhe. shun
PDF/HTML Page 1008 of 4199
single page version
enāthī te jāṇe chhe? nā, ātmā gnānathī jāṇe chhe; sharīr ke īndriyothī jāṇato nathī. are bhāī! jaḍ ane chetananā bannenā svabhāv pragaṭ bhinna chhe chhatān agnānī māne chhe ke nāk vaḍe men sūṅghyun, paṇ e jūṭhun chhe. vaḷī dravyaman tathā gnānane ekarūp mānī em māne chhe ke men ‘man vaḍe jāṇyun,’ paṇ smaraṇ to gnānanī paryāy chhe. te kāī jaḍ manathī thatī nathī. vaḷī potāne bolavānī īchchhā thāy tyāre potānā pradeshone jem bolavānun bane tem halāve chhe tyāre ekakṣhetrāvagāh sambandhathī sharīranun aṅg paṇ hālatān bhāṣhāvargaṇārūp pudgalo vachanarūp pariṇame chhe; e badhāne ekarūp mānī ā em māne chhe ke ‘hun bolun chhun.’ paṇ ā badhun enun agnān chhe.
are! agnānīne ā chovīs kalākanī bimārī chhe. ātmasiddhimān āve chhe ke-
sūkṣhma vāt chhe, bhāī! lokone bahāranī jaḍanī kriyāmān potānun kartāpaṇun bhāse chhe te rog chhe, bimārī chhe. te svarūpanī samajaṇ vaḍe ja dūr karī shakāy chhe.
tyāre koī to vaḷī em kahe chhe ke- parano kartā na māne te digambar nathī. are bhāī! tun shun kahe chhe? em na hoy, bhāī! jīv parano kartā traṇ kāḷamān nathī em ahīn shreṣhṭha digambarāchārya siddha kare chhe. samyakdraṣhṭi chakravartīne chha khaṇḍanun rājya hoy chhe, chhannu hajār rāṇīo hoy chhe. paṇ e to māne chhe ke rāgano ek kaṇ paṇ māro nathī. to bahāranā jaḍ rajakaṇanī kriyā mārī e vāt prabhu? kayān kahī? shreṇīk rājā, bharat chakravartī kṣhāyik samakitī hatā. te em mānatā ke hun paranī kriyāno jāṇanāro chhun, hun teno kartā nathī. parano kartā māne to be dravyonī ekatābuddhi thaī jāy chhe te moṭī mūḷamān ja bhūl chhe.
ek ne ek traṇ-em kahe to te mūḷamān bhūl chhe. pachhī e bhūl āgaḷ badhe vistare chhe. tem jaḍakarmano hun kartā ane sharīrādi paradravyanī kriyā hun karun chhun em je māne tene be dravyanī ekatābuddhinī mūḷamān bhūl chhe. te mithyādarshan chhe, duḥkhano panth chhe. bhāī! samyagdarshan koī apūrva chīj chhe. samyagdarshan thāy tene bhavano ant āvī jāy chhe. anādi mithyātvanī gāṇṭh toḍīne jeṇe parathī bhinna gnātāsvarūp bhagavān ātmānā atīndriy ānandano anubhav karyo chhe te sukhanā-mokṣhanā panthe paḍayā chhe. e sivāy ā kārakhānān je chāle, vepāranī moṭī peḍhīo chāle-ītyādi badhī jaḍanī kriyā thāy te hun karun chhun em je māne te mithyādraṣhṭi chhe, te bhavanā panthe chhe, duḥkhanā panthe chhe.
mokṣhamārgaprakāshakanā chothā adhikāramān bahu saras vāt karī chhe. tyān kahyun chhe- “ sharīrano sanyog thavā ane chhūṭavāthī janma-maraṇ hoy chhe-tene potānān janma-maraṇ
PDF/HTML Page 1009 of 4199
single page version
mānī ‘hun upajyo, hun marīsh’ em māne chhe. vaḷī sharīranī ja apekṣhāe anya jīvothī sambandh māne chhe. jemake -jenāthī sharīr nīpajyun tene potānān māt-pitā māne chhe, sharīrane ramāḍe tene potānī ramaṇī māne chhe. sharīr vaḍe nīpajyān tene potānān dīkarā-dīkarī māne chhe, sharīrane je upakārak chhe tene potāno mitra māne chhe tathā sharīranun būrun kare tene potāno shatru māne chhe. ītyādirūp tenī mānyatā hoy chhe. ghaṇun shun kahīe? harakoī prakār vaḍe potāne ane sharīrane te ekarūp ja māne chhe.” ānāthī judī ja vāt tyān pravachanasāramān charaṇānuyog adhikāramān āve chhe. dīkṣhā māṭe taiyār thayelo vairāgyaprāpta samakitī em kahe chhe-“aho ā puruṣhanā sharīranī jananīnā ātmā! ā puruṣhano ātmā tamārāthī janit nathī em nishchayathī tame jāṇo. tethī ā ātmāne tame chhoḍo. jene gnānajyoti pragaṭ thaī chhe evo ā ātmā āje ātmārūpī je potāno anādi janak tenī pāse jāy chhe. aho ā puruṣhanā sharīranī ramaṇīnā ātmā! ā puruṣhanā ātmāne tun ramāḍato nathī em nishchayathī tun jāṇ. tethī ā ātmāne tun chhoḍ. jene gnānajyoti pragaṭ thaī chhe evo ā ātmā āje svānubhūtirūp je potānī anādi ramaṇī tenī pāse jāy chhe.” āvo samakitī ane mithyādraṣhṭinī mānyatāmān āsamān-jamīn jeṭalo pharak chhe.
koī makānamān pāñch-pachīs varas rahe to agnānī mānavā lāge ke ā mārun makān chhe. te men banāvyun chhe. tenī vr̥utti makānanā ākāre thaī jāy chhe. paṇ bhāī! makān koṇ banāve? ā āgamamandir banyun te koṇe banāvyun? e to pudgaloe banāvyun chhe. sansthāno vahivaṭ chāle to kahe ke mārāthī chāle chhe; paṇ em chhe nahi. e to badhī bolavānī kathanapaddhati chhe. sansthāno vahivaṭ chāle te ātmā karato nathī. ātmā tenun gnān kare, paṇ tyān jaḍanī kriyā je thāy tene ātmā karato nathī. gnānī paradravyane antaramān potānun mānatā nathī. samakitīne chha khaṇḍanā rājyano bahāramān sanyog hoy paṇ e rājyano hun svāmī chhun em te mānatā nathī. pahelān 73mī gāthāmān āvī gayun ke vikalpa dvārā paṇ evo nirṇay kar ke rāgadveṣhano hun svāmī nathī. rāganā svāmīpaṇe sadā nahi pariṇamanāro evo hun nirmam chhun. bhaviṣhyamān rāg thashe, paṇ enā svāmīpaṇe pariṇamanāro hun nathī. hun to nirmam chhun. strīno svāmī, makānano svāmī, rājyano svāmī hun nathī; gnānī ām samaje chhe. bahu sampatti hoy te lakhapati kahevāy chhe ne. to shun ātmā lakhapati eṭale jaḍano pati chhe? jem bhensano pati pāḍo hoy tem jaḍano pati jaḍ hoy chhe. bāpu! ātmā jaḍano svāmī nathī. puṇyano svāmī potāne māne te paṇ jaḍ chhe. 47 shaktiomān chhellī svasvāmī sambandharūp shakti chhe. dharmī māne chhe ke hun to mārā shuddha dravya-guṇ ane nirmaḷ paryāyano svāmī chhun ane temārun sva chhe. rāgano svāmī thāy,
PDF/HTML Page 1010 of 4199
single page version
patnīno svāmī thāy, rājyano svāmī thāy, sansthāno svāmī thāy e badhā mithyādraṣhṭi chhe. tathā bolavānī, chālavānī, khāvānī, pīvānī, haravā-pharavānī ītyādi sharīranī anek kriyāo thāy tyān je sharīranī kriyāne ane potāne ek māne chhe te mithyādraṣhṭi chhe.
ātmānī ane pudgalanī-bannenī kriyā ek ātmā ja kare chhe em mānanārā mithyādraṣhṭi chhe. jaḍ-chetananī ek kriyā hoy to sarva dravyo palaṭī javāthī sarvano lop thaī jāy-e moṭo doṣh ūpaje. ātmānā pariṇām ane sharīr, man, vāṇī, paisānā pariṇām jo ek hoy to sarva dravyo palaṭī javāthī sarvano lop thaī jāy. mārun astitva parathī ane paranun astitva mārāthī-em hoy to badhān dravyono lop thaī jāy e moṭo doṣh upaje. māṭe em chhe nahi em yathārtha svīkāravun.
have ā ja arthanā samarthananun kaḷasharūp kāvya kahe chheḥ-
‘यः परिणमति सः कर्ता’ je pariṇame chhe te kartā chhe, ‘यः परिणामः भवेत् तत् कर्म’ (pariṇamanāranun) je pariṇām chhe te karma chhe. je dravya pariṇaman karanār chhe te pariṇāmanun kartā chhe. jaḍanā pariṇāmano kartā jaḍ chhe. khāvāpīvānā pariṇamananī kriyānun kartā jaḍ dravya chhe. pariṇame te kartā chhe. ā āṅgaḷī hale te kriyā pudgalanī chhe. teno ādhār ātmā nathī. potānā dravya-guṇ-paryāyano ādhār potāno ātmā chhe. paranā pariṇāmano ādhār te te paramāṇu chhe. dehano ādhār ātmā chhe em māne te jūṭhun chhe. loko kahe chhe ke jīv chhe tyān sudhī sharīr chāle. paṇ ahīn kahe chhe ke sharīrane jīvano ādhār nathī. sharīr sharīranā ādhāre chhe; ātmānā ādhāre sharīr nathī. bhāī! ātmā paranun kārya nathī tem ātmā paranā pariṇāmano kartā nathī, kāraṇ ke je pariṇame te kartā chhe.
duniyā āvun māne chhe ke hoshiyār māṇas dukānanā thaḍe bese to vepār-dhandhā sārā chāle chhe. ahīn kahe chhe ke vepāranī kriyā thāy teno kartā ātmā nathī, kemake ātmā vepāranī kriyārūp pariṇamato nathī. relvemān mālanān vegan āve tyān mālanān rajakaṇo potānī kriyāvatī shaktithī kārya kare chhe. relanā ḍabānā kāraṇe te māl āvyo chhe em nathī. mālanī kriyā mālamān ane ḍabānī kriyā ḍabāmān potapotānā kāraṇe svatantra thāy chhe. ātmā to teno jāṇanār chhe, kartā nathī. te paṇ kharekhar parane jāṇato nathī paṇ parasambandhīnun potānun gnān thayun tene jāṇe chhe. samayasār gāthā 7pamān āvī gayun ke rāg thāy tenun je gnān thayun te gnān rāganun nathī paṇ te gnān potānun chhe. ātmā potāne jāṇe chhe. tyān sāme jevī chīj chhe tevun ahīn gnān thayun te gnān potāthī thayun chhe. rāg ane sharīr chhe to tenā kāraṇe gnān thayun chhe em nathī. te chīj sambandhīnā gnānanī
PDF/HTML Page 1011 of 4199
single page version
utpatti kāḷamān ātmā gnānanā svaparaprakāshak svabhāvanā kāraṇe parane paṇ jāṇe chhe gnānamān parane prakāshavānun sāmarthya parane laīne nathī.
ahīn kahe chhe ke je pariṇame chhe te kartā chhe. ā sharīr pariṇamit thāy teno kartā sharīr chhe. par jīvanī dayā pāḷavānā bhāv thāy te jīvanun pariṇaman chhe ane teno kartā jīv chhe. ane te dayānā pariṇām karma chhe.
pariṇame te kartā chhe ane pariṇām karma chhe; karma eṭale kārya chhe. ‘तु’ ane ‘या परिणति सा क्रिया’ je pariṇati chhe te kriyā chhe. prathamanī paryāy palaṭīne vartamān paryāy thaī te kriyā chhe. ‘त्रयम् अपि’ e traṇey ‘वस्तुतया भिन्नम् न’ vastupaṇe bhinna nathī. paryāyadraṣhṭithī traṇ bhed paḍe chhe, vastupaṇe bhed nathī. samayasār kaḷashaṭīkānā 49mā shlokamān to em kahyun chhe ke dravya kartā ane tenā pariṇām e tenun karma e paṇ upachārathī chhe. ane dravya parano kartā to upachārathī paṇ nathī. , vyavahārathī paṇ nathī. potānā gnān pariṇām te kārya ane teno kartā ātmā evo bhed upachār chhe. nishchayathī to pariṇām ane pariṇāmī abhed chhe.
ahīn to parathī bhinna pāḍavānī vāt chhe eṭale em kahyun ke je pariṇame chhe te kartā ane je pariṇām chhe te karma chhe. kharekhar to je pariṇame chhe te paryāy chhe, dravya tenun kartā nathī. pariṇatino kartā pariṇati pote chhe, kemake ek samayamān je pariṇati thaī te potānā ṣhaṭkārakathī thaī chhe. pariṇati thaī te dravya-guṇanā ālambanathī thaī nathī, paranā ālambanathī paṇ thaī nathī. shuddha pariṇati ho ke ashuddha pariṇati ho, te samay samayanā potānā ṣhaṭkārakathī thāy chhe. te kriyānun kāraṇ dravya nathī. pariṇatinun upādān kāraṇ pariṇati pote chhe; pariṇati dhruvathī thai chhe em nathī. pariṇati pariṇatithī thaī chhe.
ahā! pariṇame te kartā, pariṇām te karma ane pariṇati te kriyā-em traṇ bhed pāḍavā te upachār chhe. tyāre loko vrat, tap, bhakti ane brahmacharya pāḷavun emān dharma māne chhe, parantu e mānyatā to mithyātva chhe. vratādi chhe te āsrav chhe. āsravanun pālan karavun te mithyātva chhe. rāgane pāḷavo-rāganī rakṣhā karavī te mithyātva chhe. vartamānamān ā badhī khūb gaḍabaḍ chāle chhe. paṇ bhāī! tattva to ā chhe. pariṇati te kriyā, pariṇame te kartā ane pariṇām te karma- e traṇey vastu chhe, vastuthī bhinna nathī.
paranun kārya potāthī thāy ane potānun kārya parathī thāy e vastusvarūp nathī. kahe chhe ne ke kheḍūto khetīnān kām kare chhe; paṇ em chhe nahi. khetīnān kām to enā kāraṇe thāy chhe, jīvathī te thatān nathī. khetīnī pedāsh jīv kare chhe em chhe ja nahi. ātmāmān ānandanī utpatti thāy te ātmānī pedāsh chhe. khetīnī pedāsh koṇ kare? khetīnī pedāsh hun karun chhun em māne te mithyādraṣhṭi chhe, e duḥkhanā bhāv chhe.
PDF/HTML Page 1012 of 4199
single page version
‘dravyadraṣhṭie pariṇām ane pariṇāmī abhed chhe, ane paryāyadraṣhṭie bhed chhe. shuddha pariṇām ho ke ashuddha pariṇām ho, rāganā pariṇām ho ke arāganā pariṇām ho, dravyadraṣhṭithī pariṇām ane pariṇāmī abhed chhe, ane paryāyadraṣhṭithī bhed chhe.
shrī pañchāstikāyanī gāthā 1pamān āve chhe ke gnān, darshan, chāritra, ānand ādi badhā guṇo dhruv chhe, parantu paryāyadraṣhṭie guṇo pariṇame chhe em kahevāy chhe. dravyadraṣhṭithī guṇ guṇamān dhruv chhe ane paryāyadraṣhṭithī guṇ pariṇame chhe. ā badhān paḍakhāne jāṇī yathārtha nirṇay vaḍe paryāyabuddhi chhoḍīne dravyabuddhi kare to kṣhaṇamān samyagdarshan pragaṭ thāy chhe. paryāyabuddhi chhe te mithyādraṣhṭi chhe. pravachanasār gāthā 93mān kahyun chhe ke –‘पज्जयमूढा हि परसमया’ paryāyamūḍh jīvo parasamay chhe.
tyāre koī vāndho le chhe ke paryāy to potānī chhe. tene māne te mūḍh kem kahevāy? tene kahe chhe- are bhāī! ek samayanī paryāyane potānun svarūp māne te parasamay chhe kemake paryāy jeṭalo ja trikāḷī ātmā nathī. paryāy jeṭalo ātmāne māne ane trikāḷī dravyane na māne te paryāyamān mūḍh chhe, te parasamay chhe, mithyādraṣhṭi chhe. samakitī jīvanī prashansā karatān nāṭak samayasāramān banārasīdās kahe chhe ke-
samakitīne paryāyabuddhi hotī nathī. dharmātmā to svarūpanā lakṣhanā lakṣhapati chhe. dhanādi sampattinā svāmī lakhapati e vāt nahi. nij chaitanyasvarūp lakṣhmīnun jene lakṣha chhe te lakṣhapati chhe. ajāchī lakṣhapati chhe eṭale parathī potānun kārya thāy em mānatā nathī. ahāhā..! gr̥uhasthāshramamān rahelā samakitī āvā hoy chhe. munipaṇānī to shī vāt! aho munipaṇun! dhanya kṣhaṇ! dhanya avatār! munipaṇun e to sākṣhāt chāritranī ānandadashā! loko samyagdarshan vinā vratādi grahīne chāritra māne chhe, paṇ emārga nathī.
ahīn kahe chhe-dravyadraṣhṭie pariṇām ane pariṇāmī abhed chhe ane paryāyadraṣhṭie bhed chhe. ‘bhedadraṣhṭithī to kartā, karma ane kriyā traṇ kahevāmān āve chhe paṇ ahīn
PDF/HTML Page 1013 of 4199
single page version
abhedadraṣhṭithī paramārtha kahyo chhe ke kartā karma ane kriyā -traṇey ek dravyanī abhinna avasthāo chhe, pradeshabhedarūp judī vastuo nathī.’ paranā pradesh bhinna chhe ahīn e apekṣhāe kathan chhe. nishchayathī paryāyanā pradesh bhinna kahevāmān āve chhe. ahīn to paranā pradeshathī potānā pradesh bhinna siddha karavānī vāt chhe.
nishchayathī to paryāyanun kṣhetra bhinna chhe ane dhruv dravyanun kṣhetra bhinna chhe. jeṭalā kṣhetrathī paryāy ūṭhe chhe eṭalun kṣhetra dhruvathī bhinna gaṇavāmān āvyun chhe. bahu sūkṣhma vāt chhe, bhāī! potānī kevaḷagnānanī paryāy, potānī samyagdarshananī paryāyanun kṣhetra dravyanā kṣhetrathī bhinna chhe. be vachche bhed chhe. dravyano dharma ane paryāyano dharma banne bhinna chhe, svatantra chhe. samayasāranā samvar adhikāramān kahyun chhe ke- vikalpanun kṣhetra bhinna chhe ane svabhāvanun kṣhetra bhinna chhe. vikalpa chīj bhinna chhe ane bhagavān ātmā bhinna chhe. tyān to eṭalī vāt chhe paṇ bīje em vāt āve chhe ke nirmaḷ pariṇatinun kṣhetra bhinna, tenī shakti bhinna; paryāyano kartā paryāy, karma paryāy, sādhan paryāy ane teno ādhār paṇ te paryāy. aho! āvun ati sūkṣhma bhedagnānanun svarūp chhe.
samayasār kaḷash 131 mān kahyun chhe ke-
je koī siddha thayā chhe te bhedavignānathī siddha thayā chhe; je koī bandhāyā chhe te enā ja abhāvathī bandhāyā chhe. bhedagnānanā abhāvathī bandhāyā chhe em kahyun chhe paṇ karmanā kāraṇe bandhāyā chhe em nathī kahyun. tem vyavahāranā rāgathī siddhapad pāmyā chhe em nathī paṇ enāthī bhinnapaṇānun bhedagnān karīne mukti pāmyā chhe.
lokone satya vāt sāmbhaḷavā maḷī nathī eṭale ‘chor koṭavāḷane daṇḍe’ e nyāye satya vātane jūṭhī ṭharāvavā lāgyā chhe; shun thāy? ahīn kahe chhe ke -agnānabhāve vikāranā pariṇāmano kartā ātmā chhe ane gnānabhāve samyagdarshanādi nirmaḷ paryāyano kartā ātmā chhe. kartā ane karma be bhinna pāḍavā te bhedakathan chhe, upachār chhe. paryāyano kartā ātmā ane paryāy enun karma em bhed karavo te upachār chhe. ātmā rāgano kartā ane parano kartā-e to kayāny rahī gayun. bhāī! āvo bhedagnānano ati sūkṣhma mārga chhe.
ahāhā...! e bhedagnānanun phaḷ shun? to kahe chhe anant gnān ane anant ānand paryāyamān pragaṭe te enun phaḷ chhe. shrīmade kahyun chhe ne ke-
bhedagnānanā phaḷamān sādi, anantakāḷ jīv anant sukh-samādhidashāmān raheshe.
PDF/HTML Page 1014 of 4199
single page version
bhūtakāḷathī bhaviṣhyano kāḷ anantaguṇo adhik chhe. te anantakāḷ paryant jīv anant sukhamān samādhistha raheshe e bhedagnānanun phaḷ chhe. aho bhedagnān!
prashnaḥ– vyavahārane muktinun sādhan kahyun chhe ne?
uttaraḥ– hā, paṇ e upachārathī kahyun chhe. ane te kathan agnānīnā rāgane lāgu paḍatun nathī. jene nishchayanā bhānapūrvak abhedaratnatray pragaṭ thayel chhe te gnānīne je bhedaratnatrayano vikalpa sahacharapaṇe chhe tene ārop āpīne vyavahārathī sādhan kahyo chhe. bhedaratnatrayanā rāgano abhāv karīne mukti pāmashe e apekṣhāe tene paramparā kāraṇ kahyun chhe. bākī vyavahārathī paramparā mukti thashe e vyavahāranayanun kathan chhe ane te asatyārtha chhe.
muktinun sākṣhāt kāraṇ to abhedaratnatray chhe kemake abhedaratnatrayanī paryāyano vyay thaī kevaḷagnānanī paryāy utpanna thāy chhe. kharekhar to abhedaratnatrayathī kevaḷagnān thayun em kahevun e paṇ vyavahār chhe. tathā trikāḷī shuddha dravyane tenun kāraṇ kahevun e paṇ upachār chhe. kevaḷagnānanī paryāyanun vāstavik kāraṇ kevaḷagnānanī paryāy ja chhe, dravya-guṇ nahi, pūrvanī abhedaratnatrayanī paryāy paṇ nahi ane bhedaratnatrayano rāg paṇ nahi. bahu jhīṇī vāt, prabhu! bharatakṣhetramān bhagavānanī gerahājarī chhe ane loko vyavahārathī dharma thāy em mānavā lāgyā chhe. shun thāy bhāī? santono ane vītarāgano e abhiprāy nathī.
ahīn kahe chhe-kartā, karma kriyā-traṇey ek dravyanī abhinna avasthāo chhe, pradeshabhedarūp judī vastu nathī. asaṅkhya pradeshamān paryāy utpanna thāy chhe, pradeshabhed nathī. bīje em āve chhe ke paryāyanun kṣhetra bhinna ane dhruvanun kṣhetra bhinna chhe. e to dravya-paryāyanī paraspar bhinnatānī vāt chhe. dharma ane dharmī banne nirapekṣha chhe em siddha karavānī vāt chhe. parantu ahīn to svadravya-paradravyanī bhinnatānī vāt chhe. dravyanā pariṇām dravyathī abhinna chhe, paradravyathī bhinna chhe; paradravya emān kāī karatun nathī.
nimittanā, vyavahāranā ane kramabaddhaparyāyanā lokone vāndhā chhe paṇ kramabaddhaparyāy e to vastunī sthiti chhe. ek pachhī ek je samaye je paryāy thavānī hoy temān dravya paṇ pheraphār karī shakatun nathī. kramabaddhaparyāy thāy tene dravya jāṇe paṇ temān pheraphār dravya karī shakatun nathī. ātmā anant shaktiono piṇḍ chhe. shaktivān dravya shuddha chhe, tenā guṇo shuddha chhe. ane tenī draṣhṭi thatān paryāy paṇ kramasar nirmaḷ pariṇame chhe. shaktinā varṇanamān vikārī pariṇāmanī vāt nathī kemake ashuddhatā thāy evī dravyamān koī shakti ja nathī. guṇo akrame varte chhe ane paryāyo krame varte chhe. shaktivān dravyanī jene draṣhṭi thāy tene nirmaḷ paryāyo kramasar ek pachhī ek thayā ja kare chhe.
ahīn em kahe chhe ke kartā, karma, kriyā-traṇeyanā pradesho abhinna chhe, te traṇ pradeshabhedarūp judī vastuo nathī. ā pramāṇe paradravyathī bhinnatā kahī.
PDF/HTML Page 1015 of 4199
single page version
pharī paṇ kahe chhe keḥ-
‘एकः परिणमति सदा’ vastu ek ja sadā pariṇame chhe, ‘एकस्य सदा परिणामः जायते’ ekanā ja sadā pariṇām thāy chhe arthāt ek avasthāthī anya avasthā ekanī ja thāy chhe. ane ‘एकस्य परिणतिः स्यात्’ ekanī ja pariṇati-kriyā thāy chhe; ‘यत’ kāraṇ ke‘एकम् अनेकम् न स्यात्’ ek dravya anek dravyarūp thāy nahi.
‘ek vastunā anek paryāyo thāy chhe; temane pariṇām paṇ kahevāy chhe ane avasthā paṇ kahevāy chhe.’
pratyek ātmā ane pratyek paramāṇu samayasamayamān anek paryāyayukta chhe. eṭale ke pratyek dravya potānī anek paryāyathī yukta chhe. māṭe anya dravya tenī paryāy kare em nathī. pratyek dravyamān anant guṇo chhe. tethī ek samayamān tenī paryāyo paṇ anant hoy chhe. māṭe anant paryāyarahit koī dravya hotun nathī. jem ātmadravya anek paryāyayukta chhe tem anya dravya paṇ anek paryāyayukta chhe. to pachhī anek paryāyayukta bījā dravyanī paryāyane ātmā kem kare?
dravya anek paryāyayukta hoy chhe. tene pariṇām paṇ kahe chhe. ātmā potānī paryāy prasiddha kare tene pariṇām kahevāy chhe. ahīn sansār paryāyanī ja vāt nathī. darek ātmā shuddha ke ashuddha anant paryāyayukta hoy chhe. ashuddha vakhate potānī ashuddha anant paryāyayukta ātmā hoy chhe. to te ashuddha paryāyane anya dravya kem kare?
paryāyane avasthā paṇ kahe chhe. pratyek dravya potānā anant guṇanī avasthārūpe pariṇaman kare chhe. paryāyane pariṇām paṇ kahe chhe, avasthā paṇ kahe chhe. have kahe chhe- ‘teo sañgnā, saṅkhyā lakṣhaṇ, prayojanādikathī judā judā pratibhāse chhe topaṇ ek vastu ja chhe, judā nathī.; evo ja bhedābhedasvarūp vastuno svabhāv chhe.’
dravyanun nām ane paryāyanun nām judun chhe māṭe sañgnābhede bhed chhe. dravya ek ane paryāy anek-em saṅkhyābhed chhe. dravya trikāḷ rahe chhe ane paryāy ek samay, māṭe lakṣhaṇabhed chhe. ane dravya-paryāyanun prayojan bhinna chhe, māṭe prayojanathī paṇ bhed chhe. topaṇ ek vastu ja chhe. dravyaparyāy ek vastu ja chhe. evo ja bhedābhedasvarūp vastuno svabhāv chhe. ātmā abhedasvarūp chhe em shāstramān āve chhe. ahīn bhedābhed svarūp līdhun chhe.
PDF/HTML Page 1016 of 4199
single page version
samayasāranī sātamī gāthāmān līdhun chhe ke vastu bhedābhedasvarūp chhe. samajāvavāmān je bhed paḍe chhe te andar bhed chhe. parathī bhinna pāḍavānī apekṣhāe abhed kahevāy paṇ vastumān guṇ ane paryāyano bhed chhe. abhedanī draṣhṭie dravya-guṇ-paryāy abhed chhe. bhedathī juo to traṇano bhed chhe. vastu bhedābhedasvarūp chhe. kaī apekṣhāe kathan chhe te yathārtha jāṇavun joīe. ekānte abhed kaho to guṇ-paryāyano bhed siddha nahi thāy ane ekānt bhed kaho to abhed siddha nahi thāy. māṭe bhedābhedasvarūp vastuno svabhāv chhe. sātamī gāthānā bhāvārthamān chhelle kahyun chhe ke- “vītarāg thayā bād bhedābhedarūp vastuno gnātā thaī jāy chhe.”
vaḷī tyān kahyun chhe-“ahīn koī kahe ke paryāy paṇ dravyanā ja bhed chhe, avastu to nathī; to tene vyavahār kem kahī shakāy? tenun samādhānaḥ- e to kharun chhe paṇ ahīn dravyadraṣhṭithī abhedane pradhān karī upadesh chhe. abhedadraṣhṭimān bhedane gauṇ kahevāthī ja abhed sārī rīte mālūm paḍī shake chhe, tethī bhedane gauṇ karīne bhedane tene vyavahār kahyo chhe. ahīn evo abhiprāy chhe ke bhedadraṣhṭimān nirvikalpa dashā nathī thatī ane sarāgīne vikalpa rahyā kare chhe; māṭe jyān sudhī rāgādik maṭe nahi tyān sudhī bhedane gauṇ karī abhedarūp nirvikalpa anubhav karāvavāmān āvyo chhe.”
juo ā ekānt! ekānt abhed e ja samyagdarshanano viṣhay chhe. anekānt lakṣhamān hovā chhatān samyak ekānt je trikāḷ shuddha dravya abhed ekarūp akhaṇḍānandarūp chaitanya bhagavān chhe e ja draṣhṭino viṣhay chhe. samayasāranī 14 mī gāthāmān paṇ samyak ekāntanun kathan āve chhe ke- “je pote ekānt bodharūp (gnānarūp) chhe evā jīvasvabhāvanī samīp jaīne anubhav karatān sanyuktapaṇun abhūtārtha chhe-asatyārtha chhe.” ekānt gnāyakasvarūp bhagavān ātmānī draṣhṭi thayā vinā samyagdarshan thatun nathī. anekānt upar draṣhṭi rahe eṭale ke dravya ane paryāy banne upar draṣhṭi rahe to samyagdarshan na thāy.
vastu abhed chhe em vāt āve te apekṣhāthī kathan chhe. parathī bhed chhe māṭe potānī apekṣhāe abhed kahyuun chhe. tyān sātamī gāthāmān to em kahyun ke abhed je trikāḷī vastu chhe temān paryāy nathī, gnān nathī, darshan nathī, chāritra nathī, bhed vyavahār paṇ nathī. e to abhedanī draṣhṭi karāvavānā prayojanathī paryāyādi nathī em kahyun chhe. vastu to bhedābhedasvarūp chhe. vītarāg thayā bād bhedābhedano gnātā thaī jāy chhe. tyāre dravyane jāṇe chhe, paryāyane paṇ jāṇe chhe. paṇ jyān sudhī rāgādik maṭe nahi tyān sudhī bhedane gauṇ karīne abhedarūp nirvikalpa anubhav karāvavāmān āvyo chhe.
rāgī prāṇīne bhed upar lakṣha jāy to rāg ja thāy. bhedanun gnān to kevaḷagnānīne paṇ chhe. kevaḷī bhagavān bhed-abhed badhun jāṇe chhe. bhedane jāṇavun te rāganun kāraṇ nathī, paṇ rāgī prāṇīne bhedanun lakṣha thatān rāg thāy chhe.
PDF/HTML Page 1017 of 4199
single page version
abhedadraṣhṭimān bhed mālūm paḍato nathī māṭe abhedanī draṣhṭimān bhed nathī em kahyun chhe. andar guṇ-paryāyano bhed chhe to kharo, paṇ abhedanī draṣhṭimān bhed mālūm paḍato nathī. māṭe bhedane gauṇ karīne-abhāv karīne nahi -vyavahār kahel chhe. ekānt ane anekāntanā bhāre goṭā ūṭhayā chhe. ahīn to abhedadraṣhṭi karāvavā ekānt bhaṇī laī jāy chhe. paryāy ane bhedanun lakṣha chhoḍāvavā bhedane gauṇ karī abhūtārtha kahel chhe.
tyāre koī kahe ke bhedadraṣhṭithī abhedadraṣhṭi thāy ane abhedanī draṣhṭithī paṇ abhedanun lakṣha thāy em anekānt karavun joīe. tene kahe chhe ke bhāī! evun anekāntanun svarūp nathī. bhedadraṣhṭimān nirvikalpa dashā thatī nathī. sarāgīne bhedanā lakṣhe vikalpa thāy chhe. bhedane jāṇavāthī rāg thāy em nahi. paṇ sarāgī prāṇī chhe tene bhed upar lakṣha jāy to rāg thāy chhe. tethī nirvikalpa dashā karāvavā māṭe trikāḷī abhed ekarūp chījanī draṣhṭi karo em samyak ekānt kahyun chhe.
abhedadraṣhṭithī samyagdarshan thāy ane bhedadraṣhṭithī na thāy enun nām anekānt chhe. lokoe ekānt-anekāntane samajyā vinā moṭī gaḍabaḍ karī dīdhī chhe. jene samyagdarshan pragaṭ karavun hoy teṇe abhed upar draṣhṭi mūkavī joīe. bhed ane paryāy hovā chhatān ekānt abhedanī draṣhṭi karavāthī samyagdarshan pragaṭ thāy chhe. kathañchit bhedanā lakṣhathī ane kathañchit abhedanā lakṣhathī samyagdarshan thāy em chhe ja nahi. e anekānt nathī, e to phudaḍīvād chhe.
juo, shun kahyun? vastunun svarūp to bhedābhed chhe. vītarāg thayā pachhī abhedane jāṇe, bhedane paṇ jāṇe. paṇ sarāgī prāṇīne bhed upar lakṣha jāy to rāg thāy chhe. māṭe bhedane gauṇ karīne ek abhed upar draṣhṭi sthāpit karavī. āvo ja vītarāgano mārga chhe. shrīmad rājachandrajīe paṇ kahyun chhe ke-anekānt paṇ samyak ekānt evā nijapadanī prāpti sivāy anya hetue upakārī nathī. bhāī! andar trikāḷī shuddha abhed chīj paḍī chhe. enā upar draṣhṭi āpyā vinā koī vratādinā vikalpathī, rāgathī, bhedathī ke nimittathī samyagdarshan pragaṭ thāy em traṇakāḷamān banatun nathī. vaḷī shrīmad kahe chhe -
anekāntadraṣhṭiyukta ekāntanī je sevā kare chhe eṭale ke paryāyādi bhedanun gnān karīne je abhedanun sevan kare chhe te samyakpaṇe sarvathī sarva prakāre hun bhinna chhun em jāṇe chhe. ek kevaḷ shuddha chaitanyasvarūpamātra ekānt shuddha anubhavarūp hun chhun, hun ekānt shuddha ānandasvarūp chhun. juo, duḥkh chhe, ashuddhatā chhe e vāt karī nathī. samyagdarshanamān samyak ekānt hoy chhe. ahāhā..! achintya sukh paramotkr̥uṣhṭa sukhamātra ekānt shuddha anubhavarūp hun chhun. tyān nikṣhep shun? vikalpa shun? bhay shun? khed shun? bījī avasthā shun? hun to mātra nirvikalpa nijasvarūpamay upayog kartā chhun. tanmay thā to shānti, shānti, shānti.
PDF/HTML Page 1018 of 4199
single page version
paryāyamān ashuddhatā chhe ane bhed chhe e badhun ahīn uḍāḍī dīdhun chhe. draṣhṭino viṣhay ām ekānt hoy chhe.
be kāraṇathī kārya thāy em nathī. potānā svarūpanā lakṣhathī ja samyagdarshan pragaṭ thāy chhe. kāraṇ ek ja chhe; parantu pramāṇagnānamān bījun nimitta koṇ chhe enun gnān karāvavā upachārathī ene kāraṇ kahevāy chhe.
nayachakramān āve chhe ke-shiṣhye prashna karyo ke prabhu! nishchayamān to ekalun dravya āve chhe, jyāre pramāṇano viṣhay to dravya ane paryāy banne chhe. māṭe nishchay karatān pramāṇ pūjya chhe? tenā javābamān kahyun ke -nahi, pramāṇ pūjya nathī. temān paryāyano niṣhedh na āve te pūjya nathī. āvo mārga chhe.
vaḷī kahe chhe keḥ-
‘न उभौ परिणमतः खलु’ be dravyo ek thaīne pariṇamatān nathī, ‘उभयोः परिणामः न प्रजायेत’ be dravyonun ek pariṇām thatun nathī ane ‘उभयोः परिणतिः न स्यात्’ be dravyonī ek pariṇati -kriyā thatī nathī.
shun kahe chhe? ātmāmān je ashuddha rāg-dveṣhādi pariṇām thāy te potāthī paṇ thāy ane karmathī paṇ ashuddharūp chetanā thāy em nathī. be dravyonī ek pariṇati hotī nathī. karmathī vikār thāy chhe e mānyatā khoṭī chhe. potānun ashuddha pariṇaman potāthī thāy chhe. karma paṇ (jīvanun) ashuddha pariṇaman karī de chhe em nathī. jīvadravya potānī shuddha chetanārūp athavā ashuddha chetanārūp vyāpyavyāpakabhāvathī pariṇame chhe. pudgaladravya paṇ potānā achetanalakṣhaṇ pariṇāmarūp athavā gnānāvaraṇādi karmarūpe pariṇame chhe. vastu to ām chhe. paṇ jīvadravya ane pudgaladravya banne maḷīne ashuddha chetanārūp pariṇame chhe em nathī.
shrī jayasenāchāryanī ṭīkāmān em āvyun chhe ke -jem mātāpitā vinā putra thato nathī tem ātmā ane karma vinā ashuddhatā thatī nathī. parantu e to tyān pramāṇanun gnān karāvavā em vāt karī chhe. ahīn kahe chhe ke jem ātmā ashuddhatārūpe vyāpyavyāpakabhāvathī pariṇame chhe tem pudgal paṇ ātmāne ashuddhatārūpe pariṇamāvī de chhe em koī māne to te em nathī. jīvadravya ane pudgaladravya banne maḷīne ek paryāyapaṇe pariṇame em chhe nahi. jaḍakarma karmanī paryāyane kare ane jīvanā ashuddha pariṇāmane paṇ kare em chhe nahi.
loko moṭā vāndhā uṭhāve chhe. paṇ ahīn kahe chhe ke gnānāvaraṇādi karma jīvamān kāī karatun nathī. vikār potānī paryāyathī potānā kāraṇe thāy chhe. potānī ṣhaṭkārakanī
PDF/HTML Page 1019 of 4199
single page version
pariṇatithī te paryāy thāy chhe. to koī kahe chhe ke jo karmanā nimitta vinā vikār thāy to te svabhāv thaī jāy! are bhāī! vibhāvarūpe thāy te paṇ jīvano potāno paryāyasvabhāv chhe. ‘स्वस्य भवनम् स्वभावः’ potānī shuddha-ashuddha paryāyarūpe pariṇaman thāy te potāno svabhāv chhe. ā trikāḷī svabhāvanī vāt nathī. ā to paryāyasvabhāvanī vāt chhe. paryāy vibhāvarūp thāy te paryāyano svabhāv chhe.
prashnaḥ– to shun karma vinā vikār thāy chhe?
uttaraḥ– hā, nishchayathī karma vinā vikār potāthī thāy chhe. karmanī paryāy karmathī thāy chhe. jīvadravya ane pudgaladravya banne maḷīne ek paryāyarūp pariṇamatān nathī. jīvanī paryāyane jīv kare ane jaḍakarma paṇ kare em chhe nahi. kaḷashaṭīkāmān kahyun chhe ke- “bhāvārtha ām chhe ke jīvadravya-pudgaladravya bhinna sattārūp chhe te jo pahelān bhinna sattāpaṇun chhoḍī ek sattārūp thāy to pachhī kartā -karma-kriyāpaṇun ghaṭe. te to ekarūp thatān nathī tethī jīv-pudgalanun paraspar kartā-karma-kriyāpaṇun ghaṭatun nathī.
ashuddha pariṇām ekānt potāthī thāy chhe, karmathī bīlakul nahi-ānun nām anekānt chhe. karma potānī bhinna sattā chhoḍī ātmāmān āvī jāy to te ashuddha pariṇāmane kare; paṇ em banatun nathī. tem jīv potānī sattā chhoḍī jaḍakarmarūpe thāy to te karmapariṇāmane kare. parantu potānī sattā koī dravya traṇakāḷamān chhoḍatun nathī. māṭe jīv-pudgalanun paraspar kartā- karma-kriyāpaṇun ghaṭatun nathī. paṇḍit rājamalajīe keṭalun spaṣhṭa karyun chhe. aho! pahelānnā paṇḍitoe bahu saras kām karyun chhe.
paṇḍit banārasīdās to shvetāmbaramān janmelā. paṇ digambaranī vāt sāmbhaḷī tyān thaī gayun ke mārga to ā ja satya chhe. ahīn kahe chhe-be dravyanī ek pariṇati thatī nathī; ‘यतः’ kāraṇ ke ‘अनेकम् सदा अनेकम् एव’ anek dravyo chhe te sadā anek ja rahe chhe, palaṭīne ek thaī jatān nathī.
kaḷashaṭīkāmān kaḷash par nā bhāvārthamān kahyun chhe ke-“ gnānāvaraṇādi dravyarūp pudgalapiṇḍ-karmano kartā jīv-vastu chhe evun jāṇapaṇun mithyāgnān chhe, kemake ek sattvamān kartā- karma-kriyā upachārathī kahevāy chhe; bhinna sattvarūp chhe je jīvadravya ane pudgaladravya temane kartā-karma-kriyā kayānthī ghaṭashe?
ātmā karmabandhananī paryāyane kare ane jaḍakarma jīvanā vikārī pariṇāmane kare evun jāṇapaṇun e mithyāgnān chhe. ek sattāmān paṇ kartā-karma nā bhed jo upachār chhe to par sattāmān ātmā kare ane ātmānī sattāmān par kare e vāt traṇakāḷamān satya nathī. karmathī vikār thāy e vāt taddan khoṭī chhe. anyamatavāḷā īshvarane kartā māne ane jaino jaḍakarmane kartā māne -e badhun samān rīte agnān ja chhe. ahīn to kahe chhe ke
PDF/HTML Page 1020 of 4199
single page version
anek dravyo sadā anek ja rahe chhe. jīv ane jaḍ dravyo bhinna bhinna anek chhe te anek ja rahe chhe, palaṭīne ek thaī jatān nathī.
ā badhā ame kāryakartā chhīe em kahe chhe ne! are bhāī! paranun kārya tun kadī karī shakato ja nathī em ahīn siddha kare chhe. * kaḷash pa3ḥ bhāvārtha uparanun pravachan * ‘be vastuo chhe te sarvathā bhinna ja chhe, pradeshabhedavāḷī ja chhe. banne ek thaīne pariṇamatī nathī, ek pariṇāmane upajāvatī nathī ane temanī ek kriyā hotī nathī- evo niyam chhe.’
paravastu jo potānī sattāmān āve to potānun kārya kare; ane pote potāno abhāv karī bījānī sattāmān praveshe to paranī kriyā kare. paṇ em chhe nahi. be vastuo chhe te sarvathā bhinna ja chhe. bene pradeshabhed chhe. paradravyanā pradesh ane svadravyanā pradesh bhinna bhinna ja chhe. ātmā potānā asaṅkhya pradeshamān chhe ane paramāṇu potānā ek pradeshamān chhe. shun koīnā pradeshamān koī pese chhe? nā; potānī sattāmān paranī sattāno abhāv chhe ane paranī sattāmān potānī sattāno abhāv chhe. have abhāv chhe te bhāvane kaī rīte kare? bhāī ā to nyāyathī samajavānī vāt chhe. ā kārakhānān chāle te kārya ātmā karato nathī. pote (ātmā) paramān jāy to paravastunun kārya kare, paṇ em to chhe nahi. bhāī! paranī avasthā parathī thāy chhe. ātmāthī kadī nahi. dūdh chhe te agnithī unun thatun nathī. agni potānī sattā chhoḍī dūdhamān pravesh kare to dūdhanī garam avasthāne kare. paṇ agni potānī sattāmān rahe chhe ane dūdh dūdhanī sattāmān rahe chhe. māṭe dūdh potāthī unun thayun chhe, agnithī nahi. prashnaḥ– pāṇī agnithī unun thayun em pratyakṣha dekhāy chhe ne? uttaraḥ– nā; pāṇī agnithī unun thayun nathī. tun shun dekhe chhe bhāī? tun agnine dekhe chhe ke pāṇīnī potānī avasthāne? agni pāṇīmān peṭhī ja nathī. tārī draṣhṭimān pher chhe, bhāī! be vastu sarvathā bhinna chhe. bannene pradeshabhed chhe. māṭe benun maḷīne ek pariṇām thatun nathī. (pāṇī pāṇīnī garam avasthāne kare ane agni paṇ pāṇīnī garam avasthāne kare em chhe ja nahi.) tem ātmā ane karma be ek thaīne ek pariṇāmane ūpajāvatān nathī. ashuddha pariṇāmane ātmā paṇ kare ane gnānāvaraṇādi karma paṇ kare em traṇakāḷamān banatun nathī. jīvamān vikār thāy chhe te potāthī thāy chhe, karmathī nahi. bhāī! shun thāy, vastunun svarūp ja ām chhe. kaḷash pa4 mān kaḷash ṭīkākāre kahyun chhe ke- “ ahīn koī matāntar nirūpashe ke dravyanī anant shaktio chhe, to ek shakti evī paṇ hashe ke ek dravya be dravyonā pariṇāmane