PDF/HTML Page 1021 of 4199
single page version
kare; jevī rīte jīv dravya potānā ashuddha chetanārūp rāg-dveṣh-mohapariṇāmane vyāpyavyāpakapaṇe kare tevī ja rīte gnānāvaraṇādi karmapiṇḍane vyāpyavyāpakapaṇe kare. uttar ām chhe ke dravyane anant shaktio to chhe parantu evī shakti to koī nathī ke jenāthī, jevī rīte potānā guṇ sāthe vyāpyavyāpakapaṇe chhe tevī ja rīte paradravyanā guṇ sāthe paṇ vyāpyavyāpakapaṇe thāy.”
prashnaḥ– to maḍadun kem bolatun nathī?
uttaraḥ– are bhāī! ā bolavānī bhāṣhā chhe e to jaḍanī paryāy chhe. jaḍ pudgalo vyāpyavyāpak thaīne bhāṣhāpaṇe pariṇame chhe, jīv temān vyāpyavyāpakapaṇe nathī. are bhagavān! potānī paryāy svayansaddhi potāthī thāy chhe ane paranī paryāy parathī thāy chhe em jene nirṇay nathī tene ātmā svatantra ānandakand prabhu karmanā udayanā sambandharahit chhe (arthāt rāg rahit chhe) e kem bese? dravyane nimittano sambandh nathī; paryāyamān nimittano sambandh chhe. paṇ dravya to te paryāyathī paṇ bhinna chhe. āvī vāt kāne paṇ bhāgya vinā paḍatī nathī. ā to divyadhvanimān āvelī param sukhanī prāptinī vāt chhe.
samaye samaye jīv jīvanī paryāyathī yukta chhe ane jaḍ jaḍanī paryāyathī yukta chhe. ātmā potānī shuddha ke ashuddha paryāyathī yukta chhe ane par padārtha potānī shuddha ke ashuddha paryāyathī yukta chhe. ām chhe to ekabījānī paryāyane karī de em hoī shake nahi.
karma kare, karma kare-em jainamān paṇ moṭī gaḍabaḍ chāle chhe. paṇ pūjānī jayamālāmān to spaṣhṭa āve chhe-
jaḍ karma tenī potānī sattāmān rahe chhe. te mārī sattāmān āve to mane nukashān kare. paṇ karma mārī sattāmān to āvatān nathī. ahāhā...! mārī paryāyane karmano uday aḍato paṇ nathī. ekanī sattāne bījānī sattā aḍatī nathī. ā to trilokanāth sarvagnadev paramātmāe joyelī vāt chhe. darek dravya potānī paryāyathī yukta svayansiddha vastu chhe. are bhāī! kayā samaye dravya potānī anant paryāyathī yukta nathī?
santoe āgamachakṣhu kahyā chhe. ā āṅkh chhe e to jaḍ chhe. sarva jīv īndriyachakṣhu chhe, bhagavān kevaḷī gnānachakṣhu chhe ane chhadmastha gnānī āgamachakṣhu chhe. bhāī! ā indriyapratyakṣhanī chīj nathī.
ahīn dravyathī paryāy bhinna chhe e vāt nathī. dravyanī paryāy dravya pote kare chhe,
PDF/HTML Page 1022 of 4199
single page version
par nimitta nahi -em ahīn siddha karavun chhe. nishchayathī to paryāy dravyathī bhinna chhe. paramātmaprakāshanī gāthā 68 mān kahyun chhe ke jīv bandh ane mokṣhanī paryāyane karato nathī. paryāy paryāyathī potāthī thāy chhe. ahāhā...! je (gnānanī) paryāy dravyane jāṇe te paryāy dravyamān jatī nathī ane dravya paryāyamān jatun nathī. paryāy lokālokane jāṇe paṇ te paryāy lokālokamān jatī nathī ane lokālok paryāyamān pesatā nathī, āvī gnānanī paryāy pote potāthī thāy chhe. ām pratyek dravyanī paryāy pote potāthī ja thāy chhe.
ahīn dravya-paryāyanī bhinnatānī vāt nathī. ahīn to eṭalun siddha karavun chhe ke potānī paryāyamān vyāpyavyāpakapaṇe ātmā chhe ane jaḍanī paryāyamān vyāpyavyāpakapaṇe jaḍ chhe. ahīn to be dravyonā bhedanī vāt chhe. ātmā potānā pariṇāmane kare ane paranā pariṇāmane paṇ kare em nathī. loko kahe chhe ke ek gāyano govāḷ te pāñch gāyono govāḷ. em jīv potānā vikārane paṇ kare ane paranun kārya paṇ kare em chhe nahi. vikārī paryāy vikārarūp potāthī chhe, parathī nathī. paravastu ātmānī paryāyane kare, ashuddhatāne kare evun jāṇapaṇun agnān chhe ane ātmā paranun kārya kare em jāṇavun e paṇ agnān chhe.
gnānāvaraṇīy karmathī gnānanī hīṇī paryāy thāy em chhe nahi; kemake gnānāvaraṇīy karma paradravya chhe ane gnānanī hīṇī dashā jīvamān potāmān potāthī thāy chhe. ahīn siddhānt kahe chhe ke-‘be dravyo ek thaīne pariṇame to sarva dravyono lop thaī jāy.’ vikārī paryāyanun sattva potāthī chhe. jo em na hoy to ek samayanī paryāyano lop thaī jāy ane to dravyano paṇ lop thaī jāy, dravya siddha na thāy.
ek samayanī paryāy chāhe to mithyātvanī ho, rāgadveṣhanī ho ke viṣhayavāsanānī ho-te paryāy jo jaḍakarmathī thāy to te paryāyanī sattā parathī thaī. to paryāyanī sattāno lop thaī gayo. paryāyano lop thatān dravya paṇ siddha na thayun. ām sarvadravyono lop thaī jāy. are bhāī! traṇ kāḷanī paryāyono piṇḍ ane anant guṇono piṇḍ te dravya chhe. māṭe potānī paryāy potāthī thāy, parathī na thāy em siddha thāy chhe ane te yathārtha chhe.
vikār chhe te ek samayanun sat chhe, mithyātva utpanna thāy te paṇ te samayanun sat chhe. te jo darshanamohanīy karmathī thāy em māne to paryāyanī svatantratāno nāsh thaī jāy, to dravyano paṇ nāsh thaī jāy. ām sarva dravyono lop thaī jāy.
pharī ā arthene draḍh kare chheḥ-
‘एकस्य हि द्वौ कर्तारो न स्तः’ ek dravyanā be kartā na hoy. eṭale ke ek
PDF/HTML Page 1023 of 4199
single page version
dravyanī pariṇatinā be kartā na hoy. dravyanī pariṇati te vastu chhe ane dravya paṇ vastu chhe. dravyanī vikārī paryāy paṇ vastu chhe; te vikār avastu nathī. paryāy paṇ paryāyapaṇe vastu chhe. ātmānī ashuddha pariṇati ātmā paṇ kare ane jaḍakarma paṇ kare-em ek pariṇatinā be kartā na hoy. bhāṣhānī pariṇatine bhāṣhāvargaṇā paṇ kare ane jīv paṇ kare em hotun nathī em ahīn kahe chhe.
‘च’ vaḷī ‘एकस्य द्वे कर्मणी न’ ek dravyanān be karma na hoy. vikārī pariṇām paṇ jīvanun karma ane jaḍakarmano je bandh thāy e paṇ jīvanun karma em ek dravyanān be karma na hoy. jaḍakarmanā udayanī paryāy thaī te pudgalanun karma ane jīvamān je vikārī pariṇām thayā te paṇ pudgalanun karma em ek dravya be dravyonān kārya na kare. keṭalī spaṣhṭatā karī chhe! jīv bolavāno rāg paṇ kare ane bolavānī bhāṣhā paṇ kare em ek dravya be kārya na kare em siddhānt kahe chhe.
keṭalāk atyāre em kahe chhe ke vikār parathī thāy chhe, potāthī nahi-em na māne te mithyādraṣhṭi chhe. are! lokone satya maḷyun ja nathī tyān shun thāy? bhāī! ā to prabhuno mārga shūrāno chhe, kāyaranun kām nathī. shrīmade kahyun chhe ne ke-
vikār par karāve, mārā puruṣhārthanā doṣhathī na thāy-em je māne te kāyar chhe kemake ene puruṣhārtha ja jāgrat nahi thāy. te agnānī kāyar chhe. ahīn kahe chhe ke ek dravyanān be karma eṭale kārya na hoy. jaḍ karma potānun paṇ kārya kare ane jīvanā vikāranun kārya paṇ kare-em na hoy. are prabhu! samajyā vinā ‘jay bhagavān, jay bhagavān’ kare paṇ e mārga nathī. tathā ā bahāranī paṇḍitāīno mārga nathī. ā to vastunā svarūpanī yathārtha draṣhṭi karavāno mārga chhe. kharekhar to je samyagdraṣhṭi chhe te ja paṇḍit chhe; svāmī kārtikeye paṇ em kahyun chhe.
‘च’ ane ‘एकस्य द्वे क्रिये न’ ek dravyanī be kriyā na hoy. pūrvanī paryāy palaṭīne ātmā vikārarūpe thāy ane jaḍakarmarūpe paṇ thāy em ek dravyanī be kriyā hotī nathī. ‘यतः’ kāraṇ ke ‘एकम् अनेकम् न स्यात्’ ek dravya anek dravyarūp thāy nahi. keṭalun spaṣhṭa karyun chhe! potānī paryāy paradravyarūp na thāy ane paradravyanī paryāy potānī paryāyarūp arthāt jīvarūp na thāy. ek dravya anek dravyanī pariṇatine na kare em kahe chhe.
pratyek dravyanī paryāy ek pachhī ek niyamasar thavānī hoy te ja thāy chhe. nirvikārī paryāy paṇ potāthī ek pachhī ek kramabaddha thavānī hoy te ja thāy chhe. sarva-
PDF/HTML Page 1024 of 4199
single page version
vishuddhagnān adhikāramān (gāthā 308 thī 311nī ṭīkāmān) ‘kramaniyamit’ shabda paḍayo chhe. ek dravyanī pariṇati bījā dravyanī pariṇatirūp na thāy. bījā dravyanī pariṇati potānā dravyarūp na thāy.
svāmī kārtikeyānuprekṣhāmān evo pāṭh chhe ke-jaḍ karmanī koī achintya shakti chhe ke te kevaḷagnānane roke chhe. e to pudgalamān utkr̥uṣhṭa pariṇaman kevun thāy enī tyān vāt karī chhe. tyān upakāranun-nimittanun prakaraṇ chhe. eṭale jene kevaḷagnān pragaṭ nathī tene kevaḷagnānāvaraṇīy karmanī prakr̥iti nimitta chhe em tyān kahyun chhe.
vaḷī koī em kahe ke vikār thavāmān pa0 ṭakā ātmāno aparādh ane pa0 ṭakā karmano aparādh chhe-to em nathī. so e so ṭakā ātmā potānā vikārano kartā chhe, ane nimittanun emān kāī kartavya nathī, ek ṭako paṇ nahi. ātmānā so ṭakā ātmāmān, ane nimittanā so ṭakā nimittamān chhe, kemake temano ekabījāmān abhāv chhe. jīvanī vikārī paryāy thāy emān karmanī paryāyano abhāv chhe ane karmanā udayamān jīvanā vikārī pariṇāmano abhāv chhe. ekabījāmān abhāv hoy to ja bhinna rahī shake.
aho! digambar āchāryoe ajab-gajabanun kām karyun chhe. shrī amr̥utachandrasvāmīe kevā kaḷash rachyā chhe! lokoe potānī draṣhṭi (abhiprāy) chhoḍīne shāstra shun kahe chhe te taraph potānī draṣhṭi lagāvavī joīe.
prashnaḥ– vikār karmajanit chhe em shāstramān ṭhekaṭhekāṇe āve chhe ne?
uttaraḥ– hā, paṇ e to vibhāv potāno (chaitanyamay) svabhāv nathī ane nimittādhīn thavāthī thāy chhe e apekṣhāe ene karmajanit kahyo chhe. svabhāvajanit nathī māṭe vikārane karmajanit kahyo chhe, paṇ karma chhe te palaṭīne jīvanā vikārarūp pariṇamyun chhe em nathī, kāraṇ ke ek dravya anek dravyarūp thāy nahi.
‘ā pramāṇe uparanā shlokomān nishchayanayathī athavā shuddha dravyārthikanayathī vastusthitino niyam kahyo.’
gnānāvaraṇīyakarma gnānane roke e to vyavahāranayanun kathan chhe. eṭale shun? eṭale em chhe nahi paṇ nimittanun gnān karāvavā em kahevāmān āvyun chhe. are! lokone āvo nirṇay karavānī kayān phurasad chhe? parantu ā manuṣhyabhavamān karavā jevun ā ja chhe. yathārtha nirṇay na karyo to bhāī! ahīnthī chhūṭīne kayān jaīsh? chorāsīnā chakkaramān gothān khāīsh. bhāī! ekavār bhūtārthadraṣhṭithī mithyātvane chhedīne samakit pragaṭ kar. ā ja karavā yogya chhe.
are bhāī! mārī paryāy par kare ane paranī paryāy hun karun e tārī moṭī
PDF/HTML Page 1025 of 4199
single page version
bhramaṇā chhe. shuddhadravyārthikanayathī eṭale nishchayathī ā vastusthiti kahī eṭale vyavahārathī bījun (anyathā) kathan chhe em āvī gayun. nishchayathī kahyun te satyārtha chhe em nirṇay karavo ane vyavahāranayathī kahyun hoy te em nathī paṇ nimittanun gnān karāvavā em kahyun chhe, em samajavun. gnānāvaraṇīyakarmathī gnān rokāy e to kathanashailī chhe. kathan be prakāre chhe, vastu to ek ja chhe. vyavahāranā kathanane em ja (jem lakhyun hoy tem ja) mānanār mithyādraṣhṭi chhe.
mokṣhamārga prakāshakanā sātamā adhikāramān kahyun chhe ke-“vyavahāranay svadravya-paradravyane vā tenā bhāvone vā kāraṇ-kāryādine koīnā koīmān meḷavī nirūpaṇ kare chhe māṭe evā shraddhānathī mithyātva chhe.” vaḷī tyān kahyun chhe ke sāchun nirūpaṇ te nishchay ane upachār nirūpaṇ te vyavahār. māṭe nirūpaṇanī apekṣhāe vyavahārane mokṣhamārga kahevāmān āve chhe, paṇ em chhe nahi. (kharekhar vyavahār mokṣhamārga te mokṣhamārga nathī.) mokṣhamārga be mānavā te mithyātva chhe. nishchay ane vyavahār bannene upādey māne te mithyātva chhe. nishchay ane vyavahāranun svarūp to paraspar viruddha chhe. vyavahār abhūtārtha chhe, satyasvarūpanun nirūpaṇ karato nathī, paṇ koī apekṣhāthī nirūpaṇ kare chhe.
shuddhanay bhūtārtha chhe. jevī vastunī sthiti hoy tevun nirūpaṇ kare chhe. paṇḍit shrī ṭoḍaramalajīne āchāryakalpa kahevāmān āvyā chhe. shāstranān rahasya kholīne mokṣhamārga-prakāshakamān bharī dīdhān chhe. ahīn kahe chhe-shuddha dravyārthikanayathī vastusthitino niyam kahyo. ānāthī viruddha te aniyam chhe. jene samyagdarshan thāy te svāshrayathī-nishchayathī thāy, vyavahārathī ke parathī na thāy e niyam chhe, ā siddhānt chhe.
ātmāne anādithī paradravyanā kartākarmapaṇānun agnān chhe. te jo paramārthanayanā grahaṇathī ek vār paṇ vilay pāme to pharīne na āve-em have kahe chheḥ-
‘इह’ ā jagatamān ‘मोहिनाम्’ mohī (agnānī) jīvono ‘परं अहं कुर्वे’ paradravyane hun karun chhun ‘इति महाहंकाररूपं तमः’ evā paradravyanā kartr̥utvanā mahā ahaṅkārarūp agnānāndhakār-‘ननु उच्चकैः दुर्वारं’ ke je atyant durnivār chhe te-‘आसंसारतः एव धावति’ anādi sansārathī chālyo āve chhe. shun kahe chhe? hun deshanī sevā karun chhun, paranī dayā pāḷun chhun, parane sukhī karun chhun, parane mārī shakun chhun ane bachāvī shakun chhun ityādi anek prakāre agnānīone paradravyanā kartāpaṇāno ahaṅkār chhe, paṇ te agnān chhe. kumbhār kahe ke ghaḍānī paryāy mārāthī thaī, bāī kahe ke dāḷ-bhāt ādi rasoī men karī, gumāsto kahe ke men sārā akṣhare nāmun lakhyun ane sheṭh kahe ke men vepār karyo-ā pramāṇe paradravyanī kriyāno potāne kartā māne te badhā ahaṅkārarūp agnān-andhakāramān ḍūbelā mithyādraṣhṭi chhe.
PDF/HTML Page 1026 of 4199
single page version
āvo mārga shrī sīmandhar bhagavāne dharmasabhāmān kahyo chhe ane te ja mārga shrī kundakundāchārya ahīn lāvyā chhe. agnānī māne ke ‘परं अहं कुर्वे’ par dravyane hun karun chhun. paṇ paradravyane koṇ kare? paradravyano artha ahīn paradravyanī paryāy karavo. ahāhā...! ā sharīr, man, vāṇī, indriy, karma ityādi paradravyanī kriyāne hun karun chhun em je māne chhe te ahaṅkārī, agnānī, mithyādraṣhṭi chhe. hun bījāone sundar vaktavya-vyākhyān vaḍe samajāvī daun em agnānī māne chhe. bījāne koṇ samajāvī de? are bhāī! bhāṣhā to jaḍ chhe. te jaḍanā potānā kāraṇe thāy chhe. jībh, hoṭh ādi hale te potānā kāraṇe hale chhe, te ātmānā vikalpane kāraṇe hale chhe em nathī. bhāṣhā je shabdano vikār chhe te to potānā kāraṇe pote bhāṣhārūp thāy chhe. ane samajanār paṇ pote potānī yogyatāthī potānā kāraṇe samaje chhe. āvun ja vastusvarūp chhe. ā moṭān kārakhānān chāle te samaye te te pudgalonī je paryāy thavā yogya hoy te pudgalothī thāy chhe. tyān bījo koī (udyogapati ādi) em kahe ke mārāthī kārakhānān chāle chhe to te paradravyanā kartāpaṇānā ahaṅkārarasathī bharelo agnānī mithyādraṣhṭi chhe.
ahā! jagatamān mohī agnānī jīvone paradravyanā kartāpaṇāno mahā ahaṅkār chhe ane te agnān chhe. āvun agnān temane anādi sansārathī chālyun āve chhe ane te durnivār chhe, ṭāḷavun mahā kaṭhaṇ chhe. ā agnān mahā puruṣhārtha vaḍe ja ṭāḷī shakāy em chhe.
have kahe chhe-‘अहो’ aho! ‘भूतार्थपरिग्रहेण’ paramārthanayanun arthāt shuddha dravyārthik abhedanayanun grahaṇ karavāthī ‘यदि’ jo ‘तत् एकवारं विलयं व्रजेत्’ te ek vār paṇ nāsh pāme ‘तत्’ to ‘ज्ञानघनस्य आत्मनः’ gnānaghan ātmāne ‘भूयः’ pharīthī ‘बन्धनम् किं भवेत्’ bandhan kem thāy? jīv gnānaghan chhe māṭe yathārtha gnān thayā pachhī gnān kayān jatun rahe? na jāy. ane te gnān na jāy to pharī agnānathī bandh kayānthī thāy? kadī na thāy.
hun paradravyanī kriyāne karun chhun evun mohī jīvone anādi sansārathī agnān chālyun āve chhe. anādi sansār eṭale dravya-kṣhetra-kāḷ-bhav ane bhāvarūp parāvartan jīvane anādithī chhe. shubhāshubhabhāvanun parāvartan ene anādithī chālyun āve chhe. paṇ te agnān chhe. ā agnān atyant durnivār chhe. rāgane ghaṭāḍī mandarāgapaṇe vā shubharāg rūpe pariṇamavun e to sahelī vāt chhe. evā shubhabhāv eṇe anantavār karyā chhe. paṇ samyagdarshan pāmavā māṭe shubharāg kāī vastu nathī. bhāī! ā to dharmanī pahelī sīḍīnī vāt chhe. ahīn kahe chhe ke ‘भूतार्थपरिग्रहेण’-aho! paramārthanayanun arthāt shuddhadravyārthik abhedanayanun grahaṇ karavāthī jo te ek vār paṇ nāsh pāme to gnānaghan ātmāne pharī bandhan kem thāy? kadī na thāy.
PDF/HTML Page 1027 of 4199
single page version
bhūtārtha nām trikāḷī dhruv gnāyakabhāvarūp shuddha chaitanyamay vastu. ahāhā! teno samasta prakāre ekavār anubhav kare to mithyātvano nāsh thaī jāy chhe. samayasāranī 11mī gāthā jainashāsanano prāṇ chhe. tyān paṇ em kahyun chhe ke ‘भूदत्थमस्सिदो खलु सम्मादिट्ठी हवदि जीवो’–bhūtārtha nām trikāḷī shuddha gnāyakavastuno āshray karavāthī nishchay samyagdarshan thāy chhe. ahāhā...! ek samayamān pūrṇānandano nāth bhagavān svayañjyoti sukhadhām andar paryāy vinānī potānī chīj paḍelī chhe. teno āshray kare tyāre paryāyamān teno anubhav thāy chhe te samyagdarshan chhe. te dharmanun pratham pagathiyun chhe. ā sivāy bījā badhā kriyānā vikalpo phok chhe, nirarthak chhe.
‘bhūtārthaparigraheṇ’-āne māṭe paramārthanay shabda kahyo chhe. bhūtārtha nām paramārthanay. paramārtha eṭale-parā kahetān utkr̥uṣhṭa, mā eṭale lakṣhmī evo je artha eṭale padārtha. ahāhā...! bhūtārtha eṭale trikāḷī chhato padārtha je bhagavān ātmā tene ahīn utkr̥uṣhṭa lakṣhmīvant padārtha eṭale paramārtha kahyo chhe. laukikamān to paranun kāīk kare tene paramārtha kahe chhe. ahīn to paranun kare ene to agnān kahyun chhe. hun dān āpun, hun āhār āpun, hun kapaḍān āpun, hun bījāne sukhī karun evo paranī kriyā karavāno bhāv chhe te ahaṅkār chhe ane te mithyātva chhe, paramārtha nathī. utkr̥uṣhṭa lakṣhmīvant gnānānandasvabhāvī bhagavān ātmā paramārtha chhe, bhūtārtha chhe.
bhagavān trilokanāth bhūtārtha padārtha chhe. prabhu! ā alaukik chīj chhe! ek samayamān bhūtārtha-chhatī chīj, palaṭātī paryāy vinānī chīj evī trikāḷī ekarūp chīj tene ahīn bhūtārtha kahī chhe. ahīn bhūtārthaparigraheṇ-em je kahyun chhe enā māṭe chār shabda kahyā chhe. bhūtārtha ek, paramārthanay be, shuddha dravyanā anubhavanun jemān prayojan chhe te shuddha dravyārthikanay traṇ ane abhedanay chār. ahāhā! abhed ekarūp trikāḷī nityānand gnānānandasvarūp prabhu sadrashasvabhāv je pratyek paryāyamān anvayarūp rahe te sadā ekarūp chījane ahīn abhedanay kahel chhe. paryāyabuddhi chhoḍīne trikāḷī chhatā padārthano anubhav karavānun ahīn kahelun chhe, kemake paramārtharūp bhūtārthano anubhav karavāthī samyagdarshan thāy chhe, are bhāī! pāñch parāvartanarūp sansāramān shubhāshubhabhāvarūp parāvartan tun anantavār karī chūkayo chhe. shubhabhāv to tun anādi sansārathī karato āvyo chhun ane men shubhabhāv karyā evā ahaṅkārarūpe ja tun pariṇamyo chhun. bhagavān! andar pañchaparāvartananā bhāvathī bhinna tārī chīj shuddha gnāyakabhāve paḍī chhe teno āshray kar. kemake te vaḍe samyagdarshan thāy chhe.
bhagavānano mārga ati sukṣhma chhe. loko to bāhya shubhabhāvamān ane paradravyanī kriyāmān anādikāḷathī ahampaṇun karī rahyā chhe. potānī je trikāḷī shuddha vastu ‘अहम्’ te bāju par rahī gaī chhe. trikāḷī shuddha bhagavān ātmā te ‘अहम्’–hun evo
PDF/HTML Page 1028 of 4199
single page version
anubhav rahī gayo chhe. gāthā 17-18mān āve chhe ke bhagavān ātmā ek samayamān pūrṇānand prabhu bāḷagopāḷ sarvamān birāje chhe. bāḷagopāḷ to dehanī avasthā chhe, paṇ andar gnāyak prabhu trikāḷ chhatī chīj birāje chhe. te gnānanī svaparaprakāshak paryāyamān jāṇavāmān āve chhe. paṇ agnānīnī tyān draṣhṭi nathī tethī te potāne mānato nathī, tene anādithī rāganun ja, shubhāshubhabhāvanun parigrahaṇ chhe. ahīn kahe chhe ke bhāī! rāganun grahaṇ to anantavār karyun, paṇ e to abhūtārtha chīj chhe. bhagavān ātmā ja ek bhūtārtha chhe. e bhūtārthanā parigrahathī- āshrayathī samyagdarshan thāy chhe.
chothī gāthāmān kahyun chhe ke-rāganī kathā, bandhananī kathā to anantavār sāmbhaḷī chhe, eno parichay ane eno anubhav paṇ anādi sansārathī chālyo āve chhe. ahīn kahe chhe ke bhagavān! ek vār gulāṇṭ khā. prabhu! ek vār palaṭo khā. bhūtārthane pakaḍīne bhūtārthano anubhav kar. gnānanī paryāyamān bhūtārthano anubhav karavo te samyagdarshan chhe, ane te bhūtārthanay chhe. are bhāī! ā manuṣhyapaṇun maḷyun ane bhagavān ātmāno pāko nirṇay ane anubhav na karyo to jindagī em ne em vyartha chālī jashe. jevī potānī chīj chhe tene anusarīne teno anubhav karavo e ja karavā yogya chhe.
koī kahe chhe ke digambar chhe tene samakit to chhe, bhedagnān to chhe. have vrat dhāraṇ kare to chāritra thaī jāy. em na hoy prabhu! lokone nishchay samakitanī khabar nathī ane bahāranī tattvārtha-shraddhā, vyavahār-shraddhānā rāgane dharma māne chhe. paṇ mārga em nathī, bhāī! ūndhun mānavāmān to ātmānī chhetarapīṇḍī chhe. pūrṇānandanā nāth bhagavān ātmāno jyān anubhav nathī tyān je kriyākāṇḍ chhe te badho agnānabhāv chhe, sansārabhāv chhe. bahārathī upavāsādi kare paṇ e badhān bāḷatap chhe. āvī kriyā to anantakāḷamān jīve anantavār karī, paṇ mithyātva ṭaḷyun nahi to shun karyun? āvī vāt ākarī lāge paṇ shun thāy? āchāryadev kahe chhe ke ekavār bhūtārtha padārtha tārī paramārtha trikāḷī dhruv vastuno anubhav kar.
kaḷashaṭīkāmān āve chhe ke paṭhanapāṭhan, pañchaparameṣhṭhīnun smaraṇ, chintan, stuti ityādi badhun to jīve anantavār karyun chhe. lokone bichārāone abhyās nahi; uparathī thoḍun sāmbhaḷī le, nirṇay kare nahi ane ahonish vepāradhandhā ityādi ashubhamān vyartha samay gāḷe. paṇ bhāī! tun kayān jaīsh e vichārato nathī! tyān raḷavā māṭe jeṭalo prayatna kare chhe tethī adhik ā samajavā māṭe prayatna karavo joīe. anyathā māthe anant sansāranī ḍāṅg ūbhelī ja chhe.
jo gulāṇṭ khāy to ek kṣhaṇamān bhūtārthanā āshraye samyagdarshan pragaṭ thāy chhe. āchārya amr̥utachandrasvāmīe (kaḷash 34mān) kahyun chhe ke-chha mās abhyās kar. ek-
PDF/HTML Page 1029 of 4199
single page version
vār laganī lagāḍ; tane tattvanī upalabdhi thashe. upalabdhi na thāy evī tārī vastu nathī. chha mās lagātār prayatna kar. jem mātānī āṅgaḷīthī nānun bāḷak chhūṭun paḍī jāy ane tene koī pūchhe ke-tārun nām shun? tārun ghar kayun? tārī sherī kaī? to bāḷak kahe ke ‘mārī bā’. mātānā virahe bāḷak paṇ ek bānun ja chintavan kare chhe. tem prabhu! tane anantakāḷathī ātmāno virah chhe. ane ātmā ātmā em chintavan na thāy ane enī samīp tun na jāy to ā jīvan vyartha chālyun jashe. bhāī! saghaḷān kām chhoḍīne ā karavā jevun chhe. stuti, vandanā vagere bahāranī kriyānā vikalpone to viṣharūp kahyā chhe, kemake bhagavān amr̥utasvarūp ātmāthī te viruddha bhāv chhe. to e jherane chhoḍī tārī chījamān jyān ekalun amr̥ut bharyun chhe tyān jā, tyān jā.
shāstramān āve chhe ke-jenā darshan ane gnānamān ātmā samīp chhe ane rāg dūr chhe te gnānī chhe. agnānīne rāg samīp chhe ane ātmā dūr chhe. paramātmaprakāsh dohā 36mān āve chhe ke jene rāganī ruchi chhe tevā agnānīne ātmā hey chhe ane gnānīne rāg hey chhe ane trikāḷī shuddha bhūtārtha vastu upādey chhe. are bhagavān! tārī balihārī chhe, paṇ tārī tane khabar nathī. ā bahāranī lakṣhmī, ābarū, viṣhay, vāsanā, vagere bhāv to pāpabhāv chhe. ane paṭhan, pāṭhan, stuti, bhakti vagere je shubhabhāv āve tene paṇ bhagavān jher kahe chhe. e jherathī amr̥utanī-ātmānī prāpti nahi thāy. bhagavānano ā mārga chhe; lokoe tene bagāḍī nākhyo chhe. kaḷash 189mān kahyun chhe ke-‘विषं एत प्रणीतं’–shubhakriyārūp vikalpo viṣh chhe. andar ānandano kand bhagavān ātmā birāje chhe te ekano ja anubhav amr̥ut chhe ane te ja samyagdarshan chhe, dharma chhe. āṭh varṣhanī bālikā paṇ samyagdarshan pāme chhe te andar ek bhūtārtha bhagavān ātmāno anubhav karīne samyagdarshan pāme chhe. ā ja rīt chhe.
meru parvatathī upar pratham svarga saudharma devalok chhe. temān batrīs lākh vimān chhe. ek vimānamān asaṅkhya dev chhe. te svargano svāmī shakra-indra ek bhav karīne mokṣha javāno chhe. te have pachhī manuṣhyano deh pāmī kevaḷagnān pragaṭ karī mokṣhapad pāmashe. tenī strī indrāṇī-shachī chhe. te janmī tyāre mithyādraṣhṭi hatī kemake samakit hoy to strī paryāyamān janme nahi. upaje tyāre mithyātvasahit hoy chhe, pachhī samakitane prāpta thāy chhe. te indrāṇī paṇ ek bhav karīne mokṣha pāmashe. anya sampradāyamān mallināthane strī paryāy ṭharāvī chhe te jūṭhun chhe. strī paryāyamān mokṣha māne te badhun kalpit chhe. ahā! sampradāyamānthī nīkaḷavun lokone kaṭhaṇ paḍe ane temānthī nīkaḷe to shubhabhāvamānthī nīkaḷavun kaṭhaṇ paḍe. ahīn to kahe chhe ke-bhūtārtha shuddha chidrūp ekarūp vastunun ekavār grahaṇ kar. bhāī! trikāḷī shuddha dhruv vastunā anubhav vinā samyagdarshan nahi thāy. lākh
PDF/HTML Page 1030 of 4199
single page version
kriyākāṇḍanā vikalpa kare, munipaṇun bahārathī le, paṇ bhūtārthanā anubhav vinā samakit nahi thāy ane samakit vinā dharmanī sharūāt nahi thāy.
digambaramān dev-guru-shāstra satya chhe. chhatān digambarone satya vastunī khabar nathī. ahīn kahe chhe ke sarva vikalpone chhoḍī de ane trikāḷ sachchidānand bhagavān ātmāno ekavār anubhav kar. are bhāī! eṭalo nirṇay to pratham kar ke nirmaḷānandano nāth trikāḷī shuddha chidānand prabhu andar birāje chhe tenā anubhavathī samyagdarshan thāy chhe. e sivāy bahārathī dev-guru-shāstranī shraddhā karavī ke navatattvanā bhedanī shraddhā karavī te samyagdarshan nathī.
kaḷashaṭīkāmān chhaṭhṭhā kaḷashamān kahyun chhe ke – “इमाम् नवतत्त्वसन्ततिम् मुक्त्वा” – jīv- ajīv-āsrav-bandh-samvar-nirjarā-mokṣha-puṇya-pāpanā anādi sambandhane chhoḍīne jīv potānā svarūpano anubhavanashīl thāo. bhāvārtha ām chhe-sansār avasthāmān jīvadravya navatattvarūp pariṇamyun chhe te to vibhāvapariṇati chhe, tethī navatattvarūp vastuno anubhav mithyātva chhe. navatattvanā bhedavāḷī draṣhṭi e mithyātva chhe.
‘तत्त्वार्थश्रद्धानम् सम्यग्दर्शनम्’–sūtramān ekavachan chhe. tyān abhedanī vāt chhe. bhūtārthanun grahaṇ karavāthī navatattvanī paryāyanun gnān yathārtha thāy chhe. athavā bhūtārthanī shraddhā karavāthī ā trikāḷī chīj te bhūtārtha chhe ane samvar ādi navatattva chhe te emān nathī evun yathārtha gnān-shraddhān thāy chhe ane te samyagdarshan chhe.
aho! bhūtārtha eṭale paramārthanayanun arthāt shuddhadravyārthik abhedanayanun grahaṇ karavāthī jo te (agnān) ek vār paṇ nāsh pāme to gnānaghan ātmāne pharī bandhan kem thāy? ekavār paṇ svasanmukhapaṇe antardraṣhṭi thaī pachhī teno nāsh thato nathī. dravyano nāsh thāy to draṣhṭinī paryāyano nāsh thāy. paṇ dravya to trikāḷ gnānaghan sadā mojud chhe. tethī anubhavanī draṣhṭino nāsh thato nathī. keṭalī joradār draḍhatāthī vāt karī chhe. (samyagdarshan) paḍī jāy e vāt ahīn līdhī nathī. ā to vīranī vāto chhe. tyān kāyaranun kām nathī. kahyun chhe ne ke-
e ūbhā khaḍ sūkashe, nahi charashe haraṇ.
samakitī sinh je mārge vicharyā ane tenī je vāṇī āvī te, ā ekānt chhe evān bhay ane shaṅkā jene lāge te kāyar nahi svīkāre. bāpu! ā vītarāganī vāṇī sāmbhaḷavā maḷe e mahābhāgya hoy to maḷe chhe ane dhīr-vīrane te pache chhe.
ahīn kahe chhe-bhūtārthano anubhav karatān ek vār mithyātvano nāsh thāy to gnānaghan ātmāne pharīthī bandh kem thaī shake? āvī ā apratihat samyagdarshananī vāt
PDF/HTML Page 1031 of 4199
single page version
chhe. āchāryadev chhe to chhadmasthadashāmān paṇ joradār vāt karī chhe. ā pañcham ārānā muninun kathan chhe. amr̥utachandradeve hajār varṣha pahelān ā vāt karī chhe. ātmāne pañcham ārāthī shun sambandh chhe? bahu ūñchī vāt karī chhe. ek to bhūtārthanā parigrahanī vāt karī ane bījī vāt e karī ke ekavār mithyātvano nāsh thāy pachhī moh pharīthī utpanna nahi thāy, pharī bandhan nahi thāy. chāritranā doṣhano thoḍo bandh chhe paṇ te mukhya nathī. alpa sthiti-ras paḍe chhe tene bandh gaṇavāmān āvyo nathī.
prabhu! tun jemān udayabhāvano pravesh nathī evo gnānaghan ātmā chho. enun ekavār yathārtha gnān thayā pachhī gnān kayān jatun rahe? na jāy. ane jo gnān na jāy to pharī agnānathī bandh kayānthī thāy? kadī na thāy. ahāhā...! apratihat kṣhayopasham samakit chhe te kṣhāyik samakit sāthe joḍāī jashe. ahīn paḍavānī vāt karī nathī. je chaḍayā te paḍe kevī rīte? bhagavān chidānand par ārūḍh thayā te kem paḍe? are! ā to vīrono vīrapanth chhe. kāyaranān ahīn kām nathī. koī paḍī jāy to? are! ahīn paḍavānī kayān māṇḍī?
mīrābāīnā nāṭakamān vairāgyanun drashya āve chhe. rāṇo kahe chhe ke mīrān! tun mārā rājyamān āv, tane paṭṭarāṇī banāvun. tyāre javābamān mīrān kahe chhe-
ahā! āvun drashya joīne vairāgyanī dhūn chaḍhī jatī. em dharmī jīv kahe chhe ke-
ame bhagavān ātmānī pratīti karī chhe, have amāre bījāno prem na hoy.
sītājīnun apaharaṇ karīne rāvaṇ laṅkāmān laī gayo. pachhī tyān bagīchāmān sītājīne manāvavā jāy chhe. tyāre sītājī rāvaṇane kahe chhe-rāmachandra sivāy svapne paṇ amane bījo pati na hoy. rāvaṇ! dūr ubho raheje; nahitar satīnā mukhamānthī nīkaḷelān vachan tane bhasma karī deshe. hun to pativratā strī chhun. bījānun lakṣha amane svapne paṇ na hoy. em ahīn dharmī kahe chhe ke amane ekavār bhedagnān thayun chhe. have ame paḍavānā nathī. pharīne amane bandh nahi thāy. ahāhā...! jagatane upadesh āpatā āchāryadev keṭalā jorathī vāt kare chhe!
ekavār samyaggnān pragaṭ thayā pachhī agnān kem āve? ane pharī bandh kayānthī thāy? kadī na thāy.
PDF/HTML Page 1032 of 4199
single page version
‘ahīn tātparya em chhe ke-agnān to anādinun ja chhe. parantu paramārthanayanā grahaṇathī, darshanamohano nāsh thaīne, ekavār yathārtha gnān thaīne kṣhāyik samyaktva ūpaje to pharī mithyātva na āve. mithyātva nahi āvatān mithyātvano bandh paṇ na thāy. ane mithyātva gayā pachhī sansāranun bandhan kaī rīte rahe? na ja rahe arthāt mokṣha ja thāy em jāṇavun.’
potānā trikāḷī svabhāvane bhūlīne rāg ane paravastu mārān chhe ane hun teno kartā chhun evun moharūpī agnān anādinun chhe. ām to agnān ek ek samayanun chhe. bījā samaye bījun, trījā samaye trījun em paramparāthī pravāharūpe agnān anādinun chhe. agnānanī paryāyano pravāh anādithī chhe tethī agnān anādinun kahyun chhe. evī paryāyane grahaṇ karavī te paryāyabuddhi chhe. ā paryāyabuddhino tyāg karīne trikāḷī shuddha ātmadravyanun grahaṇ karavun te jainadharma chhe. jainadharma chhe te paryāy chhe paṇ tenī draṣhṭi dravya upar chhe-ane tene paramārthanayanun grahaṇ kahe chhe. ahīn bhāvārthamān paramārthanayanun grahaṇ em ek ja shabda līdho chhe. ṭīkāmān bhūtārtha, paramārtha, shuddha dravyārthik nay ane abhedanayanun grahaṇ em chār shabda līdhā hatā. te badhāno ek ja artha chhe. ahāhā...! vastu trikāḷī shuddha chaitanyasvabhāvamay chhatī mojūdagīvāḷī chīj mahāprabhu chhe. tene jevī chhe tevī gnān ane shraddhānamān laīne anubhav karatān mithyātvano nāsh thaī samyaktva upaje chhe.
gnānano svabhāv ja svaparaprakāshak chhe. tethī agnānīne paṇ gnānanī paryāyamān sva eṭale potāno ātmā sadā jāṇavāmān āve ja chhe. parantu tenī draṣhṭi sva upar jatī nathī. tenī draṣhṭi rāg ane paryāy upar ja rahe chhe. tethī potāne pote jaṇāto hovā chhatān draṣhṭi anyatra rahetī hovāthī agnānī hun ā (ātmā) chhun em mānato nathī. tene kahe chhe-bhāī! tārī mahattā aparampār chhe. traṇalokano nāth anantaguṇanī samr̥uddhithī bharelo tun chidānand bhagavān chhe. tārī draṣhṭi tun tyān sthāp. tethī mithyātvano nāsh thaīne tane samyagdarshan thashe ane pachhī pharīthī mithyātva nahi thāy. rāg ane paryāy parathī draṣhṭi haṭhāvīne tārī chaitanyamay trikāḷī chīj prati draṣhṭi kar.
shraddhānī paryāy jāṇatī nathī. jāṇe chhe to gnānanī paryāy. shraddhānī paryāy sva taraph jhukavāthī dravyanī shraddhā thāy chhe. shraddhānī paryāy anādithī par taraph-rāg ane nimitta taraph jhukelī chhe. te shraddhānī paryāy trikāḷī shuddha dravya taraph jhuke to dravya ja tenī shraddhāmān āve chhe ane tenun ja nām dharma chhe. shraddhāmān ā dravya chhe evun gnān nathī. shraddhānī paryāy antarmukh vaḷī tyān ā ātmā te ja hun em bhagavān ātmānī
PDF/HTML Page 1033 of 4199
single page version
pratīti thaī te samyagdarshan dharmanun pahelun pagathiyun chhe. sāthe je anubhūti chhe temān eno khyāl āve chhe.
are bhāī! shubhabhāvano tane kem āṭalo prem chhe? shubhabhāv to abhavine paṇ thāy chhe. nigodanā jīvane paṇ shubhabhāv thatā hoy chhe. shubhabhāv e to karmanā saṅge thato vikār chhe. lasaṇanī ek bārīk kaṭakīmān asaṅkhya audārik sharīr hoy chhe. ane te darekamān anant nigodiyā jīv hoy chhe. te darek jīvane kṣhaṇe shubh kṣhaṇe ashubh evā bhāv thayā kare chhe. māṭe shubhabhāv e koī navī apūrva chīj nathī. niyamasāramān (shlok 121mān) āve chhe ke kathanamātra evā vyavahāraratnatrayanā pariṇāmane bhavasāgaramān ḍūbelā jīve anantavār karyā chhe. are bhāī! bhavanā bhāv uparathī draṣhṭi khaseḍīne gulāṇṭ khā. shraddhānī paryāy shuddha chaitanyamay vastumān andar jāy te apūrva chīj chhe. palaṭo khāīne tun antaramān-vastumān ḍhaḷī jā. tethī tane alaukik anubhav sahit samyagdarshan thashe. ā rāganī mandatā ane paralakṣhī jāṇapaṇun e koī chīj nathī. paramārthanayanā grahaṇathī mithyātvano nāsh thāy e mudanī chīj chhe.
bhagavān ātmā shuddhachaitanyamay vastumān jhukāv karavāthī je bhūtārthano anubhav thayo te anubhavathī mithyātvano nāsh thāy chhe, kaṣhāyanī mandatāthī mithyātvano nāsh thato nathī. kaṣhāyanī mandatā hoy to anantānubandhī ane darshanamohano ras thoḍo paḍe chhe. paṇ e kāī chīj nathī. rāg mand thāy te kāī vastu nathī, kemake shubhanā kāḷamān mithyātvano ras mand ho paṇ enāthī kāī mithyātvano nāsh thato nathī. āvī ja vastusthiti chhe ane te anant tīrthaṅkaroe em ja jāṇī chhe ane kahī chhe.
ahīn āchāryadev kahe chhe ke ekavār anubhav thayo pachhī bandhan kem thāy? svarūpanī sāvadhānīmān anubhavanā kāḷe darshanamohano nāsh thāy chhe. tyān pratham upasham samakit thaīne kṣhayopasham samakit thāy chhe. te kṣhayopasham paṇ paḍavānun nathī em kahe chhe. dravyano abhāv thāy to kṣhayopasham samakit paḍī jāy em joradār vāt karī chhe. mithyātva gayā pachhī rāgathī alpabandhan thāy te ahīn gaṇatarīmān nathī, kemake je bhāvathī anant sansār vadhe te bhāvane sansār ane bandhan (mukhyapaṇe) kahevāmān āvyun chhe.
ekavār gnān thaīne kṣhāyik samakit ūpaje to pharī mithyātva na āve. mithyātva nahi āvatān mithyātvano bandh paṇ na thāy. ane mithyātva gayā pachhī sansāranun bandhan kaī rīte rahe? na ja rahe arthāt mokṣha ja thāy em jāṇavun. mithyātva chhe e ja āsrav-bandh chhe. shaktirūp svabhāvano-mokṣhasvarūp svabhāvano anubhav thayo tene vyaktirūp mokṣha thashe ja thashe, paḍavānī vāt ja nathī.
PDF/HTML Page 1034 of 4199
single page version
pharīne visheṣhatāthī kahe chheḥ- * kaḷash pa6ḥ shlokārtha uparanun pravachan * ‘आत्मा’ ātmā to ‘सदा’ sadā ‘आत्मभावान्’ potānā bhāvone ‘करोति’ kare chhe ane ‘परः’ paradravya ‘परभावान्’ paranā bhāvone kare chhe; ‘हि’ kāraṇ ke ‘आत्मनः भावाः’ potānā bhāvo chhe te to ‘आत्मा एव’ pote ja chhe ane ‘परस्य ते’ paranā bhāvo chhe. te ‘परः एव’ par ja chhe (e niyam chhe). ātmā kān to potānā shuddha chaitanyapariṇāmane kare, kān to potānā ashuddha chaitanyapariṇāmane kare. kān to potānā samyagdarshan-gnān pariṇāmane kare, kān to mithyātvarāgadveṣhanā pariṇāmane kare; paṇ paradravyanā pariṇāmane kadīy na kare. potānā bhāvane pote kare ane paranā bhāvane par kare chhe. gnānāvaraṇīy karmanā āsravanā chha kāraṇ tattvārthasūtramān kahyān chhe. tyān chha kāraṇarūp je jīvanā pariṇām teno kartā jīv chhe paṇ gnānāvaraṇīy karmanī paryāyano kartā ātmā nathī. ṣhoḍashakāraṇ bhāvanānā pariṇāmano kartā ātmā chhe paṇ tīrthaṅkaraprakr̥itino je bandh thāy teno kartā ātmā nathī. gnānīne kartābuddhithī shubhabhāv thatā nathī; paṇ pariṇaman chhe te apekṣhāe tene kartā kahevāy chhe. shubhabhāv karavā lāyak chhe evī buddhi to samakitīne uḍī gaī hoy chhe. tethī pariṇamananī apekṣhāe gnānī te shubhabhāvano kartā ho, paṇ tīrthaṅkaranāmakarmanī prakr̥itino je bandh thāy chhe teno te kartā nathī. akarmadashā hatī te palaṭīne tīrthaṅkaranām-karmarūp dashā thaī teno ātmā kartā nathī; teno kartā karma-pudgal chhe. dayā, dān ādinā bhāv thāy tenun gnānīne pariṇaman hoy paṇ te dayānā bhāv vaḍe paranī dayā pāḷī shake chhe em nathī. paranā pariṇāmane ātmā karī shake em chhe ja nahi. paranā bhāvano kartā paradravya chhe. bolavānī bhāṣhānī je paryāy chhe te parano bhāv chhe. te te paramāṇu te bhāvanā kartā chhe. bolavānā rāgarūp pariṇām thāy teno kartā ātmā chhe. rāganun pariṇaman thāy chhe te apekṣhāe gnānīne teno kartā kahevāmān āve chhe. paṇ te rāg karavā lāyak chhe em gnānī mānatā nathī. rāganā svāmītvapaṇe gnānī pariṇamatā nathī. paradravyanā kartākarmapaṇānī mānyatāne agnān kahīne em kahyun chhe ke je evun māne te mithyādraṣhṭi chhe. paranī sevā karī shakun chhun, bījānun duḥkh ṭāḷī shakun chhun, bījāne āhār-pāṇī, kapaḍān ityādi daī shakun chhun. āvun māne te mithyādraṣhṭi chhe. kṣhāyik samakitī hoy evā munine paṇ rāg āve chhe, pariṇamananī apekṣhāe te enā kartā chhe, paṇ e karavā lāyak chhe em te mānatā nathī. [pravachan nan. 147 thī 1pa2 * dināṅk pa-8-76 thī 10-8-76]
PDF/HTML Page 1035 of 4199
single page version
अविरदि जोगो मोहो कोहादीया इमे भावा।। ८७।।
paradravyanā kartākarmapaṇānī mānyatāne agnān kahīne em kahyun ke je evun māne te mithyādraṣhṭi chhe; tyān āshaṅkā ūpaje chhe ke-ā mithyātvādi bhāvo shī vastu chhe? jo temane jīvanā pariṇām kahevāmān āve to pahelān rāgādi bhāvone pudgalanā pariṇām kahyā hatā te kathan sāthe virodh āve chhe; ane jo pudgalanā pariṇām kahevāmān āve to jemanī sāthe jīvane kāī prayojan nathī temanun phaḷ jīv kem pāme? ā āshaṅkā dūr karavāne have gāthā kahe chheḥ-
aviramaṇ, yogo, moh ne krodhādi ubhayaprakār chhe. 87.
gāthārthaḥ– [पुनः] vaḷī, [मिथ्यात्वं] je mithyātva kahyun te [द्विविधं] be prakāre chhe- [जीवः अजीवः] ek jīvamithyātva ane ek ajīvamithyātva; [तथा एव] ane evī ja rīte [अज्ञानम्] agnān, [अविरतिः] avirati, [योगः] yog, [मोहः] moh ane [क्रोधाद्याः] krodhādi kaṣhāyo- [इमे भावाः] ā (sarva) bhāvo jīv ane ajīvanā bhedathī babbe prakāre chhe.
ṭīkāḥ– mithyādarshan, agnān, avirati ityādi je bhāvo chhe te pratyek, mayūr ane darpaṇanī jem, ajīv ane jīv vaḍe bhāvavāmān āvatā hovāthī ajīv paṇ chhe ane jīv paṇ chhe. te draṣhṭāntathī samajāvavāmān āve chheḥ-jem ghero vādaḷī, līlo, pīḷo ādi (varṇarūp) bhāvo ke jeo moranā potānā svabhāvathī mor vaḍe bhāvavāmān āve chhe (-banāvāy chhe, thāy chhe) teo mor ja chhe ane (darpaṇamān pratibimbarūpe dekhātā) ghero vādaḷī, līlo, pīḷo ityādi bhāvo ke jeo (darpaṇanī) svachchhatānā vikāramātrathī darpaṇ vaḍe bhāvavāmān āve chhe teo darpaṇ ja chhe; tevī ja rīte mithyādarshan, agnān, avirati ityādi bhāvo ke jeo ajīvanā potānā dravyasvabhāvathī ajīv vaḍe bhāvavāmān ________________________________________________________________________ * 86 mī gāthāmān dvikriyāvādīne mithyādraṣhṭi kahyā hatā tenī sāthe sambandh karavāne ahīn ‘पुनः’ shabda chhe.
PDF/HTML Page 1036 of 4199
single page version
āve chhe teo ajīv ja chhe ane mithyādarshan, agnān, avirati ityādi bhāvo ke jeo chaitanyanā vikāramātrathī jīv vaḍe bhāvavāmān āve chhe teo jīv ja chhe. bhāvārthaḥ– pudgalanā paramāṇuo paudgalik mithyātvādi karmarūpe pariṇame chhe. te karmano vipāk (uday) thatān temān je mithyātvādi svād utpanna thāy chhe te mithyātvādi ajīv chhe; ane karmanā nimittathī jīv vibhāvarūp pariṇame chhe te vibhāv pariṇāmo chetananā vikār chhe tethī teo jīv chhe. ahīn em jāṇavun keḥ-mithyātvādi karmanī prakr̥itio chhe te pudgaladravyanā paramāṇu chhe. jīv upayogasvarūp chhe. tenā upayoganī evī svachchhatā chhe ke paudgalik karmano uday thatān tenā udayano je svād āve tenā ākāre upayog thaī jāy chhe. agnānīne agnānane līdhe te svādanun ane upayoganun bhedagnān nathī tethī te svādane ja potāno bhāv jāṇe chhe. jyāre temanun bhedagnān thāy arthāt jīvabhāvane jīv jāṇe ane ajīvabhāvane ajīv jāṇe tyāre mithyātvano abhāv thaīne samyaggnān thāy chhe. * * * samayasār gāthā 87ḥ mathāḷun paradravyanā kartākarmapaṇānī mānyatāne agnān kahīne em kahyun ke je evun māne te mithyādraṣhṭi chhe; tyān āshaṅkā ūpaje chhe ke-ā mithyātvādi bhāvo shī vastu chhe? jo temane jīvanā pariṇām kahevāmān āve to pahelān rāgādi bhāvone pudgalanā pariṇām kahyā hatā te kathan sāthe virodh āve chhe; ane jo pudgalanā pariṇām kahevāmān āve to jemanī sāthe jīvane kāī prayojan nathī temanun phaḷ jīv kem pāme? ā āshaṅkā dūr karavāne have gāthā kahe chheḥ- * gāthā 87ḥ ṭīkā uparanun pravachan * mithyādarshan, agnān, avirati ityādi je bhāvo chhe te pratyek, mayūr ane darpaṇanī jem, ajīv ane jīv vaḍe bhāvavāmān āvatā hovāthī ajīv paṇ chhe ane jīv paṇ chhe. te draṣhṭāntathī samajāvavāmān āve chheḥ- jem ghero vādaḷī, līlo, pīḷo ādi (varṇarūp) bhāvo ke je moranā potānā svabhāvathī mor vaḍe bhāvavāmān āve chhe (-banāvāy chhe, thāy chhe) teo mor ja chhe ane (darpaṇamān pratibimbarūpe dekhātā) ghero vādaḷī, līlo, pīḷo ityādi bhāvo ke jeo (darpaṇanī) svachchhatānā vikāramātrathī darpaṇ vaḍe bhāvavāmān āve chhe teo darpaṇ ja chhe.’ juo, līlo, pīḷo, vādaḷī je morano raṅg chhe te morano bhāv chhe māṭe teo mor ja chhe. darpaṇamān je pratibimb dekhāy chhe te moranī paryāy nathī; te darpaṇanī svachchhatāno vikāramātra chhe; māṭe te darpaṇ ja chhe. arīsāmān je avasthā thaī te arīsāthī
PDF/HTML Page 1037 of 4199
single page version
thaī chhe, morane laīne te thaī nathī. moramān je raṅg dekhāy chhe te mor chhe ane arīsāmān je chhe te arīsānī svachchhatānā vikāramātrathī thayelī arīsānī avasthā chhe. mor moramān chhe ane arīsāmān je dekhāy chhe te arīsānī svachchhatāno vikār chhe.
prashnaḥ– mor nimitta to chhe?
uttaraḥ– hā, mor nimitta chhe eno artha ja e ke arīsānī avasthā morathī thaī nathī. ane tyāre to te nimitta kahevāmān āve chhe; morathī jo te arīsānī avasthā thaī chhe em kaho to mor arīsānī avasthānun upādān thaī jāy.
anyamatavāḷā ishvarane kartā māne chhe ane koī jaino vikārano kartā karmane māne chhe to te banne mānyatā ek sarakhī jūṭhī chhe. arīsānī avasthā arīsānī svachchhatānā vikārane laīne thaī chhe, morane laīne te thaī nathī.
‘tevī ja rīte mithyādarshan, agnān, avirati ityādi bhāvo ke jeo ajīvanā potānā dravyasvabhāvathī ajīv vaḍe bhāvavāmān āve chhe teo ajīv ja chhe ane mithyādarshan, agnān, avirati ityādi bhāvo ke jeo chaitanyanā vikāramātrathī jīv vaḍe bhāvavāmān āve chhe teo jīv ja chhe.’
gnānāvaraṇīy ādi karma te jaḍanī paryāy chhe. jaḍanī paryāyano bhāv jaḍarūp chhe. mithyādarshan, agnān, avirati e jaḍanī avasthā jaḍamān thāy chhe. mithyādarshan te darshanamohanīy karmanī paryāy, agnān te gnānāvaraṇīy karmanī paryāy ane avirati te chāritramohanīy karmanī paryāy chhe. krodh, mān, māyā ane lobh te chāritramohanīy karmanī paryāy chhe. karmano uday āve te jaḍanī paryāy chhe. karmanā udayathī jīvamān vikār thāy chhe em nathī. darshanamohanīy karmanī paryāy te ajīvanā dravyasvabhāvathī thaī chhe. jīve mithyātvanā bhāv karyā to tyān darshanamohanīy karmanī paryāy thaī em nathī. ane darshanamohakarmano tyān jaḍamān uday āvyo to ahīn jīvamān mithyātvanī paryāy thaī em nathī. paramāṇunī paryāy tyān potānā dravyasvabhāvathī thaī chhe, ajīv vaḍe thaī chhe māṭe te ajīv ja chhe.
jīvamān mithyā shraddhā ane rāg dveṣhanā pariṇām thāy te jīv vaḍe thāy chhe māṭe te jīv ja chhe. agnānīne bhedagnān nathī tethī te māne chhe ke rāg thāy chhe te karmakr̥ut chhe. ahīn to chokakhī vāt karī chhe ke pāṇī unun thāy chhe te agni vinā unun thāy chhe. agninī paryāy agnimān chhe te agni ja chhe ane pāṇīnī uṣhṇa paryāy pāṇīmān chhe. pāṇī agnithī uṣhṇa thayun chhe em nathī. chokhā pāke chhe te chokhānī potānī paryāy chhe, unā pāṇīthī chokhā pāke chhe em chhe nahi.
PDF/HTML Page 1038 of 4199
single page version
keṭalāk kahe chhe ke-vikār karmathī thāy ane potāthī paṇ thāy em mānīe to anekānt thāy. are bhāī! e anekānt chhe ja nahi. vikār potāthī thāy ane karmathī na thāy e sāchun anekānt chhe. jem kumbhārathī ghaḍo thayo nathī, agnithī pāṇī uṣhṇa thayun nathī tem nimittathī jīvamān vikār thayo nathī. (nimittathī upādānamān kāī thatun nathī).
lokone lāge ke ā to sādhāraṇ bhūl chhe. paṇ bhāī! ā to moṭī mūḷamān bhūl chhe. chāritramohano uday chhe māṭe ahīn avratanā pariṇām thāy chhe em nathī. avirati ādi bhāv potāthī thāy chhe. karmanā udayathī agnān thāy chhe, karmanā udayathī mithyātva thāy chhe ke karmanā udayathī avirati-viṣhayavāsanānā bhāv thāy chhe em chhe nahi. darshanamohanī paryāy te ajīvano bhāv chhe ane tethī ajīv ja chhe. gnānāvaraṇīy karma te ajīvano bhāv chhe ane tethī te ajīv ja chhe. ane jīvamān agnān thāy te jīvathī potāthī thāy chhe māṭe te jīv ja chhe. mithyāshraddhā jīvanī paryāyamān jīvathī thāy chhe māṭe te jīv chhe ane darshanamohakarmanī paryāy chhe te ajīv chhe.
bahu spaṣhṭa vāt chhe ke karmathī jīvane vikār thato nathī. karmane laīne jo jīvanī bhūl hoy to karma ṭaḷe to bhūl maṭe; potānā puruṣhārthathī bhūl maṭe em na rahyun! paṇ em chhe nahi. potānā puruṣhārthathī bhūl maṭe chhe.
rāg dveṣhane kathañchit pudgalanā pariṇām kahyā chhe e bījī vāt chhe. tyān to potānā svabhāvamān rāg utpanna thāy evī koī shakti nathī. rāg jīvano svabhāv nathī, vibhāv chhe. eṭale rāgathī bhagavān ātmā bhinna chhe evun bhedagnān thatān (samyagdarshan thatān) samakitīne ātmā vyāpak ane nirmaḷ paryāy tenun vyāpya chhe. vaḷī rāg enī paryāyamānthī bhinna paḍī jāy chhe. eṭale karma vyāpak ane rāg tenun vyāpya-em gaṇīne nimittanī mukhyatāthī rāgane pudgalanā pariṇām kahyā chhe.
ahīn kahe chhe ke jyān sudhī mithyātvanā bhāv chhe tyān sudhī mithyādarshan, agnān ane rāg dveṣh te jīvanī paryāy chhe. te jīv ja chhe. paranā kāraṇe, karmanā kāraṇe bīlakul te paryāy thaī nathī. kumbhārathī ghaḍo bīlakul thayo nathī. gāthā 372 mān spaṣhṭa kahyun chhe ke-“jīvane paradravya rāgādik upajāve chhe em shaṅkā na karavī; kāraṇ ke anya dravya vaḍe anya dravyanā guṇano utpād karāvānī ayogyatā chhe.” anya dravyathī anya dravyanā guṇanī utpatti karī shakātī nathī. tethī e siddhānt chhe ke sarva dravyo potapotānā svabhāvathī ūpaje chhe. ahīn guṇano artha paryāy thāy chhe. potānī paryāyanī yogyatāthī te paryāy utpanna thāy chhe. mithyādarshananī paryāy paṇ paryāyanī yogyatāthī potāmān utpanna thāy chhe; parathī ke karmathī bīlakul nahi. tem
PDF/HTML Page 1039 of 4199
single page version
ātmāthī karmabandhananī paryāy utpanna karāvānī ayogyatā chhe. karmabandhanī paryāy potānī yogyatāthī karmabandhapaṇe utpanna thāy chhe.
tyāre koī em kahe ke vikār thavāmān pa0 ṭakā karmanā ane pa0 ṭakā jīvanā rākho. ahīn kahe chhe ke so e so ṭakā vikār jīvanā pariṇāmamān potāthī thāy chhe; karmanā kāraṇe ek ṭako paṇ nahi. upādānanā so e so ṭakā upādānamān ane nimittanā so e so ṭakā nimittamān chhe. ātmāmān mithyātvano bhāv thayo te so e so ṭakā potāthī thayo chhe; ek ṭako paṇ nimittanā-darshanamohakarmanā kāraṇe jīvamān mithyātvabhāv thayo nathī.
loko to khāvun, pīvun, raḷavun ityādi bahāramān ashubhamān rokāī gayā chhe. temane āno nirṇay karavānī kayān phurasad chhe? paṇ bhāī! āno yathārtha nirṇay karyā vinā tane keṭalun nukashān thaī rahyun chhe tenī tane khabar nathī. are! pachhī tun sarvashakti (nirṇay karavānī) khoī besīsh. ahīn nirṇay karāve chhe ke-jīv potānā ūndhā puruṣhārthathī mithyātvādipaṇe pariṇame chhe ane potānā savaḷā puruṣhārthathī mithyātvādinā nāshapaṇe (samyaktvādipaṇe) pariṇame chhe; temān paradravyanun rañchamātra paṇ kāraṇ nathī. paradravya paradravyamān sthit chhe. te potānī sattāmān āvatun nathī. paradravyanī sattā potāmān āvī jāy to paradravyanī sattāno nāsh thaī jāy. ātmā paradravyanī sattāmān pravesh kare to paradravyanī paryāy karī shake. parantu paradravyanī sattāmān ātmā jāy to potānī sattāno nāsh thaī jāy. paṇ em kadīy banatun nathī. (koī dravya potānī sattā chhoḍatun nathī). ek samayanī paryāyasattā paṇ potānī potāmān rahe chhe. āvī ja vastusthiti chhe. māṭe pote paranun kāī kare ane par potānun kāī kare e vāt traṇakāḷamān sambhavit nathī.
nigodanā jīvathī māṇḍī paramāṇu ādi sarvadravyo potānā svabhāvathī ja utpanna thāy chhe. potānī paryāyanī yogyatāthī vikār ādi utpanna thāy chhe, parane laīne bīlakul utpanna thato nathī. pūjānī jayamālāmān āve chhe ke-
karma chhe e to jaḍanī paryāy chhe. bhūl to potāmān potānā kāraṇe thāy chhe. kartā, karma, karaṇ, sampradān, apādān, adhikaraṇ evā potānā ṣhaṭkārakathī jīvamān vikār thāy chhe. nishchayathī vikār parakārakonī apekṣhā vinā potāthī thāy chhe. jem kumbhār vaḍe ghaḍo karāvānī ayogyatā chhe tem karma vaḍe jīvano vikār karāvānī ayogyatā chhe.
māṭī potānā svabhāvane nahi ullaṅghatī hovāne līdhe, kumbhār ghaḍāno utpādak chhe ja nahi; māṭī ja kumbhāranā svabhāvane nahi sparshatī thakī, potānā svabhāvathī kumbhabhāve
PDF/HTML Page 1040 of 4199
single page version
ūpaje chhe. tevī ja rīte mithyādarshan, agnān, avirati ityādi bhāvo ke jeo ajīvanā potānā dravyasvabhāvathī ajīv vaḍe bhāvavāmān āve chhe teo ajīv ja chhe ane mithyādarshan, agnān, avirati ityādi bhāvo ke jeo chaitanyanā vikāramātrathī jīv vaḍe bhāvavāmān āve chhe teo jīv ja chhe.
are! jene be dravyo vachche bhinnatā karavānī tākāt nathī tene rāg ane svabhāvane bhinna karavānī tākāt kayānthī āvashe? rāgathī bhinna andar gnāyakasvarūp chaitanyasvabhāvamay atīndriy ānandano kand bhagavān ātmā birāje chhe. teno āshray karavāthī dharmanī dashā- ānandanī dashā utpanna thāy chhe. vyavahārathī ke rāgathī dharmanī dashā utpanna thāy em ame dekhatā nathī em āchāryadev kahe chhe.
koī em kahe ke samyagdarshan thayā pachhī je avratanā pariṇām thāy chhe te chāritramohakarmanā kāraṇe thāy chhe; tene kahe chhe ke em nathī. juo, baḷadeve vāsudevanun maḍadun chha mās māṭe khabhe pheravyun tyān chāritramohanā udayanā kāraṇe te bhāv āvyo hato em nathī. te bhāv svayam potānā kāraṇe thayelo chhe, chāritramohano uday to nimittamātra chhe.
ek chhūṭo paramāṇu sūkṣhma chhe. te sthūḷ skandhamān bhaḷatān sthūḷatāne dhāraṇ kare chhe. to te sthūḷane laīne sūkṣhmamānthī sthūḷ thayun em bīlakul nathī. potānī paryāyanī yogyatāthī sūkṣhmamānthī sthūḷ thāy chhe. bījā paramāṇumān bījāne sthūḷ karavānī ayogyatā chhe. te paramāṇunī sthūḷ thavānī potānī yogyatā chhe māṭe te sūkṣhma palaṭīne sthūḷ thāy chhe.
rāgathī ātmāne lābh thāy, vyavahār karatān karatān nishchay thāy e mānyatā mithyādarshan chhe. pañchāstikāyamān bhinna sādhya-sādhananī vāt karī chhe te upachārathī karī chhe. vaḷī rāg pote kare ane nākhe karmanā māthe to te paṇ anīti-anyāy chhe. shrīmad rājachandrajīe kahyun chhe ke tāro sansār tārā aparādhathī chhe; tāro aparādh eṭalo ke potāne bhūlīne parane tun potānun māne chhe. shrīmad rājachandrajī samyagdaṣhṭi anubhavī puruṣh hatā. alpakāḷamān mokṣha javānā chhe. temanī kṣhayopasham shakti ajab hatī. temaṇe saṅkṣhepamān kahyun chhe ke-jīv potānā aparādhathī sansāramān rakhaḍe chhe, karmanā kāraṇe rakhaḍe chhe em nathī.
aho! digambar santoe alaukik mārga kahyo chhe. kahe chhe ke-mithyādarshan, agnān, avirati ityādi bhāvo ke je chaitanyanā vikāramātrathī jīv vaḍe bhāvavāmān āve chhe te jīv ja chhe. vikāramātrathī eṭale potānī vikr̥ut avasthāthī jīvamān vikār thayo chhe, nimittathī thayo chhe em bīlakul nathī. jem līlī, pīḷī ādi avasthāpaṇe arīso