PDF/HTML Page 1081 of 4199
single page version
jo shubhāshubhabhāvarūpe pariṇame to pote jaḍ thaī jāy; kemake shubhāshubhabhāv achetan jaḍ chhe. je rāg chhe te potāne jāṇe nahi, parane jāṇe nahi ane samīpavartī ātmāne paṇ jāṇe nahi. rāg bījā dvārā jaṇāy chhe. tethī rāgane achetan jaḍ kahyo chhe. tethī ātmā je gnāyakabhāvarūp chhe te rāgadveṣhanā achetanabhāvapaṇe kem thāy?
ātmā parano kartā thāy ane te paranun kārya kare e vāt to kayāny rahī gaī. sharīr, man, vāṇīnī kriyā ane jagatanī vyavasthānān kām ātmā kare e vāt bājue rahī. ahīn kahe chhe ke bhagavān ātmānun dayā, dān, vrat, bhakti ādi je vikalpa thāy te vikalpapaṇe pariṇamavun ashakay chhe. puṇya-pāpanā je bhāv thāy chhe te agnānabhāv chhe. eṭale ke puṇyapāpanā bhāvamān gnānabhāvano ansh nathī. te bhāv chaitanyanī viruddha jātinā vijātīy, jaḍ ane achetan chhe. bhagavān ātmā gnānasvarūp chhe. ane gnānanun gnānapaṇe ja pariṇaman thavun joīe ane te ja vāstavik chhe. parantu potānā gnāyakasvabhāvanī draṣhṭi nahi hovāthī mithyādraṣhṭi jīvane hun rāgadveṣhapaṇe, puṇya-pāpanā bhāvapaṇe pariṇamun chhun em bhāse chhe. ā pramāṇe gnānanun agnānatva pragaṭ karato te rāgādi karmono kartā thāy chhe. bhagavān gnāyakanī draṣhṭino abhāv chhe evo mithyādraṣhṭi jīv hun svayam rāgī chhun, puṇya-pāpano hun kartā chhun, ā shubhāshubh pariṇām hun karun chhun- em mānato te rāgādi karmono kartā pratibhāse chhe.
ā sarvagna bhagavānanī divyadhvanino sār bhagavān kundakundāchāryadeve ā shāstramān bharyo chhe. tenī amr̥utachandrāchāryadeve ṭīkāmān visheṣh spaṣhṭatā karī chhe. āchāryadev kahe chhe-bhagavān! tun pragnā brahma prabhu chho. gnān ane ānand tārun svarūp chhe ane te-rūpe pariṇamavun e tārun nijakārya chhe. jem shīt-uṣhṇapaṇe pariṇamavun tārun kārya nathī tem dayā dānanā rāgapaṇe pariṇamavun e tārun kārya nathī. prabhu! tārī prabhutānī tane khabar nathī! gnān ane ānandarūpe pariṇamavun e tārī prabhutā chhe. rāgapaṇe pariṇamavun e tārī prabhutā nathī. rāgapaṇe pariṇamatān to gnānanun agnānatva pragaṭ thāy chhe.
gnānarasathī bharelo bhagavān gnāyak pote gnānapaṇe pariṇame evī enī shakti chhe. vyavahāraratnatrayanā rāgapaṇe pariṇame evī enī shakti nathī. vyavahāraratnatrayanā rāgapaṇe gnāyak ātmānun pariṇamavun ashakay chhe. parantu are! āvā nij gnāyakabhāvanī ruchi chhoḍīne agnānī rāgarūpe (agnānapaṇe) pariṇame chhe! gnānasvarūpe pariṇamavāne badale rāgarūpe pariṇame te enun agnānarūp pariṇaman chhe.
gnānasvarūpe ātmā pariṇame tene gnānarūp pariṇaman kahe chhe ane rāgarūpe pariṇame tene agnānarūp pariṇaman kahe chhe. are bhāī! vyavahāraratnatrayanā rāgarūpe to te anantavār pariṇamyo chhe. chhahaḍhālāmān āve chhe ne ke-
PDF/HTML Page 1082 of 4199
single page version
bhāī! pañchamahāvratanā pariṇām, ra8 mūḷaguṇanā pariṇām te rāg chhe, vibhāv chhe, jher chhe. bhagavān ātmā amr̥utano sāgar chhe. amr̥utasvarūp ānandano nāth evo te rāganā jherapaṇe kem thāy? parantu agnānī potānā amr̥utasvarūp bhagavān gnāyakanī draṣhṭi chhoḍīne paryāyabuddhi thaīne hun puṇyapāp ādi bhāvono kartā chhun em agnānapaṇe māne chhe.
trikāḷī gnāyakasvarūpanī draṣhṭi thāy to rāgapaṇe hun pariṇamun chhun evī draṣhṭi rahe nahi. samakitīne gnātādraṣhṭāsvabhāvanī draṣhṭinun pariṇaman hoy chhe. tene e gnānarūp pariṇaman chhe. gnānabhāv chhoḍīne gnānī rāgasvabhāve pariṇamato nathī kemake enī draṣhṭi gnāyak upar sthir thaī chhe. parantu agnānīnī najar gnāyak upar nathī tethī pote svabhāvathī gnānasvarūp hovā chhatān gnānapaṇe pariṇamavāne badale gnānanun agnānatva pragaṭ karato rāgano kartā thaīne pariṇame chhe. hun puṇyapāp ādi karun chhun em mānato puṇyapāp ādi bhāvapaṇe-agnānapaṇe pariṇamato te rāgādino kartā thāy chhe. aho! amr̥utachandrāchāryadeve alaukik ṭīkā karī chhe. hun gnātā chhun em draṣhṭi karī pariṇame te gnānapariṇaman chhe, kemake emān gnānanu gnānatva prasiddha thāy chhe; parantu hun rāgī chhun em mānī rāgapaṇe pariṇame te agnān-pariṇaman chhe kemake emān gnānanun agnānatva prasiddha thāy chhe. aho! gajab vāt chhe! āmān to jainadarshanano sār bharī dīdho chhe.
ā paisā-baisā to badhun thothān chhe. enī pāchhaḷ to herān thaī javānun chhe. em ne em prabhu! tun chorāsīnā avatār karī herān thaī rahyo chhun. ahīn kahe chhe ke bhagavān ātmā ekalun chaitanyabimb gnāyakabhāvathī bharapūr andar paḍayo chhe. te gnānapaṇe pariṇame, niviṅkārapaṇe pariṇame evī enī shakti ane sāmarthya chhe. parantu āvā chidrūp-svarūpanī draṣhṭino abhāv hovāthī te paryāyadraṣhṭi thaīne jāṇe shubhāshubh rāg ja potānun svarūp chhe em mānato thako shubhāshubhabhāvarūpe pariṇamato agnānane pragaṭ kare chhe. agnānī potānī paryāyamān je vikār thāy chhe temān tadrūp thaī rachyopachyo rahe chhe ane māne chhe ke hun rāgī chhun. ā pramāṇe te gnānanun agnānatva pragaṭ kare chhe. ‘gnānanun agnānatva’ -e shabdamān ghaṇī gambhīratā chhe. ahā! potānā chaitanyasvarūpane chhoḍīne je ekalā rāgapaṇe pariṇame chhe te gnānanun agnānatva pragaṭ karato rāgano kartā thāy chhe. aho! gāthā alaukik chhe! rāgamān gnān nathī ane gnāmān rāg nathī evun sūkṣhma rahasya gāthāmān pragaṭ karelun chhe.
ā ṭīkānun nām ātmakhyāti chhe. ātmakhyātimān shrī amr̥utachandrāchāryadeve amr̥ut bharyān chhe. ātmakhyāti eṭale ātmaprasiddhi. shuddha chaitanyanā lakṣhe ātmā prasiddha thāy chhe.
PDF/HTML Page 1083 of 4199
single page version
parantu agnānī potānā chaitanyasvarūp bhagavānane bhūlīne paralakṣhe rāganī-agnānanī prasiddhi kare chhe ane tethī te rāgano kartā thāy chhe.
ā paramātmānī divyadhvanimān āvelī param satya vāt chhe. be chār mās shuddha chaitanyanī vāt paṇ sāmbhaḷe topaṇ jīvane ūñchān puṇya bandhāī jāy chhe ane te puṇyanā udayathī lakṣhmī ādi sāmagrī maḷe chhe. ahā! to rāganun lakṣha chhoḍī shuddha chaitanyanī draṣhṭi kare enī to shī vāt! e to nyāl thaī jāy chhe. ene to je vaḍe janma-maraṇano ant āve evun samyagdarshan pragaṭ thāy chhe. bhāī! puṇyanā yoge bahāranī lakṣhmī ādi maḷe e to dhūḷ chhe. tathā puṇya ane enā phaḷane potānā māne e mithyātva chhe. jīv to shuddha chaitanyasvarūp chhe, paṇ puṇyapāp ādi ajīvane potānā māne te mithyādraṣhṭi chhe. mithyādraṣhṭi jīv pote agnānī thayo thako ‘ā hun rāgī chhun’ ityādi vidhithī rāgādi karmano kartā pratibhāse chhe. hun rāgī chhun eṭale rāg mārun kartavya chhe ane hun rāgano kartā chhun em agnānīne pratibhāse chhe. jyān sudhī draṣhṭi rāg upar chhe tyān sudhī te rāgano kartā chhe ane tyānsudhī mithyādraṣhṭi chhe. āvo ā vīrano mārga chhe! āve chhe ne ke-
bhāī! rāgathī dharma māne te kāyar napunsak chhe. ātmāmān vīrya nāmano guṇ chhe. e vīrya guṇ to nirmaḷ pariṇati utpanna kare tevo chhe. rāganī utpatti thāy te vīryaguṇanun kām nahi. rāgane utpanna karanārī paryāyane to napunsak kahevāmān āve chhe. samayasār gāthā 39mān ātmānun asādhāraṇ lakṣhaṇ nahi jāṇavāne līdhe agnānīne napunsak kahyo chhe. tem ja shubharāganī ruchi kare, shubharāganī rachanā kare tene puṇyapāp adhikāranī 1pa4mī gāthāmān nāmarda eṭale napunsak kahyo chhe. tyān kahyun chhe ke-‘‘durant karmachakrane pār utaravānī nāmardāīne līdhe...pote sthūḷ lakṣhyavāḷā hoīne samasta karmakāṇḍane mūḷathī ukheḍatā nathī.’’ āvā jīvone nāmarda, napunsak eṭale hījaḍā kahyā chhe. pāṭhamān (ṭīkāmān) ‘क्लीब’ shabda chhe.
ā pramāṇe gnānānandasvabhāvanī draṣhṭi chhoḍīne rāgapaṇe pariṇamato agnānī hun rāgī chhun ane ā rāgane hun karun chhun evī buddhi vaḍe rāgano kartā thāy chhe.
‘rāg-dveṣh-sukh-duḥkhādi avasthā pudgalakarmanā udayano svād chhe; tethī te, shīt- uṣhṇapaṇānī māphak, pudgalakarmathī abhinna chhe. ane ātmāthī atyant bhinna chhe. agnānane līdhe ātmāne tenun bhedagnān nahi hovāthī te em jāṇe chhe ke ā svād māro ja chhe; kāraṇ ke gnānanī svachchhatāne līdhe rāgadveṣhādino svād, shīt-uṣhṇapaṇānī māphak gnānamān pratibimbit thatān, jāṇe ke gnān ja rāgadveṣh thaī gayun hoy evun agnānīne bhāse chhe. tethī te em
PDF/HTML Page 1084 of 4199
single page version
māne chhe ke ‘‘hun rāgī chhun, hun dveṣhī chhun, hun krodhī chhun, hun mānī chhun,’’ ityādi. ā rīte agnānī jīv rāg-dveṣhādino kartā thāy chhe.’
rāg-dveṣh, puṇya-pāpanā bhāv, sukh-duḥkh ādi avasathā-e badho pudgalakarmanā udayano svād chhe. e ātmānā ānandano svād nathī. shītauṣhṇapaṇānī māphak e pariṇāmo pudgalathī abhinna chhe. bhagavān gnāyakathī te pariṇām atyant bhinna chhe. dayā, dān, vrat ādinā pariṇām ātmāthī atyant bhinna chhe. parantu agnānīne āvun bhedagnān nathī. tethī te em ja jāṇe chhe ke ā svād māro ja chhe. agnānī māne chhe ke rāg mārī chīj chhe. are bhāī! tārī chīj to gnāyak chhe. gnāyak mārī chīj chhe em mānavāne badale rāg mārī chīj chhe em māne chhe te agnān chhe, mithyātva chhe.
gnānanī svachchhatāne līdhe rāg-dveṣhādino svād gnānamān pratibimbit thāy chhe. jevo rāg thāy evun gnānamān jāṇavāmān āve chhe. tyān jāṇe ke gnān ja rāgadveṣharūp thaī gayun hoy em agnānīne bhāse chhe. rāg to kharekhar gnānanun paragney chhe. paṇ em na mānatān hun rāgadveṣhapaṇe ja thaī gayo chhun em agnānīne bhāse chhe. tethī te em māne chhe ke hun rāgī chhun, hun dveṣhī chhun, hun krodhī chhun, hun mānī chhun ityādi. ā rīte agnānī jīv rāgadveṣhādi karmono kartā thāy chhe; paṇ potānā gnātādraṣhṭāsvabhāvanun bhān pragaṭ karato nathī.
PDF/HTML Page 1085 of 4199
single page version
ज्ञानात्तु न कर्म प्रभवतीत्याह–
सो णाणमओ जीवो कम्माणमकारगो होदि।। ९३ ।।
स ज्ञानमयो जीवः कर्मणामकारको भवति।। ९३ ।।
gnānathī karma utpanna thatun nathī em have kahe chheḥ-
e gnānamay ātmā akārak karmano em ja bane. 93.
gāthārthaḥ– [परम्] je parane [आत्मानम्] potārūp [अकुर्वन्] karato nathī [च] ane [आत्मानम् अपि] potāne paṇ [परम्] par [अकुर्वन्] karato nathī [सः] te [ज्ञानमयः जीवः] gnānamay jīv [कर्मणाम्] karmono [अकारकः भवति] akartā thāy chhe arthāt kartā thato nathī.
ṭīkāḥ– gnānathī ā ātmā parano ane potāno paraspar visheṣh jāṇato hoy tyāre parane potārūp nahi karato ane potāne par nahi karato, pote gnānamay thayo thako, karmono akartā pratibhāse chhe. te spaṣhṭatāthī samajāvavāmān āve chheḥ-jem shīt-uṣhṇano anubhav karāvavāmān samartha evī shīt-uṣhṇa pudgalapariṇāmanī avasthā pudgalathī abhinnapaṇāne līdhe ātmāthī sadāy atyant bhinna chhe ane tenā nimitte thato te prakārano anubhav ātmāthī abhinnapaṇāne līdhe pudgalathī sadāy atyant bhinna chhe, tevī rīte te prakārano anubhav karāvavāmān samartha evī rāgadveṣhasukhaduḥkhādirūp pudgalapariṇāmanī avasthā pudgalathī abhinnapaṇāne līdhe ātmāthī sadāy atyant bhinna chhe ane tenā nimitte thato te prakārano anubhav ātmāthī abhinnapaṇāne līdhe pudgalathī sadāy atyant bhinna chhe. jyāre gnānane līdhe ātmā te rāgadveṣhasukhaduḥkhādino ane tenā anubhavano paraspar visheṣh jāṇato hoy tyāre, teo ek nathī paṇ bhinna chhe evā vivekane līdhe, shīt-uṣhṇanī māphak (arthāt jem shīt-uṣhṇarūpe ātmā vaḍe pariṇamavun ashakay chhe tem), jemanā rūpe ātmā vaḍe pariṇamavun ashakay chhe evān rāgadveṣhasukhaduḥkhādirūpe agnānātmā vaḍe jarāy nahi pariṇamato thako, gnānanun gnānatva pragaṭ karato,
PDF/HTML Page 1086 of 4199
single page version
pote gnānamay thayo thako, ‘ā hun (rāgane) jāṇun ja chhun, rāgī to pudgal chhe (arthāt rāg to pudgal kare chhe)’ ityādi vidhithī, gnānathī viruddha evā samasta rāgādi karmano akartā pratibhāse chhe.
bhāvārthaḥ– jyāre ātmā rāgadveṣhasukhaduḥkhādi avasthāne gnānathī bhinna jāṇe arthāt ‘jem shīt-uṣhṇapaṇun pudgalanī avasthā chhe tem rāgadveṣhādi paṇ pudgalanī avasthā chhe’ evun bhedagnān thāy, tyāre potāne gnātā jāṇe ane rāgādirūp pudgalane jāṇe. em thatān, rāgādino kartā ātmā thato nathī, gnātā ja rahe chhe.
gnānathī karma utpanna thatun nathī em have kahe chheḥ-
‘gnānathī ā ātmā parano ane potāno paraspar visheṣh jāṇato hoy tyāre parane potārūp nahi karato ane potāne par nahi karato, pote gnānamay thayo thako karmono akartā pratibhāse chhe.’
samyagdarshan thatān hun gnānānandasvarūp bhagavān chaitanyamūrti ātmā chhun ane achetan jaḍ rāgādi mārāthī bhinna chhe evun bhān thāy chhe. dayā-dānano rāg ho ke pañchamahāvratano rāg ho- e āsrav chhe, duḥkhadāyak chhe; ane enāthī bhinna mārī chīj ānandadāyak chhe. ā pramāṇe ātmā ane paranun antar jāṇe te pote gnānamay thayo thako karmono akartā pratibhāse chhe. bhedagnān thatān gnānī rāgane potārūp karato nathī ane potāne rāgarūp karato nathī. ahāhā...! trikāḷī dhruv chaitanyasvabhāvamay jāṇanasvabhāvamay vastu ātmā chhe. enī draṣhṭi thatān dharmī em jāṇe chhe ke hun to gnānamay chhun, rāgamay nathī. vyavahāraratnatrayano je rāg chhe te hun nathī. gnānīne vyavahār hoy chhe kharo, paṇ te vyavahārane gnānī svarūpathī bhinna ja māne chhe. hun to vyavahārano-rāgano jāṇanār chhun em gnānī māne chhe. te te samaye thato rāg gnānīne mātra jāṇelo prayojanavān chhe. ā vastusthiti chhe. aho! vastusthitine kahenārī bhagavān kundakundadevanī ā alaukik vāṇī chhe!
potānā gnānānandasvabhāvane rāgathī bhinna karīne je gnānamay thayo te em jāṇe chhe ke hun to gnāyak-jāṇanār chhun; viṣhayavāsanāno rāg ho, paṇ hun to teno jāṇanār gnānasvarūp chhun. ahā! mārā gnānamān rāg nathī ane rāgamān mārun gnān nathī. hun to gnānasvarūp chhu ane rāg achetan chhe; ā shuddha chaitanyamūrti bhagavān achetan evā rāgamān
PDF/HTML Page 1087 of 4199
single page version
kem hoī shake? ane achetan rāg shuddha chaitanyamān kem hoī shake? ā pramāṇe bhedagnān thatān svayam gnānamay thayo thako te karmono akartā thāy chhe. ahīn ‘svayam’ no artha-karma khasyān māṭe gnānamay thayo em nahi, paṇ vastu andar chidānandaghanasvarūp paḍī chhe teno āshray karavāthī svayam gnānamay thayo chhe.
aho! jainadarshan e to vishvadarshan chhe ane e ja vishvane sharaṇ chhe. dharmī em māne chhe ke hun to svayam gnānamay chhun. rāg chhe to rāganun gnān thayun chhe em nathī. gnān gnānathī potāthī thayun chhe, ene koī paranī apekṣhā nathī. gnānī svayam gnānī thayo thako karmono akartā pratibhāse chhe. ahīn jaḍ karmanī vāt nathī. dayā, dān, vrat, bhakti ādinā shubhabhāvano gnānī akartā pratibhāse chhe em vāt chhe. samajāṇun kāī? te spaṣhṭatāthī samajāvavāmān āve chheḥ-
‘jem shīt-uṣhṇano anubhav karāvavāmān samartha evī shīt-uṣhṇa pudgalapariṇāmanī avasthā pudgalathī abhinnapaṇāne līdhe ātmāthī sadāy atyant bhinna chhe ane tenā nimitte thato te prakārano anubhav ātmāthī abhinnapaṇāne līdhe pudgalathī sadāy atyant bhinna chhe.’......
juo, shīt-uṣhṇa avasthā te pudgalanā pariṇām chhe. te pudgalathī abhinna eṭale ekamek chhe. te kāraṇathī te avasathā ātmāthī sadāy atyant bhinna chhe. shīt-uṣhṇa avasthā anubhav karāvavāmān samartha chhe eṭale ke te avasthā gnān karavāmān nimitta chhe. tenā nimitte thato te prakārano anubhav eṭale te prakāranun gnān ātmāthī abhinna chhe. shīt-uṣhṇanun je gnān thayun te ātmāthī abhinna chhe. matalab ke shīt-uṣhṇanun gnān thayun te potāthī thayun chhe, shīt- uṣhṇa avasthā chhe māṭe thayun chhe em nathī. shīt-uṣhṇanun je gnān thayun te shīt-uṣhṇa avasthāthī sadāy bhinna chhe.
bhagavān ātmā ṭhaṇḍī ane unī avasthāno anubhav karavāmān samartha chhe. anubhavano artha tenun gnān karavāmān samartha chhe. shīt-uṣhṇano ātmā anubhav kare e to ashakay chhe jaḍanī avasthāno ātmā kem anubhav kare? ṭhaṇḍī-garam avasthāno anubhav eṭale gnān ātmā kare chhe em artha chhe. ātmā pote potāthī shīt-uṣhṇa avasthānun gnān kare chhe temān te shīt-uṣhṇa avasthā nimitta chhe. shīt-uṣhṇa avasthā chhe māṭe gnān thayun em nathī, gnān to potāthī svatantra thayun chhe.
shīt-uṣhṇanun ahīn je gnān thayun te gnān paṇ samyaggnānīne yathārtha hoy chhe. jene svarūpagrāhī gnān thāy tene shīt-uṣhṇa avasthānun sāchun gnān thāy chhe. kaḷashaṭīkāmān (kaḷash 60mān) ā vāt karī chhe. jene svarūpagrāhī gnān thāy tene parasambandhīnun paraprakāshak gnān yathārtha thāy chhe.
PDF/HTML Page 1088 of 4199
single page version
bhāī! janmamaraṇano ant āvī jāy evo ā alaukik mārga chhe. jem shīt-uṣhṇanun gnān ātmāthī abhinna chhe ane pudgalathī sadāy atyant bhinna chhe, ‘tevī rīte te prakārano anubhav karāvavāmān samartha evī rāg-dveṣh-sukh-duḥkhādirūp pudgalapariṇāmanī avasthā pudgalathī abhinnapaṇāne līdhe ātmāthī sadāy atyant bhinna chhe ane tenā nimitte thato te prakārano anubhav ātmāthī abhinnapaṇāne līdhe pudgalathī sadāy atyant bhinna chhe.’
juo, shubhāshubh rāg ane harakhashokanā pariṇām badhā pudgalanā pariṇām chhe. jem shīt-uṣhṇa avasthā achetan chhe tem rāgadveṣh ane sukh-duḥkhanī avasthā paṇ achetan chhe. e rāgadveṣh ādi avasthā pudgalajanya chhe. te anubhav karāvavāmān samartha chhe eṭale ke te avasthā gnānamān nimitta chhe. jevā rāg-dveṣh ane jevī sukhaduḥkhanī kalpanā chhe evun gnān thāy chhe. gnānano svabhāv chhe ke jem hoy tem jāṇe. dayādānano vikalpa chhe te karmachetanā chhe, ane harakhashokanā pariṇām chhe te karmaphaḷachetanā chhe. ahīn kahe chhe ke e karmachetanā ane karmaphaḷachetanā pudgalanā pariṇām chhe, achetan chhe, te pudgalapariṇām pudgalathī abhinna chhe ane ātmāthī sadāy atyant bhinna chhe. be vāt karī chhe; ek bāju shuddha chaitanyasvabhāvamay ātmā ane bījī bāju pudgal. dayā, dān ane pañchamahāvratanā pariṇām te pudgalapariṇām chhe, kemake temān gnānano ansh nathī. ahīn to rāgathī bhedagnān karāvyun chhe.
gnānamay ātmā chhe te rāgamay nathī, kemake rāg achetan chhe. rāg thāy chhe chetananī paryāyamān, paṇ nimittanī upādhipūrvak rāg thāy chhe te apekṣhāthī rāgane pudgal kahyo chhe. bhagavān ātmāmān rāg nathī ane ātmānā svabhāvanā lakṣhe rāg utpanna thato nathī. ātmāmānthī to gnān ane ānandanī utpatti thāy tevī enī shakti chhe. tethī rāgane pudgalapariṇām kahyā chhe.
rāgadveṣh ane harakhashokanā pariṇāmanā nimitte te prakārano je anubhav eṭale te prakāranun je gnān thāy chhe te ātmāthī abhinna chhe. eṭale jevā rāgadveṣh ane harakh-shokanā pariṇām thāy chhe evun ahīn ātmāmān gnān thāy chhe. matalab ke gnān gnānathī potāthī thāy chhe temān te te rāgadveṣhādi pariṇām nimitta chhe. gnān gnānamān ekāgra thāy te gnānachetanā chhe. te gnānachetanāmān ā rāgādi pariṇām nimitta chhe. te rāgādi bhāv pudgalathī abhinna hovānā kāraṇe jīvathī sadā atyant bhinna chhe. rāg ātmānī chīj hoy to te nīkaḷe kaī rīte? je chīj jīvamānthī nīkaḷī jāy te chīj jīvanī nathī. māṭe rāgādi pudgalanī chīj chhe.
pañchādhyāyīmān puṇyapāpanā bhāvane āgantuk kahyo chhe. jem mahemān āve chhe ane chālyā jāy chhe tem ātmā je chīj chhe emān ā rāgadveṣhanā bhāv thāy
PDF/HTML Page 1089 of 4199
single page version
te āgantuk bhāv chhe. te rāgane ahīn achetan kahīne anubhav karāvavāmān eṭale gnān karāvavāmān samartha eṭale nimitta chhe em kahyun chhe. gnān to svayam potāthī thāy chhe temān rāgādi bhāv nimitta chhe em kahyun chhe. rāg gnānane kare ke gnān rāgane kare evī vastu nathī. bhagavān ātmā rāgathī bhinna paḍīne jyān gnānamay thayo tyān te karmachetanā ane karmaphaḷachetanānā pariṇām gnānamān (gneyapaṇe) nimitta chhe.
potānun je svaparaprakāshak gnān pariṇamyun te gnān ātmāthī abhinna chhe ane parathī- rāgādithī sadāy atyant bhinna chhe. tathā paryāyamān je rāgādi pariṇām thayā te pudgalathī abhinna chhe ane ātmāthī sadāy atyant bhinna chhe. ahā! jem karavatathī be kaṭakā kare tem ahīn gnān ane rāg vachche bhedagnān karīne be kaṭakā karavānī vāt chhe. rāgādi pariṇām gnānamān nimitta chhe eno artha shun? eno artha eṭalo ke gnān potāthī svaparaprakāshakapaṇe pariṇame chhe emān te rāgādi bhāvo paragneyapaṇe nimitta chhe. tyān rāg chhe to ahīn gnān pariṇamyun chhe em nathī. ātmā gnān karavāmān svatantra chhe. rāg thayo māṭe rāganun gnān thayun em chhe nahi. rāganā nimitte thatun te prakāranun gnān ātmāthī abhinnapaṇāne līdhe pudgalathī (rāgathī) sadāy atyant bhinna chhe.
juo ā paramātmānī vāṇī! santonī vāṇī! santonī vāṇī e parameṣhṭhīnī vāṇī chhe. āchārya paṇ parameṣhṭhī chhe ne! dhavalamān ‘‘ṇamo loe trikālavartī savva arihantāṇan’’ ityādi- evo pāṭh chhe. trikāḷavartī pañchaparameṣhṭhīnā astitvano svīkār karīne temane namaskār karavāno je rāg thayo te pudgalanā pariṇām chhe em ahīn kahe chhe. ane te pudgalapariṇām gnān karāvavāmān nimittarūpe samartha chhe, paṇ chhe to e pudgalapariṇām, ane te pudgalathī abhinna chhe. tenun je gnān thayun te gnān ātmāthī abhinna chhe ane te rāganā pariṇāmathī atyant bhinna chhe.
paradravyane namaskārano bhāv e rāg chhe, vikalpa chhe. svanā anubhavamān līn thavun, svamān namavun e nishchay namaskār chhe. svāshraye nirvikalpadashā pragaṭ karavī te bhāvanamaskār chhe. pañchaparameṣhṭhīnī vandanāno je vikalpa thayo te karmachetanā chhe. pañchaparameṣhṭhīnī vandanānā bhāvamān je harakh āvī gayo te karmaphaḷachetanā chhe. ā karmachetanā ane karmaphaḷachetanānā pariṇām pudgalathī abhinna chhe. ane te prakāranā gnānathī te pariṇām atyant bhinna chhe. ahā! gajab vāt chhe!
prabhu! tārī r̥uddhi to dekh! rāganun gnān karavā tun samartha chho paṇ rāg kare evī tārī shakti nathī, kemake rāganī tārāmān nāsti chhe. ā līmaḍānā ek pāndaḍāmān asaṅkhya sharīr chhe ane ek sharīramān ekek jīv chhe. em ṭhasāṭhas jīv bharyā chhe. darekanā kārmāṇ ane taijas sharīr bhinna chhe. āvā jīvonā astitvano gnānī ja svīkār karī shake. (agnānīne eno svīkār hoto nathī). ahā! ām asaṅkhya jīvo bhīḍamān
PDF/HTML Page 1090 of 4199
single page version
bhīnsāīne paḍayā chhe! ek rāī jeṭalī baṭāṭānī kaṭakīmān nigodanā jīvonān asaṅkhya audārik sharīr chhe. ane pratyek sharīramān anant ekendriy jīvo chhe. darekanā pariṇām bhinna chhe. koī jīvanā pariṇām koī anya jīvane sparshatā nathī. are prabhu! tārā gnānanī gambhīratā to dekh! gnān tene svīkāre chhe ane te vastu gnānamān nimitta paṇ chhe. paṇ tene svīkāratun gnān pote potāthī thayun chhe, par nimittathī thayun chhe em nathī.
ahāhā...! kahe chhe ke rāg-dveṣh sukh-duḥkhādi avasthā pudgalanā pariṇām chhe. gajab vāt chhe ne! je bhāvathī tīrthaṅkaragotra bandhāy e bhāv pudgalanī dashā chhe, kemake tenā nimitte pudgalakarma bandhāy chhe, tenāthī pudgalano sanyog thāy chhe. te bhāv ātmabhāv nathī tethī pudgalapariṇām chhe. gnānīne tīrthaṅkaragotrabandhanā kāraṇarūp je shubharāg āvyo te rāg gnānamān nimitta thāy chhe. te shubharāg sambandhī tene je gnān thayun te gnān ātmāthī abhinna chhe ane pudgalathī-te shubharāgathī atyant bhinna chhe. aho! gnānanī paryāyano anantanā astitvane (anantapaṇe) jāṇe eṭalo viṣhay chhe chhatān parapadārtha ane rāg chhe to gnān jāṇe chhe em nathī.
prashnaḥ– shāstramān ā badhī vāt chhe to gnān thāy chhe ne?
uttaraḥ– nā; gnān potāthī thāy chhe. shāstrathī thatun nathī. vaḷī parane jāṇatān je vikalpa thāy chhe te vikalpa gnānathī bhinna chhe. māṭe te vikalpathī gnān thāy chhe em nathī.
āvo vītarāgano mārga chhe. keṭalāk kahe chhe samanvay karo. paṇ vītarāg dharmano koī sāthe samanvay thaī shake em nathī. koīnī sāthe virodh ke dveṣhanī ā vāt nathī. paṇ koī sāthe samanvay thāy evo ā mārga nathī. ahā! je vaḍe tīrthaṅkaragotra bandhāy evo je rāg tenī sāthe paṇ gnānane ekatā nathī. lokone em lāge ke tīrthaṅkaragotra bāndhyun ane te jīv tīrthaṅkar thashe. parantu tīrthaṅkar thashe e to potānā kāraṇe thashe. rāgano bhāv āvatān tīrthaṅkaragotra bandhāī jāy chhe. parantu pachhī svano āshray letān samasta rāg tūṭashe tyāre kevaḷagnān thatān tīrthaṅkaragotrano uday āvashe. (emān rāganun ane karmanun shun kartavya chhe?)
rāg māro ane hun eno kartā evī kartābuddhithī agnānī jīv duḥkhīduḥkhī chhe. bhagavān ātmā ānandano nāth ānandamūrti prabhu chhe. tene bhūlī rāg māro chhe em mānanār agnānī jīv chāragatimān rakhaḍatān mahāduḥkhī chhe, kemake rāg duḥkh chhe. ahīn kahe chhe jyān bhedagnān thayun tyān rāganā pariṇām-duḥkhanā pariṇām pudgal sāthe abhinna chhe; ane te rāgapariṇāmanā nimitte te prakāranun je gnān thayun te ātmāthī abhinna chhe ane rāgathī bhinna chhe. tathā je rāganā pariṇām thayā te pudgalathī abhinna chhe ane gnānathī bhinna chhe. āvun bhedagnān jyānsudhī karashe nahi tyānsudhī bhūlo paḍelo bhagavān chār-gatimān āthaḍashe.
PDF/HTML Page 1091 of 4199
single page version
loko bichārā vepāradhandhāmān raḷavā kamāvāmān garī gayā hoy temane ā nakkī karavānī kayān phurasad chhe? paṇ duḥkhathī bachavun hoy to ā samajyā vinā chhūṭako nathī, bhāī! ā khetī nathī karatā? khetīmān bājarī, juvār, kapās vagere mol pāke tene joīne khūb harakhāī jāy, rājī rājī thaī jāy. gujarātamān kapās ḍhagalābandh pāke to kahe ke-kāchun sonun pākayun chhe. are bhāī! khetīno mol chhe e tārī chīj nathī, e to paravastu chhe. te sambandhīno je vikalpa āvyo te tīvra rāg-duḥkharūp chhe. te rāganā-duḥkhanā pariṇām nishchayathī jīvathī bhinna chhe ane tenun gnān thayun te ātmāthī abhinna chhe. ā bhedagnānanī vāt chhe, ane te ja duḥkh dūr karavāno upāy chhe.
shīt-uṣhṇanī māphak puṇya-pāpanā bhāvane ahīn pudgalamān nākhī dīdhā chhe. shīt-uṣhṇa chhe e paramāṇunī avasthā chhe ane ā rāgadveṣh to jīvanī paryāy chhe. tene ahīn achetan kahīne pudgalapariṇām kahyā chhe. achetan chhe paṇ temān sparsha, ras, gandh, varṇa nathī. jaḍakarmanī avasthāmān sparsha, ras, gandh, varṇa chhe ane ā rāgādi avasthāmān sparsha, ras, gandh, varṇa nathī. parantu rāgādinī paryāyamān gnānano ansh nathī māṭe tene achetan kahīne pudgalapariṇām kahyā chhe. aho! ā samayasār jagatanun ajoḍ, advitīy chakṣhu chhe! bharatakṣhetrano bhagavān chhe! shīt- uṣhṇanun potāmān gnān thāy chhe to e shīt-uṣhṇa avasthāne gnān karāvavāmān samartha kahel chhe. samarthano artha ahīn nimitta thāy chhe. tem rāgadveṣhanī avasthā gnān karāvavāmān samartha chhe eṭale nimitta chhe. gnān to potāthī thāy chhe, nimitta chhe to gnān thāy chhe em nathī.
moṭān makān, baṅgalā hoy ane emān makhamalanā gālīchā ane lākhonun pharnīchar hoy, paṇ emān tāre shun bhāī! e to badhī bahāranī dhūḷ chhe ane te anantavār sanyogamān maḷī chhe. enī mamatābuddhi hoy to emānthī nīkaḷavun bahu bhāre paḍashe bhāī! tāre ātmānī chaitanyalakṣhmī joītī hoy to ahīn kahe chhe ke je bhāvathī tīrthaṅkaragotra bandhāy te bhāv achetan pudgalapariṇām chhe em nakkī kar. gnānasvabhāvano abhāv chhe māṭe te bhāv pudgalapariṇām chhe. are bhāī! je bhāv achetan chhe te nishchayanun kāraṇ kem thāy? chetananī nirmaḷ paryāy thavāmān achetan rāg kāraṇ thāy em kem bane? te bhāv gnānamān nimitta ho, paṇ enāthī nishchay mokṣhamārga pragaṭe em kadīy bane nahi. achetan rāg kāraṇ ane chaitanyanī paryāy kārya em kadī hoy nahi.
draṣhṭinī apekṣhāe to svānubhavanī je nirvikalpa dashā e paṇ jīv nathī. e dashā to jīvano paryāyabhāv chhe. paryāyano bhāv chhe te trikāḷī shuddha dravyamān nathī. samyagdarshanano viṣhay to trikāḷī shuddha dravya chhe. samyagdarshananī paryāy ke mokṣhamārganī paryāy te samyagdarshanano viṣhay nathī. mokṣhamārganī paryāy te mokṣhamārgano viṣhay nathī. anubhūtinī paryāy trikāḷī dhruv sāmānyane viṣhay kare chhe. āvun vastusvarūp chhe.
PDF/HTML Page 1092 of 4199
single page version
prashnaḥ– vyavahāraratnatrayane paramparā kāraṇ kahyun chhe ne?
uttaraḥ– hā, vyavahāraratnatrayano shubharāg gnānīne mokṣhanun paramparā kāraṇ vyavahārathī kahel chhe. eno artha ja e thayo ke vyavahāraratnatray mokṣhamārganun vāstavik kāraṇ nathī. rāgathī bhinna paḍīne potānā gnāyakasvarūpano jene anubhav thayo chhe evā samakitī dharmī jīvane shubhanā kāḷe ashubh ṭaḷe chhe ane svāshraye tene shubh ṭaḷīne shuddha dashā pragaṭ thashe e apekṣhāe gnānīnā vyavahāraratnatrayane mokṣhanun paramparā kāraṇ vyavahārathī kahel chhe.
yathārtha siddhānt ā ek ja chhe ke vyavahārathī nishchay na thāy, kemake vyavahārano shubharāg achetan chhe, pudgalanā pīraṇāmarūp chhe. te bhagavān chaitanyasvarūp ātmānī nirmaḷ pariṇatinun kāraṇ thāy em banī shake nahi. te gnānamān nimitta chhe ane gnān tenun jāṇanār chhe; evun gnānanun svaparaprakāshak sahaj sāmarthya chhe. have kahe chhe-
‘jyāre gnānane līdhe ātmā te rāg-dveṣh-sukh-duḥkhādino ane tenā anubhavano paraspar visheṣh jāṇato hoy tyāre, teo ek nathī paṇ bhinna chhe evā vivekane līdhe, shīt- uṣhṇanī māphak, jemanā rūpe ātmā vaḍe pariṇamavun ashakay chhe evān rāgadveṣhasukh-duḥkhādirūpe agnānātmā vaḍe jarāy nahi pariṇamato thako, gnānanun gnānatva pragaṭ karato, pote gnānamay thayo thako, ‘‘ā hun (rāgane) jāṇun ja chhun, rāgī to pudgal chhe (arthāt rāg to pudgal kare chhe)’’ ityādi vidhithī, gnānathī viruddha evā samasta rāgādi karmano akartā pratibhāse chhe.’
bhedagnān thavāthī dharmī jīv rāgadveṣh, sukhaduḥkhanī kalpanā ane gnān e be vachchenun paraspar antar jāṇe chhe. juo, sundar yuvān strīne dekhī agnānī rāg kare chhe ane temān ānand māne chhe. jyāre gnānīne evā prasaṅgamān rāg thāy teno khed thāy chhe. kharekhar gnānīne to e rāg gnānamān nimitta chhe. gnānī to jāṇe chhe ke ā rāg duḥkharūp chhe. indriyonā viṣhayothī nivr̥utta na hoy evā gnānīne chāritranā doṣhathī rāg āve chhe. pāñchamā guṇasthān sudhī raudradhyān paṇ thāy chhe. parantu raudradhyānanā pariṇām gnān karāvavāmān nimitta chhe.
āvī vāt lokone sāmbhaḷavā maḷī nathī eṭale navī lāge chhe. paṇ ā kāī navī nathī. anādithī mārga chālyo āve chhe te ja ā vāt chhe. are prabhu! tun chaitanyano nāth chho; tene tārī paryāyamān padharāv ne! bhagavān! emān tārī shobhā chhe ane emān tane ānand thashe. bhagavānane tun antaramān besāḍ. agnānīne anādithī paryāy upar draṣhṭi chhe tethī tene shuddha chaitanyatattvano-trikāḷī dravyano mahimā āvato nathī. paṇ prabhu! tun shuddha chetanāsindhu gnānano dariyo chhun. temānthī to gnānanī paryāy uchhaḷe. nadīmān taraṅg ūṭhe to pāṇīnā taraṅg ūṭhe, kāī retīnā taraṅg ūṭhe? tem
PDF/HTML Page 1093 of 4199
single page version
gnānano dariyo prabhu ātmā chhe. temān to gnānanī paryāyanā kallolo ūchhaḷe; temānthī rāganī paryāy na ūchhaḷe. āvun ja vastunun svarūp chhe.
sūkṣhma to chhe prabhu! paṇ shun thāy? mārga to ā chhe. anant tīrthaṅkaroe kahyo te mārga digambar santoe jagat samakṣha jāher karyo chhe. santo bhagavānanā āḍatiyā thaīne ā māl tārā māṭe lāvyā chhe. prabhu! tārī mahattā to tun dekh! jagatamān anantā rajakaṇ ane anantā jīv chhe. pratyek rajakaṇ ane pratyek jīv pratyek samaye anant guṇ-paryāy sahit chhe. tenī sattāno svīkār kare tevī gnānanī ek samayanī paryāyanī adbhut tākāt chhe.
jenī ek samayanī gnānanī paryāyanun āvun achintya sāmarthya chhe, te ātmā to trikāḷī gnānano piṇḍ prabhu chhe. draṣhṭi apekṣhāe to ek samayanī paryāye nathī tevo ekalo param- pāriṇāmikabhāvarūp teno svabhāv chhe. audayik ādi je chār bhāvo chhe temān karmanā sadbhāvanī vā abhāvanī apekṣhā āve chhe. pāñchamo pāriṇāmik bhāv chhe te param nirapekṣha chhe. temān nimittanī apekṣhā nathī. āvā svabhāvanun bhān thaīne jene bhedagnān thayun te dharmīne, gnān paryāyamān sahaj svaparaprakāshak sāmarthya pragaṭe chhe. tene tīrtharakṣhāno je anurāg thāy te rāg tenā gnānamān nimitta chhe. te rāg pudgal sāthe abhinna chhe ane te sambandhī je gnān thayun te gnān ātmāthī abhinna chhe. gnānīne je anurāg thayo te jāṇelo prayojanavān chhe bas.
gnānīne dayā, dān, vrat ādino rāg ho; e rāg āve te kāī dharma nathī. e rāg to gnānamān jāṇavālāyak chhe. e rāg gnānathī bhinna chhe ane pudgalathī abhinna chhe. nishchayathī ātmāno gnāyakasvabhāv chhe. tenī anant shaktino shuddha ane pavitra chhe. pavitratāpaṇe pariṇamavun te shakay chhe paṇ rāg ane vikār ke je pudgalapariṇām chhe te-rūpe ātmā vaḍe pariṇamavun ashakay chhe.
munidashāmān je pañchamahāvratādino rāg āve chhe te dravyaliṅg chhe. jem nagnadashā e jaḍanī dashā chhe ane te dravyaliṅg chhe tem pañchamahāvratādinā pariṇām paṇ dravyaliṅg chhe. te ātmānī paryāy nathī. te dravyaliṅgapaṇe ātmā vaḍe pariṇamavun ashakay chhe. gajab vāt chhe! bhāī! ā samajavā māṭe khūb dhīraj joīe. ane samajīne antarmukh thavāmān anantaguṇo puruṣhārtha joīe. aho! āchāryadeve kevī alaukik vāt karī chhe!
rāgathī bhinna paḍīne svabhāvasanmukh thavun ane svabhāvane (rāgathī) adhik jāṇavo te samyaggnān chhe. chaitanyasvabhāvathī vibhāvane adhik-bhinna jāṇavo te ātmāno mārga chhe. gāthā 17-18mān āve chhe ke ā bāḷagopāḷ saune gnānamān potāno ātmā jaṇāī rahyo chhe. gnānanī paryāyano svaparaprakāshapaṇāno svabhāv chhe. tethī gnānanī paryāyamān potāno dravyasvabhāv anubhavavāmān-jāṇavāmān āve chhe. parantu agnānīnī draṣhṭi
PDF/HTML Page 1094 of 4199
single page version
potānā trikāḷī dravyasvabhāv upar jatī nathī. rāg ane vyavahār upar enī draṣhṭi rahelī chhe. tethī ‘ā rāgane hun jāṇun chhun’ em bhrāntithī te jāṇe chhe.
ahīn to gnānīnī vāt chhe. dharmī-samakitīnī draṣhṭi dravyasvabhāv upar sthir thaī gaī chhe. tethī te gnānasvabhāvarūpe pariṇame chhe. te rāganī pariṇatithī bhinnapaṇe pariṇame chhe. ā sharīr to jaḍ māṭī chhe, masāṇanān hāḍakān chhe. ane andar je shubharāg ane puṇyanā pariṇām thāy te pudgalapariṇām chhe em gnānī jāṇe chhe. koīne bese na bese te judī vāt chhe, parantu rāg te pudgalanā pariṇām chhe kemake te gnān sāthe tanmay nathī, paṇ gnānathī bhinna chhe.
te gnānanī paryāyamān potānun dravya jaṇāy chhe. parantu agnānīnī dravya upar draṣhṭi nathī. agnānīnī draṣhṭi anādithī rāg ane paryāy upar paḍī chhe. eṭale men dayā pāḷī, men vrat karyān, men bhakti karī, pūjā karī em jāṇato te potāne ekalo paraprakāshak māne chhe. svaparaprakāshak gnānane ekalun paraprakāshak māne te mithyātva chhe. rāgane mānavo ane svabhāvane na mānavo te ekāntamithyātva chhe, mithyā bhrānti chhe.
are prabhu! tun koṇ chho? ahāhā...! anantaguṇothī avinābhāvī gnānasvarūp ātmā chho. gnānathī avinābhāvī anantaguṇano piṇḍ prabhu tun ātmā chho. āvā shuddha chaitanyamay ātmānī jene draṣhṭi thaī chhe te gnānīnun pariṇaman gnānamay chhe. tene je rāg thāy chhe tene gnān jāṇe chhe em kahevun e vyavahār chhe. kharekhar potānun gnān thayun tyāre te paryāyamān svaparaprakāshakapaṇānun sāmarthya pragaṭ thayun to rāg gnānamān jaṇāī jāy chhe. gnān rāgane jāṇe chhe e upachār kathan chhe. vāstavik to e chhe ke svaparaprakāshak paryāyane pote jāṇe chhe.
gnān ane rāg ek samayamān ek sāthe utpanna thāy chhe. tyān hun rāgasvarūp chhun em agnānī mānī le chhe. mokṣhamārgaprakāshakamān (chothā adhikāramān) kahyun chhe ke-je samaye gnān utpanna thāy chhe te samaye rāg utpanna thāy chhe. banneno ek kāḷ chhe. to agnānīne em bhāse chhe ke rāg mārī chīj chhe. benā bhāv bhinna chhe evun tene bhān nathī.
aho! kundakundāchāryadeve jagatane nyāl karī dīdhun chhe. teoshrī videhamān sākṣhāt sadehe padhāryā hatā. ā vāt pañchāstikāy, ṣhaṭpāhuḍ ane darshanasār-ā traṇe shāstromān chhe. bhagavān kundakundāchārya videhakṣhetramān sīmandharabhagavānanā samosaraṇamān gayā hatā ane tyānthī āvīne ā samayasār ādi shāstronī rachanā karī chhe. ā vāt pramāṇabhūt ane param satya chhe.
PDF/HTML Page 1095 of 4199
single page version
ahīn kahe chhe-rāgathī bhinna paḍīne jeṇe bhedagnān pragaṭ karyun chhe te gnānī rāg- dveṣhasukhaduḥkhādi ane tenā anubhavano paraspar visheṣh jāṇe chhe, paraspar bannenun antar jāṇe chhe. potāno svabhāv gnān chhe ane rāgano svabhāv jaḍapaṇun chhe; pote ātmā trikāḷ sattārūp chhe ane rāg ek samayanun astitva chhe, pote nityānandasvarūp prabhu chhe ane rāg duḥkharūp chhe-ā pramāṇe gnānī paraspar bannenun antar jāṇe chhe. ahāhā...! rāgathī bhinna bhagavān ātmāne jyān svalakṣhe anubhavyo tyān gnān rāgathī bhinna paḍī gayun. ānun nām bhedagnān ane ā samyagdarshan chhe.
āmān vādavivād kare ane satyane asatya karīne sthāpe ane asatyane satya karīne sthāpe enā phaḷamān duḥkh thashe. duḥkhanā sanyogo bahu kaṭhaṇ paḍashe bhāī! rāg ane bhagavān ātmā ek nathī. jem aḍadanī dāḷ ane uparanun photarun ek nathī em ātmā ane rāg ek nathī. bhagavān ātmā ekalā ānandanun daḷ chhe ane rāg photarā samān chhe. banne bhinna chhe. ātmānī gnānaparyāy ane te ja kāḷe utpanna thayelī je rāganī paryāy te bannenun paraspar antar jāṇato gnānī parane potārūp jāṇato nathī ane potāne pararūp jāṇato nathī. rāgathī draṣhṭi uṭhāvī līdhī ane bhagavān ātmā upar draṣhṭi sthāpī enun nām vivek eṭale bhedagnān chhe, ane te vaḍe dharma chhe kahyun chhe ne ke-
samayasār kaḷash 131mān kahyun chhe ke-
अस्यैवाभावतो बद्धा बद्धा ये किल केचन।।
je koī āj sudhī mukti pāmyā te bhedavignānathī pāmyā chhe ane je koī bandhāyā chhe te bhedavignānanā abhāvathī bandhāyā chhe. aho! bhedagnānano mahimā aparampār chhe!
kahe chhe ke-shīt-uṣhṇanī māphak ātmā vaḍe rāgadveṣhasukhaduḥkhādirūpe pariṇamavun ashakay chhe. shīt-uṣhṇa avasthā chhe te paramāṇunī avasthā chhe. te paramāṇuthī abhinna chhe. te shīt-uṣhṇa avasthā ātmā dvārā karāvī ashakay chhe. tem puṇyapāpanā shubhāshubhabhāvapaṇe ātmānun pariṇamavun ashakay chhe, kemake puṇyapāp ādi bhāvo achetan jaḍ chhe ane bhagavān ātmā shuddha chaitanyamay gnāyakabhāvamātra chhe. ahāhā...! ātmā je gnāyakabhāvarūp chaitanyasvarūp vastu chhe te rāgadveṣhanā achetanabhāvapaṇe kem pariṇame?
ātmā sharīr, man, vāṇī, indriy ityādi paranī kriyāno kartā thāy ane te paranun kārya kare e vāt to kayāny rahī gaī. ahīn to kahe chhe ke dayā, dān, vrat, bhakti, pūjā ityādi je vikalpa thāy te vikalpapaṇe ātmā vaḍe pariṇamavun ashakay chhe. puṇyapāpanā je bhāv thāy chhe te jaḍ achetan chhe kemake temān chaitanyano ansh nathī.
PDF/HTML Page 1096 of 4199
single page version
73mī gāthāmān kahyun chhe ke rāganun svāmī pudgal chhe. tyān kahyun chhe ke-‘‘pudgaladravya jenun svāmī chhe evun je krodhādibhāvonun vishvarūpapaṇun tenā svāmīpaṇe pote sadāy nahi pariṇamato hovāthī mamatārahit chhun.’’ ām rāgano svāmī ātmā nathī, pudgal chhe em pratham nirṇay kar em tyān kahyun chhe. ahīn kahe chhe-jem shīt-uṣhṇapaṇe ātmā vaḍe pariṇamavun ashakay chhe. ahāhā...! gajab vāt chhe! rāgapaṇe pariṇamavun te ātmāno svabhāv nathī. gnān ane ānandasvarūpe pariṇamavun te ātmāno svabhāv chhe.
puruṣhārthasiddhaupāy shāstramān bhagavān amr̥utachandrāchārya dev pokārīne kahe chhe ke-je bhāve tīrthaṅkaragotra bandhāy te bhāv aparādh chhe. rāgabhāv thāy te ātmānī hinsā chhe. juo, pāñch pāṇḍavo dhyānastha hatā. tyān upasarga thatān nānā be bhāīo sahadev ane nikulane traṇ moṭābhāī (munivaro) pratye lakṣha gayun ke-are! munivarone āvo upasarga! sādharmī ane sahodar pratye āṭalo rāgano ja vikalpa āvyo te shubh vikalpathī sarvārthasiddhi devalokanun āyuṣhya bandhāī gayun ane kevaḷagnān dūr thaī gayun. traṇ pāṇḍavo to dhyānamān līn thaī gayā to kevaḷagnān pragaṭ karīne mokṣhapad pāmyā je vikalpathī svarganā bhavano bandh thayo ane kevaḷagnān na thayun te vikalpathī lābh thāy em kem banī shake? anant tīrthaṅkaro, anant kevaḷīo ane anant bhāvaliṅgī santoe prakāshelo āvo ā vītarāg mārga chhe.
maṅgalan kundakundāryo, jain dharmostu maṅgalan.
juo, pratham shrī mahāvīrasvāmī ane bījā gaṇadharadev shrī gautamasvāmī pachhī tarat ja trījā sthāne bhagavān kundakundāchāryadevanun nām āve chhe. jemaṇe jainashāsanane jīvit rākhyun chhe evā e mahāsamartha āchāryanī ā vāṇī chhe. teo kahe chhe ke jemanārūpe ātmā vaḍe pariṇamavun ashakay chhe evān rāgadveṣhasukhaduḥkhādirūpe agnānātmā vaḍe jarāy nahi pariṇamato thako gnānanun gnānatva pragaṭ karato pote gnānamay thayo thako ā hun rāgane jāṇun ja chhun, rāgī to pudgal chhe, rāg to pudgal kare chhe ityādi vidhithī, gnānathī viruddha evā samasta rāgādi karmano akartā pratibhāse chhe.
92mī gāthāmān gnānanun agnānatva pragaṭ karato-em kahyun hatun ane ahīn gnānanun gnānatva pragaṭ karato pote gnānamay thaīne, rāgano akartā pratibhāse chhe em kahyun chhe. agnān shabdathī ahīn rāg samajavun. rāgamān gnān nathī tethī tene agnān kahyun chhe. agnān eṭale mithyātva em nahi paṇ agnān eṭale rāg em artha samajavo. rāgādi agnānapaṇe pariṇamavun te agnānātmā chhe ane rāgapaṇe na pariṇamatān gnānarūpe pariṇamavun te gnānātmā chhe. aho! bhagavānano virah bhūlāve evī ā vāṇī chhe.
PDF/HTML Page 1097 of 4199
single page version
kahe chhe-dharmījīv kiñchitmātra rāgapaṇe pariṇamato nathī. rāgamān gnānano ansh nathī. rāg to agnān chhe. ane bhagavān ātmā gnānanī mūrti chaitanyanā prakāshanā nūranun pūr chhe. te gnānapaṇe pariṇame evo teno svabhāv ane sāmarthya chhe. dharmī jīvane dravya-sanmukhanun pariṇaman thaī gayun chhe eṭale tene rāgasanmukhanun pariṇaman chhe nahi. je rāg āve chhe teno dharmī jīv gnātādraṣhṭā rahe chhe. gnānīne kharekhar gnātādraṣhṭānun ja pariṇaman chhe. ā samyagdarshan ane bhedagnānanī vāt chhe. ane chāritra! chāritra to koī alaukik chīj chhe bhāī! ahāhā...! samyagdarshan sahit antaramān ānandanī ramaṇatā enun nām chāritra chhe. evā chāritravant bhāvaliṅgī munivaronān darshan paṇ ā kāḷamān mahādurlabh thaī paḍayān chhe.
ek vār jaṅgalamān gayā hatā tyān em thaī āvyun ke ahā! koī bhāvaliṅgī munivar utarī āve to! aho! e dhanyadashānān sākṣhāt darshan thāy to! ahāhā...! munipad to parameshvar pad chhe. niyamasāramān ṭīkākār munirāj padmaprabhamaladhāridev ek kaḷashamān (kaḷash 2pa3mān) em kahe chhe ke munimān ane kevaḷīmān kiñchit pher māne te jaḍ chhe. ahāhā...! āvun munipad te parameṣhṭhīpad chhe. padmaprabhamaladhāridev ahīnthī vaimānik devalokamān gayā chhe ane tyānthī manuṣhyapaṇāmān āvī kevaḷagnān pāmīne siddhapad pāmashe. āvun alaukik chhe munipad!
ahīn kahe chhe-dharmīne dravyasvabhāvasanmukhanun pariṇaman thaī gayun chhe eṭale enun gnātādraṣhṭāpaṇe ja pariṇaman chhe. chhelle parishiṣhṭamān 47 shaktionun varṇan chhe. temān ashuddhapariṇamananī vāt ja līdhī nathī. bhagavān ātmā kramarūp shuddhapaṇe pariṇame chhe. tyān kram (paryāy) shuddha ane akram (guṇ) shuddha-em kahyun chhe. dravyanī shakti shuddha chhe trikāḷī shuddha shaktivān dravyanī sanmukh thatān shaktinī pratīti āvī jāy chhe ane tenī paryāyamān shuddhatāno kram chālu thaī jāy chhe. pachhī paryāyanā kramamān ashuddhatā āve ja nahi. dravyanī shaktinun varṇan chhe eṭale draṣhṭipradhān kathanamān kram nirmaḷ chhe em kahyun chhe. pravachanasāramān gnānapradhān kathan chhe. tyān kahyun chhe ke munirājane jeṭalo rāg chhe te pariṇamananā te kartā chhe. pariṇaman chhe e apekṣhāe tyān kartā kahel chhe. bhāī! jyān je apekṣhāe kathan hoy te apekṣhāe yathārtha samajavun joīe.
draṣhṭi ane draṣhṭino viṣhay pavitra chhe to kahe chhe ke gnānī kiñchitmātra rāgapaṇe pariṇamatā nathī; rāganā svāmīpaṇe pariṇamatā nathī, rāgathī bhinnapaṇe gnātādraṣhṭārūpe pariṇame chhe. bhagavān ātmā gnātādraṣhṭā chhe ane te gnānapaṇe pariṇame te gnānanun gnānatva chhe. agnānī rāgapaṇe pariṇame chhe te gnānanun agnānatva pragaṭ kare chhe. ātmā gnān ane ānandapaṇe pariṇame te gnānanun gnānatva chhe.
ahīn kahe chhe-gnānanun gnānatva pragaṭ karato, pote gnānamay thayo thako, ā hun
PDF/HTML Page 1098 of 4199
single page version
rāgane jāṇun ja chhun ityādi vidhithī rāgano akartā pratibhāse chhe. ‘pote gnānamay thayo thako’- eṭale rāg chhe to rāganun gnān thayun chhe em nathī. svayam abhed gnānapaṇe pariṇamato ā hun rāgane jāṇun ja chhun em dharmī māne chhe. rāgathī lābh (dharma) thāy athavā rāg mārun kartavya chhe em dharmī jīv mānato nathī. vyavahārathī nishchay thāy e to nimittanun gnān karāvavā māṭe vāt karī chhe. bākī rāgathī vītarāgatā thāy em kadī hoy shake nahi. gnānī to māne chhe ke hun rāgane jāṇun ja chhun. (karun chhun em nahi).
prashnaḥ- rāgane jāṇun paṇ chhun ane rāgane karun paṇ chhun em anekānta karo to?
uttarḥ- bhāī! e anekānta nathī; hun rāgane ekānte jāṇun chhun ane rāgapaṇe pariṇamato nathī enun nām samyak anekānta chhe.
rāgī to pudgal chhe. vyavahāraratnatrayano rāg pudgal chhe. rāgī to pudgal chhe eṭale ke jīv svarūpathī rāgī nathī kemake jīv to chaitanyasvarūp chhe. rāgī to pudgal chhe arthāt rāgano kartā pudgal chhe ityādi vidhithī gnānathī viruddha samasta rāgādi karmano gnānī akartā pratibhāse chhe. juo, ā bhedagnānanī vidhi! dharmī rāganun gnān kare chhe te gnānanun gnānatva pragaṭ kare chhe. rāg pragaṭ karavo te ātmāno svabhāv nathī. ā pramāṇe gnānī rāgano akartā pratibhāsit thāy chhe.
‘jyāre ātmā rāgadveṣhasukhaduḥkhādi avasthāne gnānathī bhinna jāṇe arthāt ‘jem shīt- uṣhṇapaṇun pudgalanī avasthā chhe tem rāgadveṣhādi paṇ pudgalanī avasthā chhe’ evun bhedagnān thāy, tyāre potāne gnātā jāṇe ane rāgādirūp pudgalane jāṇe. em thatān, rāgādino kartā ātmā thato nathī, gnātā ja rahe chhe.’
aho! shun alaukik vāto chhe! bhāī! bahu dhīrajathī ā sāmbhaḷavun joīe. kahe chhe- gnānī rāgadveṣh ane sukhaduḥkhī avasthāne gnānathī bhinna jāṇe chhe. potānī paryāyamān je puṇyapāpanā bhāv ane sukhaduḥkhanī kalpanā ādi vikārī bhāv thāy chhe te pudgalanī avasthā chhe ane dharmī tene gnānathī bhinna jāṇe chhe. paramān sukh chhe evo vikalpa, paramān duḥkh chhe evo vikalpa ane puṇyapāpanā vikalpa-te badhāne ahīn pudgalanī avasthā kahevāmān āvī chhe. have āvī vāt koīne na bese to shun thāy?
are bhāī! vyavahārathī nishchay thāy em chhe ja nahi. vyavahār chhe kharo; jyān sudhī pūrṇa vītarāg thaī kevaḷagnān na pāme tyān sudhī potānā chāritramān adhūrāsh chhe. svanā āshrayamān kachāsh chhe eṭale rāg āve chhe, dev-guru-shāstranī bhaktino bhāv āve chhe paṇ te badhī potānī chīj nathī em vāt chhe. je bhāvathī tīrthaṅkaragotra bandhāy te
PDF/HTML Page 1099 of 4199
single page version
bhāv pudgalanī avasthā chhe em ahīn kahe chhe; kemake shubharāgathī pudgalakarma bandhāy chhe ane tenā phaḷamān pudgalanā sanyogo maḷe chhe.
vāt to ā chhe paṇ lokone maḷī na hatī eṭale navī lāge chhe; paṇ ā vāt navī nathī. bhāī! ā to anādinī chīj chhe ane anant tīrthaṅkaroe kahelī chhe. vibhāvathī vimukh thaī svabhāvasanmukh thatān rāgathī ātmā bhinna chhe evun bhedagnān thāy chhe. tyāre te potāne gnātā jāṇe chhe. bhedagnān ane samyagdarshan thayā pachhī dharmīne rāg āve chhe, sukhaduḥkhanī kalpanā thāy chhe, vyavahār hoy chhe paṇ te teno jāṇanār gnātādraṣhṭā kahe chhe.
ātmā sadā vītarāgasvabhāvī chhe ane vītarāgatā pragaṭ karavī te mokṣhamārga chhe. rāg ke je pudgalanī avasthā chhe te vītarāgatānun kāraṇ kem thāy? are! jene vyavahāranī yathārtha samajaṇ nathī tene nishchayanī prāpti kem thaī shake? nishchay chhe tene vyavahār hoy chhe. gnānīne dayā, dān, vrat, bhakti, pūjā ādi vyavahār hoy chhe paṇ e teno gnātā-jāṇanāro chhe. vyavahār māro chhe em gnānī mānatā nathī. bhedagnān thāy tyāre jīv potāne gnātā jāṇe chhe ane rāgadveṣhane pudgal jāṇe chhe. rāg potānī chīj nathī paṇ potāthī bhinna chhe em te jāṇe chhe.
ahāhā...! vastu chaitanyasvabhāv gnāyakabhāv ekalā ānandathī bharelo chhe. ātmā nityānand, sahajānand, paramānandasvarūp prabhu chhe. tenun rāgathī bhinna paḍīne jeṇe bhedagnān karyun te samyagdraṣhṭi dharmātmā rāg ane sukhaduḥkhanī kalpanāne gnātāpaṇe jāṇe chhe, tene potānī chīj ane potānun kartavya mānatā nathī.
92mī gāthāmān agnānīnī vāt karī chhe. agnānī gnānanun agnānatva pragaṭ kare chhe. ahīn gāthā 93mān gnānīnī vāt chhe. dharmī jīv gnānanun gnānatva pragaṭ kare chhe. dharmī rāgano kartā nathī paṇ gnātādraṣhṭā chhe. samakitī chakravartī rājā hoy, laḍāīmān paṇ jāy, tene laḍāīno vikalpa āve paṇ te vikalpano te gnātā ja rahe chhe, kartā thato nathī. āvī vāt chhe. lyo, 93 pūrī thaī.
PDF/HTML Page 1100 of 4199
single page version
कथमज्ञानात्कर्म प्रभवतीति चेत्–
कत्ता तस्सुवओगस्सं होदि सो अत्तभावस्स।। ९४ ।।
कर्ता तस्योपयोगस्य भवति स आत्मभावस्य।। ९४ ।।
have pūchhe chhe ke agnānathī karma kaī rīte utpanna thāy chhe? teno uttar kahe chheḥ-
tyān jīv e upayogarūp jīvabhāvano kartā bane. 94.
gāthārthaḥ– [त्रिविधः] traṇ prakārano [एषः] ā [उपयोगः] upayog [अहम् क्रोधः] ‘hun krodh chhun’ evo [आत्मविकल्पं] potāno vikalpa [करोति] kare chhe; tethī [सः] ātmā [तस्य उपयोगस्य] te upayogarūp [आत्मभावस्य] potānā bhāvano [कर्ता] kartā [भवति] thāy chhe.
ṭīkāḥ– kharekhar ā sāmānyapaṇe agnānarūp evun je mithyādarshan-agnān-aviratirūp traṇ prakāranun savikār chaitanyapariṇām te, paranā ane potānā avisheṣh darshanathī, avisheṣh gnānathī ane avisheṣh ratithī samasta bhedane chhupāvīne, bhāvya-bhāvakabhāvane pāmelān evān chetan ane achetananun sāmānya adhikaraṇathī (-jāṇe ke temano ek ādhār hoy e rīte) anubhavan karavāthī, ‘hun krodh chhun’ evo potāno vikalpa utpanna kare chhe; tethī ‘hun krodh chhun’ evī bhrāntine līdhe je savikār (vikārasahit) chhe evā chaitanyapariṇāme pariṇamato thako ā ātmā te savikār chaitanyapariṇāmarūp potānā bhāvano kartā thāy chhe. evī ja rīte ‘krodh’ pad palaṭāvīne mān, māyā, lobh, moh, rāg, dveṣh, karma, nokarma, man, vachan, kāy, shrotra, chakṣhu, dhrāṇ, rasan ane sparshananān soḷ sūtro vyākhyānarūp karavān; ane ā upadeshathī bījān paṇ vichāravān.
bhāvārthaḥ– agnānarūp eṭale ke mithyādarshan-agnān-aviratirūp traṇ prakāranun je savikār chaitanyapariṇām te potāno ane parano bhed nahi jāṇīne ‘hun krodh chhun, hun mān chhun’ ityādi māne chhe; tethī agnānī jīv te agnānarūp savikār chaitanyapariṇāmano kartā thāy chhe ane te agnānarūp bhāv tenun karma thāy chhe.