PDF/HTML Page 1121 of 4199
single page version
chetan bhāvak sāthe ekarūp māne chhe; vaḷī te, paragneyarūp dharmādi dravyone paṇ gnāyak sāthe ekarūp māne chhe, tethī te savikār ane sopādhik chaitanyapariṇāmano kartā thāy chhe.’
ā ātmā potānā svarūpanā bhān vinā achetan karmarūp bhāvakanun je krodhādi bhāvya tene chetan bhāvak sāthe ekarūp māne chhe. shun kahe chhe? achetan karma chhe te bhāvak chhe ane puṇyapāpanā bhāv te enun bhāvya chhe. svabhāvanī ruchi vinā je shubhāshubh bhāv thāy te achetan mohakarmanun bhāvya chhe. parantu em na mānatān te vikārī bhāvyane chetan bhāvakanun bhāvya māne chhe. shubhāshubh bhāvano karanār kharekhar to jaḍakarma chhe. ā dravyadraṣhṭi karāvavānī vāt chhe. puṇyapāpanī pariṇati utpanna to jīvanī paryāyamān thāy chhe ane te potānā ṣhaṭkārakanī pariṇatithī potāmān svatantrapaṇe thāy chhe; te paryāy kāī parathī thāy chhe em nathī. paṇ ahīn dravyadraṣhṭi karāvavī chhe eṭale em kahe chhe ke paryāyamān je vikār thāy chhe nimittane vash thatān thāy chhe. māṭe vikārī bhāv te bhāvak achetan karmanun bhāvya chhe, te chetan bhāvakanun bhāvya nathī.
krodh, mān, māyā, lobh, puṇya-pāp ityādi rāgapariṇām badhā achetan bhāvakanun - jaḍakarmanun bhāvya chhe. chetan bhāvak bhagavān ātmā to chaitanyanī atīndriy ānandanī dashāno karanār chhe. bhagavān ātmā bhāvak ane atīndriy ānandanī dashā e enun bhāvya chhe. samakit thatān bhagavān ātmā bhāvak thaīne je nirmaḷ vītarāgī ānandanī dashā pragaṭ kare te chetananun bhāvya chhe. parantu agnānī jīv chetan bhāvak sāthe vikārī bhāvane ekarūp māne chhe. rāg mārī chīj chhe, mārun bhāvya chhe, mārun kartavya chhe em te māne chhe. bhagavān ātmā bhāvak thaīne nirmaḷ paryāyane-shuddharatnatrayane potānun bhāvya kare evo teno svabhāv chhe. parantu svabhāvane chhoḍīne jāṇe chetan bhāvakanun vikār bhāvya chhe em mānī agnānī jīv vikārano kartā thāy chhe.
ahāhā...! chetan koṇ, rāg koṇ ane potānun svarūp shun? ityādi spaṣhṭa vāt digambar santo sivāy koī e karī nathī. bhagavān ātmā vignānaghan prabhu avikārī anubhūtimātra bhāvak chhe. ane tenā lakṣhe je vītarāgī ānand ane shāntinī dashā pragaṭ thāy te enun bhāvya chhe. vītarāgī ānandanī paryāy pragaṭ karavī e samyagdraṣhṭinun kartavya chhe. dharmī jīv rāg ane paranī kriyāno kadīy kartā thato nathī. bahu sūkṣhma vāt bhāī! parantu ātmāne anuchit-ashobhanīk evā vikārī bhāvane potānā mānīne agnānī te bhāvano kartā thāy chhe. samyagdarshan ane mithyādarshan shun chīj chhe e ahīn batāvavun chhe. rāg ane paravastu mārī chhe evun mānīne bhāvak jaḍ karmanun bhāvya je shubhāshubh vikārī bhāv teno agnānī kartā thāy chhe. vikārī bhāv je jaḍakarmanun kartavya chhe tene agnānī potānun kartavya māne chhe. re agnān! dharmīnun to vītarāgī pariṇām kartavya chhe.
PDF/HTML Page 1122 of 4199
single page version
potānā gnāyakabhāvane bhūlīne paragney (chha dravya) mārān chhe em vichāratān je vikalpa utpanna thāy chhe te karmarūpī bhāvakanun bhāvya chhe. tene potānun bhāvya mānī agnānī jīv shubhāshubh vikalpano kartā thāy chhe. sharīrano kartā ke deshano kartā to jīv kadīy chhe nahi. strī-kuṭumbanun pālan karavun, samājanī sevā karavī ane deshanun rakṣhaṇ karavun ityādi kartavya jīvanun kadīy nathī. chha dravyarūp paragneyane potānā mānī je mithyātva ane rāgādinā bhāv utpanna kare te bhāvano agnānapaṇe te kartā thāy chhe te bhāv enun kartavya chhe, paṇ paradravyanī kriyā thāy te enun kartavya nathī. nishchayathī to e vikārabhāv jaḍakarma je bhāvak enun bhāvya chhe. jo te ātmānun bhāvya hoy to te enāthī kadīy chhūṭe nahi. ahīn achetan karma bhāvak ane vikārī dashā enun bhāvya chhe em kahyun chhe.
prashnaḥ- to shun vikār jīvanī paryāy nathī, jīvanun kārya nathī?
uttaraḥ– are bhāī! vikārī pariṇām potānī-jīvanī paryāyamān thāy chhe em jeṇe nakkī karyun chhe tene svabhāvanī draṣhṭi karāvavā māṭe vikārī pariṇām tārun-jīvanun kartavya nathī em kahyun chhe. vikāranā pariṇām svayam potānā ṣhaṭkārakathī jīvanī paryāyamān thāy chhe, te karmanun kārya chhe vā karmanā karāvelā thāy chhe em bīlakul nathī, āvo nirṇay jene thayo chhe tene vikāranun lakṣha chhoḍāvī draṣhṭino viṣhay je shuddha chaitanyamay dhruv ātmā teno āshray karāvavā dravyadraṣhṭinī apekṣhāe tene jaḍakarmarūpī bhāvakanun bhāvya kahyun chhe. vikār karmanā saṅge thāy chhe ane shuddha dravyanī draṣhṭi thatān nīkaḷī jāy chhe tethī tene prayojanavash jaḍakarmarūpī bhāvakanun bhāvya kahyun chhe. bhāī! jyān je apekṣhāthī kathan hoy tyān te apekṣhāpūrvak yathārtha samajavun joīe.
agnānīnī draṣhṭi rāg ane par upar chhe. pote shuddha chaitanyamūrti gnāyak bhagavān chhe enā upar enī draṣhṭi nathī. tethī tene kahyun ke ā je paryāyamān rāg chhe te achetan jaḍakarmarūpī bhāvakanun bhāvya chhe. tun to shuddha chaitanyamūrti chho. tārun e bhāvya kem hoy? bhāī! dayā, dān, vratādinā vikalpa ho ke ashubhabhāvanā vikalpa ho-e badhun pudgalanun -karmanun kārya chhe, chetananun kārya nathī. agnānī te vikārī bhāvane chetan bhāvakanī sāthe ekarūp karīne te te prakāranā vikārī bhāvano kartā thāy chhe.
aho! ā samayasārashāstra koī adbhut, alaukik chīj chhe! tene samajavā khūb shānti ane dhīraj keḷavavān joīe ane teno gambhīr jignāsāthī svādhyāy karavo joīe. mātra upalak vāñchī jāy to te samajāy em nathī. darek dravyanī vikārī ke nirvikārī paryāy svatantrapaṇe potānā ṣhaṭkārakathī pariṇame chhe. tyān to paryāyanun svatantra astipaṇun siddha karavānī vāt chhe. (tyān paṇ paryāyanun lakṣha chhoḍāvī dravyadraṣhṭi karāvavānun prayojan chhe). ane ahīn rāgane karmanun kārya kahīne rāgathī bhedagnān karāvī trikāḷī shuddha dravyanī draṣhṭi karāvavānī vāt chhe.
PDF/HTML Page 1123 of 4199
single page version
ahāhā...! bhagavān ātmā ānandano nāth prabhu ekalā ānandanun ḍhīm-chosalun chhe. tenā lakṣhe pragaṭ thato dharma dharmīnun kartavya chhe. dharmīne laḍāīnā pariṇām, viṣhay-vāsanānā pariṇām kamajorīvash thāy chhe topaṇ dharmī tenā gnātā rahe chhe, kartā thatā nathī. bahu sūkṣhma vāt bhāī! parantu agnānī puṇyapāpanā bhāv je achetan mohakarmanun bhāvya chhe te jāṇe potānun kartavya chhe em mānato hovāthī te te bhāvano te kartā thāy chhe. paranun kārya hun karun, parane mārun, parane jīvāḍun, paranī rakṣhā karun ityādi mānanār mithyādraṣhṭi mūḍh chhe. are! potānī dayā pāḷe nahi ane paranī dayāno shubharāg āve tene potānun kartavya māne chhe te potānī hinsā kare chhe. amr̥utachandrasvāmīe puruṣhārtha-siddhayupāyamān rāgane hinsā kahī chhe. bhāī! tane bahāramān koī sharaṇ nathī. (ane tun paṇ koī anyanun sharaṇ nathī.) antaraṅgamān pragaṭ birājamān chaitanyamūrti bhagavān ānandano nāth ek ja tane sharaṇ chhe. tyān draṣhṭi kar to sharaṇ maḷe tem chhe. arahantādi je chattāri sharaṇ kahevāy chhe e vyavahārathī sharaṇ kahelā chhe. bhāī! āvo ja vītarāgano mārga chhe.
‘vaḷī te, paragneyarūp dharmādi dravyone paṇ gnāyak sāthe ekarūp māne chhe.’ chha dravyonā vichāranā vikalpamān ekākārapaṇe tallīn thāy chhe te paradravyane potānā māne chhe.
bhāī! anantā nigodanā jīv ane anantā siddhone gnānanī ek paryāy jāṇe te paryāyanun sāmarthya keṭalun? nigodanā jīvane bachāvī shake ke temanī dayā pāḷī shake e vāt nathī; paṇ anantanī sattāne anantapaṇe jāṇe e gnānanī paryāyanun koī adbhut achintya sāmarthya chhe. are bhāī! anantā siddha bhagavanto bhakti karavā yogya chhe māṭe shāstramān enun kathan chhe em nathī; temaj je anant nigodanā jīvo chhe temanī dayā pāḷavī yogya chhe māṭe shāstramān temanun kathan chhe em nathī. to shī rīte chhe? ahāhā...! prabhu! tārī gnānanī paryāyamān āṭalā anant gneyo jāṇavāmān āve evun tārī gnānanī paryāyanun svaparaprakāshak achintya sāmarthya chhe e samajāvavā shāstramān ā vāt karī chhe anant paradravya chhe te gney chhe ane bhagavān ātmā gnāyak-gnāyak jāṇagasvabhāvī chhe. gnānī anantā paragneyane jāṇato thako gnātā rahe chhe. ane agnānī gney ane gnāyakane ekarūp karato thako shubhāshubh vikalpone upajāvato evo te savikār ane sopādhik chaitanyapariṇāmano kartā thāy chhe. aho! gajab vāt chhe!
krodhādik bhāv te savikār chaitanyapariṇām chhe ane dharmāstikāy ādi chha dravya mārān chhe em māne te sopādhik chaitanyapariṇām chhe. agnānī, rāg māro chhe em mānī
PDF/HTML Page 1124 of 4199
single page version
rāgano kartā thāy chhe ane paradravya mārān chhe em mānī te mithyā mānyatāno kartā thāy chhe. paradravyano kartā to kadīy koī jīv thaī shakto nathī. paranī dayā pāḷī shake ke parane jīvāḍī shake e to vastunun svarūp ja nathī. te par jīvanun āyuṣhya hoy to te bache ane tenun āyu pūrun thāy to deh chhūṭī jāy. emān tun shun karī shake? shun tun ene āyuṣhya daī shake chhe? shun tun enun āyuṣhya harī shake chhe? nā. to hun parajīvane bachāvun ke mārun e mānyatā tārī mithyā chhe. bhāī! bhagavān jineshvarano mārga ākhī duniyāthī judo chhe. are! vāḍāmān janmyā tene paṇ mārganī khabar nathī! arere! em ne em jindagī vyartha chālī jāy chhe!
prashnaḥ– munirāj chha kāyanā jīvanī rakṣhā kare chhe em shāstramān āve chhe ne?
uttaraḥ– bhāī! shāstramān vyavahāranayathī e kathan āve chhe. munirāj traṇ kaṣhāyanā abhāvarūp akaṣhāy pariṇatinā svadayānā svāmī chhe. temane parajīvanī hinsāno vikalpa hoto nathī ane parajīvanī dayāno vikalpa kadāchit thāy tenā te svāmī thatā nathī, mātra gnātā rahe chhe. tethī vyavahārathī munirāj chha kāyanā jīvanī rakṣhā kare chhe em kathan karavāmān āve chhe. jyān je apekṣhā hoy te yathārtha samajavī joīe.
ā raḷavun-kamāvun ane vepāradhandhā karavā tathā berān-chhokarānne sāchavavān ityādi pravr̥uttimān rokāī gayo te majūranī jem pāpanī majūrīmān kāḷ gumāve chhe. agnānī rāgano kartā chhe paṇ bahāranān paranān kāryono to kartā kadīy nathī. kārakhānāmān lādī bane te jaḍanī kriyā chhe. te kriyā ātmā karī shake nahi. jaḍanī kriyāno svāmī to jaḍ chhe. teno svāmī shun jīv thāy? tathāpi jaḍanī kriyāno svāmī potāne māne te mūḍh mithyādraṣhṭi chhe. bhāī! ek dravya bījā dravyanī kriyā kare e traṇakāḷamān sambhavit nathī, kemake ek dravyamān bījā dravyano abhāv chhe. ek dravya bījā dravyane aḍakatun nathī. potānā svadravyamān parano, sharīrano, lakṣhmīno abhāv chhe. māṭe ātmā paranun kāī karato nathī ane paradravyo ātmānun kāī karatān nathī. darek dravya svatantra potāthī ṭakī rahyun chhe ane pariṇamī rahyun chhe. koī dravya koī anya dravyanā pariṇāmanun kartā traṇakāḷamān nathī. āvī ja vastusthiti chhe. māṭe he bhāī! par vinā māre chāle nahi evī mānyatā chhoḍī de. tane khabar nathī paṇ anantakāḷamān ten par vinā ja chalāvyun chhe. potānī mānyatā viparīt chhe tethī agnānīne lāge chhe ke par vinā chāle nahi.
ātmā potānā dravya-kṣhetra-kāḷ-bhāvarūp svachatuṣhṭayamān rahelo chhe. paranā dravya-kṣhetra- kāḷ-bhāvarūp parachatuṣhṭayamān ātmā rahelo nathī. māṭe par vinā ja pratyek jīve chalāvyun chhe. parano tārāmān abhāv chhe. te abhāvathī tāro svabhāv ṭake evun kem bane? na bane.
PDF/HTML Page 1125 of 4199
single page version
ā ek āṅgaḷī potāthī ṭakī chhe. temān bījī āṅgaḷīne abhāv chhe. bhāī! pahelān ā vātanī hā to pāḍ. par vinā chāle nahi e to mūḍh mithyādraṣhṭinī mānyatā chhe; tene jainadarshananī shraddhā nathī.
parane sahāy karī shakun, parane sukhī karī shakun, parane jīvāḍī shakun-e badho mithyādraṣhṭino bhram chhe. agnānī potānā vikārī pariṇāmano kartā thāy chhe paṇ paradravyanān je kārya thāy teno kadīy kartā nathī.
ahīn, krodhādik sāthe ekapaṇānī mānyatāthī utpanna thatun rktr̥utva samajāvavā bhūtāviṣhṭa puruṣhanun draṣhṭānt kahyun ane dharmādik anyadravyo sāthe ekapaṇānī mānyatāthī utpanna thatun rktr̥utva samajāvavā dhyānāviṣhṭa puruṣhanun draṣhṭānt kahyun chhe.
PDF/HTML Page 1126 of 4199
single page version
ततः स्थितमेतद् ज्ञानान्नश्यति कर्तृत्वम्–
एवं खलु जो जाणदि सो मुंचदि सव्वकत्तित्तं।। ९७ ।।
एवं खलु यो जानाति सो मुञ्चति सर्वकर्तृत्वम्।। ९७ ।।
‘tethī (pūrvokta kāraṇathī) e siddha thayun ke gnānathī kartāpaṇāno nāsh thāy chhe’ em have kahe chheḥ-
–e gnān jene thāy te chhoḍe sakal kartr̥utvane. 97.
gāthārthaḥ– [एतेन तु] ā (pūrvokta) kāraṇathī [निश्चयविद्भिः] nishchayanā jāṇanārā gnānīoe [सः आत्मा] te ātmāne [कर्ता] kartā [परिकथितः] kahyo chhe-[एवं खलु] āvun nishchayathī [यः] je [जानाति] jāṇe chhe [सः] te (gnānī thayo thako) [सर्वकर्तृत्वम्] sarva rktr̥utvane [मुञ्चति] chhoḍe chhe.
ṭīkāḥ– kāraṇ ke ā ātmā agnānane līdhe paranā ane potānā ekapaṇāno ātmavikalpa kare chhe tethī te nishchayathī kartā pratibhāse chhe-āvun je jāṇe chhe te samasta kartr̥utvane chhoḍe chhe tethī te nishchayathī akartā pratibhāse chhe. te spaṣhṭa samajāvavāmān āve chheḥ-
ā ātmā agnānī thayo thako, agnānane līdhe anādi sansārathī māṇḍīne milit (-ekamek maḷī gayelā) svādanun svādan-anubhavan hovāthī (arthāt pudgalakarmanā ane potānā svādanun bheḷaseḷapaṇe-ekarūpe anubhavan hovāthī), jenī bhedasamvedananī (bhedagnānanī) shakti biḍāī gayelī chhe evo anādithī ja chhe; tethī te parane ane potāne ekapaṇe jāṇe chhe; tethī ‘hun krodh chhun’ ityādi ātmavikalpa (potāno vikalpa) kare chhe; ane tethī nirvikalpa, akr̥utrim, ek vignānaghan (svabhāv)thī bhraṣhṭa thayo thako vāramvār anek vikalparūpe pariṇamato thako kartā pratibhāse chhe.
ane jyāre ātmā gnānī thāy tyāre, gnānane līdhe gnānanā ādithī māṇḍīne pr̥uthak pr̥uthak svādanun svādan-anubhavan hovāthī (arthāt pudgalakarmanā ane potānā svādanun
PDF/HTML Page 1127 of 4199
single page version
ज्ञानं स्वयं किल भवन्नपि रज्यते यः।
पीत्वा दधोक्षुमधुराम्लरसातिगृद्धया
गां दोग्धि दुग्धमिव नूनमसौ रसालम्।। ५७ ।।
ekarūpe nahi paṇ-bhinnabhinnapaṇe anubhavan hovāthī), jenī bhedasamvedanashakti ūghaḍī gaī chhe evo hoy chhe; tethī te jāṇe chhe ke “anādinidhan, nirantar svādamān āvato, samasta anya rasathī vilakṣhaṇ (bhinna), atyant madhur je chaitanyaras te ja ek jeno ras chhe evo ā ātmā chhe ane kaṣhāyo tenāthī bhinna rasavāḷā (kaṣhāyalā-besvād) chhe; temanī sāthe je ekapaṇāno vikalpa karavo te agnānathī chhe;” ā rīte parane ane potāne bhinnapaṇe jāṇe chhe; tethī ‘akr̥utrim (nitya), ek gnān ja hun chhun parantu kr̥utrim (anitya), anek je krodhādik te hun nathī’ em jāṇato thako ‘hun krodh chhun’ ityādi ātmavikalpa jarā paṇ karato nathī; tethī samasta kartr̥utvane chhoḍī de chhe; tethī sadāy udāsīn avasthāvāḷo thayo thako mātra jāṇyā ja kare chhe; ane tethī nirvikalpa, akr̥utrim, ek vignānaghan thayo thako atyant akartā pratibhāse chhe.
bhāvārthaḥ– je paradravyanā ane paradravyanā bhāvonā kartr̥utvane agnān jāṇe te pote kartā shā māṭe bane? agnānī rahevun hoy to paradravyano kartā bane! māṭe gnān thayā pachhī paradravyanun kartāpaṇun rahetun nathī.
have ā ja arthanun kaḷasharūp kāvya kahe chheḥ-
shlokārthaḥ– [किल] nishchayathī [स्वयं ज्ञानं भवन् अपि] svayam gnānasvarūp hovā chhatān [अज्ञानतः तु] agnānane līdhe [यः] je jīv, [सतृणाभ्यवहारकारी] ghās sāthe bheḷaseḷ sundar āhārane khānārā hāthī ādi tiryañchanī māphak, [रज्यते] rāg kare chhe (arthāt rāgano ane potāno bheḷaseḷ svād le chhe) [असौ] te, [दधीक्षुमधुराम्लरसातिगृद्धया] dahīn- khāṇḍanā arthāt shikhaṇḍanā khāṭā-mīṭhā rasanī ati lolupatāthī [रसालम् पीत्वा] shikhaṇḍane pītān chhatān [गां दुग्धम् दोग्धि इव नूनम्] pote gāyanā dūdhane pīe chhe evun mānanār puruṣhanā jevo chhe.
bhāvārthaḥ– jem hāthīne ghāsanā ane sundar āhāranā bhinna svādanun bhān nathī tem agnānīne pudgalakarmanā ane potānā bhinna svādanun bhān nathī; tethī te ekākārapaṇe rāgādimān varte chhe. jem shikhaṇḍano gr̥uddhī māṇas, svādabhed nahi pārakhatān, shikhaṇḍanā svādane mātra dūdhano svād jāṇe tem agnānī jīv sva-paranā bheḷaseḷ svādane potāno svād jāṇe chhe. pa7.
PDF/HTML Page 1128 of 4199
single page version
अज्ञानात्तमसि द्रवन्ति भुजगाध्यासेन रज्जौ जनाः।
अज्ञानाच्च विकल्पचक्रकरणाद्वातोत्तरङ्गाब्धिवत्
शुद्धज्ञानमया अपि स्वयममी कर्त्रीभवन्त्याकुलाः।। ५८ ।।
जानाति हंस इव वाःपयसोर्विशेषम्।
चैतन्यधातुमचलं स सदाधिरूढो
जानीत एव हि करोति न किञ्चनापि।। ५९ ।।
agnānathī ja jīvo kartā thāy chhe evā arthanun kaḷasharūp kāvya kahe chheḥ-
shlokārthaḥ– [अज्ञानात्] agnānane līdhe [मृगतृष्णिकां जलधिया] mr̥ugajaḷamān jaḷanī buddhi thavāthī [मृगाः पातुं धावन्ति] haraṇo tene pīvā doḍe chhe; [अज्ञानात्] agnānane līdhe [तमसि रज्जौ भुजगाध्यासेन] andhakāramān paḍelī doraḍīmān sarpano adhyās thavāthī [जनाः द्रवन्ति] loko (bhayathī) bhāgī jāy chhe; [च] ane (tevī rīte) [अज्ञानात्] agnānane līdhe [अमी] ā jīvo, [वातोत्तरङ्गाब्धिवत्] pavanathī taraṅgavāḷā samudranī māphak [विकल्पचक्रकरणात्] vikalponā samūh karatā hovāthī- [शुद्धज्ञानमयाः अपि] joke teo shuddhagnānamay chhe topaṇ-[आकुलाः] ākuḷatā banatā thatā [स्वयम्] potānī meḷe [कर्त्रीभवन्ति] kartā thāy chhe.
bhāvārthaḥ– agnānathī shun shun nathī thatun? haraṇo jhāñjhavānne jaḷ jāṇī pīvā doḍe chhe ane e rīte khedakhinna thāy chhe. andhārāmān paḍelā doraḍāne sarpa mānīne māṇaso ḍarīne bhāge chhe. tevī ja rīte ā ātmā, pavanathī kṣhubdha thayelā samudranī māphak, agnānane līdhe anek vikalpo karato thako kṣhubdha thāy chhe ane e rīte-joke paramārthe te shuddhagnānaghan chhe topaṇ- agnānathī kartā thāy chhe. pa8.
gnānathī ātmā kartā thato nathī em have kahe chheḥ-
shlokārthaḥ– [हंसः वाःपयसोः इव] jem hans dūdh ane pāṇīnā visheṣhane (taphāvatane) jāṇe chhe tem [यः] je jīv [ज्ञानात्] gnānane līdhe [विवेचकतया] vivekavāḷo (bhedagnānavāḷo) hovāthī [परात्मनोः तु] paranā ane potānā [विशेषम्] visheṣhane [जानाति] jāṇe chhe [सः] te (jem hans mishrit thayelān dūdhajaḷane judān
PDF/HTML Page 1129 of 4199
single page version
ज्ञानादेवोल्लसति लवणस्वादभेदव्युदासः।
ज्ञानादेव स्वरसविकसन्नित्यचैतन्यधातोः
क्रोधादेश्च प्रभवति भिदा भिन्दती कर्तृभावम्।। ६० ।।
स्यात्कर्तात्मात्मभावस्य परभावस्य न क्वचित्।। ६१ ।।
karīne dūdh grahaṇ kare chhe tem) [अचलं चैतन्यधातुम्] achaḷ chaitanyadhātumān [सदा] sadā [अधिरूढः] ārūḍh thayo thako (arthāt teno āshray karato thako) [जानीत एव हि] mātra jāṇe ja chhe, [किञ्चन अपि न करोति] kāī paṇ karato nathī (arthāt gnātā ja rahe chhe, kartā thato nathī).
bhāvārthaḥ– je sva-parano bhed jāṇe te gnātā ja chhe, kartā nathī. pa9.
have, je kāī jaṇāy chhe te gnānathī ja jaṇāy chhe em kahe chheḥ-
shlokārthaḥ– [ज्वलन–पयसोः औष्णय–शैत्य–व्यवस्था] (garam pāṇīmān) agninī uṣhṇatāno ane pāṇīnī shītaḷatāno bhed [ज्ञानात् एव] gnānathī ja pragaṭ thāy chhe. [लवणस्वादभेदव्युदासः ज्ञानात् एव उल्लसति] lavaṇanā svādabhedanun nirasan (-nirākaraṇ, asvīkār, upekṣhā) gnānathī ja thāy chhe (arthāt gnānathī ja shāk vageremānnā lavaṇano sāmānya svād tarī āve chhe ane teno svādavisheṣh nirasta thāy chhe). [स्वरसविकसन्नित्यचैतन्यधातोः च क्रोधादेः भिदा] nij rasathī vikasatī nitya chaitanyadhātuno ane krodhādi bhāvono bhed, [कर्तृभावम् भिन्दती] rktr̥utvane (kartāpaṇānā bhāvane) bhedato thako-toḍato thako, [ज्ञानात् एव प्रभवति] gnānathī ja pragaṭ thāy chhe. 60.
have, agnānī paṇ potānā ja bhāvane kare chhe parantu pudgalanā bhāvane kadī karato nathī- evā arthano, āgaḷanī gāthānī sūchanikārūp shlok kahe chheḥ-
shlokārthaḥ– [एवं] ā rīte [अञ्जसा] kharekhar [आत्मानम्] potāne [अज्ञानं ज्ञानम् अपि] agnānarūp ke gnānarūp [कुर्वन्] karato [आत्मा आत्मभावस्य कर्ता स्यात्] ātmā potānā ja bhāvano kartā chhe, [परभावस्य] parabhāvano (pudgalanā bhāvono) kartā to [क्वचित् न] kadī nathī. 61.
PDF/HTML Page 1130 of 4199
single page version
परभावस्य कर्तात्मा मोहोऽयं व्यवहारिणाम्।। ६२ ।।
e ja vātane draḍh kare chheḥ-
shlokārthaḥ– [आत्मा ज्ञानं] ātmā gnānasvarūp chhe, [स्वयं ज्ञानं] pote gnān ja chhe; [ज्ञानात् अन्यत् किम् करोति] te gnān sivāy bījun shun kare? [आत्मा परभावस्य कर्ता] ātmā parabhāvano kartā chhe [अयं] em mānavun (tathā kahevun) te [व्यवहारिणाम् मोहः] vyavahārī jīvono moh (agnān) chhe. 6r.
‘tethī (pūrvokta kāraṇathī) e siddha thayun ke gnānathī kartāpaṇāno nāsh thāy chhe’ agnānathī kartāpaṇun chhe, te kartāpaṇāno gnān vaḍe nāsh thāy chhe. hun gnātādraṣhṭā bhagavān sachchidānandasvarūp chhun evā anubhavathī rktr̥utvano nāsh thāy chhe ane te dharma chhe em have kahe chheḥ-
‘kāraṇ ke ā ātmā agnānane līdhe paranā ane potānā ekapaṇāno ātmavikalpa kare chhe tethī te nishchayathī kartā pratibhāse chhe-āvun je jāṇe chhe te samasta rktr̥utvane chhoḍe chhe tethī te nishchayathī akartā pratibhāse chhe.’
gāthā bahu saras chhe. potānā shuddha gnānānandasvabhāvanun bhān nahi hovāthī agnānane līdhe jīv rāg ane paradravya sāthe potāne ek karīne svaparanā ekatvano ātmavikalpa kare chhe ane tethī nishchayathī te kartā pratibhāse chhe. agnānathī rāgano kartā chhe em je yathārtha jāṇe chhe te sakal rktr̥utvane chhoḍī de chhe arthāt te akartā thaī jāy chhe.
loko bahārathī chhoḍavānun-tyāgavānun māne chhe. āhārano tyāg karavo te upavās māne chhe, paṇ e upavās nathī; e to lāṅghaṇ chhe. ātmāmān vase te upavās chhe. men āhārano tyāg karyo em je māne te mithyādraṣhṭi chhe kemake ātmā paranā grahaṇ-tyāgathī shūnya chhe. jaḍ rajakaṇane ātmā kaī rīte grahe ane kaī rīte tyāge? men bairān-chhokarān, dhanasampatti ityādino tyāg karyo evī mānyatā mithyādraṣhṭinī chhe. parishiṣhṭamān 47 shaktinun varṇan chhe. temān ek soḷamī tyāgopādānashūnyatva shakti kahelī chhe. tyān kahyun chhe-‘‘je ghaṭatun-vadhatun nathī evā svarūpamān niyatatvarūp (-nishchitapaṇe jemanun tem rahevārūp) tyāgopādānashūnyatva shakti.’’ juo, ātmā paranun grahaṇ ane parano tyāg kare-enāthī
PDF/HTML Page 1131 of 4199
single page version
shūnya chhe. rajakaṇone grahyā nathī ane rajakaṇone ātmā chhoḍato nathī. paryāyamān agnānanun grahaṇ karyun chhe ane te agnānane chhoḍe chhe. parantu je parano tyāg men karyo chhe em māne chhe teṇe samakit chhoḍayun chhe ane mithyātvanun grahaṇ karyun chhe.
jain parameshvar devādhidev sarvagnadev dharmasabhāmān-gaṇadharo ane indronī sabhāmān je divyadhvanimān kahetā hatā te ā vāt chhe. jem gnān ātmāno trikāḷī guṇ chhe tem paranā tyāg-grahaṇathī shūnya evī ātmānī trikāḷī shakti-guṇ chhe. māṭe ātmā parane kadīy grahato chhoḍato nathī e mūḷ mudanī vāt chhe. ām yathārtha jāṇī je svaparane ek karato nathī paṇ parane pararūp jāṇī svarūpamān-chaitanyasvabhāvamay potānī vastumān līn thāy chhe te potāne ekane anubhave chhe ane e rīte sakal rktr̥utvane chhoḍī de chhe. te spaṣhṭa samajāvavāmān āve chheḥ-
‘ā ātmā agnānī thayo thako, agnānane līdhe anādi sansārathī māṇḍīne milit (ekamek maḷī gayelā) svādanun svādan-anubhavan hovāthī (arthāt pudgalakarmanā ane potānā svādanun bheḷaseḷapaṇe-ekarūpe anubhavan hovāthī), jenī bhedasamvedananī (bhed-gnānanī) shakti bīḍāī gayelī chhe evo anādithī ja chhe; tethī te parane ane potāne ekapaṇe jāṇe chhe; tethī ‘‘hun krodh chhun’’ ityādi ātmavikalpa (potāno vikalpa) kare chhe; ane tethī nirvikalpa, akr̥utrim, ek vignānaghan (svabhāv)thī bhraṣhṭa thayo thako vāramvār anek vikalparūpe pariṇamato thako kartā pratibhāse chhe.’
potānī gnānānandasvarūp trikāḷī chījanun abhān te agnān chhe. ā agnān navun nathī paṇ anādithī chhe. anādi sansārathī eṇe potānī shuddha chidrūp vastunī draṣhṭi karī nathī. tethī agnānane kāraṇe tene milit svādano anubhav chhe. anādi nigodathī māṇḍīne potānī gnānanī paryāyamān rāgadveṣhanā vikalpanī ākuḷatāno svād agnānīne āve chhe. agnānane kāraṇe-em kahyun chhe eṭale karmane kāraṇe nahi em artha chhe. jīv anādikāḷathī agnānane kāraṇe puṇyapāp ane shubhāshubhabhāvanī ākuḷatāno-duḥkhano svād laī rahyo chhe. ‘milit svād’ eṭale kāīk ātmānā ānandano svād ane kāīk rāgano-vikalpano ākuḷatāmay svād em artha nathī. agnānīne ātmāno ānand kayān chhe? ‘milit svād’ em shabda chhe eno artha em chhe ke gnānanī paryāy potānī chhe temān shubhāshubh-rāgano ekamekapaṇe je anubhav chhe te paudgalik vikārano svād tene chhe; tene milit svād kahyo chhe.
rāg chhe te pudgalanī avasthā chhe. agnānī te rāgano svād le chhe, te jagatanī anya chījono svād leto nathī. lāḍu, jalebī, maisub, drākṣha, mosambī, strīnun sharīr ityādi parachījono svād jīvane hoto nathī, paṇ parachījane ṭhīk-aṭhīk mānī je rāgadveṣh kare te rāgadveṣhano te svād le chhe. potānā chaitanyasvabhāvathī bhraṣhṭa thaīne dayā, dān, vrat,
PDF/HTML Page 1132 of 4199
single page version
bhakti ādi shubhabhāv je duḥkharūp chhe teno svād je le chhe te mūḍh mithyādraṣhṭi chhe. shubharāg e kāī chaitanyanī svabhāvarūp avasthā nathī ane tethī tene pudgalanī avasthā kahī chhe. agnānī jīv pudgalanī avasthā eṭale ke rāgadveṣhanā je bhāv teno svād le chhe. āvun ja mithyādraṣhṭinun lakṣhaṇ chhe.
agiyār aṅg ane navapūrvanun gnān bhale hoy, paṇ jyān sudhī rāganā svādano anubhav kare chhe tyān sudhī te mithyādraṣhṭi chhe. bhagavān ātmā trikāḷī chidānandasvarūp prabhu chhe. tenī sanmukh thaī jhukāv kadī karyo nathī evo agnānī pāñchamahāvrat, pāñch samiti, traṇ gupti ādi aṭhṭhāvīs mūlaguṇ pāḷe topaṇ te badho shubharāg hovāthī te duḥkhano svād anubhave chhe, leshamātra sukhano svād tene nathī. chhahaḍhālāmān kahyun chhe ke-
ahāhā...! navamī grīvak jāy evā shubhabhāv eṇe anantavār karyā paṇ shuddha chaitanyasvarūpanun bhān karyā vinā anantakāḷamān te lesh paṇ sukh na pāmyo. matalab ke duḥkh ja pāmyo. are bhāī! shubhabhāv karīne paṇ eṇe anādithī duḥkhano ja svād anubhavyo chhe.
prashnaḥ– ā badhā sheṭhīā ane svarganā dev to sukhī chhe ne?
uttaraḥ– are bhāī! ā badhā sheṭhīā ane svarganā dev viṣhayonī chāhanā dāhathī baḷī rahyā chhe. teo bichārā duḥkhī ja duḥkhī chhe. jene potānā ānandasvarūp ātmānun bhān nathī te badhāne puṇyapāpanā bhāvano svād āve chhe ane te ākuḷatāmay duḥkhano ja svād chhe.
pudgalakarmanā ane potānā svādanun bheḷaseḷapaṇe-ekarūpe anubhavan hovāthī agnānīnī bhedasamvedananī shakti biḍāī gaī chhe. agnānīne ātmānā svādano (gnānano) to ansh paṇ nathī. rāgane-puṇyapāpanā bhāvane ane potāne (gnānane) ekamek karato hovāthī tene bannenā bhedasamvedananī shakti asta thaī gaī chhe. rāgathī bhinna nirmaḷ gnānānandasvabhāvī potānī chīj chhe evun bhedagnān karavānī enī shakti biḍāī gaī chhe. eṭale ke tene rāgamān ektā thaī gaī chhe. parantu rāg chāhe shubh ho ke ashubh ho-te ākuḷatā upajāvanāro duḥkhasvarūp ja chhe. ahīn shubharāganī pradhānatāthī vāt chhe kemake shubhamān dharma mānīne agnānī anantakāḷathī duḥkhī thaī rahyo chhe.
bāhya tapashcharyāmān je rāg chhe te ākuḷatāno svād chhe, duḥkh chhe. te kāī kharī tapashcharyā nathī. jemān svabhāvanun pratapan thaīne nirākuḷ ānandano svād āve tenun nām tap chhe. shuddha chaitanyasvarūpanun bhān na hoy ane mahinā-mahinānā bahārathī upavās kare
PDF/HTML Page 1133 of 4199
single page version
to te kāī tap nathī. e to rāg chhe, apavās chhe. ekalā shubharāgamān rokāī rahe e to apavās eṭale māṭho vās chhe, duḥkhamān vās chhe.
ātmānā ānandanā anubhav vinā arthāt samyagdarshan vinā jeṭalo kriyākāṇḍano rāg chhe te badho duḥkharūp chhe ane te pudgalano svād chhe. agnānīne rāganī ektābuddhi āḍe rāgathī bhinna thavānī bhedagnānashakti saṅkochāī gaī chhe. pote nirmaḷ ānandasvarūp bhagavān gnāyak chhe ane rāg to duḥkhasvarūp chhe em bene bhinna pāḍanārī bhedagnānashakti anādithī ḍhaṅkāī gaī chhe. ātmā ane rāg ek chhe evī abhedadraṣhṭi ene thaī gaī chhe.
bhagavān ātmā gnāyak tattva chhe ane shubhāshubh bhāv te puṇya-pāparūp āsrav tattva chhe. banne tattva bhinna bhinna chhe. ek tattva bījā tattvarūp nathī em māne to nav tattva siddha thāy. parantu agnānīne nav tattvone bhinna karavānī shakti ḍhaṅkāī gaī chhe. āsravathī gnāyakane bhinna pāḍavānī enī shakti bīḍāī gaī chhe kemake te gnāyakane ane āsravane ekarūp kare chhe.
juo, ā mudanī rakamanī vāt chāle chhe. koī pañchamahāvrat pāḷe, hajāro rāṇīo chhoḍī jaṅgalamān rahe paṇ andar rāgathī bhinna potānī chīj chhe enun bhān na kare to te mithyādraṣhṭi chhe. are bhāī! shubharāg karīne tun anantavār navamī graiveyak gayo paṇ anantakāḷamān āj paryant je viras chhe evo rāgano ja tane svād āvyo chhe. je ashubh rāg chhe teno svād to tīvra mahāduḥkhamay chhe. paṇ pañchamahāvratādi je shubh-rāg chhe teno svād paṇ duḥkhamay ja chhe. arere! puṇyapāpanā bhāvamān ekākār thaīne agnānī jīvo rokāī gayā chhe ane ānandakand sachchidānandasvarūp prabhu antaramān birājamān chhe te mūḷ rakamane bhūlī gayā chhe!
bhagavān jineshvaradev dharmasabhāmān gaṇadharo ane indronī upasthitimān je vāt kahetā hatā te vāt santo temanā āḍatiyā thaīne jagat pāse jāher kare chhe. kahe chhe-prabhu! tun shāshvat ānandadhām, trikāḷī sukhadhām chho, ane ā kṣhaṇik rāgano ras chhe te ākuḷatāmay, duḥkhamay chhe. tane svaparanā svādanī judāīno vivek nahi hovāthī arthāt bhedasamvedanashakti biḍāī gaī hovāthī tun potāne (gnānane) ane rāgane anādithī ekamek karī jāṇe chhe ane māne chhe. prabhu! ā ten shun karyun? nirākuḷ ānandano nāth evo tun rāganā-duḥkhanā viras svādamān kayān rokāī gayo? he bhāī! rāganā kriyākāṇḍathī mane dharma thashe evī mānyatā chhoḍī antardraṣhṭi kar. paryāyabuddhi chhoḍīne dravyadraṣhṭi pragaṭ kar.
bhagavān pūrṇānandano nāth anantasukhanidhān gnāyakasvarūp prabhu antaraṅgamān sadā virājamān chhe. parantu agnānīe antardraṣhṭi karī nahi tethī tene anādithī ekalā rāgano svād āvī rahyo chhe. are! rāgano svād besvād chhe topaṇ temān aṭakī gayelo te
PDF/HTML Page 1134 of 4199
single page version
svaparane ekapaṇe jāṇe chhe ane tethī ‘hun krodh chhun’ ityādi ātmavikalpa kare chhe. tethī nirvikalpa, akr̥utrim, ek vignānaghanasvabhāvathī bhraṣhṭa thayo thako vāramvār anek shubhāshubh rāganā vikalparūpe pariṇamato te kartā pratibhāse chhe.
dveṣhamān krodh ane mān samāy chhe ane rāgamān māyā ane lobh āvī jāy chhe. potānā chaitanyasvarūpane bhūlīne rāgamān tanmay thāy tene ātmā prati dveṣh-krodh chhe. je svabhāvadraṣhṭithī khālī chhe ane shubharāganī draṣhṭithī sahit chhe teṇe potāne kaṣhāyarūp karī dīdho chhe. svaparane ekapaṇe mānanāro te hun krodh chhun, mān chhun, māyā chhun, lobh chhun, deh chhun, rūpāḷo chhun, goro chhun, dhoḷo chhun ityādi par vastumān ātmavikalpa kare chhe. ane tethī sachchidānandasvarūp bhagavān ātmāthī bhraṣhṭa thayo thako te anek vikalparūpe pariṇamato te te vikalpano kartā thāy chhe.
bhagavān ātmā nirvikalpa, akr̥utrim, vignānaghanasvabhāvarūp chhe. tathā rāgane potāno je māne te nij nirvikalpa vignānaghanasvabhāvathī bhraṣhṭa chhe. shubharāganā kriyākāṇḍathī dharma thāy em māne te bhagavān chaitanyasvabhāvī ātmāthī bhraṣhṭa chhe. dharma vastu bahu sūkṣhma chhe bhāī! ahā! jainadarshanamān samyagdarshan shun chhe enī lokone khabar nathī. samyagdarshan vinā gnān ane chāritra hotān nathī. ātmā ane anātmānā bhedagnān vinā samasta kriyākāṇḍ arthahīn chhe, duḥkhano ākuḷatāno svād upajāvanārā chhe. bhāī! kriyākāṇḍathī dharma thāy e mānyatā have javā de ane svabhāvasanmukhatāno puruṣhārtha kar. are bhāī! janmamaraṇano ant lāvavānī ā vāt chhe.
prashnaḥ– kaḷashaṭīkāmān (chothā kaḷashamān) to em kahyun chhe ke-‘kāḷalabdhi vinā karoḍ upāy jo karavāmān āve topaṇ jīv samyaktvarūp pariṇamanane yogya nathī evo niyam chhe. āthī jāṇavun ke samyaktvavastu yatnasādhya nathī, sahajarūp chhe.’
uttaraḥ– bhāī! tyān kaḷashaṭīkāmān kāḷalabdhinī mukhyatāthī vāt karī chhe. paṇ eno artha shun? eno artha e chhe ke svabhāvasanmukh thavāno puruṣhārtha kare ane svānubhav pragaṭ kare tyāre kāḷalabdhi pākī evun sāchun gnān thāy chhe. svabhāvanun bhān pragaṭ thāy tyāre te samayanī kāḷalabdhinun paṇ gnān yathārtha thāy chhe. bhāī! je svabhāv-sanmukhano puruṣhārtha kare tene kāḷalabdhi pākī gaī chhe. shrī mokṣhamārgaprakāshakamān paṇ e ja kahyun chhe ke ‘je jīv shrī jineshvaranā upadesh anusār puruṣhārthapūrvak mokṣhano upāy kare chhe tene to kāḷalabdhi vā bhavitavya paṇ thaī chūkayān.’ je puruṣhārtha vaḍe mokṣhano upāy kare chhe tene to sarva kāraṇo maḷe chhe ane avashya mokṣhanī prāpti thāy chhe evo nishchay karavo.’ shrīmad rājachandre paṇ kahyun chhe ke- ‘bhavasthiti ādi nām laī, chhedo
PDF/HTML Page 1135 of 4199
single page version
nahi ātmārtha.’ khālī kāḷalabdhi, kāḷalabdhi-em dhāraṇānī vāt kare ene kāḷalabdhinun sāchun gnān nathī.
prashnaḥ– bhagavān kevaḷīe dīṭhun hoy tyāre samyagdarshan thashe e vāt shun barābar nathī?
uttaraḥ– bhagavān kevaḷīe dīṭhun hoy tyāre samyagdarshan thashe em tun kahe chhe paṇ ek samayamān traṇakāḷ traṇalokane jāṇe evī kevaḷagnānanī paryāyano tane svīkār chhe? jo kevaḷagnānanī sattāno svīkār chhe to konī sanmukh thaī e svīkār karyo chhe; dravyasvabhāvanī ke paryāyanī? paryāy upar draṣhṭi karatān tenī sattāno svīkār thato nathī kemake vartamān paryāy alpagna chhe. teno svīkār dravyasanmukh draṣhṭi karatān thāy chhe kemake dravyasvabhāv gna-svabhāv sarvagnasvabhāvarūp chhe. aho! gna-svabhāvī-kevaḷagnānasvabhāvī ātmā antaraṅgamān pratyakṣha pragaṭ chhe tenī sanmukh draṣhṭi karatān potānā sarvagnasvabhāvanī pratīti sahit samyagdarshan pragaṭ thāy chhe ane e ja apūrva puruṣhārtha chhe; ene ja kevaḷagnānanī sattāno yathārtha nirṇay thāy chhe. (par sanmukhatāthī kevaḷagnānanī sattāno samyak nirṇay thato nathī). pravachanasār gāthā 80mān paṇ em ja kahyun chhe ke-
je arahantanān dravya-guṇ-paryāyane jāṇe chhe tenī pariṇati potānā shuddha dravyasvabhāvamān -gnasvabhāvamān jhukī jāy chhe ane teno moh nāsh pāme chhe arthāt te samyagdarshanane prāpta thāy chhe. bhāī! potānā shuddha chaitanyasvabhāvanī draṣhṭipūrvak ja kevaḷagnānanī sattāno samyak nirṇay thāy chhe ane e ja samyak puruṣhārtha chhe.
ahīn kahe chhe ke hun sarvagnasvabhāvī gnātādraṣhṭā shuddha chaitanyasvabhāvamay ātmā chhun e vātane agnānī bhūlī gayo chhe ane tethī potānā vignānaghanasvabhāvathī bhraṣhṭa thaīne vāramvār anek vikalparūpe pariṇamato thako te vikārano kartā pratibhāse chhe. ā agnānīnī vāt karī. have gulāṇṭ khāīne dravyadraṣhṭi vaḍe jeṇe samyagdarshan pragaṭ karyun chhe evā gnānīnī vāt kare chhe-
‘ane jyāre ātmā gnānī thāy tyāre, gnānane līdhe gnānanī ādithī māṇḍīne pr̥uthak pr̥uthak svādanun svādan-anubhavan hovāthī (arthāt pudgalakarmanā ane potānā svādanun-ekarūpe nahi paṇ-bhinnabhinnapaṇe anubhavan hovāthī), jenī bhedasamvedanashakti ūghaḍī gaī chhe evo hoy chhe.’
pote ātmasanmukh puruṣhārtha karavāthī gnānī thayo tyāre tene pr̥uthak pr̥uthak svādanun svādan hoy chhe. karme mārga āpyo māṭe gnānī thayo chhe em nathī. potānā shuddha
PDF/HTML Page 1136 of 4199
single page version
chaitanyasvabhāvanī sanmukhatāno puruṣhārtha karīne gnānī thayo chhe. ā pramāṇe ātmagnān pragaṭ thatān gnānane līdhe gnānanī ādithī dharmīne svabhāvanā ānandanā svādanun ane rāganā kaṣhāyelā svādanun pr̥uthak pr̥uthak eṭale bhinnabhinna vedan hoy chhe. svarūpanun samvedan thatān samyagdarshan pragaṭ thāy chhe. evo samakitī gnānī chhe. te gnānī gnānane līdhe vikāranā viras svādano ane chaitanyanā ānandanā svādano pr̥uthak pr̥uthak anubhav kare chhe, kemake tene bhedasamvedanashakti ūghaḍī gaī chhe.
koī em kahe ke gnānīne duḥkhanun vedan chhe ja nahi to te vāt barābar nathī. (bhūmikā anusār) gnānīne gnānanun-ānandanun vedan chhe ane rāganun-duḥkhanun paṇ vedan chhe. jeṭalo rāg chhe teṭalun duḥkhanun vedan chhe. bannenun pr̥uthak pr̥uthak vedan hoy chhe, ekarūp nahi. dravyānuyogamān adhyātmatattvanī mukhyatāthī nirūpaṇ hoy chhe. jyān draṣhṭinā viṣhayanun nirūpaṇ hoy tyān gnānīne ānandanun vedan chhe em kahelun hoy chhe. tyān rāg gauṇ chhe. parantu jyān gnānanī pradhānatāthī vāt hoy tyān em kahe ke gnānīne gnānanun-ānandanun ane rāganun pr̥uthak pr̥uthak vedan hoy chhe.
-juo, kevaḷīne ekalā gnān ane ānandanun vedan hoy chhe, -mithyādraṣhṭi agnānīne ekalā rāg ane duḥkhanun vedan hoy chhe, -ane samakitī gnānīne gnānano ane rāgano bhinna bhinna svād hoy chhe. jyārathī samyagdarshan-gnān thayān tyārathī gnānī svarūpasamvedanathī prāpta ānandano svād ane paryāyamān je alpa rāg chhe teno svād pr̥uthak pr̥uthak anubhave chhe. ek samayamān beno bhinna bhinna svād gnānī anubhave chhe. ahāhā...! jyān sudhī pūrṇa vītarāgatā ane pūrṇa ānandanī prāpti na thāy tyān sudhī vītarāg pariṇatithī prāpta ānandanī sāthe jeṭalo rāg chhe teṭalā duḥkhanun paṇ bhinnapaṇe gnānīne anubhavan hoy chhe. gnānīne ekalā ānandano ja svād hoy chhe em nathī.
gnānīne sukh ane duḥkh banneno pr̥uthak pr̥uthak svād hoy chhe. bhāī! ā vītarāgano mārga chhe. emān kalpanānī vāt na chāle. nyālachandabhāī sogānījīe shubhabhāvano svād bhaṭṭhī samān kahyo chhe. chothā guṇasthāne samakitīne mithyātva ane anantānubandhīno abhāv thayo eṭalo ānand chhe ane traṇ kaṣhāy je bākī chhe eṭalun duḥkh paṇ chhe. banneno svād ene pr̥uthak pr̥uthak hoy chhe. tevī rīte pañcham guṇasthānavāḷāne jeṭalī vītarāg pariṇati thaī chhe teṭalo gnānano sukharūp ane ānandarūp svād chhe ane te ja samaye je be kaṣhāy vidyamān chhe teṭalo rāgano duḥkharūp svād chhe. bannenun bhinna bhinna anubhavan hoy chhe. ek samayamān shānti paṇ vede chhe ane jeṭalo rāg bākī chhe teṭalun duḥkh paṇ pr̥uthakpaṇe vede chhe. aho! vītarāgano mārga khūb gambhīr chhe!
PDF/HTML Page 1137 of 4199
single page version
bhagavān kundakundāchāryadeve pañcham ārāmān tīrthaṅkar jevun kām karyun chhe. ane amr̥ut- chandrāchāryadeve emanā gaṇadhar jevun kām karyun chhe. mūḷ gāthāsūtronān gambhīr rahasyo ṭīkā dvārā khullān karyān chhe. kahe chhe-dharmīne gnān ane rāganun pr̥uthak pr̥uthak anubhavan hovāthī, jenī bhedasamvedanashakti ūghaḍī gaī chhe evo hoy chhe. gnānanun vedan ane rāganun vedan e banneno bhed-vivek karavānī shakti gnānīne pragaṭ thaī gaī chhe. ahāhā...! ā ṭīkā to dekho! amr̥utachandre ekalān amr̥ut vahevaḍāvyān chhe! rāgano svād duḥkharūp hoy chhe ane svarūpasamvedan vaḍe prāpta gnānano svād sukharūp hoy chhe-em benā svādane bhinna karavānī bhedasamvedanashakti jene khīlī gaī chhe evo gnānī hoy chhe. ahāhā...! digambar santoe jagatane shun nyāl karī dīdhun chhe!
are bhāī! ā vātane sāmbhaḷavāmān paṇ ūñchān puṇya bandhāī jāy chhe. āvī param satya vāt dhīrajathī vāramvār satsamāgame sāmbhaḷe to shubhabhāvanā nimitte tene ūñchān puṇya bandhāy chhe jenā phaḷarūpe bāhya lakṣhmī ādi vaibhav prāpta thāy chhe.
prashnaḥ– āp ā jāduī lākaḍī pheravo chho tenāthī paisā vagere sāmagrī maḷe chhe em loko kahe chhe e shun sāchun chhe?
uttaraḥ– nā; lākaḍīthī kāī maḷatun nathī. vītarāgadevanī ā param satya vāṇī chhe te sāmbhaḷanārane shubhabhāvathī ūñchān puṇya bandhāī jāy chhe. vaḷī koī pūrvanān pāpakarma saṅkramit thaīne ā bhavamān udayane prāpta thaī jāy to puṇyanā nimitte anukūḷ bāhya sāmagrī saheje maḷī jāy chhe. bākī īlamanī lakaḍī-bakaḍī evun kāī ahīn chhe nahi. ekavār āvī ek lākaḍī chorāī gaī hatī. e lākaḍīmān shun māl chhe? māl to bhagavān ātmā shuddha chidānandamay vastumān chhe. e paramānandanā nāth prabhu ātmānī ā param satya vāt kāne paḍatān puṇyānubandhī puṇya bandhāī jāy chhe. tenā phaḷamān lakṣhmī ādi bāhya vaibhav maḷe chhe, paṇ te koī chīj nathī. ahāhā...! rāgathī bhinna paḍīne ātmānā svānubhavamaṇḍit ānandano anubhav karavo e chīj chhe.
aho! kundakundāchāryadevanī kathanapaddhati alaukik chhe. kavivar vr̥undāvanajīe to kahyun chhe ke-
kundakundāchāryadev sākṣhāt sadehe bhagavān pāse videhakṣhetramān gayā hatā. shrutakevaḷīo sāthe charchā karī hatī. bhagavānanī vāṇī savāre, bapore, sāñje chha chha ghaḍī nīkaḷe tenun shravaṇ karyun hatun. pachhī bharatamān padhārīne pāñch paramāgamonī rachanā karī chhe. teo videhamān gayā hatā e satya vāt chhe. emān rañchamātra paṇ shaṅkāne sthān nathī.
PDF/HTML Page 1138 of 4199
single page version
gnānīne bhedasamvedananī shakti ūghaḍī gaī chhe; tethī te jāṇe chhe ke ‘‘anādinidhan, nirantar svādamān āvato, samasta anya rasathī vilakṣhaṇ (bhinna), atyant madhur je chaitanyaras te ja ek jeno ras chhe evo ā ātmā chhe ane kaṣhāyo tenāthī bhinna rasavāḷā (kaṣhāyalā- besvād) chhe; temanī sāthe je ekapaṇāno vikalpa karavo te agnānathī chhe.’’
bhagavān ātmā ānandarasakand chhe. tenān pratīti ane gnān thatān shaktirūp je ānand andar chhe teno ansh vyakta thāy chhe ane ānandano anubhav thāy chhe. te dharmīne ātmānā ānandano anubhav ane rāganā kaleshano anubhav banne ekasāthe pr̥uthak pr̥uthak chhe. ātmāno chaitanyaras rāganā rasathī vilakṣhaṇ chhe em te jāṇe chhe. dharmīne rāgano svād ane potāno svād bene bhinna karavānī bhedavignānanī shakti pragaṭī hoy chhe. jyāre agnānī rāgano svād ane potānī paryāyano svād ekamek māne chhe. agiyār aṅg ane navapūrvanā gnānanī labdhi pragaṭī hoy, paṇ jyān sudhī rāgano svād ane potāno svād-e banneno svād ek bhāse tyān sudhī te mithyādraṣhṭi chhe.
jyārathī gnān pragaṭ thāy chhe tyārathī ānandano svād āve chhe. samakitīne badhā guṇanī ek samayamān anshe nirmaḷ paryāy pragaṭ thāy chhe. shrīmade kahyun chhe ke ‘sarvaguṇānsh te samakit.’ mokṣhamārgaprakāshakamān rahasyapūrṇachiṭhṭhīmān kahyun chhe ke-‘‘chothā guṇasthānavartī ātmāne gnānādi guṇo ekadesh pragaṭ thayā chhe.’’ ātmāne saṅkhyāe anant guṇ chhe. te badhā guṇonī shuddha paryāy pragaṭ thāy chhe. sarvaguṇono ansh pragaṭ vedanamān āve tenun nām samyagdarshan chhe.
rahasyapūrṇachiṭhṭhīmān āve chhe ke-‘‘vaḷī bhāīshrī! tame traṇ draṣhṭānt lakhyā athavā draṣhṭānt dvārā prashna lakhyā, paṇ draṣhṭānt sarvāṅg maḷatān āve nahi. draṣhṭānt chhe te ek prayojan darshāve chhe. ahīn bījano chandra, jaḷabindu, agnikaṇ e draṣhṭānt to ekadesh chhe ane pūrṇimāno chandra, mahāsāgar tathā agnikuṇḍ e sarvadesh chhe; e ja pramāṇe chothā guṇasthānavartī ātmāne gnānādi guṇo ekadesh pragaṭ thayā chhe tenī tathā teramā guṇasthānavartī ātmāne gnānādi guṇo sarvadesharūp pragaṭ thayā chhe tenī ek ja jāti chhe. (em samajavun).’’
thoḍā pradesh sarvathā nirmaḷ thaī jāy em nahi parantu sarva pradeshamān ek ansh nirmaḷ thāy chhe. chothā guṇasthānamān gnānādi guṇo ekadesh pragaṭ thaī jāy chhe ane teramā guṇasthāne sarvadesharūp pragaṭ thaī jāy chhe. ātmāmān anant guṇo chhe. samyagdarshan thatān tenī pratīti thaī tyān jeṭalā guṇ chhe te badhāno ek ansh paryāyamān pragaṭ anubhavamān āve chhe. tethī te jāṇe chhe ke-‘anādinidhan, nirantar svādamān āvato samasta anyarasathī vilakṣhaṇ, atyant madhur je chaitanyaras te ja ek jeno ras chhe
PDF/HTML Page 1139 of 4199
single page version
evo ā ātmā chhe ane kaṣhāyo tenāthī bhinna rasavāḷā chhe; temanī sāthe je ekapaṇāno vikalpa karavo te agnānathī chhe.’
anādinidhan nirantar svādamān āvato chaitanyaras samasta anyarasathī vilakṣhaṇ chhe. ahīn ā paryāyanī vāt chhe hon. ātmā prabhu ānandano rasakand chhe. tenī sanmukhatā karavāthī samyagdarshan, samyaggnān pragaṭ thāy chhe. te samakitīne bhedagnānanī shakti pragaṭī gaī chhe tethī te rāgano svād ane potāno svād bhinna bhinna jāṇe chhe. ahīn to svādanī mukhyatāthī vāt karī chhe. bākī to chothā guṇasthāne ātmāmān je anant guṇo chhe te badhā guṇonī ek samayanī paryāyamān ek ansh pragaṭ thāy chhe.
mārga āvo chhe, paṇ ruche nahi eṭale keṭalākane em lāge ke ā vaḷī navo panth nīkaḷyo! paṇ ā navo panth nathī. bāpu! bhagavān sarvagnadevanī paramparāthī chālyo āvato ā ja ek mārga chhe. kahe chhe-chaitanyaras, anyarasathī vilakṣhaṇ evo atyant madhur ras, amr̥utamay ras chhe. anubhavamān svādanī mukhyatā chhe. shrī dīpachandajīno ‘anubhav prakāsh’ nāmano granth chhe. tyān paṇ anubhavanā svādanī vāt karī chhe. svarūpanun satyagnān -samyaggnān pragaṭ thāy tene potānā chaitanyanā ānandano svād pratyakṣha bhāse chhe. ahāhā...! āvo madhur chaitanyaras e ek ja jeno ras chhe evo ātmā chhe-em gnānī jāṇe chhe. gnān visheṣh hoy ke na hoy, tenī sāthe sambandh nathī. paṇ ātmāno anubhav thatān ānandano svād āve e mukhya chīj chhe. banārasīdāse kahyun chhe ne ke-
are bhāī! āvā ānandanā svād pāse indranān indrāsan ane bhog ane chakravartīno vaibhav saḍelā ghāsanā taraṇā jevān bhāse chhe. samakitī indrane indrāṇīnā bhog saḍelā maḍadā jevā bhāse chhe. gnānīne rāg āve chhe paṇ emān ene duḥkhano svād pratīt thāy chhe. gnānīne viṣhayavāsanāno je rāg āve chhe te kāḷā nāg jevo dekhāy chhe. agnānīne jemān sukh bhāse chhe te viṣhayabhogo gnānīne rog jevā bhāse chhe. samyaggnān kone kahevāy bhāī? e kāī bahāranī paṇḍitāīthī maḷe evī chīj nathī.
ahāhā...! atyant madhur ras te ek ja jeno ras chhe evo ātmā chhe ane kaṣhāyono tenāthī bhinna kaṣhāyalo svād chhe-em gnānīne bhāse chhe. shubhāshubh rāgano ākuḷatāmay svād chhe. chaitanyarasathī eno ras bhinna besvād-viras chhe. sogānījīne lakhyun chhe ke-shubharāg to dhadhaktī bhaṭṭhī samān lāge chhe. are! koīne ā vāt ṭhīk na paḍe to shun thāy? ahīn to chokakhe-chokakhī vāt chhe ke shubhabhāv ho ke ashubhabhāv ho-e badho kaṣhāyalo kaluṣhit ras chhe.
bhāī! ek sekanḍano dharma pragaṭe e paṇ koī alaukik chīj chhe. ahā! jenī pūrve kadīy sūjh paḍī nathī, jenun pūrve kadīy gnān thayun nathī evī ā apūrva vāt chhe.
PDF/HTML Page 1140 of 4199
single page version
pūrve sāmbhaḷavā maḷyun paṇ svabhāv taraph draṣhṭi kadī karī nahi! rāganī sāthe ekatva mānī vikalpa karyā, paṇ e to agnān chhe. atyant madhuraras, chaitanyaras te potānī chīj chhe tenī sāthe rāganā kaluṣhit bhāvanun ekatva karavun te agnān chhe em gnānī jāṇe chhe.
juo, sarvagna paramātmā arahantadevane gnānanī dashā paripūrṇa khīlī gaī chhe. teo ek samayanī gnānanī avasthā je kevaḷagnān te vaḍe traṇakāḷ traṇalokane yugapat jāṇe chhe em kahevun e asadbhūt vyavahāranay chhe, kemake bhagavānane je gnān pragaṭ thayun te potāthī pragaṭ thayun chhe, lokālokathī nahi. e rīte bhagavānane darshan, sukh, vīrya ityādi anantachatuṣhṭay pragaṭ thaī gayā chhe. shaktirūpe to anantachatuṣhṭay sarva jīvomān chhe. parantu shaktinī paripūrṇa vyakti paryāyamān jene thāy te sarvagna chhe; tathā shaktinī paryāyamān ekadesh vyakti thāy enun nām samyagdarshan chhe.
samyagdarshan thatān samakitīne anantaguṇono ansh paryāyamān vyakta thāy chhe. temān ānandanun vedan mukhya chhe enī ahīn vāt chhe. samyagdraṣhṭine paramānthī sukhabuddhi ūḍī gaī chhe. indranā indrāsanamān ke chakravartīnā bāhya vaibhavamān samakitīne sukhabuddhi nathī. chakravartīne 96000 rāṇīo hoy chhe. temān tenī je paṭṭarāṇī chhe tenī ek hajār devo sevā kare chhe. tenā prati kamajorīthī viṣhayano rāg āve chhe paṇ samakitīne te kāḷakūṭ jher samān bhāse chhe. ahāhā...! nij chaitanyarasanā ānandanā amr̥utamay svādanī pāse gnānīne rāgano svād jher jevo bhāse chhe. potānā ānandanā svād sāthe rāganā svādanā ekatvano vikalpa karavo e agnānathī chhe em gnānī yathārtha jāṇe chhe.
jem maṇ dudhapākamān jheranī ek jhīṇī kaṇī paḍī jāy to badho dudhapāk jher thaī jāy. emānthī mīṭhā dūdhano svād na āve paṇ jherano svād āve. tem ātmā ānandano nāth nityānandasvarūp chaitanya prabhu chhe. tenā ānandanā pariṇām sāthe rāganun thoḍun jher paḍe to ānandanun ulaṭun pariṇaman thaī jāy. emānthī ānandano svād na āve paṇ rāgano kaṣhāyalo kaluṣhit svād ja āve. parantu dharmī to em jāṇe chhe ke atyant madhur amr̥utamay ānandano ras te māro ras chhe ane rāgano kaluṣhit ras te mārī chīj nathī, e to pudgalano ras chhe. dharmī gnānanā svādathī rāgano svād bhinna pāḍī de chhe. te jāṇe chhe ke potānā gnānanā-chaitanyanā svādanī sāthe rāganā svādanā ekapaṇāno vikalpa karavo te agnān chhe. aho! ā vītarāgano mārga e shūrāno mārga chhe. kahyun chhe ne ke-
ahāhā...! potānā shuddha chaitanyasvabhāvanī samīp jaīne bheṭo karatān atīndriy ānandano svād āve evo paramātmā prabhu pote chhe. āvā shuddha chidānandarasano āsvādī