PDF/HTML Page 1141 of 4199
single page version
dharmī jāṇe chhe ke ānandanī sāthe rāgane bheḷavavo, bannenā ekapaṇāno vikalpa karavo te agnānathī chhe. ā rīte parane ane potāne bhinna jāṇe chhe. dharmī jīv svaparane bhinna jāṇe chhe; rāgane ane gnānane bhinna jāṇe chhe.
have kahe chhe-‘tethī akr̥utrim (nitya), ek gnān ja hun chhun parantu kr̥utrim (anitya), anek je krodhādik te hun nathī em jāṇato thako ‘‘hun krodh chhun’’ ityādi ātmavikalpa jarāpaṇ karato nathī; tethī samasta rktr̥utvane chhoḍī de chhe.’
ā shubhāshubh rāg chhe te kr̥utrim, anitya ane duḥkharūp chhe ane hun to akr̥utrim, nahi karāyelī evī trikāḷī sattvarūp nitya chīj chhun, ahāhā...! ek gnān ja hun chhun. ā palaṭatī paryāy te hun nahi em gnānī jāṇe chhe. hun to akr̥utrim trikāḷī dhruv ek gnāyak tattva chhun. ā gnānanā je bhed paḍe te mārī chīj nathī. āvā shuddha gnāyakarūp paramātmāne antaraṅgamān anubhave tenun nām dharma chhe.
sarvagnadev arihant paramātmānun ā kathan chhe. te anādithī āchāryo kahetā āvyā chhe. bhāī! tane khabar nathī eṭale navun lāge chhe paṇ ā navun nathī. ā to asalī purāṇī chālī āvatī vāt chhe. kahe chhe-akr̥utrim ek gnān ja hun chhun ane kr̥utrim krodh, mān, māyā, lobh, puṇya, pāp ādinā anekarūp vikalpa te hun nathī em dharmī jāṇe chhe. ā pramāṇe jāṇato gnānī hun krodh chhun, mān chhun, māyā chhun, lobh chhun ityādi kiñchitmātra vikalpa karatā nathī; tethī samasta rktr̥utvane chhoḍī de chhe. rāgādi je vikalpa thāy teno hun jāṇanār mātra chhun, kartā nahi-em sakal rktr̥utvane chhoḍī de chhe.
have kahe chhe-‘tethī sadāy udāsīn avasthāvāḷo thayo thako mātra jāṇyā ja kare chhe; ane tethī nirvikalpa, akr̥utrim, ek vignānaghan thayo thako atyant akartā pratibhāse chhe.’
parano kartā agnānathī chhe em jāṇe te rāgane chhoḍī de chhe. rāgathī bhinna nij chaitanyasvarūpanun bhān thatān samasta rktr̥utvane chhoḍī de chhe. tethī sadāy udāsīn avasthāvāḷo thayo thako mātra jāṇyā ja kare chhe. ahāhā...! gnātādraṣhṭā raheto thako dayā, dān ādi vikalpano gnānī kartā thato nathī. hun dayā karun chhun, hun dān karun chhun-em dayā, dānanā vikalpano te kartā thato nathī. mātra je alpa kaṣhāy chhe tene te jāṇyā ja kare chhe ane svarūpasthiratā vadhārīne teno paṇ abhāv karī de chhe. ahāhā...! ānun nām samyagdarshan ane dharma chhe.
gharabār, kuṭumb, bairān-chhokarān e badhān potānān chhe em mānīne agnānī chopher gherāī gayo chhe. are bhāī! koī jīv kayānyathīy āvyo ane koī kayānyathī āvyo. temane ekabījā sāthe kharekhar kāī sambandh nathī. patnīno jīv āvyo hoy tiryañchamānthī ane patino jīv āvyo hoy svargathī. be thaī gayā bhegā tyān māne ke ‘mārī patnī’
PDF/HTML Page 1142 of 4199
single page version
ane ‘māro pati.’ are! dhūḷey tārun nathī. badhā jyān bhinna bhinna chhe tyān ene ane tāre shun sambandh? jem ek jhāḍ upar sāñje paṅkhī meḷo bharāy ane savār paḍatān sau potapotānā mārge chālyā jāy chhe tem ek kuṭumbamān badhān bhegān thaī jāy paṇ vāstavamān koī koīnun kāī nathī. kayānyathī āvyā ane kayāny potānā mārge judā judā chālyā jashe.
ahīn kahe chhe ke paryāyamān je rāg thāy e paṇ tārī koī chīj nathī to māro putra, mārī patnī, mārā pitā-āvī vāt tun kayānthī lāvyo? ā shubhāshubh rāg te puṇya-pāp tattva chhe, āsrav tattva chhe ane tun bhagavān gnāyak tattva chho. prabhu! ā rāgathī tāre kāī sambandh nathī to putra, parivār ādi par sāthe tāre sambandh kayānthī āvyo? āchāryadev kahe chhe ke-dharmī jīv udāsīn avasthāvāḷo thayo thako mātra jāṇanār ja chhe. bāramī gāthāmān kahyun chhe ke te kāḷe vyavahāranay jāṇelo prayojanavān chhe.
ahāhā...! ā shāstranī rachanā to dekho! āne siddhānt kahevāy. ek ṭhekāṇe kāīk, bīje ṭhekāṇe bījun kahe te siddhānt na kahevāy. bāramī gāthāmān kahyun chhe ke samyagdraṣhṭine je rāg āve te, te kāḷe jāṇelo prayojanavān chhe. परिज्ञायमानस्तदात्वे प्रयोजनवान् em tyān ṭīkāmān shabdo paḍelā chhe. rāg-vyavahār te kāḷe jāṇelo prayojanavān chhe, parantu te ādaraṇīy nathī. pūrṇa vītarāgatā na thāy tyān sudhī sādhakadashāmān vyavahār-rāg hoy chhe kharo, paṇ te jāṇelo prayojanavān chhe. ahīn paṇ kahyun chhe ke mātra jāṇyā ja kare chhe.
pañchāstikāyamān (gāthā 136mān) em kahyun chhe ke asthānano tīvra rāgajvar chhoḍavā māṭe gnānīne shubharāg āve chhe. gnānīne koī ashubh rāg paṇ āve paṇ gnānī tene jāṇe ja chhe, rāg māro chhe em mānato nathī. ane tethī nirvikalpa, akr̥utrim, ek vignānaghan thayo thako atyant akartā pratibhāse chhe. paryāyanī ahīn vāt chhe. dravya to nirvikalpa vignānaghan chhe ja. ahāhā...! āvā dravyanī draṣhṭi jene thaī chhe te samyagdraṣhṭi rāgano atyant akartā pratibhāse chhe.
‘je paradravyanā ane paradravyanā bhāvonā rktr̥utvane agnān jāṇe te pote kartā shā māṭe bane? agnānī rahevun hoy to paradravyano kartā bane! māṭe gnān thayā pachhī paradravyanun kartāpaṇun rahetun nathī.’
gnān thayā pachhī gnānī vyavahārano je rāg āve te rāgano kartā thato nathī. gnānī
PDF/HTML Page 1143 of 4199
single page version
vyavahāraratnatrayano kartā thato nathī ā phensalo āpyo. ā kārakhānānnī vyavasthā karavī ane paranān kām karavān e vāt to kayāny dūr rahī gaī! gnānī rāgano ane paradravyano kartā nathī.
have ā ja arthanun kaḷasharūp kāvya kahe chheḥ-
‘किल’ nishchayathī ‘स्वयं ज्ञानं भवन् अपि’ svayam gnānasvarūp hovā chhatān-shun kahe chhe? bhagavān ātmā svayam traṇ lokano jāṇanār dekhanār chhe, jagatanī koī chījano te kartā nathī. āvun ja tenun svarūp chhe. ahāhā...! mandir upar jem sonāno kaḷash chaḍhāve tem āchāryadeve gāthānī ṭīkā upar ā kaḷash chaḍhāvyo chhe. ahā! keṭ-keṭalun spaṣhṭa karyun chhe! jaṅgalamān vasanārā digambar munivarane karuṇābuddhino vikalpa āvyo ane ā shāstra rachāī gayā. jagatanā prāṇīone duḥkhī-pīḍit dekhīne gnānī anukampā karavā jatā nathī paṇ ene antaramān em thāy chhe ke-are! ā sansāramān prāṇīo nij chaitanyasvarūpane oḷakhyā vinā janma-maraṇ karatā thakā bichārā duḥkhī chhe! pañchāstikāyanī gāthā 137mān anukampānā svarūpanun kathan karyun chhe tyān kahyun chhe ke-‘‘gnānīnī anukampā to nīchalī bhūmikāomān viharatān (-pote nīchenān guṇ- sthānomān vartato hoy tyāre), janmārṇavamān nimagna jagatanā avalokanathī (arthāt sansār- sāgaramān ḍūbelā jagatane dekhavāthī) manamān jarā khed thavo te chhe.’’ gnānīne haju rāg chhe tethī heyabuddhie evo rāg āve chhe.
tyān pañchāstikāy gāthā 136 mān kahyun chhe ke-‘‘ā (prashastarāg) kharekhar, je sthūḷalakṣhyavāḷo hovāthī kevaḷ bhakti-pradhān chhe evā agnānīne hoy chhe; uparanī bhūmikāmān (-uparanā guṇasthānomān) sthiti prāpta na karī hoy tyāre, asthānano rāg aṭakāvavā arthe athavā tīvra rāgajvar haṭhāvavā arthe, kadāchit gnānīne paṇ hoy chhe.’’ prashastarāg kadāchit gnānīne paṇ hoy chhe eṭale pariṇamananī apekṣhāthī rāg chhe paṇ gnānīne rāgamān upādeyabuddhi, kartavyabuddhi hotī nathī tethī te rāganā kartā thatā nathī.
agnānīne bhakti, anukampā ādi rāgamān upādeyabuddhi, kartavyabuddhi hoy chhe. te prāṇīone duḥkhī-pīḍit dekhīne temane hun ām sukhī karī daun ane ām jīvāḍī daun-em anek prakāre vikalpa karato thako vikalpano kartā thāy chhe. ā men paranī dayā karī te ṭhīk karyun, tethī mane dharma thayo em agnānīne paramān kartābuddhi ane rāgamān dharmabuddhi hoy chhe tethī te kartā thāy chhe.
PDF/HTML Page 1144 of 4199
single page version
ahīn kahe chhe-ātmā svayam gnānasvarūp hovā chhatān ‘अज्ञानतः तु’ agnānane līdhe ‘यः’ je jīv, ‘सतृणाभ्यवहारकारी’ ghās sāthe bheḷaseḷ sundar āhārane khānārā hāthī ādi tiryañchanī māphak ‘रज्यते’ rāg kare chhe (rāgano ane potāno bheḷaseḷ svād le chhe) ‘असौ’ te ‘दधीक्षुमधुराम्लरसातिगृद्धया’ dahīn-khāṇḍanā arthāt shikhaṇḍanā khāṭā-mīṭhā rasanī ati lolupatāthī ‘रसालम् पीत्वा’ shikhaṇḍane pītān chhatān ‘गां दुग्धम् दोग्धि इव नूनम्’ pote gāyanā dūdhane pīe chhe evun mānanār puruṣhanā jevo chhe.
hāthīne ghās ane chūramānā lāḍavā bhegā karīne khāvā āpo to te bannene ek mānīne khāī jāy chhe. beunā svādano bhed chhe evo tene vivek hoto nathī. vaḷī koī rasano lolupī atyant lolupatāne kāraṇ shikhaṇḍ pītān chhatān hun gāyanun dūdh pīun chhun em mānavā lāge chhe. samayasār nāṭakamān draṣhṭānt āpyun chhe ke dārūno nasho jene chaḍhayo chhe evā dārūḍiyāne shikhaṇḍ pīvaḍāvavāmān āvatān nashānā kāraṇe svād nahi parakhī shakavāthī pote dūdh pī rahyo chhe em kahe chhe. tem mohadārūnā pānathī je nashāmān chhe tevā agnānīne rāgano (kaluṣhit) svād ane potāno (ānandarūp) svād bhinna chhe em bhān nathī. tethī rāgano ane potāno bheḷaseḷ svād le chhe. rāganā svādane ja te potāno svād māne chhe.
‘jem hāthīne ghāsanā ane sundar āhāranā bhinna svādanun bhān nathī tem agnānīne pudgalakarmanā ane potānā bhinna svādanun bhān nathī; tethī te ekākārapaṇe rāgādimān varte chhe. jem shikhaṇḍano gr̥uddhī māṇas, svādabhed nahi pārakhatān, shikhaṇḍanā svādane mātra dūdhano svād jāṇe tem agnānī jīv svaparanā bheḷaseḷ svādane potāno svād jāṇe chhe.’
agnānīne potānā ane pudgalakarmanā bhinna svādanun bhān nathī. ahīn pudgal-karmano artha rāg thāy chhe. dayā, dān vrat, bhakti ādino rāg kharekhar pudgal ja chhe. teno svād ane potāno svād bhinna chhe evun agnānīne bhān nathī. rāgano svād ane ātmāno svād- e bene agnānī judā pāḍī shakto nathī.
are! ā manuṣhyabhavanān ṭūkān āyuṣhya pūrān karīne jīv chorāsīnā avatāramān kayāny chālyo jashe. trasanī sthiti to mātra be hajār sāgaranī chhe. be indriyathī pañchendriy sudhīnā bhav karavānī sthiti be hajār sāgaranī chhe. are bhāī! jo bhedagnān pragaṭ na karyun to te sthiti pūrī thatān jīv nigodamān jashe! nigodavās to anantakāḷ ane apār duḥkhathī bharelo chhe. he bhāī! vichār kar.
jem shikhaṇḍanā rasalolupīne shikhaṇḍamān khāṭā-mīṭhā svādano bhed bhāsato nathī
PDF/HTML Page 1145 of 4199
single page version
tem agnānīne rāgano svād ane potāno svād-be bhinna chhe em svādabhed bhāsato nathī. ahā! āvī vītarāganī vāṇī ā kāḷe durlabh chhe. je vītarāganī vāṇī sāmbhaḷavā jātīy vair bhūlīne ati vinayabhāvathī sinh, vāgh, bakarān, hāthī, bilāḍī, undar ādi prāṇīo bhagavānanā samosaraṇamān doḍayān āve chhe ane pāse besīne khūb jignāsāthī sāmbhaḷe chhe te vāṇī mahā maṅgaḷarūp chhe. jenān bhāgya hoy tenā kāne paḍe em chhe.
ahīn kahe chhe ke rāgano svād ane potāno svād-banne bhinna chhe em svādabhedanun agnānīne bhān nathī tethī te shubhāshubhabhāvanā kaluṣhit svādane potāno svād māne chhe. tethī te rāgamān ekākārarūp pravarte chhe. rāgathī bhinna pote gnātāpaṇe rāgano jāṇanār ja chhe evun agnānī jāṇato nathī eṭale rāgādi bhāvamān te ekākār thaī jāy chhe. agnānīne bhakti ādinī mukhyatā hoy chhe tethī te bhakti ādinā rāgamān ekākār thaī jāy chhe.
gnānīne bhakti ādino rāg āve chhe paṇ gnānī temān ekākār nathī. gnān ane rāganā svādabhedano jene vivek pragaṭ thayo chhe te gnānī svāvalambane dharmane sādhe chhe. kahyun chhe ne ke-
ahīn vivek eṭale bhedagnān artha thāy chhe. paranī dayā pāḷavī e vivek nathī; paṇ bhagavān ātmā shubharāganā vikalpathī bhinna gnāyak chaitanyamay prabhu chhe evun bhedagnān karavun te vivek chhe. sharīranī game te avasthā thāy, baraphanī jem lohī jāmī jāy, shvās rundhāī jāy, andar muñjhavaṇ thāy, ane deh chhūṭī jāy evī avasthāmān paṇ gnānī rāgādibhāv sāthe ekākār thatā nathī. ā vivek-bhedagnān chhe!
bhagavān ātmā ānandarasathī, chaitanyarasathī bharelo prabhu chhe. tene draṣhṭimān letān andarathī ānandanān jharaṇān jhare evī potānī chīj chhe; parantu shraddhā nathī tethī agnānī jīv svaparanā bheḷaseḷ svādane potāno svād jāṇe chhe.
agnānathī ja jīvo kartā thāy chhe evā arthanun kaḷasharūp kāvya kahe chheḥ-
‘अज्ञानात्’ agnānane līdhe ‘मृगतृष्णिकां जलधिया’ mr̥ugajaḷamān jaḷanī buddhi thavāthī ‘मृगाः पातुं धावन्ति’ haraṇo tene pīvā doḍe chhe. khārīlī jamīnamān sūryanān kiraṇ paḍe to jaḷ jevun dekhāy chhe. mr̥ugalā doḍatā doḍatā jaḷanī āshāe tyān jāy ane jaīne jue to tyān kāī na hoy. jaḷ kayān hatun te maḷe? tem agnānī jīv
PDF/HTML Page 1146 of 4199
single page version
strīmān, makānamān, paisāmān sukh chhe em bhramathī mānī par vastunī āshāe doḍadhām karī mūke chhe. paisā raḷavā māṭe kuṭumbane chhoḍī paradesh jāy, tyān ekalo rahe. ām atishay lobhātur jeo paisā meḷavavā bahār doḍī doḍīne jāy chhe te badhā mr̥ugalā jevā chhe. kahyun chhe ne ke- ‘manuṣhyarupeṇ mr̥ugāshcharanti’ manuṣhyanā dehamān teo mr̥uganī jem bhaṭake chhe. potāne bhūlīne paramān sukhabuddhi kare te haraṇiyā jevā ja chhe, teo sansāramān bhaṭake ja chhe.
sukh kāje bahār paradeshamān jāy paṇ bhāī! sukh bahāramān kayāny nathī. kastūrī mr̥uganī nābhimān kastūrī hoy chhe. pavananā jhakore sugandh prasare tyān sugandh bahārathī āve chhe tem te mr̥ug māne chhe. ene khabar nathī ke enī nābhimān kastūrī bharī chhe tyānthī sugandh āve chhe. tethī te jaṅgalamān doḍādoḍ karī thākīne paḍe chhe ane mahā kaṣhṭane prāpta thāy chhe. tem ātmānā anrtasvabhāvamān sukh bharyun chhe. agnānīne enī khabar nathī tethī bāhya anukūḷ sāmagrīmānthī sukh levā tenā bhaṇī doṭ mūke chhe. paṇ sukh to maḷatun nathī, mātra janma-maraṇanā kaṣhṭane prāpta thāy chhe. paramān sukh chhe evun te māne chhe te agnānanā kāraṇe chhe. potānā sachchidānandasvarūpane chhoḍīne, mr̥ugajaḷ samān rāgamān sukhabuddhi kare chhe te agnānathī chhe. ātmāno atīndriy ānandano ras ane rāgano duḥkharūp ras e beno bhed na jāṇatān rāganā rasano ati kaluṣhit svād anādithī laī rahyo chhe te agnānanā kāraṇe chhe.
vaḷī, ‘अज्ञानात्’ agnānane līdhe ‘तमसि रज्जौ भुजगाध्यासेन’ andhakāramān paḍelī doraḍīmān sarpano adhyās thavāthī ‘जनाः द्रवन्ति’ loko bhāgī jāy chhe. juo, chhe to doraḍī ja; paṇ andhārāmān nahi jaṇāvāthī sarpa chhe em bhay pāmī loko dūr bhāgī jāy chhe. tem ātmā paramānandamay param sukhasvarūp padārtha chhe. jarā shānt thaī svasanmukh thāy to atīndriy ānand prāpta thāy tem chhe. parantu anādithī je ā viṣhayasukh chhe te paṇ kadāch nāsh pāmashe evā bhayathī agnānane līdhe sansārī jīv potānā ātmāthī dūr ne dūr bhāge chhe. re agnān!
‘च’ ane (tevī rīte) ‘अज्ञानात्’ agnānane līdhe ‘अमी’ ā jīvo ‘वातोत्तरंङ्गाब्धिवत्’ pavanathī taraṅgavāḷā samudranī māphak ‘विकल्पचक्रकरणात्’ vikalponā samūh karatā hovāthī –‘शुद्धज्ञानमयाः अपि’ joke teo shuddhagnānamay chhe topaṇ-‘आकुलाः’ ākulit banatā thakā ‘स्वयम् कर्त्रीभवन्ति’ potānī meḷe kartā thāy chhe.
vikalpano je kartā thāy chhe te agnānathī chhe em ahīn batāvavun chhe. lokone lāge ke vyavahār vinā koī rasto nathī; vyavahārathī nishchay thāy. are prabhu! vyavahār to rāg chhe, duḥkh chhe. te duḥkhathī ātmānā ānandano anubhav kem thāy? shāstramān kahyun chhe
PDF/HTML Page 1147 of 4199
single page version
e to nimittanun gnān karāvavā kahyun chhe. jo ām na māne to pūrvāpar virodh thaī jāy chhe.
ātmā ānandarasathī bharelī chīj chhe. teno anubhav karavo te mokṣhamārga chhe. samayasār nāṭakamān āve chhe ke-
tyān em na kahyun ke vyavahārano rāg mokṣhamārga chhe. vyavahār hoy chhe, āve chhe; paṇ enāthī ātmānā ānandano anubhav thāy chhe e viparīt mānyatā chhe. jīvane vyavahāranā pakṣhanun ā anādi-shalya paḍayun chhe. are! ātmānā ānandanī anubhav dashā pragaṭ karavāmān vyavahāranī apekṣhā nathī evun jene shraddhān nathī te vyavahārane chhoḍī anubhav kem pragaṭ karī shakashe?
pavanathī taraṅgavāḷā samudranī māphak, agnānane līdhe ā jīvo vikalponā samūhane kare chhe. jīv agnānathī shubhāshubharāganā vikalpano kartā thaīne vikalpo kare chhe em ahīn batāvavun chhe. joke ātmā shuddhagnānamay chhe topaṇ ākuḷit banato thako potānī meḷe kartā thāy chhe.
samayasār kaḷashaṭīkāmān ā shlokanā arthamān em kahyun chhe ke-‘‘sarva sansārī mithyādraṣhṭi jīv sahajathī shuddhasvarūp chhe topaṇ mithyādraṣhṭine līdhe ākulit thatā thakā baḷajorīthī ja kartā thāy chhe.’’ rāg-dayā, dān, bhakti ādinā je vikalpa te andar vastumān nathī, parantu potānā ūndhā joranī baḷajorīthī rāg utpanna thāy chhe. ātmā vastu to shuddha gnānaghan, ānandaghan nirvikārī prabhu chhe. te rāgano kartā kem thāy? jem samudramān taraṅg ūṭhe chhe tem jīv anek vikalpa kare chhe te agnānanī baḷajorī chhe. agnānanā baḷathī jīv vikārarūpe pariṇame chhe. ātmā evo chhe nahi, ātmā to svabhāvathī shuddha chaitanyaghan prabhu chhe. topaṇ ātmadraṣhṭi nahi hovāthī ākulit thato thako baḷajorīthī ja kartā thāy chhe. ātmā gnānano piṇḍ prabhu ekalo jāṇag- jāṇagasvabhāvī chhe te kartā kem thāy chhe? anādi agnānane līdhe baḷajorīthī shubhāshubh rāgano, vikalponā samūhano kartā thāy chhe. ā men dayā pāḷī, vrat karyān, bhakti karī, pūjā karī, mandir bāndhyun, ne pratiṣhṭhā karī ityādi rāgano mithyā shraddhānā jorathī agnānī kartā thāy chhe.
ātmānun svarūp to sahaj shuddhagnānamay chhe. te jāṇavānun kām kare ke rāganun ane paranun kām kare? sarvagna paramātmā kahe chhe ke-ame sarvagna thayā te amārā svabhāvamān sarvagnapaṇun hatun emān ekāgra thaīne sarvagna thayā chhīe; rāg ane vyavahārathī sarvagna thayā nathī.
PDF/HTML Page 1148 of 4199
single page version
lokone ekānta chhe, nishchayābhās chhe evun bahārathī lāge, paṇ bhāī! ā samyak ekānta chhe. nishchay sāthe vyavahār ho, paṇ vyavahār dharma nathī. sādhakane yathāpadavī vyavahār hoy chhe, paṇ te dharma nathī em te yathārtha jāṇe chhe. rātribhojanano dharmīne tyāg hoy chhe. jain nām dharāvanārane paṇ rātribhojan ādi na hoy. rātre bhojan karavāmān tīvra lolupatāno ane trasahinsāno mahādoṣh āve chhe. māṭe jain nāmadhārīne paṇ rātanān khān-pān ityādi na hoy. kerīnān athāṇān ityādi jemān trasajīvonī utpatti thaī jāy evo āhār paṇ jainane hoī na shake. ā badhā vyavahāranā vikalpa ho, paṇ e dharma nathī.
ahīn to kahe chhe ke potānā shuddha ānandanā rasane bhūlī vikalpanā rasamān je nimagna chhe tene ākuḷatānā svādanun vedan hoy chhe. bahu sūkṣhma vāt. bhāī!
darek prāṇī sukhane ichchhe chhe paṇ sukhanā kāraṇane ichchhato nathī; tathā duḥkhane ichchhato nathī paṇ duḥkhanā kāraṇane chhoḍato nathī. ānandano nāth prabhu ātmā sukhathī bharelo chhe. tyān draṣhṭi karato nathī ane duḥkh jenun svarūp chhe evā vyavahāranā rāgamān sukhabuddhi kare chhe. ahā! agnānīnī vichitra gati chhe! paṇ bhāī! rāgathī-duḥkhathī ātmānā ānandanī prāpti kadī na thaī shake. ātmāno nirmaḷ ānand tenā anubhavathī prāpta thāy chhe. kahyun chhe ne ke-
ātmā shuddha chidānandaghan vastu prabhu-teno vichār karatān dhyānanī dhūn chaḍhī jāy ane andar vishrām letān vikalpo ṭharī jāy, maṭī jāy tene ānandarasanā svādathī sukh ūpaje chhe. ānun nām anubhav chhe ane enāthī sukh chhe. are bhāī! tane satyanun sharaṇ levun kem kaṭhaṇ paḍe chhe? svabhāvanā pakṣhamān āvī satyanī pratīti to kar! shubhabhāvathī kalyāṇ thāy em mānīne to anantakāḷ gumāvyo chhe.
ātmā shuddhagnānamay vastu hovā chhatān tenun bhān nahi hovāthī agnānī vikalponā samūhanā chakrāve chaḍhelo chhe. men vrat karyān, tap karyān, dayā pāḷī, bhakti karī-em vikalponā chakrāve chaḍhī gayo chhe tethī te rāgano kartā thāy chhe jīvanano keṭalok kāḷ to strī, kuṭumb, parivār, dhandhāpāṇī ityādi pāpamān kāḍhe chhe. bākīnā sāt-āṭh kalāk ūṅghavāmān gāḷe chhe. ā pramāṇe paramān sukhabuddhi karīne agnānī rāgādino kartā thāy chhe, ghaḍiyāḷanān kārakhānān, lādīnān kārakhānān ityādi moṭā vepār-udyog chālatā hoy tyān agnānī rājīrājī thaī jāy chhe! are bhāī! e badho ashubharāg to tīvra ākuḷatā chhe. tyān sukh kevun?
PDF/HTML Page 1149 of 4199
single page version
ātmāno svabhāv to traṇakāḷ traṇalokane jāṇavā-dekhavāno chhe. bhale vartamānamān shrutagnān ho, paṇ ātmā rāg ane rajakaṇathī bhinna badhāno gnātādraṣhṭā chhe. ahāhā...! ātmā pavitra gnānamay prabhu chaitanyaprakāshasvarūp trikāḷ ānandasvarūp chhe. topaṇ arere! agnānathī ākulit banīne agnānī potānī meḷe kartā thāy chhe.
‘agnānathī shun shun nathī thatun? haraṇo jhāñjhavāne jaḷ jāṇī pīvā doḍe chhe ane e rīte khedakhinna thāy chhe. andhārāmān paḍelā doraḍāne sarpa mānīne māṇaso ḍarīne bhāge chhe. tevī ja rīte ā ātmā, pavanathī kṣhubdha thayelā samudranī māphak, agnānane līdhe anek vikalpo karato thako kṣhubdha thāy chhe ane e rīte-joke paramārthe te shuddhagnānaghan chhe topaṇ-agnānathī kartā thāy chhe.’
agnānathī shun shun nathī thatun? agnānathī anek anartha thāy chhe. juo, sinhaṇanun bachchun sinhaṇathī nathī ḍaratun. tenī pāse jaīne te dhāve chhe, kemake khabar chhe ke te mātā chhe. parantu kutarāthī te ḍare chhe kemake agnān chhe. tevī ja rīte pavanathī ḍolatā dariyānī jem ātmā agnānane līdhe anek vikalpo karato thako kṣhubdha thāy chhe, khaḷabhaḷī ūṭhe chhe. plegano rog thāy to bichāro bhayathī khaḷabhaḷī ūṭhe ke have be traṇ divasamān mot thashe. arere! anādi anant potānī chījanā bhān vinā āvā anant duḥkho jīve sahan karyān, paṇ hun ātmā gnānamay chhun evo anubhav na karyo! are! jagat ākhun mohanī māyājāḷamān phasāī rahyun chhe! ā jagat tadna māyā (mā yā) chhe em nathī. jagat to jagatamān chhe. paṇ jagat mārāmān nathī ane hun jagatamān nathī. āvun bhedagnān nahi hovāthī paradravya mārun chhe evī mānyatā vaḍe jagat mohapāshamān bandhāī gayun chhe. bhāī! vedānt sarvathā advait brahma māne chhe tevun vastunun svarūp nathī. badhun maḷīne ek ātmā chhe e mānyatā yathārtha nathī.
bhagavān ātmā paramārthathī vignānaghan chhe. dash maṇ baraphanī shītaḷ pāṭ hoy chhe ne! tem ātmā ānandanī pāṭ chhe. baraphanī pāṭ toladār chhe, paṇ ā ātmapāṭ to arūpī chaitanyabimb chhe. ahāhā...! antaramān dekho to ātmā rāg vinānī chīj ekalā gnān ane ānandanun arūpī bimb chhe topaṇ agnānathī jīv anek vikalpothī kṣhubdha thayo thako kartā thāy chhe. anādithī jīv kartā thaīne duḥkhī thāy chhe. samyaggnān thāy to kartāpaṇun maṭe chhe ane gnātāpaṇe rahe chhe. shlok pa8 pūro thayo.
gnānathī ātmā kartā thato nathī em have kahe chheḥ-
PDF/HTML Page 1150 of 4199
single page version
‘हंसः वाः पयसोः इव’ jem hans dūdh ane pāṇīnā visheṣhane (taphāvatane) jāṇe chhe- juo, hansanī chāñchamān khaṭāsh hoy chhe. tethī dūdhamān chāñch boḷe tyān dūdh ane pāṇī judā paḍī jāy chhe. ahīn kahe chhe ke ā ātmā paramahans chhe, ane rāg chhe te pāṇī chhe. hans jem pāṇī ane dūdhane judā pāḍī de chhe tem ā ātam-hansalo dūdhasamān potāno gnānasvabhāv ane jaḷasamān je rāg te bannene bhinna karī de chhe. ane tene ātmahans kahīe; bākī to kauā- kāgaḍā kahevāmān āve chhe. prabhu! tārī moṭapanī tane khabar nathī!
ātmā arūpī chhe. arūpī chhe chhatān te vastu chhe. jem rūpī vastu chhe tem arūpī paṇ vastu chhe. arūpī eṭale kāī nahi em nathī. arūpī eṭale rūpī nahi paṇ vastu to chhe. ahāhā...! anant gnān, anant ānand, anant shānti ityādi anant anant guṇano trikāḷī piṇḍ prabhu ātmā chhe. ātmā arūpī mahān padārtha chhe. have-
hansanī jem ‘यः’ je jīv ‘ज्ञानात्’ gnānane līdhe ‘विवेचकतया’ vivekavāḷo hovāthī ‘परात्मनोः तु विशेषम् जानाति’ paranā ane potānā visheṣhane jāṇe chhe ‘सः’ te ‘अचलम् चैतन्यधातुम् सदा अधिरूढः’ achaḷ chaitanyadhātumān sadā ārūḍh thayo thako ‘जानीत एव हि’ mātra jāṇe ja chhe, ‘किञ्चन अपि न करोति’ kāī paṇ karato nathī.
dharmātmā potānun svasvarūp je gnān ane par je rāg te bannene bhinna jāṇe chhe ane tethī te bhedagnānasahit hovāthī, hans jem dūdh ane pāṇīne judā karī de chhe tem gnān ane rāgane judā karī de chhe; rāg ane ātmāne ek karato nathī. rāgano je kartā thāy te gnātā rahī shakto nathī ane je gnātā thāy te rāgano kartā thato nathī. āvī ja vastusthiti chhe. samayasār nāṭakamān āve chhe ke-
bahāranī sharīr, man, vāṇī ādinī kriyā to jaḍanī kriyā chhe; paṇ andar je shubharāg āve chhe teno gnānī kartā nathī. gnānī gnānane līdhe rāg je vikār ane potāno avikārī shuddha gnānaghan-ānandaghan svabhāv-e benā visheṣhane jāṇe chhe. hun to chidānand-svabhāvī vastu chhun ane rāg to ākuḷatāsvabhāv chhe-āvo banneno bhed gnānī jāṇe chhe. ānun nām bhedagnān chhe. bhedagnānanā baḷe achaḷ nij chaitanyasvarūpano āshray karato thako te mātra jāṇe ja chhe. ānun nām dharma chhe.
ātmā achaḷ chaitanyadhātu chhe. je chaitanyane dhāre te chaitanyadhātu chhe. emān achetan
PDF/HTML Page 1151 of 4199
single page version
rāg dhārelo nathī, ekalī chaitanya-chaitanyamay vastu chhe. āvī shuddha chaitanyamay vastumān ārūḍh thatān eṭale ke teno āshray karatān ātmā rāgathī bhinna thaīne mātra jāṇanār ja rahe chhe. juo ā bhedagnānane prāpta samakitīnun svarūp! nij chaitanyadhātuno āshray karato thako gnānī kiñchitmātra kartā thato nathī; gnātā ja rahe chhe rāganā sūkṣhma anshano paṇ gnānī kartā nathī. je bhāve tīrthaṅkaragotra bandhāy te ṣhoḍashakāraṇ bhāvanānā rāgano gnānī kiñchitmātra kartā nathī; gnānamān tene te bhinnarūpe mātra jāṇe ja chhe.
‘je svaparano bhed jāṇe te gnātā ja chhe, kartā nathī.’
loko kahe chhe ne ke karavun shun? to kahe chhe ke ā bhedagnān pragaṭ karavun te karavānun chhe. bhedagnān kare nahi ane rāganī mandatā kare to ethī kāī sādhya nathī. rāganī mandatā to anādithī karato āvyo chhe. emān navun shun chhe? are bhāī! pahelān shraddhāmān to pakṣhakar ke gnānamay bhagavān ātmā ane rāgamay vikār te banne tadna bhinna chīj chhe. te bannene ek mānavā te mithyātva ane agnān chhe. rāgathī bhinna jyān gnānasvarūp bhagavān ātmānun bhān thayun tyān gnānī rāgane jāṇe ja chhe, teno kartā thato nathī.
ek vaṇik hato. tene ek chhokaro hato. te vaṇikanī pahelī patnī gujarī jatān teṇe navī bāī sāthe lagna karyun. ek vār te navī mā, dīkarānī vahuno sāllo paherīne oraḍāmān sūtī hatī. chhokarāne khabar nahi ke koṇ sūtun chhe. chhokarāne viṣhayano rāg thaī āvatān andar oraḍāmān jaīne hāth aḍāḍayo. tyān mā jāgī gaī ane bolī-‘beṭā vahu nhāvā gayā chhe.’ chhokarāne gnān thayun ke ahā! ā to mātā chhe, patnī nahi! ām gnān thatān ja phaḍāk vr̥utti badalāī gaī. tatkṣhaṇ viṣhayano rāg nāsh pāmī gayo. tem ātmā rāgathī bhinna prabhu ānandano nāth chhe evun jyān antar ekāgra thatān gnān thayun ke bhedagnān pragaṭ thāy chhe ane tatkāl rāganī draṣhṭi chhūṭī jāy chhe. te rāgano kartā maṭīne gnātā thaī jāy chhe. āvo gnān- bhedagnānano alaukik mahimā chhe.
bhāī! janma-maraṇanān duḥkhano ant kem āve enī ā vāt chhe. 84 lākh yonimān sahan na thāy evān duḥkh ten sahan karyān chhe. anant bhavamān anant mātāono tane sanyog thayo chhe. maraṇ vakhate te mātāonān rūdananān ānsu ekaṭhān karīe to anant samudra bharāy eṭalā bhav tun karī chūkayo chhe. tārā bhavano ant kem āve enī ahīn āchāryadeve vāt karī chhe. kahe chhe ke shuddha gnānānandasvabhāvī potānī vastune chhoḍī rāganī-sanyogī bhāvathī ektā karavī te vyabhichār chhe, kemake rāg tārī svabhāvabhūt chīj nathī. prabhu! rāganā kartāpaṇe pariṇamavun te vyabhichār chhe; te tane na shobhe. jo; gnānī to potānā gnātādraṣhṭāsvabhāvanī draṣhṭi karīne mātra jāṇanār ja rahe chhe, kiñchitmātra kartā thatā nathī.
PDF/HTML Page 1152 of 4199
single page version
are! agnānī karoḷiyānī jem jāḷamān phasāī gayo chhe. manuṣhyane be pag chhe. pachhī te paraṇe eṭale chār pag thāy, eṭale ke te ḍhor thāy. pachhī ene chhokaro thāy eṭale te chhapago bhamaro thāy. bhamarāne chha pag hoy chhe. agnānī bhamarānī jem jyān-tyān guñje-ā mārī bāyaḍī; ā māro chhokaro em guñje. pachhī chhokaro moṭo thāy eṭale ene paraṇāve. chhokarānī vahu gharamān āve eṭale āṭhapago karoḷiyo thāy. karoḷiyāne āṭh pag hoy chhe. karoḷiyānī jem manuṣhya pote ja jāḷ karī karīne temān phasāī jāy chhe. varaghoḍiyān page lāgavā āve eṭale agnānī khushī khushī thaī jāy, paṇ ene khabar nathī ke ā duḥkhanī jāḷ rachī chhe. are bhāī! sansāramān sukh kevun? sansāramān-rāgamān tun duḥkhī ja chho.
kanyāne sāsare vaḷāve tyāre virahanā bhārathī kanyā raḍe chhe, enī mātā paṇ raḍe chhe. bahārathī virahanā duḥkhamān raḍe chhe paṇ andar kanyāne sāsare javāno harakh hoy chhe. tem rāg gnānīne āve chhe paṇ rāgano gnānīne ādar nathī. dharmīne to potānā svarūpamān ṭharavāno ullās chhe; paṇ ṭharī na shake to rāg āve chhe. parantu rāgano gnānī kiñchitmātra kartā thato nathī, gnātā ja rahe chhe, kemake gnānīnī draṣhṭi chaitanyasvabhāv par choṇṭelī chhe. gnānīne jeṭalun rāganun pariṇaman chhe eṭalun pariṇamananī apekṣhāe kartāpaṇun chhe, paṇ paramārthe te gnātā ja chhe kemake rāg kartavya chhe, karavā yogya chhe em gnānī mānato nathī. gnānī svaparano bhed jāṇe chhe māṭe te rāgano kartā nathī, gnātā ja chhe. samayasār nāṭakamān āve chhe ke-
ahā! nijarūp te svagney ane rāgādi te paragney chhe. gnān parane-rāgane jāṇe em kahevun e kharekhar vyavahār chhe; vāstavamān to te kāḷe gnān pote potāne jāṇe chhe. svaparanā bhedane je jāṇe te gnātā ja chhe, kartā nathī. pa9 kaḷash pūro thayo.
have, je kāī jaṇāy chhe te gnānathī ja jaṇāy chhe em kahe chheḥ-
‘ज्वलन–पयसोः औष्ण्य–शैत्य–व्यवस्था’ (garam pāṇīmān) agninī uṣhṇatāno ane pāṇīnī shītaḷatāno bhed ‘ज्ञानात् एव’ gnānathī ja pragaṭ thāy chhe. āno artha karatān kaḷashaṭīkāmān em kahyun chhe ke-‘‘jem agni ane pāṇīnā ūṣhṇapaṇā ane shītapaṇāno bhed nijasvarūp grāhī gnānathī pragaṭ thāyachhe tem.’’
PDF/HTML Page 1153 of 4199
single page version
bhāvārtha ām chhe ke jem agni sanyogathī pāṇī ūnun karavāmān āve chhe, kahevāmān paṇ ‘ūnun pāṇī’ em kahevāy chhe, topaṇ svabhāv vichāratān (pāṇī ane agninā svabhāvane lakṣhamān letān) ūṣhṇapaṇun agninun chhe, pāṇī to svabhāvathī shītaḷ chhe-āvun bhedagnān vichāratān upaje chhe. (jene ātmāno anubhav thayo chhe tevā samyaggnānīne āvo yathārtha khyāl āve chhe. sanyog ādhīnadraṣhṭivāḷā agnānīne ‘garam pāṇīmān’ uṣhṇatā agninī chhe ane pāṇī svabhāvathī shītaḷ chhe evo khyāl āvato nathī).
bījun draṣhṭānt-jem khāro ras, tenā (khārā lavaṇanā rasanā) vyañjanathī (shākathī) bhinnapaṇā vaḍe ‘khāro lavaṇano svabhāv’ evun jāṇapaṇun tenāthī ‘vyañjan khārūn’ em kahevātun- jaṇātun te chhūṭayun; bhāvārtha ām chhe ke jem lavaṇanā sanyogathī vyañjanano sambhār karavāmān āve chhe. (shāk banāvavāmān āve chhe). tyān ‘khārūn vyañjan’ em kahevāy chhe, jaṇāy paṇ chhe, svarūp vichāratān khārūn lavaṇ chhe, vyañjan jevun chhe tevun ja chhe. have siddhānt-
e pramāṇe shuddha svarūpamātra vastuno anubhav karatān ja chetanā svarūpathī prakāshamān chhe, avinashvar chhe, -evun je shuddhasvarūp chhe tenun ane samasta ashuddha chetanārūp rāgādi pariṇāmanun bhinnapaṇun thāy chhe.
bhāvārtha ām chhe ke-(prashna) sāmprat (hālamān) jīvadravya rāgādi ashuddha chetanārūpe pariṇamyun chhe tyān to em pratibhāse chhe ke gnān krodharūp pariṇamyun chhe tethī gnān bhinna, krodh bhinna-evun anubhavavun ghaṇun ja kaṭhaṇ chhe. uttar ām chhe ke sāche ja kaṭhaṇ chhe, parantu vastunun shuddha svarūp vichāratān bhinnapaṇārūp svād āve chhe. kevun chhe bhinnapaṇun! ‘karmano kartā jīv’ evī bhrānti tene mūḷathī dūr kare chhe-
paranun vāstavik gnān jene samyaggnān pragaṭ thayun chhe evā gnānīne ja hoy chhe. (shikhaṇḍ mīṭho chhe em kahevāmān āve chhe tyāre paṇ) shikhaṇḍamān je khaṭāsh chhe te dahīnnī chhe ane mīṭhāsh khāṇḍanī chhe-em benī bhinnatānun yathārtha gnān jene svanā āshraye samyaggnān thayun chhe tene hoy chhe.
‘लवणस्वादभेदव्युदासः ज्ञानात् एव उल्लसति’ lavaṇanā svādabhedanun nirasan (nirākaraṇ, asvīkār, upekṣhā) gnānathī ja thāy chhe (arthāt gnānathī ja shāk vageremānnā lavaṇano sāmānya svād tarī āve chhe ane teno svād visheṣh nirasta thāy chhe).’
lavaṇ ane shāk-e benā svādanā bhedanī bhinnatānun gnān gnānīne hoy chhe. agnānīne svanā gnānanun pariṇaman nathī to parane prakāshatun paraprakāshak gnān yathārtha kayānthī hoy? na ja hoy. (shāk khārūn chhe em kahevāmān āve te kāḷe paṇ) lavaṇanā svādathī shākano svād sarvathā bhinna chhe evun gnān gnānathī ja pragaṭ thāy chhe. kone? ke
PDF/HTML Page 1154 of 4199
single page version
jene potānā gnānanun gnān pragaṭ thayun chhe tene shāk ane lavaṇanā-bannenā bhinnasvādanun gnān pragaṭ thāy chhe. ā draṣhṭāntamān ja siddhānt chhe.
‘स्वरसविकसन्नित्यचैतन्यधातोः च क्रोधादेः भिदा’ nijarasathī vikasatī nitya chaitanyadhātuno ane krodhādi bhāvono bhed, ‘कर्तृभावम् भिन्दती’ rktr̥utvane (kartāpaṇānā bhāvane) bhedato thako-toḍato thako ‘ज्ञानात् एव प्रभवति’ gnānathī ja pragaṭ thāy chhe.’
ātmā nitya chaitanyadhātu chhe te paryāyamān vikasit thāy chhe. jem kamaḷanun phūl khīle tem ātmā nitya chaitanyadhātu nijarasathī paryāyamān khīlī jāy chhe. te vakhate vyavahāraratnatrayano rāg hoy tene gnān (par gneyapaṇe) jāṇe chhe. nijarasathī vikasit thayelī paryāyathī rāgane jāṇe chhe. rāg chhe to rāgane jāṇe chhe em nathī kahyun. nijarasathī vikasit thayelī svaparaprakāshak gnānanī paryāyathī rāgādi bhāvane jāṇe chhe em vyavahārathī kahevāmān āve chhe. ahāhā! gajab vāt chhe! be draṣhṭānt āpyān chhe; ā siddhānt chhe. ā ja vātane bāramī gāthāmān bījī rīte kahī ke-vyavahār te kāḷe jāṇelo prayojanavān chhe. potānā trikāḷī bhūtārtha bhagavānanā āshraye je gnān pragaṭ thayun te gnān nijarasathī vikasit thayun chhe. te gnānaparyāy potāthī vikasit thaī chhe. rāg chhe to rāgane jāṇatun gnān ahīn paryāyamān pragaṭ thayun chhe em nathī.
prabhu! tāro svabhāv evo chhe ke te nijarasathī vikasit thāy chhe. nitya chaitanya-dhātunun paryāyamān pariṇaman thatān krodhādi bhāvonā rktr̥utvane toḍatun gnān pragaṭ thāy chhe. vyavahārano rāg āve tene gnān paragneyapaṇe jāṇe chhe ane tethī tenā rktr̥utvane bhede chhe. (nāsh kare chhe.) rāganun rktr̥utva uḍāvī de chhe, ane nijarasathī je gnān-svaparaprakāshak gnān pragaṭ thayun te gnānano kartā thāy chhe.
bhagavān ātmā shuddha chaitanyadhātu chhe. tenī svaparaprakāshak paryāy je pragaṭ thaī te nijarasathī-nijashaktithī pragaṭ thaī chhe. te gnānanī paryāy krodhādibhāv eṭale vikārībhāvanā rktr̥utvane chhedatī potānī svaparaprakāshak shaktithī krodhādi bhāvane jāṇe chhe. gnānanī paryāy je potānā nijarasathī pragaṭ thāy chhe tene potānī na mānatān rāgane potāno māne to tenun rktr̥utva thaī jāy. rāgane bhinna jāṇanār gnān rāganā rktr̥utvane chhedīne rāganun gnātā thaī jāy chhe.
vyavahārano rāg te krodh chhe. svarūpamān nathī ane svabhāvathī viruddha chhe māṭe tene krodh kahe chhe. krodh eṭale rāg-tene bhinna jāṇatun gnān rktr̥utvane chhedatun pragaṭ thāy chhe. rāgane bhinna jāṇyo eṭale paranun rktr̥utva na rahyun; parane jāṇanārun gnān chhe paṇ te parathī thayun chhe vā par chhe māṭe thayun chhe em nathī. ahāhā! te samayanī svaparaprakāshak shaktinā vikāsathī gnān thayun chhe ane te svane jāṇatān parane-rāgane jāṇe chhe.
PDF/HTML Page 1155 of 4199
single page version
bhagavān! tārā svabhāvanun baḷ, sāmarthya achintya behad chhe. ten pāmarapaṇun agnānathī mānī līdhun chhe. gnān ane rāg bhinna chhe em jāṇatān ātmā rktr̥utvane chhoḍī de chhe. 11mī gāthāmān kahyun ke potānī trikāḷī chīj asti chhe tenā āshraye samyagdarshan thāy chhe-te nishchay ane paryāyamān je rāg ane alpa shuddhatā chhe tene jāṇavun te vyavahār. bāramī gāthāmān kahyun ne ke te te kāḷe vyavahār jāṇelo prayojanavān chhe. arthāt te samayanun te prakāranun gnān ja svaparaprakāshakapaṇe pariṇamyun chhe. tethī te gnān parane jāṇe chhe em vyavahārathī kahevāmān āve chhe.
ā to dhīrānān kām chhe bāpu! chhokarān mārān chhe e vāt to nahi; parantu chhokarānun je gnān thāy chhe te gnān svaparaprakāshakashaktinā sahaj vikāsathī chhe, chhokarān chhe māṭe chhokarānne jāṇe chhe em nathī. paragneyanun je gnān thāy chhe te sahaj potānā kāraṇe thāy chhe, paragneyanā kāraṇe nahi. ahā! tārī shaktinun sāmarthya ja evun chhe ke te samayamān svaparaprakāshak gnān sahaj pragaṭ thāy chhe. rāg ane gnān paryāyamān ek ja samaye thāy chhe, āgaḷ pāchhaḷ nahi. bannenān kṣhetra paṇ ek chhe. māṭe rāg āvyo to ahīn gnān thayun em kayān rahyun? em chhe ja nahi. bāpu! mārag judo chhe. rāganā kāḷe rāgane jāṇe ane te kāḷe svane jāṇe evī shakti nijarasathī eṭale potānā svabhāvathī sahaj pragaṭ thaī chhe.
prashnaḥ– to shun nimitta chhe ja nahi?
uttaraḥ– bāpu! nimitta chhe enī koṇ nā pāḍe chhe. ahīn to em vāt chhe ke gnān rāgane jāṇe emān rāg nimitta chhe to rāgane jāṇe chhe em nathī. nimitta ho, paṇ nimittathī gnān thayun chhe em nathī.
bhagavān ātmā pūṇānandano nāth prabhu gnānano dariyo andar potānī shaktithī ḍolī rahyo chhe. enun je gnān potāthī thayun te gnān krodhādine jāṇatun, tenā rktr̥utvane bhedatun sahaj pragaṭ thayun chhe. rāg mārī chīj nathī em rāgane bhinnapaṇe jāṇatān rāganun rktr̥utva chhūṭī jāy chhe. bahu sūkṣhma vāt chhe bhāī! shun rāgatattvanā kāraṇe ahīn gnānatattva chhe? nā. to rāgane gnān jāṇe chhe em kahetān ja rāganī ektā tūṭī gaī arthāt rāganun rktr̥utva chhūṭī gayun. rāg ane gnānane samakitī bhinna jāṇe chhe. svaparaprakāshak gnānanī paryāyamān potānun ane je prakāranā rāgadveṣh hoy tenun te prakāranun gnān potāthī svayam prakāshe chhe.
kundakundāchāryadev gāthā 372mān kahe chhe ke-sarva dravyo potapotānā svabhāvathī ūpaje chhe. anya dravyathī anya dravyane guṇanī utpatti karī shakātī nathī. guṇano artha tyān paryāy thāy chhe. sarvadravyonī paryāy potāthī thāy chhe. nimitta ho, paṇ nimittathī koī anya dravyanī paryāy karātī nathī. māṭīnā svabhāvathī ghaḍānī paryāy utpanna thāy chhe, kumbhāranā svabhāvathī nahi. aho! gajab vāt karī chhe!
PDF/HTML Page 1156 of 4199
single page version
tem paramātmā ahīn em kahe chhe ke potānun svarūp jyān draṣhṭimān āvyun tyān gnānanī svaparaprakāshak paryāy pragaṭ thaī. te gnānanī paryāy rāgane jāṇe chhe; paṇ rāg chhe māṭe tene jāṇe chhe em nathī. gnānīne koī krodhanā pariṇām thaī gayā tyān tenun gnān thayun te krodhane laīne thayun em nathī. bhāī! gnān potāthī thāy temān rāg nimitta chhe, paṇ nimittathī gnān thāy chhe em nathī. rāg rāgamān ane gnān gnānamān chhe.
rāgathī gnān thāy chhe em māne te gnānanā sāmarthyano nāsh kare chhe. kumbhārathī jo ghaḍo thāy to māṭīmān je ghaḍo thavānun sāmarthya chhe teno nāsh thāy chhe. ahā! ekāvatārī indro ane e ja bhave mokṣha janārā gaṇadharadevo je vāṇī sāmbhaḷe te vāṇī kevī hoy bāpu! satnā siddhānt prasiddha karanārī te vāṇī ati vilakṣhaṇ pāralaukik hoy chhe.
kevaḷī bhagavān lokālokane jāṇe te asadbhūt vyavahāranayanun kathan chhe. lokālok chhe māṭe bhagavānane kevaḷagnān chhe em nathī.
prashnaḥ– to shun kevaḷī parane jāṇatā nathī?
uttaraḥ– nishchayathī parane jāṇatā nathī. nishchayathī parane jāṇe to paranī sāthe tanmay thaī jāy. jem potānā ātmāne tanmayapaṇe jāṇe chhe tem paradravyane tanmayīpaṇe jāṇatā nathī. bhinnasvarūp jāṇe chhe-tethī vyavahāranayathī jāṇe chhe em kahyun chhe. jāṇavāno abhāv chhe tethī vyavahāranay kahyo chhe em nathī. paramān tanmay thaīne jāṇatā nathī tethī vyavahāranay kahyo chhe.
ahāhā...! santoe satnī prasiddhino alaukik ḍhaṇḍhero pīṭayo chhe. prabhu! ek vār tun bahāranī vāto bhūlī jā ane tāro je gnānasvabhāv chhe teno āshray kar. tenā āshraye je paryāy pragaṭ thāy te ātmadarshan ane ātmagnān chhe; bākī badho vyavahār chhe. gnān vyavahārane jāṇe chhe topaṇ te potānī paryāyanī tākātathī jāṇe chhe. te samayanī gnānanī paryāy te ja prakāranā utpādarūpe potāthī utpanna thatī hoy chhe. dravyanā lakṣhe je gnānanī svaparaprakāshak paryāy utpanna thāy te potāthī thāy chhe.
nitya chaitanyadhātu te dhruv ane nijarasathī vikasit thaī je dashā te potānī paryāy chhe. paranā kartānī to vātey nathī ane rāganā kartānī paṇ vāt nathī. rāganun gnān thayun te paṇ rāganā kāraṇe nahi. gnānanī paryāy rāgane jāṇe chhe em kahevun te vyavahāranayathī chhe, kemake rāgamān gnān tanmay nathī. jo rāgamān tanmay thaīne gnān jāṇe to rāganun kartāpaṇun thaī jāy, gnātāpaṇun na rahe. māṭe potāmān tanmay thaīne jāṇe te gnān rāganā rktr̥utvane chhoḍatun potāthī pragaṭ thāy chhe-em siddhānt chhe. aho! svarūpagrāhī gnān kahīne rājamalajīe kamāl kām karyun chhe! gr̥uhasthāshramamān rahīne
PDF/HTML Page 1157 of 4199
single page version
āvun adbhut kām karyun chhe. ahā! ātmāmān kayān gr̥uhasthāshram chhe? ā shāstranā ādhāre paṇḍit shrī banārasīdāse samayasār nāṭak banāvyun chhe.
paṇḍit shrī banārasīdās viṣhe koī em kahe chhe ke emaṇe adhyātmanī bhāṅg pīdhī chhe! are prabhu! ām kahevun tane shobhe nahi. āvā (virādhanānā) bhāvanā phaḷamān tene duḥkh veṭhavān kaṭhaṇ paḍashe bhāī! svatantra sukhano panth chhoḍīne paratantratānā panthe jatān tane vartamānamān duḥkh thashe ane bhaviṣhyamān paṇ duḥkh thashe.
bhagavān ātmā abaddhaspr̥uṣhṭa chhe. tene je jāṇe te paryāy jainashāsan chhe. abaddha-spr̥uṣhṭa ātmānā āshraye je vītarāgī paryāy pragaṭ thāy te jainashāsan chhe. bār aṅg ane samasta jain shāsananun tene gnān thayun em kahyun chhe; kemake bār aṅgamān je kahevā māge chhe te eṇe jāṇī līdho chhe. bār aṅgano abhyās bhale na hoy, paṇ abaddha-spr̥uṣhṭanī draṣhṭi thatān je ātmānubhūti pragaṭ thaī te jainashāsan chhe. āvī jainashāsananī paryāy chothe guṇasthāne pragaṭ thāy chhe. te vakhate gnānanī svaparaprakāshak je paryāy pragaṭī te potāne ane rāgane jem chhe tem jāṇe chhe. tyān rāg chhe to rāganun gnān thayun chhe em nathī.
bhāī! samajāy eṭalun samajavun. traṇalokanā nāth sarvagna paramātmānān ā veṇ chhe. divyadhvanimān bhagavāne satne satpaṇe prasiddha karyun chhe, ‘utpādavyayadhrauvyayuktan sat’- -ahā! gnān dhruv sat ane gnānanī paryāy je utpanna thaī te utpād sat chhe. te paryāy sat pragaṭ thaī te potāthī thaī chhe, vyavahārano rāg chhe māṭe pragaṭ thaī chhe em nathī. ahā! āvī vāt jenān bhāgya hoy tene sāmbhaḷavā maḷe chhe. āvī vāt bīje kayāny chhe nahi. ā to satnā bhaṇakār laīne nīkaḷelī vāṇī chhe. ahā! ātmā sat, teno svabhāv sat ane tenī nijarasathī vikasit thatī gnānanī paryāy sat. traṇey sat svataḥ siddha chhe, parane laīne nathī. ahā! chaitanyanī je paryāy svabhāvanā āshraye pragaṭ thaī te chaitanyadhātu ane krodhādine bhinna jāṇe chhe ane tethī krodhādinun rktr̥utvane chhoḍatī te gnātāpaṇe pariṇame chhe. aho! ā to vītarāganā mantro chhe! āmān paṇḍitāī kām lāge tem nathī; āne samajavā antaraṅg ruchinī jarūr chhe.
ek bāju shuddha chaitanyadhātu ane ek bāju krodhādik rāganā pariṇām-e banneno gnān bhed jāṇe chhe. tethī gnān rāganun rktr̥utva chhoḍatun gnātāpaṇe pariṇame chhe. vyavahār-ratnatrayano rāg māro ane hun teno kartā evī kartāpaṇānī buddhi chhūṭī jāy chhe vyavahāranā rāganun mātra gnān kare chhe. e paṇ apekṣhāthī vāt chhe. ‘ज्ञानात् एव प्रभवति’-eṭale ke gnān ane rāgano bhed (svarūpagrāhī) gnānathī ja pragaṭ thāy chhe. shlok 60 pūro thayo.
PDF/HTML Page 1158 of 4199
single page version
have, agnānī paṇ potānā ja bhāvane kare chhe parantu pudgalanā bhāvane kadī karato nathī- evā arthano, āgaḷanī gāthānī sūchanikārūp shlok kahe chheḥ-
‘एवं’ ā rīte ‘अञ्जसा’ kharekhar ‘आत्मानम्’ potāne ‘अज्ञानं ज्ञानं अपि’ agnānarūp ke gnānarūp ‘कुर्वन्’ karato ‘आत्मा आत्मभावस्य कर्ता स्यात्’ ātmā potānā ja bhāvano kartā chhe, ‘परभावस्य’ parabhāvano (pudgalanā bhāvono) kartā to ‘क्वचित् न’ kadī nathī.
paranī dayā pāḷavī te dharma chhe em ghaṇā māne chhe. sāmo prāṇī jīve te upādān ane jīvāḍanārano bhāv te nimitta-ā banne maḷīne tyān kārya thāy chhe em keṭalāk māne chhe paṇ e barābar nathī kemake em chhe nahi. paravastu nimitta chhe paṇ nimittathī kārya thāy chhe em nathī. nimittathī kārya thāy to nimitta ane upādān ek thaī jāy. nimitta hoy chhe paṇ te paranā kāryanun kartā nathī. nimittane anukūḷ kahel chhe. pāṇīno pravāh vahī jato hoy tene kināro anukūḷ chhe; paṇ kināro chhe to pravāh tenāthī chāle chhe em nathī. pāṇīno pravāh vahī jāy chhe te upādān ane kināro chhe te anukūḷ nimitta taṭastha chhe. bhāī! tārā satnī balihārī chhe. tun kevo chho, kayān chho, kem chho-te ahīn batāve chhe. kahe chhe-hun gnānasvarūp chhun ane je rāg thāy tene jāṇun ja chhun. gnānanī svaparaprakāshak paryāy potānī tākātathī svaparane jāṇe chhe. hun mārī svayam pragaṭ thayelī gnānaparyāyathī rāgane jāṇun ja chhun. ahāhā...! khūb sūkṣhma vāt chhe!
ahīn kahe chhe ke ātmā kān to gnān kare, vā agnān kare paṇ parabhāvano kartā to ātmā kadī nathī. rāgano kartā thāy e paṇ potāthī ane rāgano jāṇanār thāy e paṇ potāthī chhe. ā sivāy koī paṇ paravastuno kartā ātmā (agnānīpaṇ) kadī nathī. bhāī! ā sharīr, man, vāṇī, karma, ane nokarmano ke desh ane samājanī sevānān kāryono kartā ātmā kadī nathī. ātmā potāne gnānarūp va agnānarūp kare chhe ane te te potānā bhāvono kartā thāy chhe paṇ parabhāvono kartā te kadāpi nathī. ahīn agnānane, vikārībhāvane potāno bhāv kahyo chhe kemake te potānī paryāy chhe. tathā parabhāv shabdano artha ahīn vikārī bhāv nahi paṇ jaḍ pudgalanā ane paradravyanā bhāv em karavo. pudgalanā ane paradravyanā bhāvono kartā ātmā kadī nathī. ā vāṇī bolāy, sharīranun halanachalan thāy, mandir ādinun nirmāṇ thāy ke karmabandhananī paryāy thāy ityādi sarva paradravyonā bhāvono kartā ātmā traṇakāḷamān nathī.
prashnaḥ– ātmā gnānabhāve to paranun kāī na kare paṇ vibhāvabhāv vaḍe to paranun kāī kare ke nahi?
PDF/HTML Page 1159 of 4199
single page version
uttaraḥ– kahyun ne ke ātmā potāne gnānarūp kare ke agnānarūp kare ane te te potānā bhāvono te kartā chhe, paṇ paradravyanā bhāvono te kadīy kartā nathī. ātmā agnānapaṇe vibhāvabhāvane kare paṇ te vibhāv vaḍe te paradravyanā bhāvone traṇakāḷamān na karī shake. āvī ja vastusthiti chhe.
kārya thavāmān upādān ane nimitta em be kāraṇo hoy chhe em je kahyun chhe e to nimittanun gnān karāvavā kahyun chhe. vāstavik kāraṇ to ek upādān ja chhe; nimitta vāstavik kāraṇ nathī. māṭe parano ātmā kadīy kartā nathī em nakkī karavun.
e ja vātane draḍh kare chheḥ-
‘आत्मा ज्ञानं’ ātmā gnānasvarūp chhe, ‘स्वयं ज्ञानं’ pote gnān ja chhe; ‘ज्ञानात् अन्यत् करोति किं’ te gnān sivāy bījun shun kare?
ātmā gnānamūrti, chaitanyaghan, ānandarasano kand gnānasvarūp prabhu chhe. ā svabhāv kahyo. vaḷī abhedathī kahyun ke pote gnān ja chhe. te gnān sivāy bījun shun kare? shun te achetan pudgalanā karma kare? kadī na kare. ā sharīranī kriyā, bhāṣhānī bolavānī kriyā, pudgalakarmabandhanī kriyā ātmā karato nathī. paranun kārya karavāmān ātmā pāṅgaḷo eṭale asamartha chhe. ā vakīlo korṭamān chhaṭādār bhāṣhāmān dalīlo kare chhe ne? ahīn kahe chhe e bhāṣhāno kartā ātmā nathī.
ahīn traṇ shabdo kahyā chhe- ātmā gnānasvarūp chhe, pote gnān ja chhe, te gnān sivāy bījun shun kare? gajab vāt chhe! ā rūpiyā raḷīne bhegā karavā ane tene bahāranā kāmomān vāparavā ityādi kriyāno ātmā kartā nathī. rūpiyā āvavā ane javā e to enun jaḍanun kṣhetrāntararūp potānun kārya chhe. eno kartā ātmā nathī. to lokamān kahevāy chhe ne?
‘आत्मा परभावस्य कर्ता’ ātmā parabhāvano kartā chhe ‘अयं’ em mānavun (tathā kahevun) te ‘व्यवहारिणाम् मोहः’ vyavahārī jīvono moh (agnān) chhe. ātmā parabhāvano - sharīr, man, vāṇī, karma, nokarmanī kriyāno, paisā levā-devā ityādi kriyāono kartā mānavo ane kahevo e vyavahārī jīvono moh eṭale mūḍhatā chhe. vaḷī koī evun kahe chhe ke ātmāne parano kartā māne nahi te digambar nahi! are bhāī! tane ā shun thayun? āvī vāt tun kayānthī lāvyo? ahīn to āchārya em
PDF/HTML Page 1160 of 4199
single page version
kahe chhe ke ātmāne parabhāvano kartā māne te digambar nahi. parano-jaḍanā kāryano potāne kartā māne te mūḍh ane mohī prāṇī chhe. ātmā bole ne ātmā khāy-pīve ityādi jaḍanī kriyāo ātmā kare em kahevun ane mānavun e agnān chhe, mūḍhatā chhe.
pañchāstikāy gāthā 146nī ṭīkāmān be gāthāono ādhār ṭāṅkīne kahyu chhe ke-‘‘hamaṇān paṇ triratna shuddha jīvo (-ā kāḷe paṇ samyakdarshanagnānachāritrarūp traṇ ratnothī shuddha evā munio) ātmānun dhyān karīne indrapaṇun tathā lokāntik-devapaṇun pāme chhe ane tyānthī chyavīne (manuṣhyabhav pāmī) nirvāṇane prāpta kare chhe.’’
ahāhā...! ātmā paranun kartāpaṇun chhoḍī potānā gnān-darshan-chāritrarūp ratnatray - shuddharatnatray hon-nun ārādhan karīne nirvāṇane prāpta kare chhe. ātmānun dhyān karīne nirvāṇ pāme chhe; vyavahāraratnatrayanun ārādhan karīne nahi. mokṣhapad je prāpta thāy te antarasvarūpanā dhyānathī prāpta thāy chhe; vyavahāraratnatray kāī mokṣhanun kāraṇ nathī. ahāhā...! samosaraṇamān tīrthaṅkar kevaḷī bhagavān birājamān hoy ane divyadhvani chhūṭe te sāmbhaḷī munirāj ekadam antarasvarūpamān utarī jāy chhe. ā vījaḷīnā tāmbānā tār hoy chhe ne! baṭan dabāvatān vent tāmbānā tāramān sarararāṭ ekadam vījaḷī utarī jāy chhe. tem bhagavānanī divyadhvani sāmbhaḷatān vent sarararāṭ ekadam munirāj antarasvarūpamān utarī jāy chhe. pariṇati bhagavān ānandanā nāthane tenā taḷamān pahoñchīne pakaḍe chhe. munirāj svarūpanun ugra dhyān karīne kevaḷagnān upajāve chhe ane pachhī mokṣha pāme chhe. ahā! bhagavān to haju arihantapade chhe ane munirājane siddhapad! āvo svarūpanā dhyānano achintya mahimā chhe. parantu vyavahāraratnatrayano rāg karoḍo varṣha paryant kare topaṇ teṇe kāī karyun nathī. (matalab ke nirarthak chhe). āvī vāt chhe.
pañchāstikāy gāthā 146nī ṭīkāmān tyān bījī gāthānun avataraṇ ṭāṅkīne amr̥utachandrāchārya em kahe chhe-‘‘shrutiono ant nathī (-shāstrono pār nathī), kāḷ thoḍo chhe ane āpaṇe durmedh chhīe; māṭe te ja kevaḷ shīkhavā yogya chhe ke je jarā- maraṇano kṣhay kare.’’
prabhu! shāstrono pār nathī. shrutano to agādh dariyo chhe. ane ame durmedh chhīe eṭale ke eṭalun badhun gnān amane nathī. amārī buddhi mand ṭhoṭh nishāḷiyā jevī chhe. ahā! amr̥utachandrāchārya jevā munirāj ke jemaṇe samayasār, pravachanasār, pañchāstikāy jevā shāstronī ajoḍ adbhut ṭīkā karī chhe te mahān digambar sant em kahe chhe ke ame to mandabuddhi ṭhoṭh chhīe! ahā! kayān kevaḷagnān, kayān bār aṅganun gnān ane kayān amārun alpagnān? shāstrono pār nathī, kāḷ thoḍo chhe, buddhi mand chhe; māṭe te ja kevaḷ shīkhavā yogya chhe ke je jarāmaraṇano kṣhay kare.
shun karavā yogya chhe? kahe chhe-paranān kārya to tun karī shakto nathī ane