Pravachan Ratnakar-Gujarati (simplified iso15919 transliteration). Gatha: 106-112.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 62 of 210

 

PDF/HTML Page 1221 of 4199
single page version

upar sthir choṇṭī chhe. paṇ pūrṇadashā na pragaṭe tyānsudhī asthānanā rāgathī bachavā temane shubharāg āve chhe paṇ te shubhabhāv bandhanun kāraṇ chhe em te jāṇe chhe. jo koī tene bandhanun kāraṇ na mānatān mokṣhanun kāraṇ māne to te mithyāshraddhān chhe, agnān chhe.

ahīn ghaṇī gambhīr vāt karī chhe. mūḷ sūtramān to em līdhun chhe ke jīv navā bandhamān nimittabhūt thāy chhe. parantu ṭīkāmān āchāryadeve em kahyun ke-ā lokamān kharekhar ātmā svabhāvathī paudgalikakarmane nimittabhūt nathī. ātmāno svabhāv gnātādraṣhṭā chhe. svabhāvathī ātmā navān karma bandhāy emān nimittabhūt nathī. svabhāvathī ātmā nimittabhūt hoy to traṇe kāḷ tene vikār karavo paḍe. karmabandhanamān nimittapaṇe sadāy jīvane hājar rahevun paḍe. tene nityakartr̥utvano prasaṅg banatān mukti thāy ja nahi.

dayā, dān ādinā shubhabhāv āve tene gnānī bandhanun kāraṇ jāṇe chhe, tene teo dharma ke dharmanun kāraṇ mānatā nathī. ahīn e vāt paṇ līdhī nathī. ahīn to em kahe chhe ke gnānīne navo bandh thato ja nathī, kemake gnānīnī draṣhṭi potānā gnānānand svabhāv upar rahelī chhe ane tethī tene svabhāvanī pariṇati utpanna thāy chhe. je rāganā pariṇām thāy te gnānīnun kārya nathī. tethī gnānī navā karmabandhanamān nimitta paṇ nathī. aho! khūb gambhīr vyākhyā karī chhe.

are bhāī! ā manuṣhyajīvan em ne em chālyun jāy chhe. bhagavān kahe chhe ke ā trasamān rahevānī sthiti be hajār sāgaranī chhe. be indriyathī pañchendriyanī avasthāmān rahevāno kāḷ be hajār sāgar chhe. temān jo ātmānun gnān ane samyagdarshan pragaṭ na karyān to ā trasanī sthiti pūrī karīne nigodamān chālyo jaīsh. are bhagavān! tane āvo avasar maḷ‌yo ane vikārathī rahit, vyavahārathī rahit, bandh ane bandhanā nimittapaṇāthī rahit evā shuddha chidānandasvarūp bhagavān ātmānun bhān pragaṭ na karyun to chār gatinun bhramaṇ karatān karatān nigodamān-duḥkhanā samudramān chālyo jaīsh.

navān karma je bandhāy te dashā to jaḍakarmathī thāy chhe ane temān upādānapaṇe karmanā paramāṇu varte chhe. temān nimitta koṇ chhe? to je vikārībhāv thāy chhe te navā karmabandhanamān nimitta chhe, paṇ chaitanyaratnākar gnātādraṣhṭā ane ānandanā svabhāvathī bharelo chidānandaghan prabhu ātmā vikārathī shūnya chhe. tethī gnāyakamūrti prabhu ātmā navā karmabandhanamān nimittabhūt nathī. bhagavān ātmā atīndriy ānandathī bharelo chaitanyamahāsāgar chhe. temān dayā, dān ādi vikāranā vikalpa nathī to te navā karmabandhanamān nimittabhūt kem thāy? ātmā svabhāvathī navā karmabandhanamān nimitta chhe ja nahi.

gnān-ānandathī pūrṇa ane rāgathī khālī evī chīj shuddha gnāyakamūrti bhagavān ātmā chhe. āvā ātmānun jene bhān thayun chhe te samakitī gnānī chhe. samakitīne dayā,


PDF/HTML Page 1222 of 4199
single page version

dān, vrat ane vyavahāraratnatrayanā vikalpa āve chhe paṇ te e vikalpane potānā shuddha chaitanyasvarūpathī bhinna jāṇe chhe. samakitīne je svabhāvanī draṣhṭi thaī chhe te draṣhṭimān rāgādi vikārano abhāv chhe ane tethī jem svabhāv navā karmabandhanamān nimittabhūt nathī tem svabhāvanī jene draṣhṭi thaī chhe evo gnānī navā karmabandhanamān nimittabhūt nathī. samakitīne bandh thato nathī. (je alpa bandh thāy te ahīn gaṇatarīmān nathī.) māṭe te bandhamān nimitta kem thāy? bandhamān nimitta to vikārī bhāv chhe ane te vikārī bhāv ātmasvabhāv ane ātmasvabhāvanī draṣhṭimān chhe ja nahi. aho! adbhut vāt chhe!

nav graiveyakanā nav devalok chhe. te ekek devalokamān anantavār jaī āvyo evā bhāv jīve karyā chhe. shukalaleshyānā pariṇām karīne jīv nav graiveyak jāy chhe. atyāre to evā shubhabhāv paṇ nathī. juo, shukalaleshyā ane shukaladhyān be bhinna chīj chhe. shukaladhyān to bhāvaliṅgī munirājane āṭhamā guṇasthānathī hoy chhe ane shukalaleshyānā pariṇām to koī abhavi jīvane paṇ thāy chhe. shukalaleshyānā pariṇām karīne jīv navamī graiveyak jāy chhe paṇ shubhabhāvane te potānā māne chhe ane shubhabhāvathī dharma thāy em māne chhe tethī te mithyādraṣhṭi chhe. shubhabhāv rāg chhe ane ātmāno svabhāv vītarāg chhe. rāg ane svabhāvane ek mānanār bhale navamī graiveyak jāy paṇ je vaḍe janmamaraṇano nāsh thāy evī kriyā enī pāse nathī tethī te chaturgatisansāramān rakhaḍe ja chhe.

bhagavān ātmā parano to kartā nathī paṇ paranān je kārya thāy temān nimitta paṇ nathī. dravyasvabhāv jo paranā kāryamān nimitta thāy to jyān jyān paranān kārya thāy tyān tyān ātmāne sadā hājar rahevun paḍe. tethī rāgathī bhinna paḍīne tene kadīy svabhāvanun lakṣha thāy nahi. ā vāt gāthā 100mān āvī gaī chhe. tethī e siddha chhe ke vāstavamān ātmā svabhāvathī navā karmabandhanamān nimitta nathī.

have kahe chhe ke svabhāvathī ātmā navā karmabandhanamān nimitta na hovā chhatān anādi agnānanā kāraṇe paudgalik karmane nimittarūp thatā evā agnānabhāve pariṇamato hovāthī nimittabhūt thatān, paudgalik karma utpanna thāy chhe.

juo, potānā shuddha chaitanyasvarūpanun bhān nathī te jīv dayā, dānanā pariṇāmano hun kartā chhun evun māne chhe. te agnān ene anādinun chhe. te agnānanā kāraṇe paudgalik karmane nimittarūp thatā evā agnānabhāve, vikārarūpe pariṇamato hovāthī paudgalik karma utpanna thāy chhe. ā navān karmabandhan je thāy temān agnānīnā puṇya-pāpanā vikārī bhāv nimitta thāy chhe. jaḍakarmanī prakr̥utti bandhāy te to karmanā kāraṇe bandhāy chhe. temān agnānīnā rāgādi bhāv nimitta chhe.


PDF/HTML Page 1223 of 4199
single page version

bhāī! samayasāramān ghaṇī gambhīratā bharī chhe. ā to jagatachakṣhu chhe. bhagavānanī sākṣhāt divyadhvanimānthī āvelun ā shāstra chhe. samvat 1978nī sālamān jyāre samayasār hāthamān āvyun tyāre te vāñchīne em thayun hatun ke-‘‘ā shāstra to asharīrī thavānī chīj chhe’’ āno svādhyāy khūb dhīraj rākhīne roj karavo joīe.

traṇalokanā nāth sarvagna parameshvarane ichchhā vinā divyadhvani nīkaḷe chhe. mahāvidehamān sākṣhāt bhagavān birāje chhe. tyān kundakundāchāryadev vāṇī sāmbhaḷavā padhārelā. sāmbhaḷavāno vikalpa hato paṇ vikalpanun lakṣha na hatun; andar potānā shuddha gnānānandasvarūpanun lakṣha hatun. vāṇī sāmbhaḷavāno ane dharmopadeshano gnānīne vikalpa āve chhe paṇ te vikalpanā gnānī kartā thatā nathī, gnātā ja rahe chhe. ahāhā...! ātmā shuddha chaitanyamay prabhu chhe, shubharāg gney chhe ane gnānī tenā gnātā ja chhe, kartā nathī. tethī jem ātmā svabhāvathī karmabandhanamān nimitta nathī tem gnānī paṇ navā karmabandhanamān nimitta nathī.

ahāhā...! bhagavān ātmā nirañjan nirvikār shuddha chaitanyaghan prabhu chhe. temān sharīr, man, vāṇī, karma, nokarma to nathī; emān shubhāshubhabhāvarūp vikār paṇ nathī. tethī ātmā svabhāvathī karmabandhananun nimitta nathī. ane shuddha chaitanyasvarūp ātmānā svasamvedanapūrvak jene svānubhav thayo chhe te samakitīne navā karmabandhanamān nimitta thāy e rāg thato nathī. alpa rāg je thāy chhe tene (draṣhṭinā joramān) ahīn gaṇavāmān āvyo nathī. parantu agnānīne potānā shuddha chaitanyasvarūpanun bhān nathī tethī te agnānīno rāgabhāv navā bandhanamān nimitta kahevāmān āve chhe.

navān karmano bandh thāy te ātmā karato nathī. karmabandhan thāy e to pudgalanī paryāy chhe ane agnānīnā agnānarūp pariṇām temān nimitta kahevāmān āve chhe. ātma-dravya temān nimitta nathī ane dravyadraṣhṭivant gnānī paṇ temān nimitta nathī. akhaṇḍānand-svarūp bhagavān ātmānun ākarṣhaṇ thavāthī gnānīne bahāranī sarva chījanun ākarṣhaṇ chhūṭī gayun chhe. chaitanyachamatkārane joyā pachhī dharmīne bahār kayāny chamatkār bhāsato nathī. svarganā indrano apār vaibhav ho, dharmī jīvane tenā taraph lakṣha nathī; dharmīne e tuchchha bhāse chhe. viṣhayanī vāsanāno je rāg thāy te dharmīne jher samān bhāse chhe. ahāhā...! hun to atīndriy ānandano kand prabhu paramātmasvarūp chhun evun jene paryāyamān bhān thayun te gnānī navā karmabandhanamān nimitta nathī. navān karma gnānīne bandhātān nathī em ahīn kahe chhe.

aho! shun daivī ṭīkā chhe! jāṇe amr̥utanān jharaṇān jhare chhe! anyatra to āvī ṭīkā nathī paṇ digambaramāny āvī gambhīr ṭīkā bījā shāstramān nathī.

96 mī gāthāmān āvī gayun chhe ke ā sharīr mr̥utak kalevar chhe. amr̥utasāgar prabhu


PDF/HTML Page 1224 of 4199
single page version

ātmā mr̥utak kalevaramān mūrchhāī gayo chhe. ‘‘potāno kevaḷ bodh (-gnān) ḍhaṅkāyel hovāthī ane mr̥utak kalevar (sharīr) vaḍe param amr̥utarūp vignānaghan (pote) mūrchhit thayo hovāthī te prakāranā bhāvano kartā pratibhāse chhe.’’ traṇalokano nāth amr̥utano sāgar andar chhalochhal bharelo chhe. tene bhūlīne mr̥utak kalevaramān mūrchhit thayo chhe evo agnānī jīv potānā shubhāshubh bhāvono kartā pratibhāse chhe. sharīr chhe e to hāḍ-mās-chāmaḍāthī banelun mr̥utak kalevar chhe. jīv nīkaḷ‌yā pachhī mr̥utak em nahi; hamaṇān ja te mr̥utak kalevar chhe. ātmā ā mr̥utak kalevaramān mūrchhāī gayo chhe. tethī sharīr hun chhun, sharīranī kriyā hun karun chhun evun māne chhe. te agnānī jīv agnānanā kāraṇe vikārano kartā thāy chhe. ā agnānīno vikār (puṇyapāpanā bhāv) navā karmabandhanamān nimitta thāy chhe.

keṭalāk kahe chhe ke samanvay karo to badhun ek thaī jāy. are bhāī! ā shuddha tattvanī satya vātano jagatanā bījā koī panth sāthe samanvay thaī shake em nathī. jem netaranī chhālano sūtaranā dorā sāthe samanvay na thāy tem gnān ane agnānano kadīy samanvay na thāy, beno kadīy meḷ na khāy. prabhu! mān ke na mān; satya ā chhe. satya mānyā vinā tāro chhūṭakāro nahi thāy. bhāī! ā tārā hitano mārga chhe; ane rāgathī lābh thāy em mānavun e ahitano mārga chhe, agnān chhe ane temān tane moṭun nukashān chhe.

shāstramān tyān sudhī kahyun chhe ke dayā, dān, hinsā vagere shubh-ashubh bhāvanī je rachanā kare chhe te napunsak chhe. 47 shaktimān ek vīryashaktinun varṇan chhe. tyān kahyun chhe ke potānī vītarāg nirmaḷ pariṇatinī rachanā kare te vīryashakti chhe. shubhāshubh rāganī rachanā kare te vīryashakti nathī. shubhāshubh rāganī rachanā kare e to napunsak chhe. jem napunsakane putranī prāpti thatī nathī tem shubharāganī pariṇatithī nirmaḷ pariṇati pragaṭ thatī nathī. puṇyanī ruchivāḷā jīvo napunsak-hījaḍā jevā chhe kemake teo vītarāg-bhāvarūp dharma pragaṭ karī shaktā nathī. samayasār gāthā 39-43 nī ṭīkāmān temane napunsak kahyā chhe ane puṇya-pāp adhikāranī gāthā 1pa4 mān nāmardra kahyā chhe. sanskr̥itamān je ‘kalīb’ shabda chhe eno artha napunsak thāy chhe.

potānā ānandanā nāthane bhūlīne je puṇya-pariṇāmamān rokāī jāy ane rāganī rachanā kare evā agnānīno rāg navā karmabandhanamān nimitta chhe. gnānī to shuddha pariṇatinī rachanā kare chhe. rāg āve chhe tene gauṇ karīne gnānī nirmaḷ pariṇatine rache chhe. tethī navān karma gnānīne bandhātān nathī. māṭe navā karmabandhanamān gnānī nimitta nathī.

agnānī agnānabhāve pariṇamato hovāthī teno te bhāv nimittabhūt thatān paudgalik karma utpanna thāy chhe. agnānīnā puṇya-pāpanā bhāv navā karmabandhanamān nimitta thāy chhe.


PDF/HTML Page 1225 of 4199
single page version

tethī ‘paudgalik karma ātmāe karyun’ evo nirvikalpa vignānasvabhāvathī bhraṣhṭa, vikalpa-parāyaṇ agnānīono vikalpa chhe; te vikalpa upachār ja chhe, paramārtha nathī.

ātmā rāgarahit nirvikalpa vignānaghanasvabhāvarūp chhe. āvā nijasvabhāvathī agnānī bhraṣhṭa chhe. agnānī vikalpaparāyaṇ eṭale vikalpamān tatpar chhe, svabhāvamān tatpar nathī. vikalpamān tatpar evo agnānī je shubhāshubh vikalpa kare chhe te vikalpa navā karmabandhanamān nimitta thāy chhe. tethī agnānī māne chhe ke hun karmabandhanano upachārathī-vyavahārathī kartā chhun. āvo upachār agnānīne lāgu paḍe chhe. svabhāvane bhūlīne rāgamān tatpar evo agnānī je vikalpa kare chhe te navā karmabandhanamān nimitta chhe tethī ātmāthī karma bandhāṇun em upachārathī kahevāmān āve chhe; te paramārtha nathī.

paranī, jaḍanī avasthā to parathī enāthī thāy chhe. tene koṇ kare? shubhabhāv āve paṇ paranī kriyā te shubhabhāvathī thāy chhe em nathī. ā rathayātrāmān bhagavān birājamān kare ane rathane chalāve ityādi paranī kriyā ātmā karato nathī. bhāī! ā vītarāgano mārga tadna judo chhe. tenun svarūp samaje tene bhav rahe nahi evo ā mārga chhe. ek be bhav rahe e to gnātānun gney chhe. ahīn kahe chhe ke agnānīno rāg navā karmabandhanamān nimitta chhe tethī karma ātmāe bāndhyun evo agnānīono je vikalpa chhe te upachār ja chhe; paramārtha nathī.

* gāthā 10paḥ bhāvārtha uparanun pravachan *

‘kadāchit thatā nimittanaimittikabhāvamān kartākarmabhāv kahevo te upachār chhe.’ kadāchit eṭale agnānapaṇe agnānī jīv vikārano kartā chhe tethī bandhanamān tenā vikārane nimitta kahevāmān āve chhe. te nimittanaimittikabhāvamān kartākarmabhāv kahevo te upachār chhe, agnānī rāgano kartā chhe. te rāg paranī kriyāmān nimitta chhe. tyān agnānī potāne parano kartā māne chhe te upachār chhe. paramārthe ātmā parano kartā chhe ja nahi.

[pravachan nan. 178 * dināṅk 7-9-76]

PDF/HTML Page 1226 of 4199
single page version

कथमिति चेत्–

जोधेहिं कदे जुद्धे राएण कदं ति जंपदे लोगो।
ववहारेण तह कदं णाणावरणादि जीवेण।। १०६ ।।

योधैः कृते युद्धे राज्ञा कृतमिति जल्पते लोकः।
व्यवहारेण तथा कृतं ज्ञानावरणादि जीवेन।। १०६ ।।

have, e upachār kaī rīte chhe te draṣhṭāntathī kahe chheḥ-

yoddhā kare jyān yuddha tyān e nr̥upakaryun loko kahe,
em ja karyān vyavahārathī gnānāvaraṇ ādi jīve. 106.

gāthārthaḥ– [योधः] yoddhāo vaḍe [युद्ध कृते] yuddha karavāmān āvatān, ‘[राज्ञा कृतम्] rājāe yuddha karyun’ [इति] em [लोकः] lok [जल्पते] (vyavahārathī) kahe chhe [तथा] tevī rīte [ज्ञानावरणादि] gnānāvaraṇādi karma [जीवेन कृतं] jīve karyun’ [व्यवहारेण] em vyavahārathī kahevāy chhe.

ṭīkāḥ– jem yuddhapariṇāme pote pariṇamatā evā yoddhāo vaḍe yuddha karavāmān āvatān, yuddhapariṇāme pote nahi pariṇamatā evā rājā viṣhe ‘rājāe yuddha karyun’ evo upachār chhe, paramārtha nathī; tem gnānāvaraṇādikarmapariṇāme pote pariṇamatā evā pudgaladravya vaḍe gnānāvaraṇādi karma karavāmān āvatān, gnānāvaraṇādikarmapariṇāme pote nahi pariṇamatā evā ātmā viṣhe ‘ātmāe gnānāvaraṇādi karma karyun’ evo upachār chhe, paramārtha nathī.

bhāvārthaḥ– yoddhāoe yuddha karyun hovā chhatān ‘rājāe yuddha karyun’ em upachārathī kahevāy chhe tem pudgaladravye gnānāvaraṇādi karma karyun hovā chhatān ‘jīve karma karyun’ em upachārathī kahevāy chhe.

* * *
samayasār gāthā 106ḥ mathāḷun

have, e upachār kaī rīte chhe te draṣhṭāntathī kahe chheḥ-

* gāthā 106ḥ ṭīkā uparanun pravachan *

‘jem yuddhapariṇāme pote pariṇamatā evā yoddhāo vaḍe yuddha karavāmān āvatān,


PDF/HTML Page 1227 of 4199
single page version

yuddhapariṇāme pote nahi pariṇamatā evā rājā viṣhe ‘‘rājāe yuddha karyun’’ evo upachār chhe, paramārtha nathī;...’

ek dravya bījā dravyanī paryāyane karī shaktun nathī e vāt siddha kare chhe. māṭīmay ghaḍārūpī kārya māṭī kare chhe, kumbhār tene karato nathī. tem ātmā rāg-dveṣh, puṇya-pāpanā bhāv kare tyāre je karma bandhāy te jīvanā bhāvathī bandhātā nathī. jaḍakarmanī avasthā jaḍ paramāṇu dravyathī thaī chhe ane temān jīvanā vikārī bhāv nimitta kahevāmān āve chhe.

plāsṭīkanā kārakhānāmān je māl taiyār thāy te kriyā paramāṇuothī thāy chhe. ekek paramāṇu pote potāthī svatantrapaṇe pariṇame chhe. te kriyāne anya paramāṇu ke ātmā kare em banatun nathī. te kriyānā kāḷamān jīv potānā vikārī pariṇāmane kare chhe, paṇ jaḍanī kriyā je thāy tene ātmā karato nathī. jeṭalā pramāṇamān jīv rāgadveṣhādi bhāv kare teṭalā pramāṇamān navun karma bandhāy chhe chhatān je karma bandhāy chhe te kriyāno ātmā kartā nathī. potānā rāgadveṣhādi vikārī bhāvano te agnānī jīv kartā ho, paṇ paranā kāryano te jīv kartā nathī.

dharmī jīv to em jāṇe chhe ke-hun to shuddha chaitanyasvarūp chhun jevun siddha paramātmānun svarūp chhe tevun ja mārun shuddha chaitanyasvarūp chhe. ahāhā...! ‘siddha samān sadā pad mero’-āvī shuddha svarūpanī draṣhṭi thavāthī gnānīne pañchaparameṣhṭhīnī bhaktino je rāg āve chhe te rāgano te kartā thato nathī. bhagavānanī bhaktino rāg te anarthanun kāraṇ chhe em te jāṇe chhe. pañchāstikāy gāthā 168mān kahyun chhe ke-‘‘ā, rāgalav-mūlak doṣh paramparānun nirūpaṇ chhe. (arthāt alpa rāg jenun mūḷ chhe evī doṣhonī santatinun ahīn kathan chhe.) ahīn (ā lokamān) kharekhar arhantādi pratyenī bhakti paṇ rāgapariṇati vinā hotī nathī. rāgādipariṇati hotān, ātmā buddhiprasār vināno (chittanā bhramaṇathī rahit) potāne koīpaṇ rīte rākhī shakato nathī; ane buddhiprasār hotān (-chittanun bhramaṇ hotān) shubh vā ashubh karmano nirodh hoto nathī. māṭe, ā anarthasantatinun mūḷ rāgarūp kaleshano vilās ja chhe.’’

shubharāg karatān karatān mokṣha thāy, paramparā mokṣha thāy e vāt chhe ja nahi. rāg to vikār chhe, āsrav chhe, jher chhe. munivarone pañchamahāvratano shubharāg āve chhe paṇ te shubharāg anarthanun mūḷ chhe em teo jāṇe chhe. vaḷī tyān pañchāstikāy gāthā 170mān kahyun chhe ke-‘‘ā, rāgarūp kaleshano niḥsheṣh nāsh karavā yogya hovānun nirūpaṇ chhe.’’ matalab ke rāg rākhavā lāyak nathī paṇ sampūrṇapaṇe, jarāy bākī na rahe evo nāsh karavā yogya chhe.

prashnaḥ– to pañchāstikāy gāthā 170nī ṭīkāmān arhantanī bhakti ādi shubh-rāgane paramparā mokṣhano hetu kahyo chhe ne?


PDF/HTML Page 1228 of 4199
single page version

uttaraḥ– hā, tyān kahyun chhe ke-‘‘ahīn, arhantādinī bhaktirūp parasamayapravr̥uttimān sākṣhāt mokṣhahetupaṇāno abhāv hovā chhatān paramparāe mokṣhahetupaṇāno sadbhāv darshāvyo chhe.’’ bhāī! ā je kathan chhe te āropathī karavāmān āvyun chhe em samajavun. āvo kathañchit mokṣhahetutvano ārop paṇ gnānīne ja vartatā bhakti ādirūp shubhabhāvomān karī shakāy chhe. agnānīne to shuddhino anshamātra paṇ pariṇamanamān nahi hovāthī yathārtha mokṣhahetu bīlakul pragaṭayo ja nathī, vidyamān ja nathī. to pachhī tenā bhakti ādirūp shubhabhāvomān ārop kono karavo? gnānīne puṇyabhāvathī devalokādi je maḷe te kalesh chhe, dāh chhe; te kāī sukh nathī. teno jyāre te abhāv karashe tyāre paramasukhasvarūp mokṣha pāmashe.

jem halavo, sākar, ghī ane āṭāmānthī bane chhe tem mokṣhapadanī prāpti shuddha gnān- darshan-chāritrathī thāy chhe. pūrṇānandano nāth chaitanyasvarūp bhagavān ātmānī draṣhṭi thavī te samyagdarshan chhe, shuddha ātmatattvane sparshīne je gnān thāy te samyaggnān chhe, svarūpamān nimagna thaīne temān ja līn rahevun, atīndriy ānandanun bhojan karavun te chāritra chhe. ā mokṣhano mārga chhe.

sogānījī sau pratham āvyā tyāre āṭalun ja kahelun ke paralakṣhe je vikalpa uṭhe chhe tenāthī andar bhagavān bhinna chhe. ā vāt sāmbhaḷīne temane andar sva taraph ḍhaḷī javānī dhūn chaḍhī gaī. samitinā oraḍāmān uṇḍun manthan ane dhyān karatān temane samyagdarshan pragaṭ thaī gayun. teo alpa bhavamān mokṣha jashe. teoe dravyadraṣhṭi prakāshamān lakhyun chhe ke-shubharāg āve chhe te dhadhakatī bhaṭhṭhī samān bhāse chhe. ahāhā...! nirmaḷānandasvarūp pote chhe evun jene bhān thayun tene bhakti ādinā shubhabhāvano rāg kaṣhṭarūp lāge chhe. jem sākaranā svād sāme aphīṇano svād kaḍavo lāge chhe tem anubhav thatān atīndriy ānandano svād jene āvyo tene shubharāgano svād kaḍavo lāge chhe. je bhāvathī tīrthaṅkaragotra bandhāy te shubhabhāv dharmīne kalesharūp, duḥkharūp bhāse chhe.

agnānīnā shubhabhāv anarthanun kāraṇ chhe; te paramparā mokṣhanun kāraṇ nathī. samyagdraṣhṭinā shubhabhāvane upachārathī mokṣhanun paramparā kāraṇ kahevāy chhe, kemake rāganā phaḷamān te svarganā kalesh bhogavī, manuṣhyagatimān āvī svarūpamān ṭharavāno ugra puruṣhārtha karīne mokṣhapad pāmashe. ā pramāṇe dharmī jīvanā shubharāgane mokṣhano paramparā hetu upachārathī ja kahevāmān āve chhe.

ahīn kahe chhe ke-yuddhanā pariṇāme yoddhā pariṇame chhe; rājā yuddhanā pariṇāme pariṇamato nathī. rājā to ādesh daī ekakor beṭho chhe. ādeshanā nimitte yuddhanā bhāve pariṇamelā yoddhāo yuddha kare chhe. rājā yuddhamān joḍāto nathī. evā rājā viṣhe ‘‘rājāe yuddha karyun’’ evo upachār chhe, paramārtha nathī. have kahe chhe-‘tem gnānāvaraṇādikarmapariṇāme


PDF/HTML Page 1229 of 4199
single page version

pote pariṇamatā evā pudgaladravya vaḍe gnānāvaraṇādi karma karavāmān āvatān, gnānāvaraṇādi- karmapariṇāme pote nahi pariṇamatā evā ātmā viṣhe ‘‘ātmāe gnānāvaraṇādi karma karyun’’ evo upachār chhe, paramārtha nathī.’

pudgaladravya pote gnānāvaraṇādi karmarūpe pariṇame chhe, agnānī jīv gnānāvaraṇādi karmarūpe pariṇamato nathī. agnānī jīv to agnānabhāve potānā rāgadveṣhādi pariṇāmane karato ekakor chhe. te rāgadveṣhādinā nimitte pudgaladravya svayam karmarūpe pariṇamī jāy chhe. temān, agnānī jīvanun kāī kartavya nathī. badhī vastu svatantra judī chhe. rajakaṇo svatantra chīj chhe. rajakaṇo svayam gnānāvaraṇādirūpe pariṇamī jāy chhe. temān agnānī jīv kāī karato nathī. chhatān ātmāe karma karyun em kahevun te upachār chhe, ārop chhe; paramārtha nathī. ātmā jaḍakarmanī avasthāno kartā nathī to te bījāno uddhār kare ane deshanī sevā kare ityādi vāt kayān rahī? samājanān, deshanān ke bījān bahār je paradravyanān kārya thāy teno ātmā kartā nathī.

bhagavān! tāro to chaitanyadesh chhe. temān gnān ādi anant guṇathī bharelo kimmatī māl chhe. shrīmade kahyun chhe ke-

ham paradeshī paṅkhī sādhu, ārya desh ke nāhi re

ahāhā...! gnānī kahe chhe ke ā hindustān ane saurāṣhṭra te amāro desh nathī. amāro desh to gnān ane ānandasvarūp chhe. āvā potānā deshane oḷakhī temān ja sthir thaīne vasavun-rahevun te samyagdarshan ane dharma chhe, te mokṣhamārga ane mokṣhapadarūp chhe.

* gāthā 106ḥ bhāvārtha uparanun pravachan *

‘yoddhāoe yuddha karyun hovā chhatān ‘‘rājāe yuddha karyun’’ em upachārathī kahevāy chhe tem pudgaladravye gnānāvaraṇādi karma karyun hovā chhatān ‘‘jīve karma karyun em upachārathī kahevāy chhe.’

pudgaladravya pote gnānāvaraṇādi karmarūpe pariṇame chhe. ātmā jaḍakarmapaṇe pariṇamato nathī. ātmāe jaḍakarma karyun em upachārathī kahevāy chhe. jaḍakarmanī je prakr̥iti bandhāy te pudgalathī bandhāy chhe, teno ātmā kartā nathī. to pachhī vepār, udyog vagere je bahāranī paradravyanī kriyā thāy tene ātmā kare e vāt ja kayān rahī? parapariṇatine koṇ kare? agnānabhāve je vikārī bhāv thāy te emān nimitta chhe. tethī ātmāe jaḍakarma karyun em kahevun te upachār chhe, paramārtha nathī.

sanyogadraṣhṭivāḷāne ā vāt besavī mahā kaṭhaṇ chhe. paranān kārya jīv kare em mānavun e be dravyonī ekatābuddhi chhe. teṇe be dravyonī bhinnatā mānī nathī. be dravyo


PDF/HTML Page 1230 of 4199
single page version

vachche atyant abhāv chhe ane ek paramāṇunī paryāy ane bījā paramāṇunī paryāy vachche anyonya abhāv chhe. sanyogīdraṣhṭivāḷāne badhun ek bhāse chhe. paṇ bhāī! abhāv shun kare? jaḍakarma bandhāy te te paryāyanī janmakṣhaṇ chhe. jaḍakarmanī paryāy svatantra paramāṇuthī thaī chhe; rāganā pariṇāmathī karmanī paryāy thaī chhe em chhe ja nahi.

ātmā paranun kārya karī shakato nathī; ātmā jaḍakarma bāndhato nathī, jaḍakarmane chhoḍato nathī. parane ātmā shun kare? na ja kare. bhāī! āvī sūkṣhma tattvadraṣhṭi thayā vinā dharma thavo sulabh nathī. bhedagnān karavun e ja sācho upāy chhe.

[pravachan nan. 179 * dināṅk 8-9-76]

PDF/HTML Page 1231 of 4199
single page version

अत एतत्स्थितम्–

उप्पादेदि करेदि य बंधदि परिणामएदि गिण्हदि य।
आदा पोग्गलदव्वं ववहारणयस्स वत्तव्वं।। १०७ ।।
उत्पादयति करोति च बध्नाति परिणामयति गृह्णाति च।
आत्मा पुद्गलद्रव्यं व्यवहारनयस्य वक्तव्यम्।। १०७ ।।

have kahe chhe ke uparanā hetuthī ām ṭharyunḥ-

upajāvato, praṇamāvato, grahato, ane bāndhe, kare
pudgaladaravane ātamā–vyavahāranayavaktavya chhe. 107.

gāthārthaḥ– [आत्मा] ātmā [पुद्गलद्रव्यम्] pudgaladravyane [उत्पादयति] upajāve chhe, [करोति च] kare chhe, [बध्नाति] bāndhe chhe, [परिणामयति] pariṇamāve chhe [च] ane [गृह्णाति] grahaṇ kare chhe-e [व्यवहारनयस्य] vyavahāranayanun [वक्तव्यम्] kathan chhe.

ṭīkāḥ– ā ātmā kharekhar, vyāpyavyāpakabhāvanā abhāvane līdhe, prāpya, vikārya ane nirvartya-evā pudgaladravyātmak (-pudgaladravyasvarūp) karmane grahato nathī, pariṇamāvato nathī, upajāvato nathī, karato nathī, bāndhato nathī; ane vyāpya- vyāpakabhāvano abhāv hovā chhatān paṇ, “prāpya, vikārya ane nirvartya-evā pudgal- dravyātmak karmane ātmā grahe chhe, pariṇamāve chhe, upajāve chhe, kare chhe ane bāndhe chhe” evo je vikalpa te kharekhar upachār chhe.

bhāvārthaḥ– vyāpyavyāpakabhāv vinā kartākarmapaṇun kahevun te upachār chhe; māṭe ātmā pudgaladravyane grahe chhe, pariṇamāve chhe, upajāve chhe, ityādi kahevun te upachār chhe.

* * *
samayasār gāthāḥ 107 mathāḷun

have kahe chhe ke uparanā hetuthī ām ṭharyunḥ-

* gāthā 107ḥ ṭīkā uparanun pravachan *

‘ā ātmā kharekhar, vyāpyavyāpakabhāvanā abhāvane līdhe, prāpya, vikārya ane nirvartya-evā pudgaladravyātmak (-pudgaladravyasvarūp) karmane grahato nathī, pariṇamāvato nathī, upajāvato nathī, karato nathī, bāndhato nathī;....’


PDF/HTML Page 1232 of 4199
single page version

jem yoddhā yuddha laḍe tyān em kahevun ke rājā yuddha laḍe chhe-e upachārakathan chhe tem je karmanun bandhan thāy chhe te tenī paryāyanī yogyatāthī potāthī thāy chhe tene em kahevun ke ātmā karma bāndhe chhe te upachāranun, vyavahāranun kathan chhe.

je karma bandhāy chhe te vyāpya ane ātmā teno vyāpak evā bhāvano abhāv chhe. jaḍ karma bandhāy chhe te vyāpya ane paramāṇu temān vyāpak chhe. jaḍ karmanī paryāyano kartā jaḍ paramāṇu chhe. ātmāne te paryāy sāthe vyāpyavyāpakabhāvano abhāv chhe. māṭe ātmā jaḍ karmano kartā nathī, ane jaḍ karma ātmānun kārya nathī. jīvanā jevā vikārī bhāv hoy tene anusār ja karmaprakr̥utti bandhāy chhe chhatān je karmabandhananī paryāy thāy chhe te tenā potānā kāraṇe thāy chhe; jīvanā vikārī bhāvanā kāraṇe te paryāy thatī nathī.

jeṭalun yoganun kampan ane kaṣhāyabhāv hoy teṭalo tyān sāme jaḍ karmamān prakr̥utti-bandh, pradeshabandh, sthitibandh ane anubhāgabandh thāy chhe. yogane laīne prakr̥iti ane pradeshabandh thāy ane kaṣhāyane laīne sthiti ane anubhāgabandh thāy em je shāstramān āve chhe te nimittanun kathan chhe. ahīn kahe chhe ke karmabandhanī je avasthā thāy te vyāpya eṭale kārya ane ātmā teno vyāpak eṭale kartā evā vyāpyavyāpakabhāvano abhāv chhe. karmabandhanī avasthā te pariṇām ane ātmā pariṇāmī-evā pariṇām-pariṇāmībhāvano abhāv chhe. je chār prakāre bandh thāy te pudgalaparamāṇunī paryāy chhe ane paramāṇu temān vyāpak chhe. māṭe karmabandhananī paryāyano kartā pudgalaparamāṇu chhe, paṇ ātmā teno kartā ane te karmabandh ātmānun kārya em chhe nahi.

vītarāgano mārga bahu sūkṣhma chhe, bhāī! ruchi-laganīthī abhyās kare to pakaḍāy em chhe. ātmā jaḍakarma kare ane ātmā jaḍakarma bhogave-e vāt khoṭī chhe em ahīn kahe chhe. jaḍakarma je bandhāy te pudgalathī potāthī bandhāy chhe. prakr̥iti eṭale svabhāv, pradesh eṭale paramāṇunī saṅkhyā-te banne jaḍakarmanī avasthā potānā kāraṇe paramāṇuthī thāy chhe. tevī ja rīte sthiti eṭale tenī mudat ane anubhāg eṭale phaḷadānashakti-te kārya paṇ jaḍ paramāṇuthī potānā kāraṇe thāy chhe. ātmāne tenī sāthe vyāpya-vyāpakabhāvano abhāv chhe. paramāṇunī karmabandharūp paryāy vyāpya ane ātmā teno vyāpak em nathī. māṭe ātmā karmabandhananī paryāyano kartā nathī. ane te paryāy ātmānun kārya nathī.

loko bichārā bahāranā vepāradhandhānī pāpanī pravr̥uttimān guñchāī gayā chhe. majuranī jem rātadivas kaṣhāyanī majurī-veṭh karīne kāḷ gumāve chhe. paṇ bhāī! e to chār-gatimān rakhaḍapaṭṭīnī majurī chhe. phurasad laīne ā tattva nahi samaje to tārun kalyāṇ nahi thāy bhāī!

vyavahār to bolavā māṭe chhe, kalpanāmātra chhe. laukik vyavahār badhoy jūṭho chhe.


PDF/HTML Page 1233 of 4199
single page version

ātmāne jaḍakarma sāthe pariṇāmī-pariṇām sambandh nathī, kartākarmasambandh nathī. jaḍakarmanī paryāyano ātmā kartā nathī to bahāranān je vepārādi kām thāy-jem ke māl līdho-dīdho, paisā līdhā- dīdhā ityādi-teno kartā ātmā kem hoy? traṇakāḷamān nathī. bahāranā padārthonī kriyā te vyāpya ane ātmā teno vyāpak em chhe nahi. are bhāī! vishvano pratyek padārtha svatantra chhe. potapotānā pariṇāmano te te dravya kartā chhe; bījo teno kartā thāy em traṇakāḷamān banatun nathī. kumbhār ghaṭarūpī kāryano kartā nathī tem ātmā jaḍakarmanī paryāyano kartā nathī.

jaḍakarmano bandh thāy tenā chār prakār chhe; paramāṇunī saṅkhyā tenun nām pradeshabandh, teno svabhāv te prakr̥iti bandh, amuk kāḷanī mudat paḍe te sthitibandh, ane phaḷadānashakti te anubhāgabandh. ā chārey avasthānā te te paramāṇu kartā chhe, ātmā teno kartā nathī. chārey prakāre je karmabandhananī avasthā thāy te paramāṇunun prāpya karma chhe. te karmabandhanī avasthāne te samaye paramāṇu pahoñchī vaḷe chhe, tene bījo (jīv) pahoñchato nathī. māṭe te paramāṇunun prāpya karma chhe.

ā roṭalī thaī te kārya chhe. te paramāṇunun prāpya karma chhe. roṭalīnā paramāṇu te niyat paryāyane pahoñchīne prāpta kare chhe, rasoī karanārī bāī tene pahoñchīne prāpta karatī nathī. bāīe roṭalī karī e to bolavāmātra kathan chhe, vastusvarūp nathī. tem jaḍakarma je samaye bandhāy te bandhanī avasthā te karmanā paramāṇunun prāpya karma chhe. tene te paramāṇu prāpta kare chhe, ātmā tene prāpta karato nathī.

ā paramāgam mandiranī rachanā thaī te kārya chhe. te pudgal paramāṇunun prāpya karma chhe. mandir sthit pudgaladravyanā paramāṇuoe te niyat paryāyane pahoñchīne prāpta karī chhe. kārīgar ke anya koīe te avasthāne pahoñchīne prāpta karī nathī. tethī mandiranī rachanā te pudgalaparamāṇunun kārya chhe, anya koīnun te kārya nathī. ā lādīnā patharā ūñchā, nīchā thayā ane goṭhavāī gayā e badhun jaḍanun pudgalanun kārya chhe. pudgaladravya tene pahoñchī vaḷ‌yun chhe māṭe te pudgalanun prāpya karma chhe; te ātmānun kārya nathī. gajab vāt chhe!

prāpya, vikārya ane nirvartya karmanī vāt samayasāranī gāthā 76, 77, 78 ane 79 mān āvī gaī chhe. te vāt ahīn ā 107 mī gāthāmān karī chhe. pravachanasār gāthā par mān paṇ ā shabda āve chhe.

ā akṣhar ‘om vītarāgāy namaḥ’ lakhāy te kārya chhe. te paramāṇunun prāpya karma chhe. paramāṇumān te samaye te akṣharo lakhavārūp kārya thavā yogya chhe te thāy chhe ane tene te te paramāṇu prāpta kare chhe tethī tene prāpya karma kahe chhe. vaḷī paramāṇunī pūrvanī


PDF/HTML Page 1234 of 4199
single page version

avasthā badalīne te kārya thāy chhe māṭe tene vikārya karma kahe chhe. ane navīn paryāyarūpe ūpaje chhe māṭe tene nirvartya karma kahe chhe. dravyamān je dhruvapaṇe (svakāḷ niyat) paryāy chhe tene prāpta karī māṭe te prāpya, pūrva avasthā badalīne thaī māṭe vikārya ane navī ūpajī māṭe nirvartya-em traṇe ek ja samayanī paryāyanā bhed chhe. teno kartā te te pudgalaparamāṇu chhe; jīv teno kartā nathī.

juo, sāmā jīvanun āyu ane tenā sharīranī je avasthā chhe te paramāṇunun prāpya chhe, teno kartā te paramāṇu chhe. tyān bījo koī kahe ke men enī dayā pāḷī to te mithyādraṣhṭi chhe. vītarāg jineshvaradevano mārga bahu judī jātano chhe bhāī! āvī vāt jagatamān bīje kayāny nathī.

prāpya, vikārya ane nirvartya-e traṇey ek samayanī paryāyanā bhed chhe. te vastunī paripūrṇa svatantratā jāher kare chhe. pudgaladravyātmak karma je bandhāy tene ātmā grahato nathī. jogane laīne karmaparamāṇune grahe chhe em kahevun e to nimittanun kathan chhe, upachār chhe. te vāstavik kathan nathī. mohanīy karmamān utkr̥uṣhṭa 70 koḍākoḍī sāgaro-pamanī sthiti paḍe chhe ane jaghanya antarmuhūrtanī sthiti paḍe chhe te te paryāyanī potānī yogyatāthī chhe. te paryāyano kartā karmanā paramāṇu chhe. ahīn jīvane kaṣhāy thayo māṭe tyān sthitibandh thayo em chhe nahi. tevī rīte karmano anubhāg bandh thāy, phaḷadānashaktino bandh paḍe te tenī yogyatāthī thāy chhe. te pudgaladravyanun prāpya karma chhe. karmabandhanī avasthāne pudgaladravya grahe chhe, ātmā grahato nathī. are bhāī! karmanī sāthe tadna najīkano nimittanaimittik sambandh chhe chhatān teno ātmā kartā nathī to pachhī bījān bahāranān hālavun, chālavun, khāvun, pīvun, bolavun ityādi kārya thāy teno ātmā kartā thāy em kem bane? traṇakāḷamān na bane.

ā āṅgaḷī hale te āṅgaḷīnā paramāṇunun prāpya, vikārya ane nirvartya karma chhe. ātmā āṅgaḷīne halāvī shake nahi. ahīn kahe chhe ke jaḍ karmabandhananī avasthā thāy te pudgaladravyanun prāpya, vikārya ane nirvartya karma chhe, jīv teno kartā nathī. jaḍ ane ātmāne vyāpyavyāpakabhāvano abhāv hovāthī ātmā jaḍ karmane grahato nathī, pariṇamāvato nathī, ūpajāvato nathī, karato nathī, bāndhato nathī. have kahe chhe ke-

‘ane vyāpyavyāpakabhāvano abhāv hovā chhatān paṇ, ‘‘prāpya, vikārya ane nirvartya - evā pudgaladravyātmak karmane ātmā grahe chhe, pariṇamāve chhe, upajāve chhe, kare chhe ane bāndhe chhe’’ evo je vikalpa te kharekhar upachār chhe.’


PDF/HTML Page 1235 of 4199
single page version

ā māṭīmay ghaḍo chhe te kārya chhe. te māṭīnun kārya chhe. māṭī temān vyāpak thaīne rahelī chhe tethī māṭī teno kartā chhe. ghaḍo te kumbhāranun vyāpya karma nathī. kumbhār ghaḍāmān vyāpak thaīne, prasarīne rahelo nathī. ghaḍānī avasthāne ane kumbhārane vyāpyavyāpakabhāvano abhāv chhe. māṭe ghaḍārūp kāryano kumbhār kartā nathī. ghaḍo māṭīmānthī potānī avasthārūpe thāy chhe ane kumbhār temān nimittamātra chhe. tethī kumbhāre ghaḍo karyo em upachārathī kahevāy chhe. vāstavamān kumbhāre ghaḍo karyo nathī.

par padārthanān je kārya thāy te tenāthī thāy chhe. chhatān nimitta dekhīne bījāe te kārya karyun em kahevun te vyavahāranun kathan chhe, upachārakathan chhe; te vāstavik kathan nathī. agnānī jīvano je vikalpa chhe ke paranān kām hun karun chhun te vikalpa upachār chhe. gnānīne to potānā gnātādraṣhṭā svabhāvanun bhān chhe. tethī tenā pariṇām bandhamān nimitta nathī. kharekhar to gnānīne bandh nathī. dharmīne vītarāg pariṇām hoy chhe. tethī tene karmanun bandhan thāy ane temān tenā pariṇām nimitta thāy evun banatun nathī.

dharmī jīvane potānā shuddha gnāyakasvarūpanun bhān thayelun chhe. te jāṇe chhe ke hun to shuddha chaitanyamay akhaṇḍ abhed ekarūp ātmā chhun. te kāḷe je rāg thāy ane jaḍ karmanī prakr̥iti bandhāy te tenā gnānamān nimitta chhe. gnān to svaparane jāṇatun thakun potānā upādānathī thayun chhe temān rāg ane karmanī avasthā nimitta kahevāmān āve chhe. karmanā prakr̥iti ane pradeshabandhamān gnānī nimitta chhe em chhe nahi.

agnānī jog ane rāgano kartā chhe. te agnānīnā jog ane rāg je karmabandh thāy emān nimitta chhe. chhatān jo em kahyun hoy ke jog ane rāgathī karmabandh thāy chhe to te vyavahāranun upachārakathan chhe; te paramārthakathan nathī. upachārano artha vyavahār kalpanā chhe. parano kartā nathī chhatān kahevun te upachār chhe.

vishvano pratyek padārtha svatantra chhe. pratisamay padārthanī je avasthā thāy te tenā kāḷe tenāthī thāy chhe. te kārya thavānī te janmakṣhaṇ chhe. padārthanī te paryāyane koī anya kare te vāt tadna khoṭī chhe. pudgaladravyasvarūp karmabandhanī je samaye je paryāy thāy te tenāthī potāthī thāy chhe ane te tenī janmakṣhaṇ chhe. paramāṇumān te paryāy utpanna thavāno svakāḷ chhe tethī tyān te karmabandhanī paryāy utpanna thāy chhe. ātmā te karmabandhanī paryāyane grahato ke upajāvato nathī. jīve rāg karyo māṭe te karmabandharūp kārya thayun chhe em nathī. rāg to nimittamātra chhe. rāgathī karmabandhan thayun vā ātmāe karmabandhan karyun em kahevun te upachār chhe.


PDF/HTML Page 1236 of 4199
single page version

* gāthā 107ḥ bhāvārtha uparanun pravachan *

‘vyāpyavyāpakabhāv vinā kartākarmapaṇun kahevun te upachār chhe; māṭe ātmā pudgal-dravyane grahe chhe, pariṇamāve chhe, upajāve chhe, ityādi kahevun te upachār chhe.’

vyāpyavyāpakabhāv vinā kartākarmabhāv hoto nathī. chhatān tyān kartākarma kahevāmān āve te upachār chhe. ātmā jaḍane grahe, pariṇamāve, upajāve-em kahevun te upachārakathan chhe, vāstavik nathī.

[pravachan nan. 208 (19 mī vāranun) * dināṅk 1-3-79]

PDF/HTML Page 1237 of 4199
single page version

कथमिति चेत्–

जह राया ववहारा दोसगुणुप्पादगो त्ति आलविदो।
तह जीवो ववहारा दव्वगुणुप्पादगो भणिदो।। १०८ ।।
यथा राजा व्यवहारात् दोषगुणोत्पादक इत्यालपितः।
तथा जीवो व्यवहारत् द्रव्यगुणोत्पादको भणितः।। १०८ ।।

have pūchhe chhe ke e upachār kaī rīte chhe? teno uttar draṣhṭāntathī kahe chheḥ-

guṇadoṣhautpādak kahyo jyam bhūpane vyavahārathī,
tyam dravyaguṇautpannakartā jīv kahyo vyavahārathī. 108.

gāthārthaḥ– [यथा] jem [राजा] rājāne [दोषगुणोत्पादकः इति] prajānā doṣh ane guṇano utpanna karanār [व्यवहारात्] vyavahārathī [आलपितः] kahyo chhe, [तथा] tem [जीवः] jīvane [द्रव्यगुणोत्पादकः] pudgaladravyanā dravya-guṇano utpanna karanār [व्यवहारात्] vyavahārathī [भणितः] kahyo chhe.

ṭīkāḥ– jem prajānā guṇadoṣhone ane prajāne vyāpyavyāpakabhāv hovāne līdhe sva- bhāvathī ja (prajānā potānā bhāvathī ja) te guṇadoṣhonī utpatti thatān-joke te guṇadoṣhone ane rājāne vyāpyavyāpakabhāvano abhāv chhe topaṇ-‘temano utpādak rājā chhe’ evo upachār karavāmān āve chhe; tevī rīte pudgaladravyanā guṇadoṣhone ane pudgaladravyane vyāpyavyāpakabhāv hovāne līdhe sva-bhāvathī ja (pudgaladravyanā potānā bhāvathī ja) te guṇadoṣhonī utpatti thatān-joke te guṇadoṣhone ane jīvane vyāpya- vyāpakabhāvano abhāv chhe topaṇ-‘temano utpādak jīv chhe’ evo upachār karavāmān āve chhe.

bhāvārthaḥ– jagatamān kahevāy chhe ke jevo rājā tevī prajā. ām kahīne prajānā guṇadoṣhano utpanna karanār rājāne kahevāmān āve chhe. evī ja rīte pudgaladravyanā guṇadoṣhano utpanna karanār jīvane kahevāmān āve chhe. paramārthadraṣhṭie jotān e satya nathī, upachār chhe.

* * *
samayasār gāthā 108ḥ mathāḷun

‘have pūchhe chhe ke e upachār kaī rīte chhe? teno uttar draṣhṭāntathī kahe chheḥ-


PDF/HTML Page 1238 of 4199
single page version

* gāthā 108ḥ ṭīkā uparanun pravachan *

‘jem prajānā guṇadoṣhone ane prajāne vyāpyavyāpakabhāv hovāne līdhe svabhāvathī ja (prajānā potānā bhāvathī ja) te guṇadoṣhonī utpatti thatān-joke te guṇadoṣhone ane rājāne vyāpyavyāpakabhāvano abhāv chhe topaṇ-‘‘temano utpādak rājā chhe’’ evo upachār karavāmān āve chhe;....’

lokamān kahevāy chhe ke ‘jevo rājā tevī prajā.’ ā to kathanamātra chhe, nimittanun kathan chhe. bākī rājānī paryāy rājāmān ane prajānī paryāy prajāmān chhe. prajānā guṇadoṣh ane prajāne vyāpyavyāpakabhāv chhe. parantu prajānā guṇadoṣh ane rājāne vyāpyavyāpakabhāvano abhāv chhe. rājānā kāraṇe kāī prajā guṇ ke doṣh karatī nathī. rājā potānā duṣhṭa pariṇāmathī narakagatimān jāy, ane prajā potānā guṇathī mokṣhapad pāme. bhāī! darek dravya svatantra chhe. rājā tevī prajā e to vyavahār karyo chhe, bākī e kāī vāstavikatā nathī.

prajānā potānā bhāvathī potānā guṇadoṣhanī utpatti thāy chhe. prajānā guṇadoṣhane rājā utpanna kare chhe vā rājānā kāraṇe prajāmān guṇadoṣh utpanna thāy chhe em nathī, kemake prajānā guṇadoṣh vyāpya ane eno rājā vyāpak-evo vyāpyavyāpakabhāvano abhāv chhe. ām chhe chhatān prajānā guṇadoṣhano utpādak rājā chhe evo upachār karavāmān āve chhe. ‘bāp evā beṭā’ e paṇ nimittanun upachārakathan chhe. bāp hoy te narke jāy ane dīkaro mokṣha jāy. tīvra mānādi kaṣhāy karīne bāp ḍhoragatimān jāy ane mandarāganā pariṇāmathī yukta dīkaro marīne svarge jāy, vā manuṣhya thāy. ‘bāp evā beṭā’ e kayān niyam rahyo? e to mātra upachārakathan chhe.

ā strīne lokamān ardhāṅganā nathī kahetā? em ke mārun aḍadhun aṅg ane strīnun aḍadhun aṅg em be maḷīne ek chhīe. dhūḷey ek nathī, sāmbhaḷane. strī marīne svarge jāy ane pati duṣhṭabhāvathī marīne narke jāy; kayān ekapaṇun rahyun? are! jīv parane potānun mānī mānīne anantakāḷathī marī rahyo chhe-rajhaḷī rahyo chhe! vāstavamān koī koīnun kāī karatun nathī. paradravyanī paryāyane jīv kare chhe em kahevun te upachārakathan chhe.

have kahe chhe-‘tevī rīte pudgaladravyanā guṇadoṣhone ane pudgaladravyane vyāpya-vyāpakabhāv hovāne līdhe sva-bhāvathī ja (pudgaladravyanā potānā bhāvathī ja) te guṇadoṣhonī utpatti thatān-joke te guṇadoṣhone ane jīvane vyāpyavyāpakabhāvano abhāv chhe topaṇ-‘‘temano utpādak jīv chhe’’ evo upachār karavāmān āve chhe.’

sva-bhāvathī ja eṭale ke pudgaladravyanā potānā bhāvathī ja jaḍ karma bandhāy chhe. karmanī prakr̥itinā guṇadoṣhane ane ātmānā vikārī bhāvane nimittanaimittikasambandh chhe, paṇ


PDF/HTML Page 1239 of 4199
single page version

ātmā teno kartā nathī. agnānī jog ane rāgano kartā chhe. tenā te pariṇām jaḍ karmanī paryāyane nimitta kahevāmān āve chhe, paṇ te pariṇām jaḍ karmanā kartā nathī.

koī samakitī vepārī hoy ane dukānanā thaḍe beṭho hoy. tyān mālanī je levaḍ-devaḍanī kriyā thatī hoy teno te gnātā-jāṇanār chhe, kartā nathī. gnānīnā gnānamān te padārthanī kriyā nimitta thāy chhe, gnānī tene nimitta nathī. gnānī to gnānanī svaparaprakāshak paryāyamān vyāpak thaīne gnānanī paryāyane prāpta kare chhe. te kāḷe je rāg āvyo ane prakr̥iti bandhāī tenun ahīn gnān thayun paṇ te jaḍ prakr̥itinī paryāy ane jog ane rāganī paryāyano gnānī kartā nathī.

pudgalamān shātā bandhāy, ashātā bandhāy e badhā pudgalanā guṇadoṣh kahevāmān āve chhe. pudgalanā guṇadoṣhane pudgal kare chhe, ātmā tene karato nathī. pudgalanā guṇadoṣhane ane jīvane vyāpyavyāpakabhāvano abhāv chhe. pudgalanī paryāy te kārya ane ātmā teno kartā evā bhāvano abhāv chhe, topaṇ ‘temano utpādak jīv chhe’ em upachār karavāmān āve chhe. nimittanun gnān karāvavā māṭe upachār karavāmān āve chhe.

bhāvārthaḥ– jagatamān kahevāy chhe ke jevo rājā tevī prajā. ām kahīne prajānā guṇadoṣhano utpanna karanār rājāne kahevāmān āve chhe. evī ja rīte pudgaladravyanā guṇadoṣhano utpanna karanār jīvane kahevāmān āve chhe. paramārthadraṣhṭie jotān e satya nathī, upachār chhe.

[pravachan nan. 208 (19 mī vāranun) * 1-3-79]

PDF/HTML Page 1240 of 4199
single page version

(वसंततिलका)
जीवः करोति यदि पुद्गलकर्मनैव
कस्तर्हि तत्कुरुत इत्यभिशङ्कयैव।
एतर्हि तीव्ररयमोहनिवर्हणाय
सङ्कीर्त्यते शृणुत पुद्गलकर्मकर्तृ।। ६३ ।।

सामण्णपच्चया खलु चउरो भण्णंति बंधकत्तारो।
मिच्छत्तं अविरमणं कसायजोगा य बोद्धव्वा।। १०९ ।।
तेसिं पुणो वि य इमो भणिदो भेदो दु तेरसवियप्पो।
मिच्छादिट्ठीआदी जाव सजोगिस्स चरमंतं।। ११० ।।
एदे अचेदणा खलु पोग्गलकम्मुदयसंभवा जम्हा।
ते जदि करेंति कम्मं ण वि तेसिं वेदगो आदा।। १११ ।।

have āgaḷanī gāthānī sūchanikārūp kāvya kahe chheḥ-

shlokārthaḥ– [यदि पुद्गलकर्म जीवः न एव करोति] jo pudgalakarmane jīv karato nathī [तर्हि] to [तत् कः कुरुते] tene koṇ kare chhe?’ [इति अभिशङ्कया एव] evī āshaṅkā karīne, [एतर्हि] have [तीव्र–रय–मोह–निवर्हणाय] tīvra vegavāḷā mohano (kartākarmapaṇānā agnānano) nāsh karavā māṭe, [पुद्गलकर्मकतृं सङ्कीर्त्यते] ‘pudgalakarmano kartā koṇ chhe’ te kahīe chhīe; [शृणुत] te (he gnānanā ichchhak puruṣho!) tame sāmbhaḷo. 63.

pudgalakarmano kartā koṇ chhe te have kahe chheḥ-

sāmānya pratyay chār nishchay bandhanā kartā kahyā,
–mithyātva ne aviramaṇ tem kaṣhāyayogo jāṇavā. 109.
vaḷī temano paṇ varṇavyo ā bhed ter prakārano,
–mithyātvathī ādi karīne charam bhed sayogīno. 110.
pudgalakaramanā udayathī utpanna tethī ajīv ā,
te jo kare karmo bhale, bhoktāy teno jīv nā. 111.