Pravachan Ratnakar-Gujarati (simplified iso15919 transliteration). Gatha: 116-125.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 64 of 210

 

PDF/HTML Page 1261 of 4199
single page version

pratyayothī bhagavān ātmā bhinna chhe. āvī draṣhṭi karavāthī samyagdarshan pragaṭ thāy chhe. ā sivāy rāgano ane parano potāne kartā mānavāthī mithyātvano bhāv utpanna thāy chhe.

* gāthā 113 thī 11paḥ bhāvārtha uparanun pravachan *

‘mithyātvādi āsrav to jaḍasvabhāv chhe ane jīv chetanasvabhāv chhe. jo jaḍ ane chetan ek thaī jāy to bhinna dravyono lop thaī jāy e moṭo doṣh āve. māṭe āsravane ane ātmāne ekapaṇun nathī e nishchayanayano siddhānt chhe.’

mithyātvādi chār āsravo jaḍasvabhāv chhe. je mithyā mānyatāo chhe te jaḍasvabhāv chhe kemake te chaitanyasvabhāvathī viparīt chhe. mithyāshraddhān ādi ne ahīn jaḍ kahel chhe. vaḷī paramāṇu to jaḍ chhe ja. ane jīv jāṇagasvabhāvanī mūrti prabhu chaitanyasvabhāv chhe. ahīn kahe chhe ke jaḍ ane chaitanya jo ek thaī jāy to bhinna dravyono lop thavāno prasaṅg āve. paṇ em to kadīy banatun nathī. māṭe ātmā anya chhe ane jaḍasvabhāvī āsravo, sharīr, man, vāṇī, karma, nokarma ityādi sarva anya chhe. tem chhatān shubhāshubh rāg, sharīr, man, vāṇī, paisā, makān ityādi je chhe te mārān chhe ane hun teno kartā chhun em je māne te jaḍ thaī jāy chhe. jaḍ thaī jāy chhe eṭale tenī viparīt mānyatāne kāraṇe tene mithyātva utpanna thāy chhe. māṭe nishchayanayano ā je siddhānt chhe ke āsrav ane ātmā ek nathī, anya chhe, te yathārtha jāṇī ātmadraṣhṭivant thavun.

[pravachan nan. 179 * dināṅk 8-9-76]

= * = * =

PDF/HTML Page 1262 of 4199
single page version

अथ पुद्गलद्रव्यस्य परिणामस्वभावत्वं साधयति सांख्यमतानुयायिशिष्यं प्रति–

जीवे ण सयं बद्धं ण सयं परिणमदि कम्मभावेण।
जदि पोग्गलदव्वमिणं अप्परिणामी तदा होदि।। ११६ ।।

कम्मइयवग्गणासु य अपरिणमंतीसु कम्मभावेण।
संसारस्स अभावो पसज्जदे संखसमओ वा।। ११७ ।।

जीवो परिणामयदे पोग्गलदव्वाणि कम्मभावेण।
ते समयपरिणमंते कहं णु परिणामयदि चेदा।। ११८ ।।

अह सयमेव हि परिणमदि कम्मभावेण पोग्गलं दव्वं।
जीवो परिणामयदे कम्मं कम्मत्तमिदि मिच्छा।। ११९ ।।

णियमा कम्मपरिणदं कम्मं चिय होदि पोग्गलं दव्वं।
तह तं णाणावरणाइपरिणदं मुणसु तच्चेव।। १२० ।।

have sāṅkhyamatanā anuyāyī shiṣhya prati pudgaladravyanun pariṇāmasvabhāvapaṇun siddha kare chhe (arthāt sāṅkhyamatī prakr̥iti-puruṣhane apariṇāmī māne chhe tene samajāve chhe)ḥ-

jīvamān svayam nahi baddha, na svayam karmabhāve pariṇame,
to evun pudgaladravya ā pariṇamanahīn bane are! 116.

jo vargaṇā kārmaṇ taṇī nahi karmabhāve pariṇame,
sansārano ja abhāv athavā samay sāṅkhya taṇo ṭhare! 117.

jo karmabhāve pariṇamāve jīv pudgaladravyane,
kayam jīv tene pariṇamāve je svayam nahi pariṇame? 118.

svayamev pudgaladravya vaḷī jo karmabhāve pariṇame,
jīv pariṇamāve karmane karmatvamān–mithyā bane. 119.

pudgaladarav je karmapariṇat, nishchaye karma ja bane;
gnānāvaraṇaityādipariṇat, te ja jāṇo tehane. 120.

PDF/HTML Page 1263 of 4199
single page version

जीवे न स्वयं बद्धं न स्वयं परिणमते कर्मभावेन।
यदि पुद्गलद्रव्यमिदमपरिणामि तदा भवति।। ११६ ।।

कार्मणवर्गणासु चापरिणममानासु कर्मभावेन।
संसारस्याभावः प्रसजति सांख्यसमयो वा।। ११७ ।।

जीवः परिणामयति पुद्गलद्रव्याणि कर्मभावेन।
तानि स्वयमपरिणाममानानि कथं नु परिणामयति चेतयिता।। ११८ ।।

अथ स्वयमेव हि परिणमते कर्मभावेन पुद्गलं द्रव्यम्।
जीवः परिणामयति कर्म कर्मत्वमिति मिथ्या।। ११९ ।।

नयमात्कर्मपरिणतं कर्म चैव भवति पुद्गलं द्रव्यम्।
तथा तद्ज्ञानावरणादिपरिणतं जानीत तच्चैव।। १२० ।।

gāthārthaḥ– [इदम् पुद्गलद्रव्यम्] ā pudgaladravya [जीवे] jīvamān [स्वयं] svayam [बद्धं न] bandhāyun nathī ane [कर्मभावेन] karmabhāve [स्वयं] svayam [न परिणमते] pariṇamatun nathī [यदि] em jo mānavāmān āve [तदा] to te [अपरिणामि] apariṇāmī [भवति] ṭhare chhe; [च] ane [कार्मणवर्गणासु] kārmaṇavargaṇāo [कर्मभावेन] karmabhāve [अपरिणममानासु] nahi pariṇamatān, [संसारस्य] sansārano [अभावः] abhāv [प्रसजति] ṭhare chhe [वा] athavā [सांख्यसमयः] sāṅkhyamatano prasaṅg āve chhe.

vaḷī [जीवः] jīv [पुद्गलद्रव्याणि] pudgaladravyone [कर्मभावेन] karmabhāve [परिणामयति] pariṇamāve chhe em mānavāmān āve to e prashna thāy chhe ke [स्वयम् अपरिणममानानि] svayam nahi pariṇamatī evī [तानि] te vargaṇāone [चेतयिता] chetan ātmā [कथं नु] kem [परिणामयति] pariṇamāvī shake? [अथ] athavā jo [पुद्गलम् द्रव्यम्] pudgaladravya [स्वयमेव हि] potānī meḷe ja [कर्मभावेन] karmabhāve [परिणमते] pariṇame chhe em mānavāmān āve, to [जीवः] jīv [कर्म] karmane arthāt pudgaladravyane [कर्मत्वम्] karmapaṇe [परिणामयति] pariṇamāve chhe [इति] em kahevun [मिथ्या] mithyā ṭhare chhe.

[नियमात्] māṭe jem niyamathī [कर्मपरिणतं] *karmarūpe pariṇamelun [पुद्गलम् द्रव्यम्] pudgaladravya [कर्म चैव] karma ja [भवति] chhe [तथा] tevī rīte [ज्ञानावरणादिपरिणतं] gnānāvaraṇādirūpe pariṇamelun [तत्] pudgaladravya [तत् च एव] gnānāvaraṇādi ja [जानीत] jāṇo. _________________________________________________________________ * karma = kartānun kārya, jem ke-māṭīnun karma ghaḍo. samayasār gāthā-116 thī 120 ] [ 203


PDF/HTML Page 1264 of 4199
single page version

(उपजाति)
स्थितेत्यविध्ना खलु पुद्गलस्य
स्वभावभूता परिणामशक्तिः।
तस्यां स्थितायां स करोति भावं
यमात्मनस्तस्य स एव कर्ता।। ६४ ।।

ṭīkāḥ– jo pudgaladravya jīvamān svayam nahi bandhāyun thakun karmabhāve svayamev na pariṇame, to te apariṇāmī ja ṭhare. em thatān, sansārano abhāv thāy. (kāraṇ ke pudgaladravya karmarūpe na pariṇame to jīv karmarahit ṭhare; to pachhī sansār kono?) ahīn jo em tarka karavāmān āve ke “jīv pudgaladravyane karmabhāve pariṇamāve chhe tethī sansārano abhāv thato nathī”, to tenun nirākaraṇ be pakṣha laīne karavāmān āve chheḥ-shun jīv svayam apariṇamatā pudgaladravyane karmabhāve pariṇamāve ke svayam pariṇamatāne? pratham, svayam apariṇamatāne par vaḍe pariṇamāvī shakāy nahi; kāraṇ ke (vastumān) je shakti svataḥ (potāthī ja) na hoy tene anya koī karī shake nahi. (māṭe pratham pakṣha asatya chhe.) ane svayam pariṇamatāne to par (anya) pariṇamāvanāranī apekṣhā na hoy; kāraṇ ke vastunī shaktio paranī apekṣhā rākhatī nathī. (māṭe bījo pakṣha paṇ asatya chhe.) tethī pudgaladravya pariṇamanasvabhāvavāḷun svayamev ho. em hotān (hovāthī), jem ghaḍārūpe pariṇamelī māṭī ja pote ghaḍo chhe tem, jaḍ svabhāvavāḷā gnānāvaraṇādikarmarūpe pariṇamelun pudgaladravya ja pote gnānāvaraṇādikarma chhe. ā rīte pudgaladravyanun pariṇāmasvabhāvapaṇun siddha thayun.

have ā arthanun kaḷasharūp kāvya kahe chheḥ-

shlokārthaḥ– [इति] ā rīte [पुद्गलस्य] pudgaladravyanī [स्वभावभूता परिणामशक्तिः] svabhāvabhūt pariṇamanashakti [खलु अविध्ना स्थिता] nirvidhna siddha thaī. [तस्यां स्थितायां] e siddha thatān, [सः आत्मनः यम् भावं करोति] pudgaladravya potānā je bhāvane kare chhe [तस्य सः एव कर्ता] teno te pudgaladravya ja kartā chhe.

bhāvārthaḥ– sarva dravyo pariṇamanasvabhāvavāḷān chhe tethī potapotānā bhāvanā pote ja kartā chhe. pudgaladravya paṇ potānā je bhāvane kare chhe teno pote ja kartā chhe. 64.

* * *
samayasār gāthā 116 thī 120 mathāḷun

have sāṅkhyamatanā anuyāyī shiṣhya prati pudgaladravyanun pariṇāmasvabhāvapaṇun siddha kare chhe (arthāt sāṅkhyamatī prakr̥iti-puruṣhane apariṇāmī māne chhe tene samajāve chhe)ḥ-


PDF/HTML Page 1265 of 4199
single page version

* gāthā 116 thī 120ḥ ṭīkā uparanun pravachan *

‘jo pudgaladravya jīvamān svayam nahi bandhāyun thakun karmabhāve svayamev na pariṇame, to te apariṇāmī ja ṭhare. em thatān, sansārano abhāv thāy. (kāraṇ ke pudgaladravya karmarūpe na pariṇame to jīv karmarahit ṭhare; to pachhī sansār kono?)’

juo, agnānī jevo vikārabhāv kare chhe te anusār tyān karmabandhan thāy chhe. te karmabandhan pudgalanā pariṇamananī yogyatāthī thāy chhe. ātmāe vikār karyo māṭe enāthī karmabandhan thayun em chhe nahi.

vaḷī, jīv potāmān puṇya-pāpanā bhāv rache te svatantrapaṇe rache chhe; temān karmanī apekṣhā nathī. jīv shubhāshubh vikārabhāve pariṇame chhe te potānā ṣhaṭkārakanī kriyāthī pariṇame chhe. vikār pariṇāmano kartā vikār pote, karma pote, vikāranun sādhan pote, vikār karīne potāne āpe te sampradān pote, vikār potāmānthī thayo te apādān pote ane vikāranun adhikaraṇ paṇ pote-em potānā ṣhaṭkārakanī kriyāthī vikār utpanna thāy chhe. tevī rīte je jaḍ karmanī prakr̥iti bandhāy te paṇ tenā potānā ṣhaṭkārakanī kriyārūp pariṇamanathī bandhāy chhe. ahīn sāṅkhyamatavāḷāne pudgaladravyanun pariṇāmasvabhāvapaṇun samajāve chhe.

kahe chhe-jo pudgaladravya karmabhāve svayamev na pariṇame to te apariṇāmī ja ṭhare. pariṇamīne (paryāyapaṇe) badalavāno jo teno svabhāv na hoy to te apariṇāmī eṭale kūṭastha siddha thāy. em thavāthī sansārano abhāv thāy, kemake sansāranun nimitta je karmarūp paryāy te nahi hotān jīvane sansārano abhāv siddha thashe. jaḍ karmanā pudgalo svayamev karmarūpe na pariṇame to vikāranā nimittano abhāv thaī jashe, nimittanā abhāvamān vikār paṇ raheshe nahi, ane vikār na rahe to sansārano abhāv thaī jashe. pudgaladravya jo svayamev karmarūpe na pariṇame to jīv karmarahit thaī jashe. karmarahit jīvane siddha kahevāmān āve chhe. to sansār to raheshe nahi; to pachhī sansār kono?

‘ahīn jo em tarka karavāmān āve ke-‘‘jīv pudgaladravyane karmabhāve pariṇamāve chhe tethī sansārano abhāv thato nathī,’’ to tenun nirākaraṇ be pakṣha laīne karavāmān āve chheḥ-shun jīv svayam apariṇamatā pudgaladravyane karmabhāve pariṇamāve chhe ke svayam pariṇamatāne?

pratham, svayam apariṇamatāne par vaḍe pariṇamāvī shakāy nahi; kāraṇ ke (vastumān) je shakti svataḥ (potāthī ja) na hoy tene anya koī karī shake nahi. (māṭe pratham pakṣha asatya chhe.) ane svayam pariṇamatāne par (anya) pariṇamāvanāranī apekṣhā na


PDF/HTML Page 1266 of 4199
single page version

hoy; kāraṇ ke vastunī shaktio paranī apekṣhā rākhatī nathī. (māṭe bījo pakṣha paṇ asatya chhe.) tethī pudgaladravya pariṇamanasvabhāvavāḷun svayamev ho.’

juo, ā agnānīnā tarkanun nirākaraṇ chhe.

vikalpa thayo ke āṅgaḷīthī roṭalīnā ṭukaḍā karun; tyān āṅgaḷī potāthī svayam pariṇame chhe ke jīvanā vikalpathī? jo āṅgaḷī svayam potāthī na pariṇame to jīv tene kem pariṇamāvī shake? ane jo āṅgaḷī svayam potāthī ja pariṇame chhe to jīve shun karyun? kāī ja nahi. māṭe āṅgaḷīnun pariṇaman svayam āṅgaḷīthī potāthī thayun chhe, jīvanī ichchhāthī nahi-ā nyāy chhe.

juo, māṭīmay ghaḍānī paryāy thaī te māṭīthī thaī ke kumbhārathī thaī? jo māṭī svayam ghaḍārūpe pariṇamī na hoy to kumbhār tene pariṇamāvī shake nahi; ane jo svayam māṭī ghaḍārūpe pariṇamī chhe to temān kumbhāre shun karyun? temān kumbhāranī koī apekṣhā rahī ja nahi. bhāī! ā āṅkh ūñchī-nīchī thāy te pariṇaman āṅkhanun potānun chhe, jīvanun temān kāī kartavya nathī; kemake jo āṅkh svayam pariṇame nahi to tene bījo pariṇamāvī shake nahi ane jo āṅkh svayam potāthī pariṇame chhe to anyanī-jīvanī temān apekṣhā na hoy. ā to nyāyathī-lojikathī vāt chhe. jo vastumān pariṇamanashakti svataḥ na hoy to tene bījo pariṇamāvī shake nahi ane jo svataḥ pariṇaman shakti chhe to tene pariṇamavāmān bījā pariṇamāvanāranī apekṣhā na hoy kāraṇ ke vastunī shaktio paranī apekṣhā rākhatī nathī.

prashnaḥ– paryāyamān je vikār thāy chhe tene karmanī apekṣhā chhe ke nahi?

uttaraḥ– (jīvamān) vikāranī je koī paryāy thāy chhe te potānā ṣhaṭkārakathī svatantra thāy chhe; temān karmanā kārakonī apekṣhā traṇakāḷamān nathī. karma chhe to jīvane paryāyamān vikār thāy chhe e vāt tadna jūṭhī chhe. vikārabhāv thavāmān nishchayathī karmanī apekṣhā chhe ja nahi. vastumān pariṇamananī potānī shaktithī pariṇaman thāy chhe tyān paranī apekṣhā shun? jo potānī pariṇamanashakti na hoy to bījo kevī rīte pariṇamāvī shake? anya anyane pariṇamāve e vastusthiti ja nathī.

ahāhā...! pratyek dravyanī samayasamayanī pratyek paryāy te te kāḷe (svakāḷe) potāthī thāy chhe, parathī nahi, e vāt ahīn siddha karavī chhe. karmarūp je pariṇaman thāy chhe te ajīvanī-pudgalanī paryāy chhe. pudgal karmarūp pariṇame te potānī shaktithī pariṇame chhe, parathī nahi. pudgalanī potānī pariṇamananī shakti na hoy to bījo tene pariṇamāvī shake nahi; ane svayam potānī shaktithī pariṇame chhe to temān bījānī-jīvanī


PDF/HTML Page 1267 of 4199
single page version

apekṣhā na hoy. jīve rāgadveṣh karyā māṭe pudgal karmarūpe bandhāyun em chhe nahi. jaḍ karmanī je paryāy pariṇame chhe te potānā ṣhaṭkārakathī svayam pariṇame chhe. āvī ja vastusthiti chhe.

bandh adhikāramān āve chhe ke bījā jīvane tun jīvāḍī shakto nathī. tenā āyuṣhyathī te jīve chhe ane āyuṣhya pūrun thatān tenun maraṇ nīpaje chhe. bhāī! koīnān jīvan-maraṇ koī bījo karī shake e vastunā svarūpamān ja nathī.

vikārī bhāvarūpe agnānī svayam-pote pariṇame chhe, ane te kāḷe sāme je karma-bandhan thāy te tenī pariṇamanashaktithī thāy chhe. agnānī vikāranā pariṇām kare chhe māṭe tyān karmane bandhāvun paḍe chhe em nathī. (bannenān pariṇaman potapotāmān svatantra chhe).

gnānīne rāg thāy chhe em kahevun te vyavahār chhe. kharekhar to gnānīne rāg sambandhīnun gnān potāmān potāthī thāy chhe. potānun (svadravyanun) ane rāg sambandhīnun gnān je gnānīne thāy chhe te gnān potānī pariṇamanashaktithī thāy chhe; rāg chhe to te gnān thāy chhe em nathī. potānā pariṇamananī shaktithī sva-paraprakāshak gnān gnānīne pragaṭ thāy chhe ane emān rāganī- paranī koī apekṣhā nathī. jo gnān svashaktithī potāthī pariṇame nahi to rāg tene pariṇamāvī shake nahi; rāgamān evī tākāt nathī ke te gnānane pariṇamāvī de.

jaḍanī pariṇamanashaktithī jaḍ pariṇame chhe, jīvanā kāraṇe te pariṇame chhe em chhe nahi. jīv rāg, dveṣh, moh, viṣhayavāsanānā pariṇām kare te kāḷe chāritramohanīy karmanī prakr̥iti potāthī pariṇame chhe. e teno pariṇamanano kāḷ chhe māṭe svayam potāthī pariṇame chhe. jīvanā rāgādi vikārabhāv tenun pariṇaman karī de chhe em nathī. jo jaḍ karma svayam pariṇame nahi to tene rāg pariṇamāvī shake nahi, ane te karmaprakr̥iti jo potāthī svayam pariṇame chhe to tene rāganī apekṣhā chhe nahi. bhāī! pratyek tattva bhinna-bhinna chhe. ajīv te jīv nahi ane jīv te ajīv nahi em sāmānyapaṇe kahe, paṇ ajīvanun pariṇaman hun karī shakun ane mārun pariṇaman ajīvathī chhe evun māne tene mānyatāmān jīv-ajīvanī ekatā hovāthī mithyātva chhe.

ā akṣharo lakhāy chhe te paramāṇuonun pariṇaman chhe. paramāṇuo (pratyek) svayam svataḥ pariṇamīne akṣhararūp thayā chhe. e akṣhararūp pariṇaman tārī kalamathī ke tārāthī (jīvathī) thayun chhe em nathī. motīnā dāṇā jevā akṣharo lakhāy tyān tun abhimān kare ke- vāh! kevā saras akṣhar men lakhyā chhe? dhūḷey ten lakhyā nathī, sāmbhaḷane! paramāṇuo tyān svayam potānī shaktithī akṣhararūpe pariṇamyā chhe. ā āgam-mandiramān ārasamān je āgam kotarāyān chhe teno pratyek akṣhar anant paramāṇuno piṇḍ chhe. te


PDF/HTML Page 1268 of 4199
single page version

paramāṇuo svayam potānī sahaj pariṇamananī shaktithī āgamanā akṣhararūpe kotarāī gayā chhe. āgamanā akṣhararūp pariṇamananī kriyā mashīnathī ke kārīgarathī thaī chhe em chhe nahi. ahīn kahe chhe ke paramāṇumān jo akṣhararūpe pariṇamavānī nij shakti na hoy to bījo tene pariṇamāvī shake nahi, ane jo potānī sahaj pariṇamanashaktithī paramāṇu akṣhararūpe pariṇamyā chhe to temān koī anyanī apekṣhā rahetī nathī. jain parameshvarano vītarāg-mārga bahu sūkṣhma chhe, bhāī!

agnānī jyān-tyān kartāpaṇānun mithyā abhimān kare chhe. hun kevo hoshiyār chhun! jagatanā padārthonī saras vyavasthā hun karī shakun chhun. āvun badhun bhramathī agnānī māne chhe. are bhāī! jaḍanī avasthā ane vyavasthā svayam jaḍathī potāthī thāy evī sahaj pariṇamanashakti jaḍamān rahelī chhe. teno tun kartā nathī. jaḍanī vyavasthānī avasthā je thavā yogya hoy te svayam tenāthī thāy tyān tun shun karī shake? tārā vikalpanī emān kayān apekṣhā chhe? tārī ichchhāne laīne jaḍamān pariṇaman thāy em chhe ja nahi. ā āgamamandirane joīne koī em kahe ke ā koī bhāre niṣhṇāt ijaneranun kām chhe to te yathārtha nathī. are bhāī! ā āgamamandiranī je rachanā thaī te paramāṇunī sahaj pariṇamanashaktithī svatantra tenāthī thaī chhe, ijanerathī, kaḍiyāthī ke anya koīthī thaī chhe em chhe nahi. gajab vāt chhe!

ujjainamān aḍhī karoḍano sañcho (mashīn) vinod milamān chhe. temān rū nākhe to kapaḍun banīne bahār āve chhe. te rūmānthī je kāpaḍ bane chhe te tenī pariṇamanashaktithī tenāthī potāthī bane chhe, mashīnane laīne ke koī anyathī te kārya thāy chhe em chhe nahi. are! jainamān rahīne āvā tattvanī khabar na hoy e to bichārā bhramamān paḍelā chhe! jain to ene kahīe ke je em māne ke-jaḍanī anant paramāṇunī (pratyekanī) je paryāy je kāḷe je thavānī hoy te enāthī thāy, mārāthī nahi; ane je rāgādi vikārī bhāv thāy te paṇ mārī chīj nahi; hun to ekamātra gnātādraṣhṭā chhun. ahāhā...! āvun je antaraṅgamān māne te jain chhe bākī badhā ajain chhe.

ahīn kahe chhe-pratham, svayam apariṇamatāne par vaḍe pariṇamāvī shakāy nahi; kāraṇ ke vastumān je shakti svataḥ na hoy tene anya koī karī shake nahi. ane svayam pariṇamatāne par (anya) pariṇamāvanāranī apekṣhā na hoy; kāraṇ ke vastunī shaktio paranī apekṣhā rākhatī nathī. (paranī apekṣhā rākhe to vastu parādhīn thaī jāy). ā rīte banne pakṣha asatya chhe. tethī pudgaladravya pariṇamanasvabhāvavāḷun svayamev ho em siddhānt chhe.

vastumān samay-samayanī je paryāy thāy te potāthī thāy chhe; tene paranī apekṣhā


PDF/HTML Page 1269 of 4199
single page version

nathī. ā moṭar je chāle chhe te svayam potāthī chāle chhe, tene peṭrolanī ke par chālakanī (chalāvanāranī) apekṣhā nathī. ahā! gajab vāt chhe! ā bhedagnānanī vāt lokone kaṭhaṇ paḍe chhe paṇ ā satya vāt chhe. bhāī! paranī paryāy tārāthī na thāy, ane tārī paryāy parathī na thāy kemake vastu svayamev pariṇamanasvabhāvavāḷī chhe. gnānāvaraṇīy ādi karma je bandhāy te jīv rāgādi bhāv kare chhe māṭe bandhāy chhe em nathī. ahāhā...! jaḍ ane chaitanya banneno pragaṭ svabhāv bhinna chhe ane banne svayamev pariṇaman svabhāvavāḷā chhe.

shāstranī vāṇī kāne paḍatān je gnānanī paryāy utpanna thaī te shāstranā shabdothī thaī chhe em nathī. gnānanī paryāy gnānathī svataḥ utpanna thaī chhe, ene shabdonī apekṣhā nathī. shāstranā shabdone laīne ahīn gnān thayun chhe em chhe nahi. aho! ā gāthāo bahu ūñchī chhe! kahe chhe- svayam apariṇamatāne bījo kem pariṇamāvī shake? ane svayam jo pariṇame chhe to tene bījānī apekṣhā shī?

prashnaḥ– bījī chīj nimitta to chhe ne?

uttaraḥ– hā, bījī chīj nimitta chhe. paṇ eno artha shun? bījī chīj nimitta ho, paṇ nimittathī kārya thāy chhe e vāt traṇakāḷamān nathī. nimittanun kārya nimittamān ane upādānanun kārya upādānamān potāthī thāy chhe. nimitta koī paravastune badalāvī ke pariṇamāvī detun nathī, kemake svayam pariṇamanārane koī paranī apekṣhā nathī.

vastutaḥ kumbhār ghaḍāno kartā nathī. kumbhār ghaḍo kare to kumbhārano ghaḍāmān pravesh thaī jāy. ā vāt agāu gāthā 104 mān āvī gaī chhe. māṭīmay ghaṭakarma māṭīthī thayun chhe. kumbhār temān potānān dravya ke paryāyane bheḷavato nathī; potānān dravya-paryāyane nahi bheḷavato kumbhār ghaṭakarma kem kare? paramārthe kumbhār ghaḍāno kartā chhe ja nahi. tem ā jīvane je vikār thāy chhe te potāthī thāy chhe, temān karmanī apekṣhā nathī. karma nimitta ho bhale, paṇ karmane laīne jīvamān vikāranā pariṇām thāy chhe em chhe nahi. nimittathī kārya thāy evun mānanārano ahīn spaṣhṭa niṣhedh karyo chhe.

pūjā karatī vakhate ‘svāhā’ ityādi pāṭh je bole chhe te bhāṣhānī paryāy chhe ane te paramāṇunī pariṇamanashaktithī svataḥ thāy chhe. bhāṣhānī paryāyano jīv kartā nathī. jīvane vikalpa thayo māṭe bhāṣhānun pariṇaman thayun chhe em nathī. ahā! nave tattva bhinna bhinna chhe. tyān ek tattva bījānun shun kare? bhagavāne tattvonī svatantratāno ḍhaṇḍhero pīṭayo chhe. bhāī! ā vāt tane parichay nahi eṭale sādhāraṇ lāge paṇ ā bhedagnānanī asādhāraṇ vāt chhe.


PDF/HTML Page 1270 of 4199
single page version

ā pustak je ahīn (ghoḍī upar) rahyun chhe te ghoḍīnā ādhāre rahyun chhe em nathī. adhikaraṇ nāmanī dravyamān shakti chhe; te potānī shaktinā ādhāre pustak rahyun chhe, ghoḍīnā ādhāre nahi. (pustak pustakamān ane ghoḍī ghoḍīmān chhe). ā makānanun chhāparun chhe te keñchīnā ādhāre nathī ane keñchī chhe te bhīntanā ādhāre rahī nathī. ahāhā...! paramāṇu-paramāṇunī pratisamay thatī paryāy svatantra potāthī thāy chhe, parane laīne te paryāy thatī nathī. jaḍ ane chetanamān samaye samaye je paryāy pragaṭ thāy te potāthī thāy chhe, koī anyanī temān apekṣhā nathī, koī anya tene pariṇamāvato nathī.

pravachanasār gāthā 102 mān āve chhe ke darek paryāyanī janmakṣhaṇ hoy chhe ane te kāḷe te paryāy svayam potāthī utpanna thāy chhe, temān bījānī apekṣhā nathī. tethī pudgaladravya pariṇamanasvabhāvavāḷun svayamev ho. have kahe chhe-

‘em hotān (hovāthī), jem ghaḍārūpe pariṇamelī māṭī ja pote ghaḍo chhe tem, jaḍ svabhāvavāḷā gnānāvaraṇādikarmarūpe pariṇamelun pudgaladravya ja pote gnānāvaraṇādi karma chhe. ā rīte pudgaladravyanun pariṇāmasvabhāvapaṇun siddha thayun.’

juo, ā dākhalo āpyo ke ghaḍārūpe pariṇamelī māṭī ja pote ghaḍo chhe, ghaḍārūpe māṭī pariṇamī chhe. ghaḍo māṭīnun kārya chhe, kumbhāranun nahi.

prashnaḥ– māṭī lākh varṣha paḍī rahe topaṇ shun kumbhār vinā ghaḍo thāy chhe?

uttaraḥ– hā, ahīn kahe chhe ke māṭīno ghaḍo thavānun kāraṇ māṭīmān potāmān rahelun chhe. vastuno sahaj pariṇamanasvabhāv chhe ne! māṭī svayam ghaḍo thavānā kāḷe ghaḍārūpe pariṇame chhe. emān kumbhāranun kāī kartavya nathī. kumbhār to bāhya nimittamātra chhe. ahāhā...! bhāṣhā to juo! kahe chhe-ghaḍārūpe pariṇamelī māṭī ja pote ghaḍo chhe. gajab vāt chhe! māṭīmān ghaḍārūp paryāy thavāno kāḷ-janmakṣhaṇ chhe to māṭīthī svataḥ ghaḍārūp pariṇāmano utpād thayo chhe. kumbhārathī ghaḍo utpanna thāy chhe em traṇakāḷamān banatun nathī.

koī strīnā hāthathī rasoī sārī thatī hoy to loko kahe chhe ke ā bāī bahu hoshiyār chhe ane eno hāth bahu haḷavo chhe eṭale rasoī-bhajīyā, puḍalā vagere-sārī thāy chhe. are, bāīthī ane enā hāthathī dhūḷey thatun nathī, sāmbhaḷane! e rasoīrūp pariṇām to te kāḷe te te pudgalaparamāṇu svataḥ pariṇamīne thayā chhe, strī ke teno hāth te pariṇāmano kartā nathī.

ā men karyun, ā men karyun-em karī-karīne agnānī jīv anantakāḷathī marī rahyo chhe, chār gatimān duḥkhī-duḥkhī thaīne rakhaḍī rahyo chhe. āṭalān pustak banāvyān, ne


PDF/HTML Page 1271 of 4199
single page version

āṭalā shiṣhya banāvyā, āṭalo phāḷo ekaṭho karyo ityādi tun mithyā kartr̥utvanun abhimān kare chhe, paṇ bhāī! e bahāranān jaḍanān kārya koṇ kare? e to thavā kāḷe svayam thāy chhe. e kāryo thavāmān tārī (paranī) apekṣhā kayān chhe? prabho! ā mithyā ahaṅkārathī tane duḥkh thashe.

prashnaḥ– ā morapīñchhī nīche paḍī chhe te shun enī meḷe ūñchī thashe?

uttaraḥ– are bhāī! sāmbhaḷ. pudgalamān jem pariṇamanashakti chhe tem kriyāvatī-shakti paṇ chhe. tethī je samaye pīñchhīno ūñchī thavāno kāḷ chhe te samaye svakāḷane prāpta thayelī pīñchhī potānī shaktithī ja ūñchī thavānī paryāyane prāpta thāy chhe, koī anya teno kartā nathī. je samaye ūñchī thavānī paryāyarūp pariṇaman nathī te samaye bījo tene kem ūñchī karī shake? ane je samaye ūñchī thavānī paryāyarūp pariṇaman svataḥ chhe to bījo tyān shun kare? kāī nahi. ā ākāsh chhe teno ṭukaḍo laīne koī tene ūñcho karī shake chhe? nā. kem? evo ja teno svabhāv chhe. tem āno-pudgalano kriyāvatīshaktirūp svabhāv chhe je vaḍe svakāḷane prāpta pīñchhī svayam ūñchī thavānā pariṇāmarūp pariṇamī jāy chhe. (sanyogadraṣhṭi chhoḍīne vastunā svabhāvathī jotān em bhāse chhe.)

jenī draṣhṭi viparīt chhe tene badhun ūndhun dekhāy chhe. tene ā tattvanī vāt besatī nathī. are bhagavān! mithyā shraddhāne laīne tane anant-anant bhav thayā chhe. have draṣhṭi palaṭī de. ahīn kahe chhe ke ghaḍārūpe pariṇamelī māṭī ja pote ghaḍo chhe. ghaḍo māṭīnun kārya chhe, kumbhāranun kadāpi nahi. ahāhā...! je rūpe padārtha pariṇame te-rūpe ja te padārtha chhe, pararūpe kadīy nahi. tethī jaḍasvabhāvavāḷā gnānāvaraṇādi karmarūpe pariṇamelun pudgaladravya ja pote gnānāvaraṇādi karma chhe. ā rīte pudgaladravyanun pariṇāmasvabhāvapaṇun siddha thayun.

have ā arthanun kaḷasharūp kāvya kahe chhe;-

* kaḷash 64ḥ shlokārtha uparanun pravachan *

‘इति’ ā rīte ‘पुद्गलस्य’ pudgaladravyanī ‘स्वभावभुता परिणामशक्तिः’ svabhāvabhūt pariṇamanashakti ‘खलु अविघ्ना स्थिता’ nivighna siddha thaī. ‘तस्यां स्थितायां’ e siddha thatān, ‘सः आत्मनः यम् भावं करोति’ pudgaladravya potānā je bhāvane kare chhe ‘तस्य सः एव कर्ता’ teno te pudgaladravya ja kartā chhe.

juo, jīv jyāre rāgādi bhāve pariṇame chhe tyāre te samaye pudgalaparamāṇu potānī paryāyathī karmarūpe pariṇame chhe, kemake temān sahaj pariṇamanashakti chhe. potānī pariṇamanashaktithī pariṇaman thayun tyān te karmarūp pariṇaman thavāmān bāhya kāraṇ shun chhe? to kahe chhe ke jīvanā vikāranā pariṇām temān nimitta chhe. nimittano artha anukūḷ


PDF/HTML Page 1272 of 4199
single page version

thāy chhe. jem nadīmān prāṇīno pravāh chāle temān kāṇṭho tene nimitta chhe. kāṇṭhāne laīne prāṇīno pravāh chāle chhe em nathī; pravāh to potāthī chāle chhe emān banne kāṇṭhā tene anukūḷ chhe, arthāt nimitta chhe.

tem navān karma je bandhāy te potāthī bandhāy chhe tyāre jīvanā vikārī bhāv temān nimitta chhe. vikārī bhāv chhe māṭe tyān karmabandhananī paryāy thāy chhe em nathī. jīvane anukampānā bhāv thāy te vakhate shātāvedanīy karma bandhāy chhe. te karma svayam potānī yogyatāthī bandhāy chhe tyāre temān jīvanā anukampānā bhāvane nimitta kahevāmān āve chhe. nimitta nām anukūḷ ane je prakr̥iti bandhāy tene anurūp kahevāy chhe. ā vāt gāthā 86mān āvī gaī chhe. māṭīmānthī ghaḍo bane temān kumbhār anukūḷ chhe ane māṭī tene anurūp chhe. ghaḍo thavāmān kumbhār anukūḷ chhe eṭale ke nimitta chhe, paṇ ghaḍo kumbhārathī bane chhe evun traṇakāḷamān nathī. nimittane anukūḷ ane naimittik paryāyane anurūp kahevāy chhe.

ā lākaḍī ām ūñchī thāy tene āṅgaḷī anukūḷ chhe, paṇ lākaḍīnī ūñchī thavānī paryāyane āṅgaḷīe karī nathī. potānā pariṇamanasvabhāvathī lākaḍī ūñchī thāy chhe, temān āṅgaḷī anukūḷ chhe ane lākaḍīnī je naimittik paryāy thaī te tene anurūp chhe. anurūpanī paryāyane anukūḷ nimitte banāvī nathī. banne potapotāmān potāthī svatantrapaṇe pariṇame chhe.

jīvamān je vikār thāy te potāthī svatantrapaṇe utpanna thāy chhe. temān jaḍakarma nimitta chhe paṇ karmane laīne vikār thāy chhe em nathī. jīvamān je vikār thāy te anurūp chhe ane jaḍakarma tene anukūḷ chhe. jīvane je mithyātvanā pariṇām thāy chhe te potānā ūndhā puruṣhārthathī, potānī vīryashaktinā ūndhā pariṇamanathī svatantrapaṇe thāy chhe. temān karmanī apekṣhā bilakul nathī. karma nimitta ho, paṇ nimittathī jīvane vikār thāy chhe em traṇakāḷamān nathī.

āvī svatantratānī vāt sāmbhaḷī loko khaḷabhaḷī ūṭhe chhe. paṇ bhāī! ā vāt param satya chhe. lokone anādithī nimittādhīn draṣhṭi chhe ane abhyās paṇ tevo ja chhe. eṭale ā svatantratānī vāt samajavī kaṭhaṇ paḍe chhe. paṇ shun thāy? svabhāvanī draṣhṭi kare to saheje samajāy tem chhe.

ahīn kahe chhe ke pudgaladravyamān nirābādh pariṇamanashakti chhe. potānā bhāve pariṇamatā pudgaladravyane koī paradravya anyathā karī de e traṇakāḷamān sambhavit nathī. jīvamān jyāre vikār thāy tyāre pudgaladravya svataḥ gnānāvaraṇādi karmarūpe pariṇamī jāy chhe. te karmabandhananī paryāyane vikār nimitta chhe, anukūḷ chhe paṇ vikārane kāraṇe karmabandhan thāy


PDF/HTML Page 1273 of 4199
single page version

chhe em nathī. te karmabandhananī paryāyano kartā pudgal paramāṇu chhe, rāgādi bhāv teno kartā nathī. pudgaladravya svatantrapaṇe potānā pariṇamanano kartā chhe.

bhāvārthaḥ– ‘sarva dravyo pariṇamanasvabhāvavāḷān chhe tethī potapotānā bhāvanā pote ja kartā chhe. pudgaladravya paṇ potānā je bhāvane kare chhe teno pote ja kartā chhe.’

darek dravyamān pariṇamanasvabhāv chhe, ek avasthāthī avasthāntarapaṇe badalavāno svabhāv chhe, eṭale potānā bhāvano pote ja kartā chhe. pudgaladravya paṇ svatantrapaṇe potānā bhāvane kare chhe ane teno pudgaladravya pote ja kartā chhe.


PDF/HTML Page 1274 of 4199
single page version

जीवस्य परिणामित्वं साधयति–

ण सयं बद्धो कम्मे ण सयं परिणमदि कोहमादीहिं।
जदि एस तुज्झ जीवो अप्परिणामी तदा होदि।। १२१ ।।

अपरिणमंतम्हि सयं जीवे कोहादिएहिं भावेहिं।
संसारस्स अभावो पसज्जदे संखसमओ वा।। १२२ ।।

पोग्गलकम्मं कोहो जीवं परिणामएदि कोहत्तं।
तं सयमपरिणमंतं कहं णु परिणामयदि कोहो।। १२३ ।।

अह सयमप्पा परिणमदि कोहभावेण एस दे बुद्धी।
कोहो परिणामयदे जीवं कोहत्तमिदि मिच्छा।। १२४ ।।

कोहुवजुत्तो कोहो माणुवजुत्तो य माणमेवादा।
माउवजुत्तो माया लोहुवजुत्तो हवदि लोहो।। १२५ ।।

have jīvanun pariṇāmīpaṇun siddha kare chheḥ-

karme svayam nahi baddha, na svayam krodhabhāve pariṇame,
to jīv ā tuj mat viṣhe pariṇamanahīn bane are! 121.

krodhādibhāve jo svayam nahi jīv pote pariṇame,
sansārano ja abhāv athavā samay sāṅkhya taṇo ṭhare! 122.

jo krodh–pudgalakarma–jīvane pariṇamāve krodhamān,
kayam krodh tene pariṇamāve je svayam nahi pariṇame? 123.

athavā svayam jīv krodhabhāve pariṇame–tuj buddhi chhe,
to krodh jīvane pariṇamāve krodhamān–mithyā bane. 124.

krodhopayogī krodh, jīv mānopayogī mān chhe,
māyopayut māyā ane lobhopayut lobh ja bane. 12p.

PDF/HTML Page 1275 of 4199
single page version

न स्वयं बद्धः कर्मणि न स्वयं परिणमते क्रोधादिभिः।
यद्येषः तव जीवोऽपरिणामी तदा भवति।। १२१ ।।

अपरिणममाने स्वयं जीवे क्रोधादिभिः भावैः।
संसारस्याभावः प्रसजति सांख्यसमयो वा।। १२२ ।।

पुद्गलकर्म क्रोधो जीवं परिणामयति क्रोधत्वम्।
तं स्वयमपरिणममानं कथं नु परिणामयति क्रोधः।। १२३ ।।

अथ स्वयमात्मा परिणमते क्रोधभावेन एषा ते बुद्धिः।
क्रोधः परिणामयति जीवं क्रोधत्वमिति मिथ्या।। १२४ ।।

क्रोधोपयुक्तः क्रोधो मानोपयुक्तश्च मान एवात्मा।
मायोपयुक्तो माया लोभोपयुक्तो भवति लोभः।। १२५ ।।

gāthārthaḥ– sāṅkhyamatanā anuyāyī shiṣhya prati āchārya kahe chhe ke he bhāī! [एषः] [जीवः] jīv [कर्मणि] karmamān [स्वयं] svayam [बद्धः न] bandhāyo nathī ane [क्रोधादिभिः] krodhādibhāve [स्वयं] svayam [न परिणमते] pariṇamato nathī [यदि तव] em jo tāro mat hoy [तदा] to te (jīv) [अपरिणामी] apariṇāmī [भवति] ṭhare chhe; ane [जीवे] jīv [स्वयं] pote [क्रोधादिभिः भावैः] krodhādibhāve [अपरिणममाने] nahi pariṇamatān, [संसारस्य] sansārano [अभावः] abhāv [प्रसजति] ṭhare chhe [वा] athavā [सांख्यसमयः] sāṅkhyamatano prasaṅg āve chhe.

[पुद्गलकर्म क्रोधः] vaḷī pudgalakarma je krodh te [जीवं] jīvane [क्रोधत्वम्] krodhapaṇe [परिणामयति] pariṇamāve chhe em tun māne to e prashna thāy chhe ke [स्वयम् अपरिणममानं] svayam nahi pariṇamatā evā [तं] jīvane [क्रोधः] krodh [कथं नु] kem [परिणामयति] pariṇamāvī shake? [अथ] athavā jo [आत्मा] ātmā [स्वयम्] potānī meḷe [क्रोधभावेन] krodhabhāve [परिणमते] pariṇame chhe [एषा ते बुद्धिः] em tārī buddhi hoy, to [क्रोधः] krodh [जीवं] jīvane [क्रोधत्वम्] krodhapaṇe [परिणामयति] pariṇamāve chhe [इति] em kahevun [मिथ्या] mithyā ṭhare chhe.

māṭe e siddhānt chhe ke [क्रोधोपयुक्तः] krodhamān upayukta (arthāt jeno upayog krodhākāre pariṇamyo chhe evo) [आत्मा] ātmā [क्रोधः] krodh ja chhe, [मानोपयुक्तः] mānamān upayukta ātmā [मानः एव] mān ja chhe, [मायोपयुक्तः] māyāmān upayukta ātmā [माया] māyā chhe [च] ane [लोभोपयुक्तः] lobhamān upayukta ātmā [लोभः] lobh [भवति] chhe.


PDF/HTML Page 1276 of 4199
single page version

(उपजाति)
स्थितेति जीवस्य निरन्तराया
स्वभावभूता परिणामशक्तिः।
तस्यां स्थितायां स करोति भावं
यं स्वस्य तस्यैव भवेत्स कर्ता।। ६५ ।।

ṭīkāḥ– jo jīv karmamān svayam nahi bandhāyo thako krodhādibhāve svayamev na pariṇame to te kharekhar apariṇāmī ja ṭhare. em thatān sansārano abhāv thāy. ahīn jo em tarka karavāmān āve ke “pudgalakarma je krodhādik te jīvane krodhādibhāve pariṇamāve chhe tethī sansārano abhāv thato nathī ”, to tenun nirākaraṇ be pakṣha laīne karavāmān āve chheḥ-pudgalakarma krodhādik chhe te svayam apariṇamatā jīvane krodhādibhāve pariṇamāve ke svayam pariṇamatāne? pratham, svayam apariṇamatāne par vaḍe pariṇamāvī shakāy nahi; kāraṇ ke (vastumān) je shakti svataḥ na hoy tene anya koī karī shake nahi. ane svayam pariṇamatāne to par (anya) pariṇamāvanāranī apekṣhā na hoy; kāraṇ ke vastunī shaktio paranī apekṣhā rākhatī nathī. (ā rīte banne pakṣha asatya chhe.) tethī jīv pariṇamanasvabhāvavāḷo svayamev ho. em hotān (hovāthī), jem garuḍanā dhyānarūpe pariṇamelo mantrasādhak pote garuḍ chhe tem, agnānasvabhāvavāḷā krodhādirūpe jeno upayog pariṇamyo chhe evo jīv ja pote krodhādi chhe. ā rīte jīvanun pariṇāmasvabhāvapaṇun siddha thayun.

bhāvārthaḥ– jīv pariṇāmasvabhāv chhe. jyāre potāno upayog krodhādirūpe pariṇame chhe tyāre pote krodhādirūp ja thāy chhe em jāṇavun.

have ā arthanun kaḷasharūp kāvya kahe chheḥ-

shlokārthaḥ– [इति] ā rīte [जीवस्य] jīvanī [स्वभावभूता परिणामशक्तिः] svabhāvabhūt pariṇamanashakti [निरन्तराया स्थिता] nirvidhna siddha thaī. [तस्यां स्थितायां] e siddha thatān, [सः स्वस्य यं भावं करोति] jīv potānā je bhāvane kare chhe [तस्य एव सः कर्ता भवेत्] teno te kartā thāy chhe.

bhāvārthaḥ– jīv paṇ pariṇāmī chhe; tethī pote je bhāvarūpe pariṇame chhe teno kartā thāy chhe. 6p.

* * *

PDF/HTML Page 1277 of 4199
single page version

samayasār gāthā 121 thī 12paḥ mathāḷun

have jīvanun pariṇāmīpaṇun siddha kare chheḥ-

* gāthā 121 thī 12paḥ ṭīkā uparanun pravachan *

‘jo jīv karmamān svayam nahi bandhāyo thako krodhādibhāve svayamev na pariṇame to te kharekhar apariṇāmī ja ṭhare. em thatān sansārano abhāv thāy.’

juo, ā gāthāo bahu ūñchī chhe. ahīn krodh shabdathī vikārī bhāv samajavun. dayā, dān, vrat, tap, bhaktinā vikalpa e jīvanun karma-kārya chhe. te vikāranā bhāve jīv svayamev jo na pariṇame to te kharekhar apariṇāmī-nahi badalanāro kūṭastha ja ṭhare.

jīvamān vikār thāy chhe te potāthī thāy chhe; karmane laīne vikār thāy chhe em nathī. potānā (ūndhā) puruṣhārthathī vikār thāy chhe ane potānā (samyak) puruṣhārthathī vikār ṭaḷe chhe. vikār nishchayathī potānā ṣhaṭkārakathī thāy chhe, temān par kārakonī apekṣhā nathī. pañchāstikāyanī gāthā 62 mān āve chhe ke vikār potānā ṣhaṭkārakathī thāy chhe, karmathī nahi. karma nimitta ho, anukūḷ ho; parantu karmathī vikār thato nathī.

ahīn kahe chhe ke jīv svayam vikārarūpe na pariṇamato hoy to te apariṇāmī siddha thashe ane apariṇāmī siddha thatān sansārano abhāv thashe. sansār eṭale ā bairān-chhokarān nahi. paṇ mithyātva ane rāg-dveṣhanā pariṇāmane sansār kahevāmān āve chhe. jīv pote svayam mithyātva ane rāg-dveṣhanā pariṇāmarūpe na pariṇame to sansārano abhāv thaī jashe.

‘ahīn jo em tarka karavāmān āve ke ‘‘pudgalakarma je krodhādik te jīvane krodhādibhāve pariṇamāve chhe tethī sansārano abhāv thato nathī,’’ to tenun nirākaraṇ be pakṣha laīne karavāmān āve chheḥ-

pudgalakarma krodhādik chhe te svayam apariṇamatā jīvane krodhādibhāve pariṇamāve ke svayam pariṇamatāne? pratham, svayam apariṇamatāne par vaḍe pariṇamāvī shakāy nahi; kāraṇ ke (vastumān) je shakti svataḥ na hoy tene anya koī karī shake nahi. ane svayam pariṇamatāne to par (anya) pariṇamāvanāranī apekṣhā na hoy; kāraṇ ke vastunī shaktio paranī apekṣhā rākhatī nathī. (ā rīte banne pakṣha asatya chhe.) tethī jīv pariṇamanasvabhāvavāḷo svayamev ho.’

ā badhun tāre samajavun paḍashe, bhāī! ā makān, bāg-baṅgalā, dhan, kuṭumb ityādi tārān nahi rahe bhāī! badhun kṣhaṇavāramān ja chhūṭī jashe. tun ā parane potānān


PDF/HTML Page 1278 of 4199
single page version

māne chhe e tārun pāgalapaṇun chhe, mūḍhatā chhe. mokṣhamārga prakāshakamān draṣhṭānt āve chhe ke-ek pāgal (bahāvaro) beṭho hato. tyān rājāe sainya sahit āvīne paḍāv nākhyo. hāthī, ghoḍā, rājakumār, dās, dāsī e badhāne joīne te pāgal ā badhān mārān chhe em samajavā lāgyo. bhojan karīne sainya sahit jyāre rājāe prayāṇ karyun to te pāgal vichāravā lāgyo-are! ā badhān kayān chālyān? evā vichārathī te atyant khedakhinna thayo. tem agnānī jīv, kay ānyathī putra, dhan ādino vartamānamān sanyog thatān e badhān mārān chhe em māne chhe te mūrkha pāgal jevo chhe. bhāī! e badhān tārān nathī, tārā kāraṇe āvyān nathī, tārān kāraṇe rahyān nathī. potapotānā kāraṇe sau āvyān chhe, potapotānī yogyatāthī rahyān chhe ane potapotānā kāraṇe sau chālyān jashe. koīnā kāraṇe koī chhe em chhe nahi. ahīn kahe chhe ke jīvamān je vikār thāy chhe te potāthī thāy chhe, karmanā kāraṇe nahi.

jīv jo svayam pote vikārarūpe na pariṇame to te kūṭastha siddha thashe ane em thatān sansārano abhāv thaī jashe.

tyāre ā tarka karavāmān āve chhe ke-jīv pote vikārarūpe pariṇamato nathī paṇ jaḍ karma tene vikārarūpe pariṇamāve chhe, tethī sansārano abhāv thato nathī. ā tarkanun ahīn nirākaraṇ karavāmān āve chhe.

kahe chhe ke svayam apariṇamatā jīvane krodharūpe-vikārarūpe pariṇamāvī shakāy nahi kāraṇ ke vastumān je shakti svataḥ na hoy tene koī anya karī shake nahi. pote ja svayam pariṇamato nathī tene anya kem pariṇamāvī shake? traṇakāḷamān na pariṇamāvī shake. vastumān pariṇamavānī shakti na hoy to bījo tene pariṇamāvī shake e traṇakāḷamān sambhavit nathī. aho! digambar santoe gajab vāt karī chhe! ahāhā...! digambar munivaro jāṇe chālatā siddha! dhanya e avatār! dhanya e munidashā! ahāhā...! amr̥utachandrasvāmīe shun adbhut ṭīkā rachī chhe!

sphaṭikamān phūlanā nimitte je lāl-līlī jhāny paḍe chhe te jhānyarūpe sphaṭik potānī yogyatāthī svayam pariṇame chhe; phūlanā kāraṇe te lāl-līlī jhāny paḍe chhe em nathī. lākaḍānī najīk jo lāl-līlī phūl rākhe to tyān jhāny paḍatī nathī kemake lākaḍāmān te jātanun pariṇaman thavānī yogyatā nathī.

nishchay, vyavahār, nimitta, upādān ane kramabaddhaparyāy ā pāñch mahattvanī vāt par atyāre mukhyapaṇe charchā chhe. jene samajāy nahi te vāndhā uṭhāve chhe, parantu digambar santoe satyane khullun mūkayun chhe. te samajye ja jīvanun kalyāṇ chhe.


PDF/HTML Page 1279 of 4199
single page version

samayasāranā sarvavishuddhagnān adhikāramān gāthā 308 thī 312 nī ṭīkāmān ‘kramaniyamit’ shabda paḍayo chhe. tyān kahyun chhe ke-‘pratham to jīv kramabaddha evā potānā pariṇāmothī ūpajato thako jīv ja chhe, ajīv nathī; evī rīte ajīv paṇ kramabaddha potānā pariṇāmothī ūpajatun thakun ajīv ja chhe, jīv nathī.’ juo, ekalo kram-em nahi paṇ kramaniyamit chhe em spaṣhṭa kahyun chhe. teno artha e thāy chhe ke jīv ane ajīvanī je kāḷe je paryāy thavānī hoy te kramabaddha potāthī thāy chhe. koī paṇ paryāy āghī-pāchhī ke āḍī-avaḷī na thāy. bhāī! kramabaddhanī ā vāt ām shāstranā ādhārathī chhe, kāī addharathī kalpanānī vāt nathī. jem motīnā hāramān je motī jyān chhe tyān ja te chhe, āgaḷ-pāchhaḷ nathī. tem pratyek dravyamān darek paryāy je samaye thavānī chhe te ja samaye te paryāy niyatapaṇe thāy chhe, āghī-pāchhī ke āḍī-avaḷī thatī nathī.

jīv potāmān vikāranā pariṇām svatantrapaṇe kare chhe ane tyāre karmane temān anukūḷ nimitta kahevāmān āve chhe. jīvamān vikār thāy tyāre karmano uday anukūḷ chhe paṇ tyān karma nimitta chhe to ahīn jīvamān vikār thāy chhe em nathī. ahāhā...! svayam apariṇamatāne anya koī pariṇamāvī shake nahi. jīv svayam vikārarūpe na pariṇame to karmano uday jīvane vikārarūpe pariṇamāve e traṇakāḷamān banī shake nahi, kemake vastumān je shakti svataḥ na hoy tene anya koī karī shake nahi. ā ek vāt.

have bījī vātaḥ-svayam pariṇamatāne par pariṇamāvanāranī apekṣhā na hoy, kemake vastunī shaktio paranī apekṣhā rākhatī nathī. jīvamān svayam vikār potānī yogyatāthī thāy chhe to nimittathī-parathī vikār thāy e vāt kayān rahī? svayam pariṇamanārane paranī shun apekṣhā? jīv vikārarūpe pariṇame chhe te kāḷe karma nimitta chhe, karma temān anukūḷ chhe paṇ karma chhe to jīv vikārarūpe pariṇame chhe vā karmane laīne jīv vikārarūpe pariṇame chhe em bilakul nathī.

jīvane samyagdarshan thāy tyān vyavahār hoy chhe; te vyavahār jāṇavā lāyak chhe. paṇ vyavahārathī nishchay pragaṭe em chhe nahi. vyavahār chhe kharo paṇ enāthī nishchay-samyagdarshan thatun nathī. jem nimittathī paranun kārya thatun nathī tem vyavahārathī nishchay thato nathī.

sarvagna bhagavāne ek samayamān traṇakāḷ-traṇalok dekhyā chhe. to je paryāy je samaye thavānī hoy te ja samaye te paryāy thāy. tene āghī-pāchhī karavā koī samartha nathī. svāmī kārtikey anuprekṣhāmān āve chhe ke sarvagna bhagavāne je pramāṇe joyun te pramāṇe te te kāḷe te te paryāy tyān thashe. tene pheravavā koī indra, narendra ke jinendra samartha


PDF/HTML Page 1280 of 4199
single page version

nathī. jene paryāyanī svatantratāno sācho nirṇay nathī tene dravyadraṣhṭi pragaṭ thatī nathī. ahāhā...! samaye samaye thatī pratyek dravyanī pratyek paryāy svatantrapaṇe thāy chhe evī jene shraddhā nathī tene paryāyarahit trikāḷī shuddha dravya taraph draṣhṭi jatī nathī.

ahīn kahe chhe-svayam pariṇamanārane bījānī apekṣhā nathī. vastunī je shaktio chhe tene paranī apekṣhā na hoy. gajab vāt chhe! ā mahāsiddhānt kahyo chhe ke pratyek dravyanī pratisamay je je paryāy thāy te svayam potāthī thāy chhe; temān sāme bījī chīj nimitta ho, anukūḷ ho; ane te kāḷe je potāmān paryāy thaī te nimittane anurūp ho; paṇ nimittathī naimittik paryāy thāy chhe em kadīy nathī. nimittathī (upādānanī) paryāy thāy to nimitta upādān thaī jāy. (paṇ em chhe nahi).

anyamatavāḷā īshvarane kartā māne chhe. tem jainamān rahīne jo koī karmane kartā māne to te anyamatī jevo chhe. karma herān kare chhe em māne enī draṣhṭi viparīt chhe; te mithyādraṣhṭi chhe. karma to jaḍ chhe, te shun kare? pūjāmān jayamālāmān āve chhe ke-

karma bichāre kaun, bhūl merī adhikāī,
agni sahai ghanaghāt, lohakī saṅgati pāī.

juo! agni loḍhāno saṅg kare to tene ghaṇanā ghā khāvā paḍe chhe. tem jīv svayam vikārano saṅg kare to duḥkhī thavun paḍe chhe. karma ke nokarma tene rāg karāve chhe em nathī. karmathī rāg thāy chhe em nathī. jīv svayam rāgarūpe pariṇame chhe tyān tene paranī apekṣhā nathī, kemake vastunī shaktio paranī apekṣhā rākhatī nathī. ā rīte banne pakṣhathī agnānīnī vāt jūṭhī siddha thāy chhe.

tethī jīv pariṇamanasvabhāvavāḷo svayamev ho.

have kahe chhe-‘em hotān (hovāthī), jem garuḍanā dhyānarūpe pariṇamelo mantra-sādhak pote garuḍ chhe tem, agnānasvabhāvavāḷā krodhādirūpe jeno upayog pariṇamyo chhe evo jīv ja pote krodhādi chhe. ā rīte jīvanun pariṇāmasvabhāvapaṇun siddha thayun.

krodh-mān-māyā-lobharūp bhāv chhe te agnānasvabhāvavāḷā chhe. te krodhādi bhāv jaḍakarmathī thayā chhe em nathī. vaḷī te krodhādi bhāv gnānīnā chhe em paṇ nathī. e badhā bhāvo agnānasvabhāvavāḷā chhe. evā svabhāve jeno upayog pariṇamyo chhe evo (agnānī) jīv ja pote krodhādi chhe. ā rīte jīvanun pariṇāmasvabhāvapaṇun siddha thayun.

* gāthā 121 thī 12paḥ bhāvārtha uparanun pravachan *

‘jīv pariṇāmasvabhāv chhe. jyāre potāno upayog krodhādirūpe pariṇame chhe tyāre pote krodhādirūp ja thāy chhe em jāṇavun.’