PDF/HTML Page 1281 of 4199
single page version
jīv anādithī dhruvapaṇe rahīne pariṇame chhe. teno pariṇamanasvabhāv anādino chhe. paryāyamān palaṭavun-badalavun e potāno svabhāv chhe. jyāre potāno upayog krodh-mān-māyā- lobhamān jāy chhe tyāre te-rūpe pote pariṇame chhe. koī karma ke bījī chīj tene krodhādirūpe pariṇamāve chhe em chhe nahi. potāno jāṇan-dekhan je upayog te krodhādirūp pariṇame chhe tyāre pote ja krodhādirūp thāy chhe.
jīvano pariṇamanasvabhāv hovāthī te vikārarūpe pariṇame chhe. te pariṇām tenun kārya chhe ane jīv teno kartā chhe. paranun kārya to jīv kiñchit karī shakto nathī. sharīranun hālavun-chālavun, khāvun-pīvun, bolavun ityādi kriyā ātmā karī shakto nathī. hun sharīranān kām karun, deshanī- samājanī sevā karun, paranī dayā pāḷun, parane madad karun ityādi agnānī jīv māne chhe paṇ te tenun mithyā abhimān chhe.
mithyādraṣhṭi jīv potānā pariṇāmamān je krodh-mān-māyā-lobh ane mithyātvanā bhāv kare chhe te bhāvano te pote kartā chhe. te bhāvono kartā jaḍakarma nathī. potānā pariṇām sivāy sharīr, man, vāṇī, kuṭumb-kabīlā, dhandho-vepār-udyog ityādi e badhānī paryāy ātmā traṇakāḷamān karī shakto nathī. tathāpi e badhān paranān kārya hun karun chhun em mithyā abhimān karīne pote mithyātvādi bhāve pariṇame chhe. koī darshan-mohanīy ādi karma tene mithyātvādirūpe pariṇamāve chhe em chhe nahi; krodhādirūpe pariṇamatān pote krodhādirūp ja thāy chhe em jāṇavun.
have ā arthanun kaḷasharūp kāvya kahe chheḥ-
‘इति’ ā rīte ‘जीवस्य’ jīvanī ‘स्वभावभूता परिणामशक्तिः’ svabhāvabhūt pariṇāmashakti ‘निरन्तराया स्थिता’ nirvighna siddha thaī.
jīvamān pariṇaman thāy evī svabhāvabhūt shakti chhe. koī par pariṇamāve to pariṇame evī jagatamān koī chīj nathī. ahāhā...! svabhāvabhūt pariṇamanashakti ‘nirantarāyā sthitā’-nirvighna siddha thaī. matalab ke jīvanī pariṇamanashakti koī anyathī bādhit nathī tathā te koī anyanī sahāyanī apekṣhā rākhatī nathī. koi vidhna kare to pariṇaman rokāi jāy vā koi sahāy kare to pariṇaman thāy em chhe nahi. ekalo ātmā svayam nirantarāy pariṇame chhe. have kahe chhe-
em siddha thatān, ‘सः स्वस्य यं भावं करोति’ jīv potānā je bhāvane kare chhe ‘तस्य एव सः कर्ता भवेत्’ teno te kartā thāy chhe.
svayam pariṇamato jīv pote je pariṇāmane kare chhe te pariṇāmano te kartā thāy
PDF/HTML Page 1282 of 4199
single page version
chhe. chāhe to mithyātva ane rāg-dveṣhanā pariṇām kare, chāhe to samyagdarshan-gnānanā pariṇām kare; te te pariṇām jīv pote kare chhe ane pote potānā pariṇāmano kartā chhe. potānā pariṇamanamān koī anyano hastakṣhep nathī ane koī anyanā pariṇām pote karato nathī. agnānī agnānabhāve rāg-dveṣhano kartā thāy chhe ane gnānī gnānabhāve gnānano kartā thāy chhe. jaḍ paramāṇuono-karmano kartā gnānī ke agnānī koī nathī. jaḍ karma pote potānā sāmarthyathī pariṇame chhe ane jīv paṇ pote potānā sāmarthyathī pariṇame chhe.
koī paṇ paḷe koī sanyogī chījathī jīvamān pariṇaman thāy chhe em nathī. mithyātvanā je pariṇām thāy chhe te potānā kāraṇe thāy chhe, koī kugurunā kāraṇe e pariṇām thāy chhe em nathī. tevī rīte samyaktvanā pariṇām je thayā chhe te sahaj potāthī thayā chhe, koī sugurunā kāraṇe e pariṇām thayā chhe em nathī. anya nimittathī jīvamān kārya thāy em traṇakāḷamān nathī. potānī pariṇamanashaktithī potāmān potānun kārya thāy chhe. ahāhā...! ānun ja nām anekānta chhe ke pote potāthī pariṇaman kare chhe, parathī kadīy nahi. bhāī! ek paṇ siddhānt yathārtha besī jāy to sarva khulāso-samādhān thaī jāy evī ā vāt chhe. pratyek dravya svatantra chhe, koī dravyanī paryāy koī anya dravya karī shake e vāt traṇakāḷamān shakay nathī.
jīvamān nirvighna pariṇamanashakti chhe. matalab ke jīvanī pariṇamanashakti koī anyanā āshraye nathī. jīv nirmaḷ ke malin bhāve pariṇame tyān tenī nirmaḷ ke malin paryāy potāthī thāy chhe, parathī-karmathī nahi. tem paramāṇu je palaṭe te potānī pariṇamanashaktithī palaṭe chhe, ātmāthī te palaṭatā nathī. pratyek padārthamān anādi-anant pariṇāmasvabhāv chhe, tethī pratisamay te potāthī pariṇame chhe, parathī nahi. āvī ja vastusthiti chhe.
ā vepāradhandhānān kām ātmā karī shakto nathī em kahe chhe. koī paṇ jīv koī paṇ kṣhetre, koī paṇ kāḷe potānī paryāyanī pariṇatino kartā chhe, paṇ paranī pariṇatino koī paṇ kṣhetre, koī paṇ kāḷe koī jīv kartā nathī.
ā pag chāle chhe te tenī pariṇamanashaktithī chāle chhe, jīvane laīne nahi. jīv to jīvanā potānā pariṇamanane kare chhe. jīv jīvanā pariṇamanamān svatantra chhe ane par paranā pariṇamanamān svatantra chhe. koīnun pariṇaman koī paranā āshrayathī thāy chhe evī vastusthiti ja nathī. aho! vītarāganun tattva āvun atyant sūkṣhma ane hitakārī chhe!
‘jīv paṇ pariṇāmī chhe; tethī pote je bhāvarūpe pariṇame chhe teno kartā thāy chhe.’
paramāṇu pariṇāmasvabhāvī chhe e vāt āgaḷ āvī gaī. have kahe chhe ke jīv
PDF/HTML Page 1283 of 4199
single page version
paṇ pariṇāmasvabhāvī chhe. chāhe to gnānānandabhāve pariṇame, chāhe to rāgādibhāve pariṇame; pote je bhāvarūpe pariṇame te bhāvano te kartā thāy chhe. jīv rāgabhāve pariṇame tyāre je karmabandhan thāy te karmabandhananī paryāyano kartā jīv nathī, te karmabandhananī paryāyano kartā te karmanā paramāṇu chhe. te karma potānā pariṇamanathī bandhāy chhe. ātmā rāg-dveṣhanā bhāv je potāmān kare chhe teno te pote kartā chhe, paṇ jaḍ karmanī paryāyano ātmā kartā nathī.
gnānī gnānabhāvano kartā chhe, rāg-dveṣhano nahi; agnānī rāg-dveṣhano kartā chhe, ane paramāṇu jaḍakarmano kartā chhe; gnānī ke agnānī koī jaḍakarmano kartā nathī. ā pramāṇe jīv je bhāvarūpe pote pariṇame chhe te bhāvano te kartā thāy chhe.
PDF/HTML Page 1284 of 4199
single page version
तथाहि–
णाणिस्स स णाणमओ अण्णाणमओ अणाणिस्स।। १२६ ।।
ज्ञानिनः स ज्ञानमयोऽज्ञानमयोऽज्ञानिनः।। १२६ ।।
gnānī gnānamay bhāvano ane agnānī agnānamay bhāvano kartā chhe em have kahe chheḥ-
te gnānamay chhe gnānīno, agnānamay agnānīno. 126.
gāthārthaḥ– [आत्मा] ātmā [यं भावम्] je bhāvane [करोति] kare chhe [तस्य कर्मणः] te bhāvarūp karmano [सः] te [कर्ता] kartā [भवति] thāy chhe; [ज्ञानिनः] gnānīne to [सः] te bhāv [ज्ञानमयः] gnānamay chhe ane [अज्ञानिनः] agnānīne [अज्ञानमयः] agnānamay chhe.
ṭīkāḥ– ā rīte ā ātmā svayamev pariṇāmasvabhāvavāḷo chhe topaṇ potānā je bhāvane kare chhe te bhāvano ja-karmapaṇāne pāmelāno-kartā te thāy chhe (arthāt te bhāv ātmānun karma chhe ane ātmā teno kartā chhe). te bhāv gnānīne gnānamay ja chhe kāraṇ ke tene samyak prakāre svaparanā vivek vaḍe (sarva paradravyabhāvothī) bhinna ātmānī khyāti atyant uday pāmī chhe. ane te bhāv agnānīne to agnānamay ja chhe kāraṇ ke tene samyak prakāre svaparano vivek nahi hovāne līdhe bhinna ātmānī khyāti atyant asta thaī gaī chhe.
bhāvārthaḥ– gnānīne to svaparanun bhedagnān thayun chhe tethī tene potānā gnānamay bhāvanun ja kartāpaṇun chhe; ane agnānīne svaparanun bhedagnān nathī tethī tene agnānamay bhāvanun ja kartāpaṇun chhe.
gnānī gnānamay bhāvano ane agnānī agnānamay bhāvano kartā chhe em have kahe chheḥ-
PDF/HTML Page 1285 of 4199
single page version
‘ā rīte ā ātmā svayamev pariṇāmasvabhāvavāḷo chhe topaṇ potānā je bhāvane kare chhe te bhāvano ja-karmapaṇāne pāmelāno-kartā te thāy chhe (arthāt te bhāv ātmānun karma chhe ane ātmā teno kartā chhe.)’
pratyek ātmā svayamev eṭale nishchayathī pariṇāmasvabhāvī chhe. svayam badalavānā svabhāvavāḷo chhe topaṇ potānā je bhāvane kare chhe te bhāvano ja te kartā thāy chhe. je bhāvarūpe pote pariṇame chhe te bhāvano te kartā thāy chhe ane te bhāv tenun karma nām kārya chhe. ahīn karma eṭale jaḍakarmanī vāt nathī.
ātmā je pariṇām kare chhe te enun karma nām kārya chhe, ane pote teno kartā chhe. ahā! bhāṣhā to khūb sādī chhe paṇ bhāv khūb gambhīr chhe. ā māthe ṭopī paherelī chhe te avasthārūpe ṭopīnā paramāṇuo pariṇaman karavāthī ṭopī māthā upar rahī chhe; ātmāthī ṭopī māthā upar rahī nathī. ātmā to ātmānā pariṇāmano kartā chhe, ṭopīnī avasthāno nahi. khūb gambhīr vāt!
juo, vītarāg sarvagna parameshvarano ā hukam chhe. gaṇadharo ane indronī vachche paramātmā divyadhvani dvārā je pharamāvatā hatā te vāt ahīn āvī chhe. bhagavān kundakundāchārya mahāvidehamān gayā hatā ane sīmandhar paramātmānī vāṇī temaṇe sākṣhāt sāmbhaḷī hatī. tyānthī bharatakṣhetramān āvīne ā shāstro banāvyān chhe. teo kahe chhe-bhagavānano hukam chhe ke pratyek ātmā potānā je bhāvane kare chhe te bhāvano pote kartā chhe ane te bhāv tenun karma kahetān kārya chhe. have kahe chhe-
‘te bhāv gnānīne gnānamay ja chhe kāraṇ ke tene samyak prakāre svaparanā vivek vaḍe (sarva paradravyabhāvothī) bhinna ātmānī khyāti atyant uday pāmī chhe. ane te bhāv agnānīne to agnānamay ja chhe kāraṇ ke tene samyak prakāre svaparano vivek nahi hovāne līdhe bhinna ātmānī khyāti atyant asta thaī gaī chhe.’
shun kahyun? dharmī samyakdraṣhṭi jīv jene ek gnāyakabhāv hun chhun evo antaramān anubhav thayo chhe evā gnānīne je pariṇām thāy te gnānamay ja chhe. ahāhā...! dharmīne samyagdarshan- gnān-chāritranā je pariṇām thāy chhe te gnānamay ja chhe. gnānīnā te pariṇām ātmāmay- chaitanyamay ja hoy chhe ane te pariṇāmano gnānī kartā chhe. parantu dayā, dān, vrat ādi rāganā pariṇāmano gnānī kartā nathī.
bhāī! ā badhā karoḍapati chhe te dhūḷanā pati chhe. ā paisā (dhan) āve-jāy te paramāṇunī paryāy chhe. ātmā teno kartā nathī. tārā prayatnathī te āve-jāy chhe em nathī. koī em māne ke hun paisā kamāun chhun ane yathechchha (dānādimān) vāparun chhun
PDF/HTML Page 1286 of 4199
single page version
to evun mānanār jīv mūḍh agnānī chhe, kemake paisānā pariṇāmano kartā te paisā (paisānā paramāṇu) chhe. are! ā hāthane hun halāvun chhun em je māne chhe te mūḍh mithyādraṣhṭi chhe. paramāṇumān pariṇamanashakti chhe to tenā pariṇamanathī hāth hāle chhe; te jaḍanā pariṇāmano kartā ātmā kadīy nathī.
potāne parano kartā māne te badhā mūrkha-pāgal chhe. kundakundāchāryadev ane amr̥utachandrāchāryadev kevaḷī bhagavānanā āḍatiyā thaīne māl batāve chhe ke bhāī! gnānīnā bhāv gnānamay ja chhe. dharmī jīvanā shraddhā-gnān ane shāntinā badhā vītarāgī pariṇām hoy chhe ane te badhā gnānamay ja chhe. sharīranā je pariṇām thāy te gnānīnā pariṇām nathī. tathā dayā, dān, vrat, bhakti ādinā je shubhabhāvanā pariṇām thāy te paṇ gnānīnā pariṇām nathī. sva ane parane (rāgādine) jāṇavārūp je chaitanyanā jāṇavā-dekhavānā pariṇām thāy chhe te gnānīnun kārya chhe ane te gnānamay pariṇāmano gnānī kartā chhe. ahāhā...! shuddha chaitanyaghanasvarūp bhagavān ātmā jenī draṣhṭimān āvyo tevā gnānīnā samyak shraddhā-gnān-chāritranā pariṇāmamān rāgādi agnānamay pariṇām nathī.
ā māsik (ātmadharma) bahār paḍe chhe tenā akṣharo hun lakhun chhun em jo koī māne to te mūḍh jīv chhe. akṣharanā paramāṇuthī te paryāy thāy chhe, tene bījo kare chhe arthāt bījo akṣhar lakhe chhe te tadna khoṭī vāt chhe. agnānī potāne parano kartā māne chhe te tenun mithyā abhimān chhe. bījānī hun rakṣhā karun chhun, bījāne sukhī karun chhun, bījāne hun madad karun chhun em mānanār mūḍh mithyādraṣhṭi chhe. paranun kārya hun karun chhun evā mithyā pariṇām gnānīne hotā nathī. tathā potānī paryāyamān je rāgādi bhāv thāy te mārun kartavya (kārya) chhe em paṇ gnānī mānatā nathī. chakravartī samakitīne chha khaṇḍanun rājya hoy, 96000 rāṇīonā vr̥undamān ane tatsambandhī rāgamān te ūbho hoy topaṇ te pariṇāmono kartā hun chhun em teo mānatā nathī. jhīṇī vāt chhe, bhāī! hun to gnānānandasvabhāvī sachchidānandasvarūp bhagavān ātmā chhun em gnānī māne chhe. ahā! shuddha chaitanyanā lakṣhe utpanna thayelā shraddhā-gnān-shānti-svachchhatā-vītarāgatārūp dharmīnā pariṇām gnānamay ja hoy chhe em kahe chhe.
are! chorāsī lākh yonimānthī ek-ek yonimān jīv anant-anantavār janma-maraṇ karī chūkayo chhe! potānā shuddha chidānandamay bhagavānane bhūlī jaīne parane potānā mānavārūp mithyātvanā kāraṇe anādi kāḷathī jīv mahā duḥkhakārī bhavabhramaṇ karī rahyo chhe. are bhāī! je potānun nathī tene potānun mānavun te mithyātva chhe ane te mithyātvanā phaḷarūpe tun anādithī janma-maraṇarūp sansāramān rakhaḍe chhe.
PDF/HTML Page 1287 of 4199
single page version
ahīn kahe chhe ke gnānīne to gnānamay pariṇām chhe. bhagavānanī bhaktinā je pariṇām thāy ke shāstra-svādhyāyanā-shāstra vāñchavā-sāmbhaḷavānā je vikalpa ūṭhe te gnānīnā pariṇām nathī. jhīṇṇī vāt chhe prabhu! dharmīnā to dharma-pariṇām ja hoy chhe. vītarāgī shānti ane (atīndriy) gnān ane ānandanā pariṇām je thāy te gnānīnun kārya chhe ane te pariṇāmano gnānī kartā chhe.
ā pustak banāvavān, vechavān ityādi badhī jaḍanī-paranī paryāy chhe. e paranī paryāy to je thavānī hoy te tenāthī potāthī thāy chhe. e paranun kārya to ātmā karato nathī, parantu gnānīne je tattvaprachārano, bāhya prabhāvanāno vikalpa āve chhe te vikalpano paṇ gnānī kartā nathī. (kemake vikalpa-rāg chhe te agnānamay bhāv chhe ane gnānīne to gnānamay ja bhāv hoy chhe).
sampradāyamān to ākhī lāīn avaḷe pāṭe chhe. mūḷ satya shun chhe tene shodhavānī kone darakār chhe? bas jemān (je sampradāyamān) paḍayā te vāt ja sāchī chhe em mānīne besī jāy chhe. paṇ enun phaḷ bahu duḥkharūp āvashe bhāī! ahīn kahe chhe ke dharmī jīv paranī paryāyano to kartā nathī paṇ tatsambandhī je rāg thāy chhe te rāgano paṇ kartā nathī. bhagavān ātmā sarvagnasvabhāvī vastu chhe, tethī te sarvane jāṇe evun tenun svarūp chhe, paṇ sarvane kare evun tenun svarūp nathī. potānā sarvagnasvabhāvī shuddha ātmānī jene draṣhṭi thaī chhe evo dharmī jīv svaparaprakāshak gnānanī paryāyano kartā chhe paṇ parano ane rāgano kartā nathī kemake parane ane rāgane kare evo ātmāno svabhāv nathī.
paramāṇu ane ātmā jem anādinā dhruv chhe tem temān pariṇaman paṇ anādinun chhe. vastuno pariṇamanasvabhāv chhe ne tethī temān pariṇaman anādinun chhe. ahīn kahe chhe ke gnānīnun vartamān pariṇaman (samyak) gnān ane shraddhānarūp chhe ane te gnānamay pariṇaman chhe. samyagdarshan thatān dharmīne evo nishchay thayo chhe ke hun akhaṇḍ ekarūp chidānandaghanasvarūp gnāyakasvabhāvī bhagavān ātmā chhun. ahāhā...! trikāḷī dhruv chaitanyasvarūpanā lakṣhe dharmīne gnānamay, shraddhāmay, shāntimay, svachchhatāmay, prabhutāmay, vītarāgatāmay pariṇaman thāy chhe. jevo ātmā pote vītarāgasvarūp chhe tevun tenī paryāyamān vītarāgatānun pariṇaman thāy chhe ane e ja dharmīnun sāchun pariṇaman chhe.
prashnaḥ– nishchay samyagdarshan chhe te sarāg samyagdarshan chhe ke kem?
uttaraḥ– nā, em nathī. jinasvarūp, vītarāgasvarūp ja ātmā chhe, tethī svarūpanā lakṣhe chothā guṇasthāne je samyagdarshananī paryāy pragaṭ thāy chhe te paṇ vītarāgarūp ja chhe. kahyun chhe ne ke-
PDF/HTML Page 1288 of 4199
single page version
bhagavān ātmā jinasvarūp chhe. tethī tenā āshraye je gnān-shraddhānanī paryāy pragaṭ thāy te jinasvarūp eṭale vītarāgarūp ja hoy chhe. svarūpanā shraddhānarūp chothe guṇasthāne je samyagdarshan hoy chhe te vītarāgī ja paryāy chhe. sarāg samakit-evun jyān kahyun chhe tyān to samakitīne je chāritranā doṣharūp sarāg pariṇām chhe te batāvavā māṭe kahyun chhe, bākī samakit to vītarāgī ja paryāy chhe.
are bhāī! anantakāḷe āvun (durlabh) manuṣhyapaṇun maḷe chhe. uparāuparī vadhāremān vadhāre āṭh vakhat manuṣhyapaṇun maḷe, pachhī navamā bhave kān to mokṣha thāy, kān to nigodamān jāy. arere! ene potānī darakār nathī! ene potānī dayā nathī! paranī dayā to koṇ pāḷī shake chhe?
sarvagna bhagavāne sarva jīvono jevo sarvagnasvabhāv gnānamān dekhyo chhe evo potāno sarvagnasvabhāv samyagdraṣhṭine dekhavāmān-pratītimān āve chhe, tethī jin sarvagna vītarāg svabhāvane dekhanārī draṣhṭi vītarāgī paryāy chhe. gnānīnā gnānamay pariṇām chhe eno artha em chhe ke gnānīnā vītarāgatāmay pariṇām chhe. gnānīne vītarāgī draṣhṭi, vītarāgī gnān ane vītarāgī ācharaṇ thayun hoy chhe. gnānīnā sarva bhāv vītarāgī chhe, tethī gnānī vītarāg bhāvanā kartā chhe ane vītarāgī bhāv enun karma chhe.
atyāre to chāre bāju dharmanā nāme moṭā gaḍabaḍ-goṭā chāle chhe. vāṇiyāne kamāvā āḍe navarāsh nathī eṭale satya-asatyanī kasoṭī kayāre kare? bichārāone khabar nathī ke kamāīne kroḍapati thāy toy te dhūḷapati chhe. ane ātmā? ātmā to jenī saṅkhyāno pār nathī evā anant-anant guṇono bhaṇḍār evo bhagavān chhe. e badhā guṇo nirmaḷ vītarāgī svabhāve chhe. āvā vītarāgasvabhāvī ātmānun bhān thatān tenī paryāyamān vītarāgatā pragaṭ thāy chhe. aho! gnānīnā bhāv gnānamay ja chhe eṭalā shabdomān to khūb gambhīr bhāv bharyā chhe. gnānī vītarāg bhāvano kartā chhe paṇ vyavahāraratnatrayano je rāg thāy teno gnānī kartā nathī. gnānīnā badhā bhāv gnānamay ja chhe. vyavahāraratnatrayano je rāg thāy tene gnānī jāṇe paṇ e rāg kāī gnānīnun kārya nathī.
bhāī! ā koī laukik vārtā nathī. ā to chaitanyano nāth evā bhagavān ātmānī kathā chhe. vītarāg sarvagnadev arihant paramātmānī akaṣhāy karuṇāthī je divya vāṇī nīkaḷī temān je vāt āvī tene santo jagat pāse jāher kare chhe. kahe chhe-prabhu! tun vītarāgasvabhāve rahelā anant-anant nirmaḷ guṇono ekarūp piṇḍ chho. rāg kare evo koī guṇ tārāmān nathī. dayā pāḷavī, bhakti karavī, pūjā karavī ityādi rāgane
PDF/HTML Page 1289 of 4199
single page version
rache evo koī guṇ tārāmān nathī. ahāhā...! tun ātmā jinasvarūp vītarāgarūp chhe. enī draṣhṭi karatān je vītarāgī paryāy pragaṭe te tārun kārya chhe ane teno tun kartā chho. vītarāgasvabhāvī ātmā kartā ane vītarāgī paryāy enun kārya em kahevun e vyavahāranay chhe. kharekhar to vītarāgī paryāyano kartā te vītarāgī paryāy pote chhe. āvo vītarāgano mārga khūb gahan chhe, bhāī! je vāṇīne ekāvatārī indro ane gaṇadharo kān daīne sāmbhaḷe te vāṇīnī gambhīratānī shī vāt! dhanya e vāṇī ane dhanya e shrotā!
pahelo saudharma svarga nāmano devalok chhe. temān 32 lākh vimān chhe. ekek vimānamān kroḍo apsarā ane asaṅkhya dev chhe. te badhāno svāmī saudharma indra ek bhav karīne mokṣha javāno chhe. indra ane indrāṇī banne kṣhāyik samakitī chhe. te em jāṇe chhe ke-ā svarganā vaibhav te mārī chīj nathī. hun chhun tyān e vaibhav nathī ane e vaibhav chhe tyān hun nathī. ā batrīs lākh vimān mārān nahi. are, dev ane guru e paṇ mārī chīj nahi kemake e sarva paradravya chhe. ahāhā...! hun to chaitanyasvabhāvamay prabhu chhun ane chaitanyanī prabhutārūpe pariṇamun e mārun kārya chhe. juo, gnānī to gnānamay bhāvano kartā chhe-enī ā vyākhyā chāle chhe. dharmī ene kahevāy ke jenā pariṇām dharmamay, vītarāgatāmay hoy. vītarāgī pariṇām e dharmīnun kārya ane vītarāgabhāvano te kartā chhe. bhāī! mahāpuṇya hoy to āvī vāt sāmbhaḷavā maḷe ane antaramān jāgrat thāy e to koī alaukik chīj chhe.
kartānun je kārya chhe te bhāv gnānīnā gnānamay ja chhe. ahāhā...! gnānamay ane ānandamay je bhāv pragaṭ thāy te gnānīnun kārya chhe ane tenā gnānī kartā chhe. gajab vāt chhe! ahīn em kahevā māge chhe ke gnānamay bhāvamān rāgamay bhāv nathī. eṭale gnānīne sarāg samakit hoy chhe em koī māne to te yathārtha nathī. ātmā vītarāg-svarūp chhe ane enī vyaktatā paṇ vītarāgasvarūp hoy chhe; temān rāganī vyaktatā hotī nathī.
gnānīne je kamajorīno rāg āve chhe tenā te gnātādraṣhṭā rahīne pote vītarāgabhāvamān rahe chhe; rāgamān gnānī rahetā nathī. āvo ja vītarāgano mārga chhe. ā sivāy badhā unmārga chhe. ahā! jagatane rāganī-sansāranī honsh chhe, gnānīne rāganī honsh hotī nathī. agnānīno utsāh rāgamān-vikāramān ane paramān hoy chhe, jyāre gnānīno utsāh ātmāmān hoy chhe. gnānīno utsāh svarūpasanmukhatāno hoy chhe. svarūp to vītarāgarūp chhe; māṭe svarūpasanmukh thatān je shraddhā-gnān pragaṭ thayān te vītarāgī ja hoy chhe. dharmīne svarūpanā lakṣhe je ācharaṇ pragaṭ thāy te paṇ vītarāgī paryāy chhe. ā pramāṇe gnānīnā je bhāv chhe te gnānamay ja hoy chhe, kāraṇ ke tene samyak prakāre svaparanā vivek vaḍe bhinna ātmānī khyāti atyant uday pāmī chhe.
PDF/HTML Page 1290 of 4199
single page version
gnānīne samyak prakāre-eṭale dhāraṇāthī nahi paṇ svarūpanā lakṣhe-sācho vivek pragaṭ thayo chhe. hun sarva paradravyabhāvothī bhinna shuddha chaitanyasvabhāvamay ānandamūrti bhagavān ātmā chhun- em svaparanī bhinnatāno samyak prakāre gnānīne vivek pragaṭ thayo chhe. ahāhā...! sharīr, man, vāṇī, kuṭumb e badhān paradravya chhe e vāt to ṭhīk; ā dayā, dān, bhakti ādino je shubharāg thāy chhe te paṇ paradravya chhe, e sarvathī bhinna mārun chaitanyasvarūp chhe-em bhinna ātmānī khyāti gnānīne atyant uday pāmī chhe. ā ṭīkānun nām ātmakhyāti chhe. dharmīne ātmakhyāti- ātmaprasiddhi pragaṭ thaī chhe tethī tenā je bhāv chhe te gnānamay ja hoy chhe.
agnānīne samaye-samaye vikāranī prasiddhi thayā kare chhe. samyagdarshan eṭale ātma- khyāti potāthī prasiddha thāy chhe, koī pāsethī maḷatī nathī. potāthī pragaṭ thāy tyāre gurugamathī pragaṭ thaī em nimittanī mukhyatāthī kahevāmān āve chhe. bhagavān traṇalokanā nāth samosaraṇamān birāje chhe. temanī je divyadhvani chhūṭe chhe te indriy chhe. bhagavānanī vāṇī indriyano viṣhay hovāthī indriy chhe e vāt gāthā 31 mān āvī gaī chhe. bhāī! e indriy pratye tārun lakṣha jashe to rāg utpanna thashe. ahāhā...! bhagavān em kahe chhe ke amārā prati ane divyadhvani prati tārun lakṣha jashe to tane chaitanyanī gati na thatān durgati eṭale rāg thashe. nimittanun lakṣha chhoḍī antarasvabhāvamān ekāgra thatān je nirmaḷ shraddhā-gnān-chāritranā pariṇām thāy te gnānīnun kārya chhe ane tenā gnānī kartā chhe. gnānīne dev-guru-shāstra sambandhī rāg āve chhe paṇ te rāg gnānīnun kārya nathī, gnānī to te rāganā gnātāmātra chhe, kartā nathī.
dharmīne samyak prakāre bhinna ātmānun bhān pragaṭ thayun chhe. hun to ek shuddha chaitanya chhun, ānand chhun, shānt chhun, vītarāg chhun, svachchha chhun-āvī ātmakhyāti atyant uday pāmī chhe tethī gnānīnā sarva bhāv gnānamay ja chhe. ane te bhāv agnānīne to agnānamay ja chhe kāraṇ ke tene samyak prakāre svaparano vivek nahi hovāne līdhe bhinna ātmānī khyāti atyant asta thaī gaī chhe.
bhagavān ātmā rāgathī bhinna chhe evo vivek agnānīne nathī. tethī bhinna ātmānī khyāti tene atyant asta thaī gaī chhe. e kāraṇe agnānīnā bhāv agnānamay ja chhe. agnānīnā bhāv agnānamay eṭale rāgamay, puṇya-pāpamay hoy chhe. paranun kārya to agnānī kāī karato nathī. parantu kartā thaīne agnānī agnānabhāv eṭale ke puṇya-pāparūp shubhāshubh rāg-dveṣhanā bhāvane karato hoy chhe ane te bhāv agnānīnun kārya chhe. parano kartā to gnānī ke agnānī koī nathī. gnānī gnānamay bhāvano kartā chhe ane agnānī agnānano eṭale rāgadveṣhādi bhāvano ja kartā chhe. ā pramāṇe gnānī ane agnānīnā bhāvanī atyant bhinnatā chhe.
PDF/HTML Page 1291 of 4199
single page version
‘gnānīne to sva-paranun bhedagnān thayun chhe tethī tene potānā gnānamay bhāvanun ja kartāpaṇun chhe; ane agnānīne sva-paranun bhedagnān nathī tethī tene agnānamay bhāvanun ja kartāpaṇun chhe.’
jene rāg ane vikalpathī potāno trikāḷ dhruv chaitanyasvabhāv bhinna chhe evun bhedagnān thayun chhe tene gnānī kahe chhe. āvo gnānī potānā gnānamay bhāvano ja kartā chhe.
gnān ane ānand e ātmāno svabhāv chhe. ane puṇya, pāp, dayā, dān, vrat, bhaktinā pariṇām chhe te rāg chhe, vibhāv chhe. ā svabhāv-vibhāvanī bhinnatānun samyak prakāre jene gnān thāy te gnānī chhe. te gnānī potānā gnān, shraddhān, ānand, shānti, svachchhatā-evā nirmaḷ pariṇāmano kartā chhe. tenā te pariṇām gnānamay eṭale vītarāgatā- may chhe. temān rāg nathī. chothe guṇasthāne samakitī rāgathī bhinna evā potānā shuddha pariṇāmano kartā chhe.
prashnaḥ– gnānīne yathāpadavī rāg āve chhe ne?
uttaraḥ– hā, dev-guru-shāstranī bhakti, pūjā, vrat, dān ityādino gnānīne yathā-padavī rāg āve chhe paṇ gnānabhāve pariṇamatā gnānīnā gnānapariṇamanathī te rāg bhinna rahī jāy chhe. rāgathī potānun shuddha chaitanyasvarūp bhinna chhe evun bhedagnān pragaṭ thayun hovāthī gnānī je shubhāshubh rāg āve chhe teno gnātā rahe chhe, jāṇanār rahe chhe paṇ teno kartā thato nathī. je rāg āve tenān gnānīne ruchi ane svāmitva nathī. rāganā svāmitvapaṇe nahi pariṇamato evo gnānī potānā shuddha pariṇāmano ja kartā chhe. gnānīnā gnānamay ja bhāv chhe, je rāg āve te kāī gnānīnun kartavya nathī.
dharmī tene kahīe ke jene potānā nirmaḷ gnān ane ānandanun dhruvadhām evā chidānandasvarūp paramātmānun dhyān pragaṭ thayun chhe. ahāhā...! potānun shuddha chaitanya dhruvadhām jene draṣhṭimān āvyun, anubhūtimān āvyun te gnānī chhe. āvā gnānīnun gnān dayā, dān, vratādinā vikalpathī bhinna paḍī gayun chhe tethī gnānīnā pariṇām gnānamay ja chhe ane te gnānamay pariṇāmano gnānī kartā chhe.
bhagavān ātmā shuddha chaitanyaghan anantaguṇamay pavitradhām prabhu pote sva chhe ane dayā, dān, bhakti ādinā je vikalpa ūṭhe te par chhe-evun svaparanun nirmaḷ bhedagnān agnānīne hotun nathī. svaparanun bhedagnān nahi hovāthī te agnānamayabhāvano kartā thāy chhe. dayā, dān, vrat, bhakti ādinā je vikalpa ūṭhe teno agnānī kartā thāy chhe. lyo, 126 pūrī thaī.
PDF/HTML Page 1292 of 4199
single page version
किं ज्ञानमयभावात्किमज्ञानमयाद्भवतीत्याह–
अण्णाणमओ भावो अणाणिणो कुणदि तेण कम्माणि। णाणमओ णाणिस्स दु ण कुणदि तम्हा दु कम्माणि।। १२७ ।।
ज्ञानमयो ज्ञानिनस्तु न करोति तस्मात्तु कर्माणि।। १२७ ।।
gnānamay bhāvathī shun thāy chhe ane agnānamay bhāvathī shun thāy chhe te have kahe chheḥ-
paṇ gnānamay chhe gnānīno, tethī kare nahi karmane. 127.
gāthārthaḥ– [अज्ञानिनः] agnānīne [अज्ञानमयः] agnānamay [भावः] bhāv chhe [तेन] tethī agnānī [कर्माणि] karmone [करोति] kare chhe, [ज्ञानिनः तु] ane gnānīne to [ज्ञानमयः] gnānamay (bhāv) chhe [तस्मात् तु] tethī gnānī [कर्माणि] karmone [न करोति] karato nathī.
ṭīkāḥ– agnānīne samyak prakāre svaparano vivek nahi hovāne līdhe bhinna ātmānī khyāti atyant asta thaī gaī hovāthī, agnānamay bhāv ja hoy chhe, ane te hotān (hovāthī), svaparanā ekatvanā adhyāsane līdhe gnānamātra evā potāmānthī (ātmasvarūpamānthī) bhraṣhṭa thayelo, par evā rāgadveṣh sāthe ek thaīne jene ahaṅkār pravartyo chhe evā pote ‘ā hun kharekhar rāgī chhun, dveṣhī chhun (arthāt ā hun rāg karun chhun, dveṣh karun chhun)’ em (mānato thako) rāgī ane dveṣhī thāy chhe; tethī agnānamay bhāvane līdhe agnānī potāne par evā rāgadveṣharūp karato thako karmone kare chhe.
gnānīne to, samyak prakāre svaparanā vivek vaḍe bhinna ātmānī khyāti atyant uday pāmī hovāthī, gnānamay bhāv ja hoy chhe, ane te hotān, svaparanā nānātvanā vignānane līdhe gnānamātra evā potāmān suniviṣhṭa (samyak prakāre sthit) thayelo, par evā rāgadveṣhathī pr̥uthagbhūtapaṇāne (bhinnapaṇāne) līdhe nijarasathī ja jene ahaṅkār nivr̥utta thayo chhe evo pote kharekhar kevaḷ jāṇe ja chhe, rāgī ane dveṣhī thato nathī (arthāt rāg ane dveṣh karato nathī); tethī gnānamay bhāvane līdhe gnānī potāne par evā rāgadveṣharūp nahi karato thako karmone karato nathī.
PDF/HTML Page 1293 of 4199
single page version
अज्ञानमयः सर्वः कुतोऽयमज्ञानिनो नान्यः।। ६६ ।।
bhāvārthaḥ– ā ātmāne krodhādik mohanīy karmanī prakr̥itino (arthāt rāgadveṣhano) uday āvatān, potānā upayogamān teno rāgadveṣharūp malin svād āve chhe. agnānīne svaparanun bhedagnān nahi hovāthī te em māne chhe ke “ā rāgadveṣharūp malin upayog chhe tej mārun svarūp chhe-tej hun chhun.” ām rāgadveṣhamān ahambuddhi karato agnānī potāne rāgīdveṣhī kare chhe; tethī te karmone kare chhe. ā pramāṇe agnānamay bhāvathī karmabandh thāy chhe.
gnānīne bhedagnān hovāthī te em jāṇe chhe ke “gnānamātra shuddha upayog chhe te ja mārun svarūp chhe-te ja hun chhun; rāgadveṣh chhe te karmano ras chhe-mārun svarūp nathī.” ām rāgadveṣhamān ahambuddhi nahi karato gnānī potāne rāgīdveṣhī karato nathī, kevaḷ gnātā ja kahe chhe; tethī te karmone karato nathī. ā pramāṇe gnānamay bhāvathī karmabandh thato nathī.
have āgaḷanī gāthānā arthanī sūchanārūp kāvya kahe chheḥ-
shlokārthaḥ– [ज्ञानिनः कुतः ज्ञानमयः एव भावः भवेत्] ahīn prashna chhe ke gnānīne kem gnānamay ja bhāv hoy [पुनः] ane [अन्यः न] anya (arthāt agnānamay) na hoy? [अज्ञानिनः कुतः सर्वः अयम् अज्ञानमयः] vaḷī agnānīne kem sarva bhāv agnānamay ja hoy ane [अन्यः न] anya (arthāt gnānamay) na hoy? 66.
gnānamay bhāvathī shun thāy chhe ane agnānamay bhāvathī shun thāy chhe te have kahe chheḥ-
‘agnānīne samyak prakāre svaparano vivek nahi hovāne līdhe bhinna ātmānī khyāti asta thaī gaī hovāthī, agnānamay bhāv ja hoy chhe, ane te hotān svaparanā ekatvanā adhyāsane līdhe gnānamātra evā potāmānthī (ātma-svarūpamānthī) bhraṣhṭa thayelo, par evā rāgadveṣh sāthe ek thaīne jene ahaṅkār pravartyo chhe evo pote ‘‘ā hun kharekhar rāgī chhun, dveṣhī chhun (arthāt hun rāg karun chhun, dveṣh karun chhun)’’ em (mānato thako) rāgī ane dveṣhī thāy chhe; tethī agnānamay bhāvane līdhe agnānī potāne par evā rāg-dveṣharūp karato thako karmone kare chhe.’
sūkṣhma vāt chhe prabhu! anantakāḷamān eṇe (jīve) nirmaḷ bhedagnān karyun nathī.
PDF/HTML Page 1294 of 4199
single page version
kaḷash (131) mān kahyun chhe ne ke-
अस्यैवाभावतो बद्धा बद्धा ये किल केचन।।
je koī āj sudhīmān mukti pāmyā te bhedavignānathī mukti pāmyā chhe. rāgathī potānun chaitanyasvarūp bhinna chhe evā bhedagnānathī mukti pāmyā chhe. ane je bandhāyā chhe te bhedagnānanā abhāvathī ja bandhāyā chhe. pote shuddha gnāyakabhāvarūp chidānandamay ātmā ane rāg pararūp malin duḥkharūp vibhāv-e benī ekatābuddhithī bandhāyā chhe arthāt chāragatirūp sansāramān rakhaḍayā kare chhe.
agnānīne samyak prakāre svaparano vivek nathī. nav tattva kahyān chhe ne? emān ātma- tattva bhinna chhe ane puṇya-pāp, āsrav-bandh tattva bhinna chhe. dayā, dān, vrat, bhaktinā bhāv āsrav ane bandh tattva chhe ane bhagavān ātmā shuddhagnāyak tattva abandh tattva chhe. banne bhinna-bhinna chhe, paṇ agnānīne svaparano-svabhāv-vibhāvano samyak prakāre vivek nathī. ‘samyak prakāre’-em kem kahyun? ke dhāraṇāmān to eṇe līdhun hatun ke rāgathī ātmā bhinna chhe. agiyār aṅgano pāṭhī thayo tyāre shāstranī vāt dhāraṇāmān to līdhī hatī ke rāg chhe te puṇya-pāp tattva chhe, āsrav-bandh tattva chhe ane ātmā enāthī bhinna gnāyak abandh tattva chhe. paṇ samyak prakāre eṭale svarūpanā lakṣhe eṇe bhedagnān pragaṭ karyun nahi. gambhīr vāt chhe bhāī! bhagavān jineshvaradevano mārga khūb sūkṣhma chhe.
duniyāmān bīje kayāny mārganī āvī vāt chhe nahi. agnānīne samyak prakāre tattvonī bhinnatāno upadesh maḷyo nathī. kadāchit maḷyo to teṇe samyak prakāre svaparanī judāīnun gnān karyun nathī. rāganī kriyā ane svabhāvanī kriyā be bhinna chhe evun shuddha chaitanyanā lakṣhe rāgathī bhinna paḍīne bhedagnān karyun nathī. ā pramāṇe svabhāv-vibhāvanī bhinnatānun bhān nahi hovāthī svaparanā vivekanā abhāvane kāraṇe mithyādraṣhṭine anādikāḷathī ātmānī khyāti atyant asta thaī gaī chhe. ahāhā...! agnānī jīvane bhinna ātmānī-shuddha chaitanyanī prasiddhi atyant āthamī gaī chhe arthāt te (mohabhāv vaḍe) andh thaī gayo chhe.
juo, ā māl-māl vāt chhe. devādhidev bhagavān jineshvaradevanī ā vāṇī chhe. shrī kundakundāchāryadev sīmandhar bhagavān pāse gayā hatā ane tyānthī āvīne ā shāstro rachyān chhe. teo kahe chhe-bhagavān ātmā anantaguṇano piṇḍ ānandamūrti prabhu sākṣhāt paramātmasvarūp chhe. tene bhūlīne rāgamān ahambuddhi-ekatābuddhi karavāthī agnānī jīvane ātmānī prasiddhi atyant asta thaī gaī chhe. rāg, puṇya ane pāpanī prasiddhi āḍe
PDF/HTML Page 1295 of 4199
single page version
tene ātmānī prasiddhi asta thaī gaī chhe arthāt te andh thaī gayo chhe. te rāg ane puṇyane dekhe chhe, paṇ potānā shuddha chaitanyasūryane dekhato nathī. puṇyanā phaḷamān pāñch-pachīs kroḍanī dhūḷ maḷe ene agnānī jīv dekhe chhe paṇ potānā shuddha gnāyak tattvane dekhato nathī. puṇya-pāpanā bhāv mārā, em mānanāro te evo mohāndh banyo chhe ke te chaitanya mahāprabhu shuddha ātmadravyane dekhato nathī. tethī tene rāgādimay-agnānamay bhāv ja hoy chhe. rāgādi bhāv chhe te agnānamay bhāv chhe kemake temān ātmānān gnān ane ānand nathī. chāhe bhagavānanī bhaktino rāg ho ke shāstranā shravaṇano rāg ho, rāgabhāv chhe te agnānamay bhāv chhe kemake temān gnānanun kiraṇ nathī, gnānano ansh nathī. aho! āchāryadeve adbhut alaukik vāt karī chhe!
bhāī! bhāgyavān hoy tene ā vāt ruche em chhe. sansārano jene ant karavo chhe tenā māṭe ā vāt chhe. bhagavān ātmā puṇya-pāpanā bhāvathī bhinna chhe. agnānīne bhinnano bhās nathī, anubhav nathī. tethī antaraṅgamān ātmā pragaṭ prasiddha hovā chhatān, tenī prasiddhino tene abhāv thaī gayo chhe. pariṇāme tene rāg ja prasiddha chhe. agnānīne puṇya-pāpanā bhāv ja prasiddha chhe, māṭe tene agnānamay bhāv ja hoy chhe.
bhagavān kundakundāchāryadev mahāmuni bhāvaliṅgī digambar sant svānubhavanī atīndriy ānandanī mastīmān jhūlī rahyā hatā. teo kahe chhe-gnānīne je rāg āve chhe tene, te potānā gnānasvarūpamān rahīne, par tarīke jāṇe chhe; rāg māro chhe em te jāṇatā nathī. potānī chījamān ane potānī nirmaḷ pariṇatimān gnānī rāgane bheḷavatā nathī tethī tene gnānamay ja bhāv chhe. parantu agnānī puṇya-pāpanā bhāv mārā chhe em māne chhe, tethī bhedagnānanā abhāve tene ātma-prasiddhi thatī nathī, parantu rāgādi bhāvanī ja prasiddhi rahe chhe. māṭe agnānīne agnānamay bhāv ja hoy chhe. agnānamay eṭale (ekalun) mithyātva em artha nathī. rāgādi bhāvamān chaitanyano-gnānano ansh nathī tethī puṇya-pāpamay rāgādi bhāvane agnānamay bhāv kahevāmān āvyā chhe. have kahe chhe-
agnānamay bhāv hovāthī, svaparanī ekatānā adhyāsane līdhe gnānamātra evā potānā ātmasvarūpamānthī agnānī bhraṣhṭa thayelo chhe. pote ātmā gnān ane ānandasvarūp chhe ane rāg agnān ane ākuḷatārūp duḥkhasvarūp chhe; ā bannenī ekatāno agnānīne adhyās chhe. benī ekatānī tene ṭev paḍī gaī chhe. anādithī svaparanī ekatānī vāt teṇe sāmbhaḷī chhe, teno ja ene parichay chhe ane teno ja ene anubhav chhe tethī te potānā shuddha chaitanyasvarūpathī bhraṣhṭa thaī gayo chhe. juo, ā koīnā gharanī vāt nathī, ke sonagaḍhanī ā vāt nathī. ā to bhagavānanī kahelī vāt bhagavān kundakundāchāryadeve ane amr̥utachandrāchāryadeve jagat pāse jāher karī chhe.
bhagavān ātmā jāṇan-dekhanasvabhāvarūp gnātā-draṣhṭā prabhu chhe. ahāhā...! ātmā
PDF/HTML Page 1296 of 4199
single page version
anādi sāmānya gnānasvabhāv, anādi sāmānya darshanasvabhāv, anādi sāmānya ānand- svabhāv, anādi sāmānya puruṣhārthasvabhāv-em anādi sāmānya anantaguṇasvabhāvamay vastu chhe. ane rāgādi bhāv enāthī bhinna chīj chhe. parantu svaparanā ekatvanā adhyāsane kāraṇe agnānī potānā svabhāvathī bhraṣhṭa thaī gayo chhe.
dayā, dān, vrat, bhakti, pūjā karo to enāthī ātmānun kalyāṇ thaī jashe evī agnānīne mithyā shraddhā chhe; ane jagatamān evī mithyā prarūpaṇā chāle chhe. are bhāī! rāgathī lābh (dharma) thāy e vītarāgano, jain parameshvarano mārga nathī. e to rāgī agnānīono mārga chhe. ātmā jinasvarūp-vītarāgasvarūp chhe; te rāgathī bhinna chhe. agnānīne potāno vītarāg svabhāv ane rāg-e benī ekatāno adhyās thaī gayo chhe. ām bhinna padārthamān ekatvanā adhyāsanā kāraṇe gnānamātra evā nijasvarūpathī te bhraṣhṭa thaī gayo chhe. ātmānān atīndriy ānand ane shāntithī agnānī bhraṣhṭa thaī gayo chhe. have kahe chhe-
agnānī jīv, par evā rāg sāthe ekatva thaīne jene ahaṅkār pravartyo chhe evo pote ā hun kharekhar rāgī chhun, dveṣhī chhun em mānato thako rāgī ane dveṣhī thāy chhe; tethī agnānamay bhāvane līdhe agnānī potāne par evā rāg-dveṣharūp karato thako karmone kare chhe.
ahā! hun rāgī chhun, hun rāgano karanāro chhun-em ene rāgamān aham āvī gayun chhe. hun rāgathī bhinna gnānānandasvarūp chhun evun bhedagnān tene āthamī gayun chhe. sūkṣhma vāt chhe, prabhu! bījun badhun karyun paṇ anantakāḷamān eṇe bhedagnān karyun nahi tethī duḥkhī thaī rahyo chhe. dolatarāmajīe kahyun chhe ne ke-
munivrat dhāraṇ karī mahāvratanun pālan karyun, aṭhṭhāvīs mūḷaguṇ pāḷyā, nagna digambar thayo; paṇ e badhī to rāganī-jaḍanī kriyā hatī. pr̥uthak ātmānī oḷakhāṇ karīne antarano samyak puruṣhārtha karyo nahi to kāḷalabdhi shun kare? kāḷalabdhi paṇ puruṣhārtha thatān pāke chhe. bhāī! kramabaddhamān to akartāpaṇāno anant puruṣhārtha rahelo chhe. kāḷalabdhi eṭale je samaye je paryāy thavānī hoy te ja thāy, paṇ āvo nirṇay karanārane gnātādraṣhṭāno samyak puruṣhārtha hoy chhe (ane tenun kramabaddha pariṇaman paṇ nirmaḷ ja hoy chhe).
sarvavishuddhagnān adhikāramān āve chhe ke samay-samayamān je paryāy thāy te pratyek kramabaddha thāy chhe. parantu kramabaddhano sācho nirṇay kone hoy chhe? jene potānā gnātā-
PDF/HTML Page 1297 of 4199
single page version
draṣhṭā svabhāvanun bhān thayun chhe tene kramabaddhano sācho nirṇay chhe. (ane tenī pariṇaman-dhārā paṇ kramabaddha samyak chhe).
agnānīne kramabaddhano nirṇay kayān chhe? ene to rāg-dveṣh sāthe ekatva thaīne rāgamān ahampaṇun pravarte chhe. agnānī potāne hun rāgī chhun, dveṣhī chhun em māne chhe; dayā, dān, pūjā ādi rāgano kartā chhun em te māne chhe. potānī chīj andar trikāḷī nirmaḷānand prabhu chhe tene na jāṇatān hun rāgī chhun, dveṣhī chhun em mānato thako te rāgī ane dveṣhī eṭale rāg-dveṣhano kartā thāy chhe. jāṇe ke hun ātmā chhun ja nahi em agnānī rāgamān ahampaṇe pravartī rahyo chhe.
ā agnānamay bhāvanā kāraṇe potāne par evā rāgadveṣharūp karato thako agnānī karmone kare chhe. karmone kare chhe eṭale rāgadveṣhanā bhāvano kartā thāy chhe. ahīn karma eṭale jaḍakarmanī vāt nathī. karma eṭale shubhāshubhabhāv rūp je rāg-dveṣhanā pariṇām te rāg-dveṣhanā pariṇāmano agnānī kartā thāy chhe. ā to thoḍāmān ghaṇā gambhīr bhāvo bharī dīdhā chhe.
have gnānī eṭale dharmī jīv kevā hoy chhe te vāt kare chheḥ-
‘gnānīne to, samyak prakāre svaparanā vivek vaḍe bhinna ātmānī khyāti atyant uday pāmī hovāthī, gnānamay bhāv ja hoy chhe.’
dharmīne svaparanā vivek dvārā ānandamūrti bhagavān ātmā ane duḥkhasvarūp evo rāg- e benī bhinnatānun samyak prakāre gnān thayun chhe. samyak prakāre eṭale ke svarūpanā lakṣhe yathārthapaṇe. ahāhā...! gnānīne samyak prakāre svaparanun bhedagnān pragaṭ thatān bhinna ātmānī khyāti atyant uday pāmī chhe. hun to ānand chhun, shānt chhun, vītarāgasvabhāv chhun, akaṣhāyasvarūp chhun-em rāgathī bhinna ātmānī gnānīne prasiddhi thaī chhe. bhāṣhā bahu ṭuṅkī paṇ bhāv khūb gahan bharī dīdhā chhe.
bhinna ātmānī khyāti uday pāmī hovāthī gnānīne gnānamay bhāv ja hoy chhe. dharmīne gnānamay eṭale ātmāmay, vītarāgamay bhāv ja hoy chhe. ahāhā...! shuddha chaitanyasvarūp vītarāgasvabhāvī ātmānī jene draṣhṭi thaī chhe evā gnānīne gnānamay bhāv ja hoy chhe. have kahe chhe-
‘ane te hotān, svaparanā nānātvanā vignānane līdhe gnānamātra evā potāmān suniviṣhṭa (samyak prakāre sthit) thayelo, par evā rāgadveṣhathī pr̥uthagbhūtapaṇāne (bhinnapaṇāne) līdhe nijarasathī ja jene ahaṅkār nivr̥utta thayo chhe evo pote kharekhar kevaḷ jāṇe ja chhe, rāgī ane dveṣhī thato nathī (arthāt rāg ane dveṣh karato nathī); tethī gnānamay bhāvane līdhe gnānī potāne par evā rāgadveṣharūp nahi karato thako karmone karato nathī.’
PDF/HTML Page 1298 of 4199
single page version
svaparanā bhedavignānane līdhe gnānī potānā chaitanyasvabhāvamān sthit chhe. dharmī rāgamān sthit nathī. puṇya-pāpanā je bhāv āve chhe te par chhe, bhinna chhe em gnānī jāṇe chhe. dharmī potānā chidānandarasamān, shāntarasamān sthit hovāthī rāg māro chhe evo ahaṅkār emane nivr̥utta thayo chhe, chhūṭī gayo chhe. lakṣhmī mārī, makān mārān, bairān-chhokarān mārān-e to kayāny rahī gayun. ahīn to kahe chhe ke dayā, dān, vrat, bhakti ityādi je shubharāg āve chhe te māro chhe evo ahaṅkār gnānīne nivr̥utta thaī gayo chhe. potānā shuddha chidānandaghanasvarūp bhagavān ātmāmān ahan sthāpit thatān rāg māro chhe evo ahaṅkār gnānīne chhūṭī gayo chhe.
bhale rāganī pravr̥utti na chhūṭe paṇ shraddhāmān rāgano ahaṅkār chhūṭī javo joīe. vyavahāranā rāganī pravr̥uttinā pariṇām gnānīne paṇ hoy chhe; paṇ e vyavahārano rāg māro chhe evo ahaṅkār gnānīne chhūṭī gayelo hoy chhe. āvī vāt! lokone ekānta chhe, vyavahārano lop kare chhe em lāge chhe, paṇ vāt to ā ja param satya chhe. bhāī! vyavahāranī jeṭalī rāganī kriyā thāy te mārī chhe em je māne te mithyādraṣhṭi agnānī jīv chhe. sharīr mārun, sharīranī kriyā mārī, karma mārān em māne e sthūḷ mithyātva chhe. tathā dayā, dān, vrat, bhakti, pūjā ityādi shubharāganī kriyā mārī em māne te paṇ mithyātva chhe.
prashnaḥ– anāsaktibhāve karma karīe emān koī doṣh nathī ne?
uttaraḥ– are bhāī! karma karīe evo je abhiprāy chhe te ja āsakti ane mithyātvabhāv chhe. karma karavun ane anāsaktibhāve karavun e vāt ja khoṭī chhe. karma karavun-evā abhiprāyamān anāsakti hoī shake ja nahi.
gnānīne asthiratāno rāg chhe paṇ rāg māro chhe evo ahaṅkār emane nivr̥utta thaī gayo chhe. rāg mārun kartavya chhe em gnānī mānatā nathī. gnānīne rāganun svāmitva-dhaṇīpaṇun chhūṭī gayun chhe. ahā! hun to shuddha chaitanyamay ānandakand prabhu chhun; enā lakṣhe je vītarāgī paryāy pāke te mārun kartavya chhe em gnānī jāṇe chhe. gnānī rāgathī laṅgaḍo (bhinna) thaī gayo hoy chhe.
par evā rāg-dveṣhathī bhinnapaṇānā kāraṇe nijarasathī ja ahaṅkār nivr̥utta thayo chhe evo pote kevaḷ jāṇe ja chhe, rāgī ane dveṣhī thato nathī arthāt rāg ane dveṣhano kartā thato nathī. samakitī chakravartī bahārathī chha khaṇḍanā rājyane sādhatā dekhāy paṇ kharekhar te antaramān akhaṇḍane sādhatā hoy chhe. abhiprāyamān temane rāganun ekatva chhūṭī gayun chhe. je rāgādi thāy tene kevaḷ jāṇe ja chhe. bahu sūkṣhma vāt, bhāī!
āvī vāt sāmbhaḷavāy na maḷe te ke di samajaṇ karashe? bāpu! ā manuṣhyapaṇāno
PDF/HTML Page 1299 of 4199
single page version
ekek samay kaustubh-maṇi karatān paṇ vadhāre kimmatī chhe. ane ā bhedagnān ati durlabh vastu chhe. ā avasaramān jo bhedagnān pragaṭ na karyun to janma-maraṇ karatān karatān mithyā shraddhānanā phaḷamān nigodamān chālyo jaīsh. pharī anantakāḷe tras nahi thāy. bhāī! shubharāgathī dharma thāy e mithyā shraddhān chhe, ane mithyā shraddhānanun phaḷ nigod chhe.
ahīn kahe chhe ke shuddha chaitanyasvarūpanā lakṣhe jene bhedagnān pragaṭ thayun chhe evā gnānī rāg-dveṣhanā kartā nathī. gnānī chaitanyamay, ānandamay, vītarāgatāmay bhāvanā kāraṇe potāne par evā rāgadveṣharūp nahi karatā thakā karmone karatā nathī. gnānī rāgadveṣharūp kāryanā kartā nathī. ahīn karma eṭale jaḍakarmanī vāt nathī. jaḍakarmano to agnānī paṇ kartā nathī. jaḍakarmanī paryāy to jaḍathī svatantra thāy chhe. ahīn to em kahevun chhe ke rāg-dveṣharūp bhāvakarmanā gnānī kartā nathī, mātra gnātā-draṣhṭā chhe. abhiprāyamān gnānī rāganā kartā nathī; agnānī abhiprāyamān rāgano kartā thaīne mithyātvabhāve pariṇame chhe.
rāgano kartā na thatān gnātādraṣhṭā rahīne je rāgane kevaḷ jāṇe chhe tene dharmī ane gnānī kahevāmān āve chhe.
‘ā ātmāne krodhādik mohanīy karmanī prakr̥itino (arthāt rāgadveṣhano) uday āvatān, potānā upayogamān teno rāgadveṣharūp malin svād āve chhe.’
krodh ane mān te dveṣhanā be bhed chhe; māyā ane lobh te rāganā be bhed chhe. ā badhā sāmānya shabdathī moh kahevāy chhe. mohakarmanī prakr̥itino uday āvatān potānā upayogamān teno rāgadveṣharūp malin svād āve chhe. jevo uday āve tevo ja rāg thāy em nahi. udayanā prasaṅge rāgadveṣh thāy chhe em ahīn siddha karavun chhe. je prakāre uday āve te ja prakāre rāgadveṣh thāy em chhe nahi. potānī yogyatā pramāṇe rāgadveṣh thāy chhe. ā rāgadveṣhano svād malin chhe.
‘agnānīne svaparanun bhedagnān nahi hovāthī te em māne chhe ke ‘‘ā rāgadveṣharūp malin upayog chhe te ja mārun svarūp chhe-te ja hun chhun.’’ ām rāgadveṣhamān ahambuddhi karato agnānī potāne rāgī-dveṣhī kare chhe; tethī te karmone kare chhe. ā pramāṇe agnānamay bhāvathī karmabandh thāy chhe.’
agnānīne bhedagnān nathī. tene rāgadveṣh ane potānā upayoganī bhinnatānun gnān nathī, tethī te rāgadveṣh ane upayogane ek karīne em māne chhe ke ā rāg-dveṣharūp je malin upayog chhe te ja hun chhun. ā pramāṇe rāg-dveṣhamān ahambuddhi karato agnānī potāne rāgī-dveṣhī kare chhe, tethī te karmone kare chhe. ā pramāṇe agnānamay bhāvathī karmabandh thāy chhe.
PDF/HTML Page 1300 of 4199
single page version
je rāgadveṣh thāy chhe te tenī potānī yogyatāthī thāy chhe. te rāgadveṣh mārā bhāv nathī em gnānī jāṇe chhe.
‘gnānīne bhedagnān hovāthī te em jāṇe chhe ke ‘‘gnānamātra shuddha upayog chhe te ja mārun svarūp chhe-te ja hun chhun; rāgadveṣh chhe te karmano ras chhe-mārun svarūp nathī.’’ ām rāgadveṣhamān ahambuddhi nahi karato gnānī potāne rāgīdveṣhī karato nathī, kevaḷ gnātā ja rahe chhe; tethī te karmone karato nathī. ā pramāṇe gnānamay bhāvathī karmabandh thato nathī.’
samakitīne svaparanun bhedagnān varte chhe. tene yathāpadavī rāg āve chhe; paṇ tenī draṣhṭi ek shuddha gnāyak upar chhe. te jāṇe chhe ke hun to shuddha chaitanyaupayogamay chhun. tethī te je rāg āve chhe teno gnātā rahe chhe paṇ kartā thato nathī. dharmī jāṇe chhe ke gnānamātra shuddha upayog e ja mārun svarūp chhe. rāg-dveṣhanā bhāv to karmano ras chhe, karmapudgalano vipāk chhe. rāgadveṣh te mārun svarūp nathī. ā rīte rāgadveṣhamān ekatva nahi karato gnānī potāne rāgī-dveṣhī karato nathī, kevaḷ gnātā ja rahe chhe. tethī te karmone karato nathī. ā pramāṇe gnānamay bhāvathī karmabandh thato nathī.
have āgaḷanī gāthānā arthanī sūchanārūp kāvya kahe chheḥ-
‘ज्ञानिनः कुतः ज्ञानमयः एव भावः भवेत्’ ahīn prashna chhe ke gnānīne kem gnānamay ja bhāv hoy ‘पुनः’ ane ‘अन्यः न’ anya (arthāt agnānamay) na hoy? ‘अज्ञानिनः कुतः सर्वः अयम् अज्ञानमयः’ vaḷī agnānīne kem sarva bhāv agnānamay ja hoy ane ‘अन्यः न’ anya (arthāt gnānamay) na hoy?
gnānīne kem gnānamay ja bhāv hoy chhe ane agnānīne kem sarva bhāv agnānamay ja hoy chhe? āvo shiṣhyano prashna chhe. tenā uttararūp have gāthāo kaheshe.