Pravachan Ratnakar-Gujarati (simplified iso15919 transliteration). Gatha: 128-136.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 66 of 210

 

PDF/HTML Page 1301 of 4199
single page version

णाणमया भावाओ णाणमओ चेव जायदे भावो।
जम्हा तम्हा णाणिस्स सव्वे भावा हु णाणमया।। १२८ ।।

अण्णाणमया भावा अण्णाणो चेव जायदे भावो।
जम्हा तम्हा भावा अण्णाणमया अणाणिस्स।। १२९ ।।
ज्ञानमयाद्भावात् ज्ञानमयश्चैव जायते भावः।
यस्मात्तस्माज्ज्ञानिनः सर्वे भावाः खलु ज्ञानमयाः।। १२८ ।।

अज्ञानमयाद्भावादज्ञानश्चैव जायते भावः।
यस्मात्तस्माद्भावा अज्ञानमया अज्ञानिनः।। १२९ ।।

ā ja pashnanā uttararūp gāthā kahe chheḥ-

vaḷī gnānamay ko bhāvamānthī gnānabhāv ja ūpaje,
te kāraṇe gnānī taṇā sau bhāv gnānamayī khare; 128.

agnānamay ko bhāvathī agnānabhāv ja ūpaje,
te kāraṇe agnānīnā agnānamay bhāvo bane. 129.

gāthārthaḥ– [यस्मात्] kāraṇ ke [ज्ञानमयात् भावात् च] gnānamay bhāvamānthī [ज्ञानमयः एव] gnānamay ja [भावः] bhāv [जायते] utpanna thāy chhe [तस्मात्] tethī [ज्ञानिनः] gnānīnā [सर्वे भावाः] sarva bhāvo [खलु] kharekhar [ज्ञानमयाः] gnānamay ja hoy chhe. [च] ane, [यस्मात्] kāraṇ ke [अज्ञानमयात् भावात्] agnānamay bhāvamānthī [अज्ञानः एव] agnānamay ja [भावः] bhāv [जायते] utpanna thāy chhe [तस्मात्] tethī [अज्ञानिनः] agnānīnā [भावाः] bhāvo [अज्ञानमयाः] agnānamay ja hoy chhe.

ṭīkāḥ– kharekhar agnānamay bhāvamānthī je koī paṇ bhāv thāy chhe te saghaḷoy agnānamayapaṇāne nahi ullaṅghato thako agnānamay ja hoy chhe, tethī agnānīnā bhāvo badhāy agnānamay hoy chhe. ane gnānamay bhāvamānthī je koī paṇ bhāv thāy chhe te saghaḷoy gnānamayapaṇāne nahi ullaṅghato thako gnānamay ja hoy chhe, tethī gnānīnā bhāvo badhāy gnānamay hoy chhe.

PDF/HTML Page 1302 of 4199
single page version

(अनुष्टुभ्)
ज्ञानिनो ज्ञाननिर्वृत्ताः सर्वे भावा भवन्ति हि।
सर्वेऽप्यज्ञाननिर्वृत्ता भवन्त्यज्ञानिनस्तु ते।। ६७ ।।

bhāvārthaḥ– gnānīnun pariṇaman agnānīnā pariṇaman karatān judī ja jātanun chhe. agnānīnun pariṇaman agnānamay chhe, gnānīnun gnānamay chhe; tethī agnānīnā krodh, mān, vrat, tap ityādi sarva bhāvo agnānajātine ullaṅghatā nahi hovāthī agnānamay ja chhe ane gnānīnā sarva bhāvo gnānajātine ullaṅghatā nahi hovāthī gnānamay ja chhe.

have ā arthanun kaḷasharūp kāvya kahe chheḥ-

shlokārthaḥ– [ज्ञानिनः] gnānīnā [सर्वे भावाः] sarva bhāvo [ज्ञाननिर्वृत्ताः हि] gnānathī nīpajelā (-rachāyelā) [भवन्ति] hoy chhe [तु] ane [अज्ञानिनः] agnānīnā [सर्वे अपि ते] sarva bhāvo [अज्ञाननिर्वृत्ताः] agnānathī nīpajelā (-rachāyelā) [भवन्ति] hoy chhe. 67.

* * *
samayasār gāthā 128–129ḥ mathāḷun

ā ja prashnanā uttararūp gāthā kahe chheḥ-

* gāthā 128–129ḥ ṭīkā uparanun pravachan *

‘kharekhar agnānamay bhāvamānthī je koī paṇ bhāv thāy chhe te saghaḷoy agnānamayapaṇāne nahi ullaṅghato thako agnānamay ja hoy chhe. tethī agnānīnā bhāvo badhāy agnānamay hoy chhe.’

dayā, dān, vrat, bhakti, pūjā ityādinā je bhāv thāy te mārā chhe ane hun teno kartā chhun em agnānī māne chhe. e rāganī ekatābuddhirūp je pariṇām chhe te agnānamay bhāv chhe. tethī agnānīne je koī bhāv thāy chhe te agnānamayapaṇāne ullaṅghatā nahi hovāthī badhāy agnānamay hoy chhe.

shāstranun gnān na hoy te agnān em agnānano artha nathī. shāstranun gnān to hoy chhe. karoḍo shlokonun gnān hoy, paṇ te paralakṣhī gnān mārun svarūp chhe em je māne chhe teno te agnānamay bhāv chhe. agnānī shāstranā svādhyāyamān pravr̥utta hoy topaṇ tene rāgamān tanmayapaṇun hovāthī teno te bhāv agnānamay ja chhe. agnānamay bhāvamānthī je koī bhāv nīpaje chhe te agnānamay ja hoy chhe. jhīṇī vāt chhe, bhāī! bahu dhyān daīne dhīrajathī sāmbhaḷavī joīe.

koī das-vīs lākhano kharcha karīne mandir bandhāve, temān jinendra bhagavānanī pratiṣhṭhā kare, bhagavānanān darshan, stuti, bhakti, pūjā ityādi kare; paṇ te badho shubharāg

PDF/HTML Page 1303 of 4199
single page version

chhe, dharma nathī. tathāpi e shubharāgathī lābh (dharma) thāy ane shubharāg mārun kartavya chhe em mānīne shubharāgamān tanmay thaīne jo te pravarte to tenā te saghaḷā bhāv agnānamay chhe. gajab vāt chhe, prabhu! māthun pharī jāy evī vāt chhe paṇ ā satya vāt chhe. rāganī kriyā mārī ane rāg mārun kartavya e mānyatā agnān chhe ane te agnānathī nīpajelā agnānīnā saghaḷā bhāvo agnānamay ja chhe.

bhagavān ātmā nirmaḷānandano nāth shuddha chaitanyaghan prabhu paramātmasvarūp chhe. tenī jene draṣhṭi thaī nathī te agnānīne kṣhaṇekṣhaṇe rāganī ekatābuddhivāḷā bhāv utpanna thāy chhe. rāgathī bhinna shuddha chaitanyasvarūpanun bhān nathī tethī agnānīne badhā rāgamay-agnānamay bhāvo utpanna thāy chhe. agnānī chāhe to shāstranā svādhyāyamān ho, bhagavānanī bhakti-pūjāmān ho ke mahāvratādinā pālanamān ho; tenā saghaḷā bhāvo rāganī ekatābuddhi-pūrvak hovāthī agnānamayapaṇāne nahi oḷaṅgatā thakā agnānamay ja hoy chhe.

have kahe chhe-‘ane gnānamay bhāvamānthī je koī paṇ bhāv thāy chhe te saghaḷoy gnānamayapaṇāne nahi ullaṅghato thako gnānamay ja hoy chhe, tethī gnānīnā bhāvo badhāy gnānamay hoy chhe.’

hun to rāgathī bhinna gnānasvarūp chhun, ānandasvarūp chhun-em potānā shuddha chaitanyanī jene antaramān draṣhṭi thaī, nirmaḷ bhedagnān pragaṭ thayun evā gnānīne je koī bhāv thāy chhe te badhāy gnānamay ja hoy chhe. gnānīne kamajorīnā kāraṇe kadāchit viṣhayakaṣhāyanā bhāv paṇ āvī jāy to te samaye paṇ tene gnānamay bhāv ja chhe, rāgamay nahi; kemake je samaye rāg thāy te samaye te teno sākṣhībhāve gnātā chhe paṇ kartā nathī. bahu sūkṣhma vāt bhāī! rāgathī potāne bhinna jāṇyo tene kṣhaṇekṣhaṇe je koī bhāv thāy te badhā gnānamay chhe.

je bhāve sarvārthasiddhinun pad maḷe te bhāvanī paṇ gnānīne bhāvanā nathī, honsh nathī. āvo shubhabhāv gnānīne āve kharo paṇ te potānun kartavya chhe em gnānī mānatā nathī. gnānīne je shubhāshubh bhāv āve tene pote nij svabhāvamān sthit rahīne mātra jāṇe ja chhe. koīvār gnānī bahārathī laḍāīnā (raudra) bhāvamān paṇ ūbhelā jaṇāy paṇ kharekhar te laḍāīnā bhāvamān sthit nathī paṇ antaramān te nij svabhāvamān sthit chhe. laḍāīno je bhāv āve tenā te samaye te gnātā ja chhe, kartā nathī; kemake tenī draṣhṭi svabhāv upar choṇṭelī chhe. potāne ane parane-rāgane jāṇanārun je gnān te gnānanā gnānī kartā chhe, rāganā nahi ane tethī gnānamayapaṇāne nahi ullaṅghatā thakā gnānīnā bhāv badhāy gnānamay ja chhe, vītarāgatāmay ja chhe.

koīvār gnānīne ārtta-raudradhyān paṇ thatun hoy chhe. paṇ tenā te gnātā rahe chhe, kartā thatā nathī. te te samaye te sambandhīnun gnānī gnān kare chhe ane svabhāvanā lakṣhe teno nāsh karī svabhāvabhāvamān vr̥uddhi kare chhe, tethī gnānīnā badhā bhāv gnānamay ja hoy chhe.

PDF/HTML Page 1304 of 4199
single page version

* gāthā 128–129ḥ bhāvārtha uparanun pravachan *

‘gnānīnun pariṇaman agnānīnā pariṇaman karatān judī ja jātanun hoy chhe. agnānīnun pariṇaman agnānamay chhe, gnānīnun gnānamay chhe; tethī agnānīnā krodh, mān, vrat, tap ityādi sarva bhāvo agnānajātine ullaṅghatā nahi hovāthī agnānamay ja chhe ane gnānīnā sarva bhāvo gnānajātine ullaṅghatā nahi hovāthī gnānamay ja chhe.’

agnānīne shubh-ashubh bhāvamān ekatvabuddhi paḍī chhe, tethī tenā vrat, tapanā bhāv paṇ agnānamay chhe. jyāre gnānīne rāgathī bhinna nirmaḷānandasvarūp potānā chaitanya-bhagavānanun bhān thayun chhe. tene je rāgādi bhāv thāy tene te mātra jāṇe ja chhe. gnānī te rāg sambandhī gnānanā kartā chhe, paṇ rāganā kartā nathī. tethī gnānīnā badhā bhāv gnānajātine ullaṅghatā nahi hovāthī gnānamay ja chhe. parantu agnānī vrat, tapano je bhāv kare chhe te bhāvano te kartā thāy chhe, tethī agnānamay jātine nahi oḷaṅgatā tenā bhāv badhāy agnānamay chhe.

kahyun chhe ne ke jevī draṣhṭi tevī sr̥uṣhṭi. agnānīnī rāg upar draṣhṭi chhe to tene rāgamay pariṇāmanī sr̥uṣhṭi utpanna thāy chhe. dharmī jīvane rāgathī bhinna potānā chaitanya-svabhāvanī draṣhṭi chhe to tene gnānamay pariṇāmanī sr̥uṣhṭi utpanna thāy chhe.

agnānīne vrat, tap, sanyam, upavās, brahmacharya ādinā je koī bhāv thāy chhe te rāgamay chhe kemake tene emān ekatvabuddhi chhe. tethī agnānīnā bhāvo badhāy agnānamay chhe. ā pramāṇe gnānī ane agnānīnā pariṇamanamān bahu moṭo (ābh-jamīnano) pharak chhe.

have ā arthanun kaḷasharūp kāvya kahe chheḥ-

* kaḷash 67ḥ shlokārtha uparanun pravachan *

‘ज्ञानिनः’ gnānīnā ‘सर्वे भावाः’ sarva bhāvo ‘ज्ञाननिर्वृत्ताः हि’ gnānathī nīpajelā (rachāyelā) ‘भवन्ति’ hoy chhe.

juo, dharmī ene kahīe ke jene vikalpathī bhinna potānā shuddha chaitanyasvarūp bhagavān ātmānān gnān ane anubhav thayān chhe. ahāhā...! hun rāgathī bhinna shuddha chidānandaghanasvarūp paramātmadravya chhun evun jene nirmaḷ bhedagnān pragaṭ thayun chhe te gnānī chhe. āvā gnānīnā sarva bhāvo gnānathī rachāyelā chhe. jāṇavun, dekhavun, ṭharavun, shāntirūp thavun e gnānīnā pariṇām chhe. dayā, dān, vrat ādinā rāg ke puṇya-pāpanā shubhāshubh vikalpa gnānīne (kartavyapaṇe) hotā nathī; ane je vikārī bhāv thāy chhe teno gnānī jāṇanār chhe, kartā nathī. gnānīne vikāranun svāmitva nathī, tethī gnānīnā sarva bhāvo gnānamay hoy chhe.

PDF/HTML Page 1305 of 4199
single page version

koīvār asthiratānī nabaḷāīne līdhe hinsādirūp alpa rāg-dveṣhanā pariṇām thaī jāy topaṇ gnānī tenā gnātā rahe chhe, kemake draṣhṭi nij svabhāv upar chhe. ahāhā...! draṣhṭi trikāḷī svabhāv upar hovāthī gnānīno pratyek pariṇām gnānamay, ānandamay, shāntimay, dharmamay ja hoy chhe. gnānīnā sarva bhāvo gnānathī nīpajelā gnānamay ja hoy chhe.

‘तु’ ane ‘अज्ञानिनः’ agnānīnā ‘सर्वे अपि ते’ sarva bhāvo ‘अज्ञाननिर्वृत्ताः’ agnānathī nīpajelā (-rachāyelā) ‘भवन्ति’ hoy chhe.

ahāhā...! agnānī ke jene potānā shuddha chaitanyasvabhāvamay ātmānun bhān nathī ane jeṇe rāg sāthe ekatva mānyun chhe tenā sarva bhāv agnānathī nīpajelā-rachāyelā chhe. agnānīne vyavahāraratnatrayanā je vikalpa chhe te agnānathī rachāyelā agnānamay chhe. agnānī jīv hajāro rāṇīone chhoḍī nagna digambar munidashā dhāre, jaṅgalamān rahe, mahāvratādinun pālan kare topaṇ rāg sāthe ekatvapaṇe pariṇamato hovāthī tenā te bhāv agnānamay chhe em kahe chhe. pañchamahāvratanā pariṇām, shāstranun paralakṣhī gnān, ane navatattvanī bhedarūp shraddhā-e badho rāgabhāv chhe ane te rāgabhāvano agnānī kartā thāy chhe tethī tenā e badhā bhāv agnānamay chhe. koī bāḷ-brahmachārī hoy ane mahinā-mahinānā upavās kare ane te brahmacharya ane upavāsanā vikalpathī lābh (dharma) thāy em māne to enā te bhāv agnānamay chhe. agnānīnā sarva bhāv agnānathī nīpajelā hoy chhe ane te agnānamay chhe. ā siddhānt kahyo, have draṣhṭānt kaheshe.

[pravachan nan. 186-187 (chālu) * dināṅk 1p-9-76 thī 16-9-76]

PDF/HTML Page 1306 of 4199
single page version

अथैतदेव द्रष्टान्तेन समर्थयते–

कणयमया भावादो जायंते कुंडलादओ भावा।
अयमयया भावादो जह जायंते दु कडयादी।। १३० ।।

अण्णाणमया भावा अणाणिणो बहुविहा वि जायंते।
णाणिस्स दु णाणमया सव्वे भावा तहा होंति।। १३१ ।।

कनकमयाद्भावाज्जायन्ते कुण्डलादयो भावाः।
अयोमयकाद्भावाद्यथा जायन्ते तु कटकादयः।। १३० ।।

अज्ञानमया भावा अज्ञानिनो बहुविधा अपि जायन्ते।
ज्ञानिनस्तु ज्ञानमयाः सर्वे भावास्तथा भवन्ति।। १३१ ।।

have ā arthane draṣhṭāntathī draḍh kare chheḥ-

jyam kanakamay ko bhāvamānthī kuṇḍalādik ūpaje,
paṇ lohamay ko bhāvathī kaṭakādi bhāvo nīpaje; 130.

tyam bhāv bahuvidh ūpaje agnānamay agnānīne,
paṇ gnānīne to sarva bhāvo gnānamay em ja bane. 131.

gāthārthaḥ– [यथा] jem [कनकमयात् भावात्] suvaṇamay bhāvamānthī [कुण्डलादयः भावाः] suvarṇamay kuṇḍaḷ vagere bhāvo [जायन्ते] thāy chhe [तु] ane [अयोमयकात् भावात्] lohamay bhāvamānthī [कटकादयः] lohamay kaḍān vagere bhāvo [जायन्ते] thāy chhe, [तथा] tem [अज्ञानिनः] agnānīne (agnānamay bhāvamānthī) [बहुविधाः अपि] anek prakāranā [अज्ञानमयाः भावाः] agnānamay bhāvo [जायन्ते] thāy chhe [तु] ane [ज्ञानिनः] gnānīne (gnānamay bhāvamānthī) [सर्वे] sarva [ज्ञानमयाः भावाः] gnānamay bhāvo [भवन्ति] thāy chhe.

ṭīkāḥ– jevī rīte pudgal svayam pariṇāmasvabhāvavāḷun hovā chhatān, kāraṇ jevān kāryo thatān hovāthī, suvarṇamay bhāvamānthī, suvarṇajātine nahi ullaṅghatā evā suvarṇamay kuṇḍaḷ ādi bhāvo ja thāy parantu lokhaṇḍamay kaḍān ādi bhāvo na thāy, ane lokhaṇḍamay bhāvamānthī, lokhaṇḍajātine nahi ullaṅghatā evā lokhaṇḍamay kaḍān

PDF/HTML Page 1307 of 4199
single page version

(अनुष्टुभ्)
अज्ञानमयभावानामज्ञानी व्याप्य भूमिकाम्।
द्रव्यकर्मनिमित्तानां भावानामेति हेतुताम्।। ६८ ।।

ādi bhāvo ja thāy parantu suvarṇamay kuṇḍaḷ ādi bhāvo na thāy; tevī rīte jīv svayam pariṇāmasvabhāvavāḷo hovā chhatān, kāraṇ jevān ja kāryo thatān hovāthī, agnānīne-ke je pote agnānamay bhāv chhe tene-agnānamay bhāvamānthī, agnānajātine nahi ullaṅghatā evā anek prakāranā agnānamay bhāvo ja thāy parantu gnānamay bhāvo na thāy, ane gnānīne-ke je pote gnānamay bhāv chhe tene-gnānamay bhāvamānthī, gnānanī jātine nahi ullaṅghatā evā sarva gnānamay bhāvo ja thāy parantu agnānamay bhāvo na thāy.

bhāvārthaḥ– ‘jevun kāraṇ hoy tevun ja kārya thāy chhe’ e nyāye jem lokhaṇḍamānthī lokhaṇḍamay kaḍān vagere vastuo thāy chhe ane suvarṇamānthī suvarṇamay ābhuṣhaṇo thāy chhe, tem agnānī pote agnānamay bhāv hovāthī tene (agnānamay bhāvamānthī) agnānamay bhāvo ja thāy chhe ane gnānī pote gnānamay bhāv hovāthī tene (gnānamay bhāvamānthī) gnānamay bhāvo ja thāy chhe.

agnānīne shubhāshubh bhāvomān ātmabuddhi hovāthī tenā sarva bhāvo agnānamay ja chhe.

avirat samyagdraṣhṭi (-gnānī) ne joke chāritramohanā udaye krodhādik bhāvo pravarte chhe topaṇ tene te bhāvomān ātmabuddhi nathī, te temane paranā nimittathī thayelī upādhi māne chhe. tene krodhādik karmo udayamān āvīne kharī jāy chhe-āgāmī evo bandh karatā nathī ke jethī sansāranun bhramaṇ vadhe; kāraṇ ke (gnānī) pote udhamī thaīne krodhādibhāvarūpe pariṇamato nathī ane joke udayanī baḷajorīthī pariṇame chhe topaṇ gnātāpaṇun chūkīne pariṇamato nathī; gnānīnun svāmitva nirantar gnānamān ja varte chhe tethī te krodhādibhāvono anya gneyonī māphak gnātā ja chhe, kartā nathī. ā rīte gnānīnā sarva bhāvo gnānamay ja chhe.

have āgaḷanī gāthānī sūchanānā artharūp shlok kahe chheḥ-

shlokārthaḥ– [अज्ञानी] agnānī [अज्ञानमयभावानाम् भूमिकाम्] (potānā) agnānamay bhāvonī bhūmikāmān [व्याप्य] vyāpīne [द्रव्यकर्मनिमित्तानां भावानाम्] (āgāmī) dravyakarmanān nimitta je (agnānādik) bhāvo temanā [हेतुताम् एति] hetupaṇāne pāme chhe (arthāt dravyakarmanān nimittarūp bhāvono hetu bane chhe). 68.

* * *

PDF/HTML Page 1308 of 4199
single page version

samayasāraḥ gāthā 130–131 mathāḷun

have ā arthane draṣhṭāntathī draḍh kare chheḥ-

* gāthā 130–131ḥ ṭīkā uparanun pravachan *

‘jevī rīte pudgal svayam pariṇāmasvabhāvavāḷun hovā chhatān, kāraṇ jevān kāryo thatān hovāthī, suvarṇamay bhāvamānthī, suvarṇajātine nahi ullaṅghatā evā suvarṇamay kuṇḍaḷ ādi bhāvo ja thāy parantu lokhaṇḍamay kaḍān ādi bhāvo na thāy, ane lokhaṇḍamay bhāvamānthī, lokhaṇḍajātine nahi ullaṅghatā evā lokhaṇḍamay kaḍān ādi bhāvo ja thāy parantu suvarṇamay kuṇḍaḷ ādi bhāvo na thāy.’

pudgaladravya svayam eṭale potānī meḷe pariṇāmasvabhāvavāḷun chhe. juo, ā draṣhṭānt āpe chhe. ā sharīr, man, vāṇī, āhār, pāṇī ityādi badhāmān svayam pariṇāmasvabhāv chhe. ahāhā...! badalavāno teno sahaj svabhāv chhe topaṇ kāraṇ jevun kārya thāy chhe. kāraṇ ane kāryanī jāti ek hoy chhe em kahe chhe. suvarṇanā pudgalomān svayam badalavāno svabhāv chhe topaṇ suvarṇamānthī suvarṇajātine nahi oḷaṅgatā evā suvarṇamay kuṇḍaḷādi bhāvo ja thāy, suvarṇamānthī loḍhānān kaḍān ādi bhāvo na thāy. ane lokhaṇḍamānthī, te game te bhāve badale topaṇ, lokhaṇḍajātine nahi oḷaṅgatā evā lokhaṇḍamay kaḍān ādi bhāvo ja thāy, parantu suvarṇamay kuṇḍaḷ ādi bhāvo na thāy. juo, ā nyāy! ke sonāmānthī loḍhun na thāy ane loḍhāmānthī sonun na thāy. ā draṣhṭānt āpyun have siddhānt kahe chhe-

‘tevī rīte jīv svayam pariṇāmasvabhāvavāḷo hovā chhatān, kāraṇ jevān ja kāryo thatān hovāthī, agnānīne-ke je pote agnānamay bhāv chhe tene-agnānamay bhāvamānthī, agnānajātine nahi ullaṅghatā evā anek prakāranā agnānamay bhāvo ja thāy parantu gnānamay bhāvo na thāy, ane gnānīne-ke je pote gnānamay bhāv chhe tene-gnānamay bhāvamānthī, gnānanī jātine nahi ullaṅghatā evā sarva gnānamay bhāvo ja thāy parantu agnānamay bhāvo na thāy.’

jīvano svayam-potānī meḷe ja pariṇamavāno eṭale badalavāno svabhāv chhe. chhatān kāraṇ jevān ja kāryo thāy chhe. gāthā 68nī ṭīkāmān dākhalo āpyo chhe ke javapūrvak je jav thāy te jav ja hoy chhe. arthāt javamānthī jav ja thāy, ghaun vagere na thāy ane ghaummānthī ghaun ja thāy, jav vagere na thāy. kāraṇ ane kārya hameshān ek jātimay ja hoy chhe em kahe chhe.

agnānīne potānā shuddha chaitanyasvabhāvamay ātmānī draṣhṭi nathī. enī draṣhṭi sharīr, man, vāṇī, indriy, rāg ityādi par upar hoy chhe. tethī agnānīne svayam agnānamay

PDF/HTML Page 1309 of 4199
single page version

bhāv hoy chhe. tene par ane rāganī je ekatābuddhi chhe te svayam agnānamay bhāv chhe. dayā, dān, vrat, bhakti ādinā je bhāv thāy te mārā chhe, enāthī mane lābh (dharma) thāy chhe, e mārun kartavya chhe ane hun e bhāvono kartā chhun evī je enī draṣhṭi chhe te svayam agnānamay chhe. ane e agnānamay bhāvamānthī, agnānajātine nahi ullaṅghatā evā anek prakāranā agnānamay bhāvo ja thāy chhe. jem lokhaṇḍamānthī lokhaṇḍamay kaḍān ādi bhāvo thāy chhe tem rāganī ekatābuddhinā agnānamay bhāvamānthī agnānīne agnānamay eṭale ke rāgamay, vikāramay bhāvo ja utpanna thāy chhe.

bhagavān kundakundāchāryadev jaṅgalamān vasanārā nirgranth mahā munirāj hatā. nirgranth ene kahīe ke jene rāg sāthenī ekatābuddhinī-mithyātvanī gāṇṭh chhūṭī gaī chhe, ṭaḷī gaī chhe. dayā, dān, vrat, tap, bhakti ityādi pariṇām shubharāgarūp āsrav chhe. tenāthī bhinna paḍīne andar ātmā je trikāḷī shuddha gnāyakasvarūp chhe teno jene anubhav thayo chhe te nirgranth chhe. āvā param nirgranth atīndriy ānandanā svāmī āchārya kundakund-svāmīnān ā vachano chhe ke-

badhā ātmā bhagavān-svarūp chhe. paryāyamān je bhūl hatī teno ame svarūpanā lakṣhe abhāv karyo chhe. shrīmad rājachandrajīe paṇ kahyun chhe ne ke-

‘‘sarva jīv chhe siddhasam, je samaje te thāy.’’

em ahīn kahe chhe ke ‘sarva jīv chhe gnānamay, je samaje te thāy.’ ahāhā...! chaitanyanā prakāshanā nūranun pūr prabhu ātmā chhe. temān dayā, dān, bhaktinān, ke vyavahār-ratnatrayanā ke navatattvanī bhedarūp shraddhānā rāgano sadākāḷ abhāv chhe. parantu are! agnānī shubharāgane potānun svarūp māne chhe. tethī te pote rāgamay thayo chhe, agnānamay thayo chhe. āthī agnānīne agnānamay bhāvamānthī rāgādimay agnānabhāv ja utpanna thāy chhe, sukṣhma vāt chhe, prabhu! agnānīne potānā gnānamay sachchidānandasvarūp ātmānun bhān nathī ane je rāg thāy tene ja te potānun svarūp māne chhe. rāgathī lābh thāy, vyavahārathī nishchay pragaṭ thāy-āvā mithyādarshananā bhāvathī mithyātvanā bhāv ja utpanna thāy chhe. agnānamay bhāvamānthī, badalīne game te bhāv thāy topaṇ agnānamay bhāv ja thāy, gnānamay bhāv na thāy. khūb gambhīr vāt chhe, bhāī!

agnānīne svayam agnānamay bhāv hoy chhe. jaḍakarmanā kāraṇe te bhāv utpanna thayā chhe em nathī. karma to jaḍ chhe, karma shun kare? pote svayam agnānamay bhāvarūpe pariṇame chhe. koī karmano uday tene agnānabhāve pariṇamāve chhe em nathī. karmano uday āvyo māṭe mithyātvapaṇe pariṇamavun paḍayun em paṇ nathī. jenī draṣhṭi nimittādhīn chhe te game te māne, parantu agnānīne je rāgamay-agnānamay bhāv thāy chhe te svayam potānā

PDF/HTML Page 1310 of 4199
single page version

kāraṇe thāy chhe em ahīn kahe chhe. paṇḍit banārasīdāsajīe nimitta-upādānanā dohāmān khūb saras vāt karī chhe-

‘‘upādān nij guṇ jahān tahān nimitta par hoy.’’
vaḷī
‘‘upādān bal jahān tahān nahi nimittako dāv.’’

ahāhā...! ā dohāomān to gajab vāt karī chhe.

tyāre vaḷī koī paṇḍit em kahe chhe ke-paranā kartā na māne e jain nathī. parano kartā māne e jain chhe.

are bhāī! ā tun shun kahe chhe? tane shun thayun chhe prabhu? jene jainadharma eṭale mokṣhamārga pragaṭ thayo chhe evo gnānī parano kartā to shun rāgano paṇ kartā thato nathī. gnānī ane agnānī koī paradravyanun kārya karī shakato nathī. kemake pratyek dravya svatantra chhe ane svatantrapaṇe pariṇame chhe. emān bījo shun kare? shun paryāy vinānun, kārya vinānun kayārey koī dravya chhe? pratisamay dravya svayam potānun kārya kare chhe tyān bījo shun kare? anya dravya anya dravyanun kārya kare em māne e to sthūḷ bhūl chhe, mithyādarshan chhe. enun phaḷ khūb ākarun āvashe bhāī!

paramātmā kahe chhe ke parano kartā to koī thaī shakato nathī ane rāgabhāvano je kartā thāy te agnānī chhe. ahīn kahe chhe-agnānīne agnānamayabhāvamānthī nīpajelā sarva bhāv agnānamay hoy chhe kemake te agnānamayapaṇāne ullaṅghatā nathī. agnānī be ne be chār kahe topaṇ tenun khoṭun chhe kemake kāraṇakāryanā svarūpamān tene pher chhe, bhūl chhe. mokṣhamārgaprakāshakamān (chothā adhikāramān) āve chhe ke agnānīne kāraṇaviparītatā, svarūpaviparītatā ane bhedābhedaviparītatā hoy chhe. aho! gr̥uhasthāshramamān rahīne paṇ paṇḍitapravar ṭoḍaramalajīe shun ajab kām karyun chhe!

are! koīne āvī vāt na bese ane te game tem kahe to tethī shun thāy? bhāī! koī pratye dveṣh karavo ke virodh karavo e to mārga nathī. ‘satveṣhu maitrī’ sarva jīvo pratye maitrībhāv gnānīne hoy chhe. koīne ā vāt bese toy te svatantra chhe ane koīne na bese toy te svatantra chhe.

yogasāramān āve chhe ke pāpane to jagatamān sau pāp kahe chhe; paṇ puṇya paṇ kharekhar pāp chhe em koī viralā anubhavī budhapuruṣh ja kahe chhe-

‘‘pāpatattvane pāp to kahe jagamān sau koī;
puṇyatattva paṇ pāp chhe kahe anubhavī budh koī.’’ 71. (yogasār)

PDF/HTML Page 1311 of 4199
single page version

shubharāg māro chhe em agnānī māne chhe. paṇ gnānī to kahe chhe ke puṇyabhāv paṇ pāp chhe. dayā, dān, vratādinā shubharāganā bhāv te pāp chhe. potānā shuddha chaitanyasvarūpathī khasī jāy, patit thāy tyāre e bhāv thāy chhe māṭe te pāp tattva chhe. lokone puṇyabandhanun phaḷ je bhogasāmagrī ane anukūḷ sañjogo-tenī mīṭhāsh chhe ane tethī puṇyabandhanā kāraṇarūp puṇyabhāv je shubharāg tenī paṇ mīṭhāsh chhe. tethī ā vāt temane kaḍak lāge chhe. parantu bhāī! tane je shubharāganī mīṭhāsh chhe te agnānamay bhāv chhe ane te agnānamay bhāvamānthī, agnānajātine atikramatā nahi hovāthī agnānabhāv ja utpanna thāy chhe, gnānamay bhāv utpanna thatā nathī em ahīn kahe chhe. bhāī! ā shubharāganī mīṭhāsh tane kayān laī jashe? janma-maraṇarūp sansāramān ane ante te nigod laī jashe, kemake mithyātvanun phaḷ (ante) nigod chhe.

have kahe chhe-‘gnānīne-ke je pote gnānamay bhāv chhe tene-gnānamayabhāvamānthī, gnānanī jātine nahi ullaṅghatā evā sarva gnānamay bhāvo ja thāy parantu agnānamay bhāvo na thāy.’

paradravyanā bhāvothī rahit, nirmaḷānandano nāth chitchamatkāramātra bhagavān ātmā chhe. āvā potānā ātmānān draṣhṭi ane anubhav jene thayān chhe te gnānī chhe. e gnānī em jāṇe chhe ke jāṇavun ane dekhavun bas e ja mārun kārya chhe. gnānīne gnānānandasvabhāv mārī chīj chhe em satyano āgrah nām draḍh nishchay ane shraddhān chhe. tenī draṣhṭi potānā chaitanyasvabhāvathī khasatī nathī ane tethī tene gnānamay bhāv chhe. gnānamayabhāvamānthī, gnānanī jātine nahi oḷaṅgatā hovāthī sarva gnānamay bhāvo ja gnānīne utpanna thāy chhe parantu agnānamay bhāvo utpanna thatā nathī.

prashnaḥ– to shun gnānīne rāg āvato ja nathī?

uttaraḥ– gnānīne yathāpadavī rāg āve chhe paṇ te tenā gnātā chhe, kartā nathī. je alpa rāg āve chhe tene te paragneyarūpe jāṇe chhe. gnānīne rāganun svāmitva hotun nathī. tethī gnānīnā sarva bhāvo gnānamay ja hoy chhe, agnānamay hotā nathī.

bhagavān r̥uṣhabhadev paramātmā aṣhṭāpad parvat parathī nirvāṇ pāmyā tyāre bhagavānano virah paḍatān bharat mahārājāne hr̥udayamān khūb duḥkh thayun, āṅkhamān ānsu āvyān. ‘are! bhāratavarṣhano dedīpyamān sūrya asta thaī gayo!’ evā virahanā vichārathī ghaṇun duḥkh anubhavavā lāgyā. tyāre indre kahyun-bharatajī! tamāre to ā chhello deh chhe. ame to haju ek bhav karīne mokṣhe javānā chhīe. virahanā duḥkhathī tamārī āṅkhomān ānsu! shun ā tamane shobhe? mahārājā bharate kahyun-ā to kamajorīno-asthiratāno rāg

PDF/HTML Page 1312 of 4199
single page version

āvyo chhe; hun to teno jāṇanāramātra gnātā-draṣhṭā chhun, hun teno kartā nathī. juo, ā gnānīnī svabhāvadraṣhṭi!

jevī draṣhṭi tevī sr̥uṣhṭi. agnānīnī draṣhṭi rāg upar chhe. tethī agnānīne mithyātvādi rāgamay-agnānamay bhāvo ja utpanna thāy chhe. jyāre gnānīnī gnānasvabhāv upar draṣhṭi chhe, tethī temane gnānamay bhāvanī ja sr̥uṣhṭi-utpatti thāy chhe. alpa asthiratāno je rāg thāy chhe tene gnānamān paragney tarīke jāṇe chhe. rāg mārī chīj chhe em rāganun svāmitva gnānī svīkāratā nathī. te rāganā gnātā ja chhe, kartā nathī.

lokone vyavahāranī kriyāno prem chhe, parantu kriyāno vikalpa chhe e rāg chhe. dayā, dān, vrat ādi kriyānā shubh vikalpa rāg chhe. rāg chhe te kharekhar hinsā chhe. puruṣhārthasiddhayupāyanā 44 mā chhandamān amr̥utachandrasvāmīe kahyun chhe ke-nishchayathī rāgādi bhāvonun pragaṭ na thavun e ahinsā chhe ane rāgādi bhāvonun utpanna thavun te hinsā chhe. ā jain siddhāntano sār chhe.

bhāī! ṣhoḍashakāraṇabhāvanāno rāg te dharma nathī. tenā nimitte tīrthaṅkaranāmakarmanī prakr̥iti bandhāy chhe ane samyagdraṣhṭine ja evo shubharāg āve chhe topaṇ te dharma nathī. rāg chhe ne? te rāganā gnānī kartā nathī, gnātā chhe. tathā rāgano jene prem chhe evā agnānīnī bhūmikāmān āvī jātano rāg āvato ja nathī ane tene tīrthaṅkaraprakr̥iti bandhātī nathī.

shreṇik mahārāj āvatī chovīsīmān pratham tīrthaṅkar thashe. mātānā garbhamān padhārashe tyāre indro ane devo mahotsav ujavashe. mātānā garbhamān savānav mās rahe tyān paṇ samyagdraṣhṭi rāgano gnātā-draṣhṭā chhe, kartā nathī. ahāhā...! jenā vaḍe janma-maraṇano ant āve te samyagdarshan koī alaukik chīj chhe, bhāī! jene ānandano nāth andar jāgī gayo chhe te dharmī jīv nirantar gnātādraṣhṭāsvabhāve gnānabhāve pariṇame chhe, rāgabhāve nahi. āvun ja svarūp chhe.

kaḷash-ṭīkāmān shlok 67 mān kahyun chhe ke-‘‘samyagdraṣhṭi jīvanī ane mithyādraṣhṭi jīvanī kriyā to ekasarakhī chhe, kriyāsambandhī viṣhay-kaṣhāy paṇ ekasarakhā chhe, parantu dravyano pariṇamanabhed chhe. samyagdraṣhṭinun dravya shuddhatvarūp pariṇamyun chhe tethī je koī pariṇām buddhipūrvak anubhavarūp chhe athavā vichārarūp chhe athavā vratakriyārūp chhe athavā bhogaabhilāṣharūp chhe athavā chāritramohanā udaye krodh-mān-māyā-lobharūp chhe te saghaḷāy pariṇām gnānajātimān ghaṭe chhe, kemake je koī pariṇām chhe te samvar-nirjarānun kāraṇ chhe;-evo ja koī dravya-pariṇamanano visheṣh chhe.

mithyādraṣhṭinun dravya ashuddharūp pariṇamyun chhe, tethī je koī mithyādraṣhṭinā pariṇām chhe te anubhavarūp to hotā ja nathī; tethī sūtra-siddhāntanā pāṭharūp chhe athavā vrat

PDF/HTML Page 1313 of 4199
single page version

tapashcharaṇarūp chhe athavā dān-pūjā-dayā-shīlarūp chhe athavā bhogābhilāṣharūp chhe athavā krodh- mān-māyā-lobharūp chhe, -āvā saghaḷā pariṇām agnānajātinā chhe, kemake bandhanun kāraṇ chhe, samvar-nirjarānun kāraṇ nathī;-dravyano evo ja pariṇaman visheṣh chhe.’’

ā pramāṇe gnānīnā sarva bhāvo gnānamay ja chhe, agnānamay nathī ane agnānīnā sarva bhāvo agnānamay ja chhe, gnānamay nathī.

* gāthā 130–131ḥ bhāvārtha uparanun pravachan *

‘jevun kāraṇ hoy tevun ja kārya thāy chhe’ e nyāye jem lokhaṇḍamānthī lokhaṇḍamay kaḍān vagere vastuo thāy chhe ane suvarṇamānthī suvarṇamay ābhūṣhaṇo thāy chhe, tem agnānī pote agnānamay bhāv hovāthī tene (agnānamay bhāvamānthī) agnānamay bhāvo ja thāy chhe ane gnānī pote gnānamay bhāv hovāthī tene (gnānamay bhāvamānthī) gnānamay bhāvo ja thāy chhe.

agnānīne shubhāshubh bhāvomān ātmabuddhi hovāthī tenā sarva bhāvo agnānamay ja chhe. agnānīne shubhāshubh bhāv mārā chhe em temān ātmabuddhi chhe. te shubhabhāvathī potāne lābh thāy ane te potānun kartavya chhe em māne chhe. tethī agnānīnā sarva bhāv agnānamay ja chhe. tathā jeṭalā shubhāshubh bhāv chhe te bandhanun kāraṇ chhe.

‘avirat samyagdraṣhṭi (-gnānī) ne joke chāritramohanā udaye krodhādik bhāvo pravarte chhe topaṇ tene te bhāvomān ātmabuddhi nathī, te temane paranā nimittathī thayelī upādhi māne chhe.’

gnānīne krodh, mān ādi bhāv āve chhe, tenī ruchi nathī chhatān nabaḷāīthī te bhāv āve chhe; parantu te bhāv mārī chīj chhe ane tenāthī mane lābh chhe evī gnānīnī buddhi hotī nathī. karmanā udayanā nimitte thayelā te bhāvane gnānī upādhi māne chhe.

tene krodhādik karmo udayamān āvīne kharī jāy chhe-āgāmī evo bandh karatān nathī ke jethī sansāranun bhramaṇ vadhe. gnānī je karma udayamān āve chhe temān thoḍā joḍāy paṇ chhe, chhatān te rāg kharī jāy chhe kemake tene tenun svāmīpaṇun nathī. te evo bandh karato nathī ke jethī sansāranun paribhramaṇ vadhe, kāraṇ ke gnānī pote udyamī thaīne krodhādibhāvarūpe pariṇamato nathī ane joke udayanī baḷajorīthī pariṇame chhe topaṇ gnātāpaṇun chūkīne pariṇamato nathī.

vikār karavā lāyak chhe evā ūndhā puruṣhārthapaṇe gnānī pariṇamatā nathī. karmanā udayamān te potānī kamajorīthī joḍāy chhe topaṇ gnātāpaṇun chūkīne rāgamayapaṇe pariṇamatā nathī. hun gnātā-draṣhṭā chhun e bhūlīne te rāgasvabhāve pariṇamatā nathī. dharmīne dayā, dān, vrat, bhakti, pūjā ādinā shubhabhāv āve chhe paṇ temān ātmabuddhi nathī. gnānīnun

PDF/HTML Page 1314 of 4199
single page version

svāmitva nirantar gnānamān ja varte chhe. enī draṣhṭi gnānasvabhāv upar ja satat maṇḍāyelī rahe chhe. tethī te krodhādi bhāvono anya gneyonī māphak gnātā ja chhe, kartā nathī. ā rīte gnānīnā sarva bhāvo gnānamay ja chhe.

ātmā gnānasvarūp prabhu sarvagnasvabhāvamay chhe; enī jene draṣhṭi thaī chhe te gnānī gnānasvarūpe pariṇame chhe. gnānanun ullaṅghan karīne gnānī pariṇamatā nathī. gnānīnun svāmitva nirantar gnānamān ja varte chhe. gnānīne rāgādimān svāmīpaṇun nathī. ashubharāg paṇ kadāchit gnānīne thāy chhe paṇ tenun tene svāmīpaṇun nathī.

gnānī anya gneyonī māphak krodhādi vikārī bhāvono gnātā ja chhe, kartā nathī. sharīr, man, vāṇī ityādi par padārtha jem gney chhe, jāṇavā lāyak chhe tem nabaḷāīthī thatā rāgādi vikārī bhāv gnānīne gnānanā gney chhe, jāṇavā lāyak chhe, gnānī tenā kartā thatā nathī. rāgādi bhāv karavā lāyak chhe em mānatā nathī māṭe kartā nathī; pariṇaman chhe e apekṣhāthī kartā kahevāmān āve chhe e judī vāt chhe.

samakitīnā antaranī lokone khabar nathī. loko to bas ā karo ne te karo-vrat karo, tap karo, upavās karo, jātrā karo, bhakti karo, dān karo, mandiro bandhāvo, pratiṣhṭhā karāvo, em pāñch-pachīs lākh kharcha karo ityādi vaḍe dharma thavo māne chhe, paṇ emān to dhūḷey dharma nathī. e to shubhabhāv chhe, puṇyabandhanun kāraṇ chhe. agnānī ene dharma māne chhe te mithyātva chhe ane gnānī tene paragney tarīke potānā gnānamān jāṇe chhe. gnānī ane agnānīnā abhiprāyamān moṭun antar chhe, ugamaṇo-āthamaṇo pher chhe. jem dhāvamātā bāḷakane dhavarāve paṇ e māro dīkaro chhe em mānatī nathī, tem dharmī jīvane rāg āve chhe paṇ rāg māro chhe evun ene svāmitva nathī. je rāg āve chhe tene mātra paragney tarīke jāṇe chhe. potānun gnān ane ānandasvarūp chhe te svagney chhe. gnānīnī draṣhṭi svagney je shuddha ātmā tyānthī khasatī nathī ane tethī tenā sarva bhāvo gnānamay ja hoy chhe.

samyagdraṣhṭinī ruchi shuddha ātmadravyamān chhe. andar paripūrṇa shuddha chaitanya ekalo ujjvaḷ pavitra anantaguṇono piṇḍ prabhu ātmā virājī rahyo chhe tenī gnānīne nirantar ruchi chhe, tene rāgādi bhāvanī ruchi nathī. jem koī nokar sheṭhanun kām karato hoy te bole em ke-amāre māl levo chhe, amāre māl vechavo chhe ityādi. parantu andar jāṇe chhe ke ‘amāre’ eṭale potāne nahi paṇ sheṭhane māl levāno-vechavāno chhe. tem rāgādi bhāv je gnānīne āve chhe tene andarathī em jāṇe chhe ke-ā rāgādi bhāv chhe te māro nathī, e to karmanī upādhi chhe; māro to ek chidānandamay shuddha gnāyakabhāv chhe. rāg mārun kartavya nahi, gnān mārun kartavya chhe ane rāgano hun to gnātāmātra chhun.

ek sheṭhane hammeshān chūramu khāvānī ādat hatī. temane chūramu ja māphak āve.

PDF/HTML Page 1315 of 4199
single page version

have ek di banyun em ke emano juvānajodh dīkaro ekāek gujarī gayo. smashānethī bāḷīne sau gher āvyā. gharamān sau ro-kakaḷ kare ane badhe shokanun gamagīn vātāvaraṇ banī gayun. dīkarāno bāp sheṭh kahe-roṭalā-roṭalī banāvo, āje chūramu na khavāy. sau sagāmvahālān kahe- tamane chūramānī ṭev chhe māṭe tame chūramu ja khāo, tamane bījun māphak nahi āve. te vakhate saue sādun bhojan karyun. sheṭhe chūramu khādhun, paṇ chūramānī emane honsh na hatī. tem gnānīne rāg āve chhe paṇ tene rāganī honsh nathī. dharmīne rāganī ruchi khalās thaī gaī hoy chhe.

prashnaḥ– gnānīne udayanī baḷajorīthī rāg āve chhe eṭale shun?

uttaraḥ– udayanī baḷajorīthī rāg āve chhe e to nimittanī mukhyatāthī kahyun chhe. eno artha em chhe ke gnānīne puruṣhārthanī kamajorī chhe. je rāg āve chhe te potānā aparādhathī āve chhe ane te potānā kāraṇe āve chhe. jaḍakarmane laīne rāg thāy chhe vā jaḍakarmano uday rāg karāve chhe em chhe ja nahi, karma to jaḍ chhe. kahyun chhe ne ke-

‘karma bichāre kaun, bhūl merī adhikāī.’

jyān jyān em kathan āve ke karmanā udayanī baḷajorīthī rāg thāy chhe tyān tyān em samajavun ke rāg potānī kamajorīthī potānā kāraṇe thāy chhe ane karmano uday temān nimitta- mātra chhe. (puruṣhārtha kamajor chhe to karma baḷavān chhe em nimittathī kahevāmān āve chhe).

have āgaḷanī gāthānī sūchanānā artharūp shlok kahe chheḥ-

kaḷash 68ḥ shlokārtha uparanun pravachan

‘अज्ञानी’ agnānī ‘अज्ञानमयभावानाम् भूमिकाम्’ (potānā) agnānamay bhāvonī bhūmikāmān ‘व्याप्य’ vyāpīne ‘द्रव्यकर्मनिमित्तानां भावानाम्’ (āgāmī) dravyakarmanān nimitta je (agnānādik) bhāvo temanā ‘हेतुताम् एति’ hetupaṇāne pāme chhe. (arthāt dravyakarmanān nimittarūp bhāvono hetu bane chhe.)

agnānī potānā agnānamay bhāvonī bhūmikāmān eṭale rāganī ruchimān paḍayo chhe. potāno je trikāḷī shuddha chaitanyasvabhāv, vītarāgasvabhāv tene chhoḍīne agnānī rāganī ruchimān joḍāyo chhe. agnānamay bhāvonī bhūmikāmān vyāpīne dravyakarmanān nimitta je agnānādik bhāvo chhe temanā hetupaṇāne pāme chhe. arthāt dravyakarmanā nimittarūp bhāvono hetu bane chhe.

jūnā karmanā udayanun lakṣha karīne, navā karmabandhanā kāraṇarūp je agnānabhāv tenā hetupaṇāne prāpta thāy chhe. ā agnānīnī vāt karī chhe.

[pravachan nan. 187 * dināṅk 16-9-76]

PDF/HTML Page 1316 of 4199
single page version

अण्णाणस्स स उदओ जा जीवाणं अतच्चउवलद्धी।
मिच्छत्तस्स दु उदओ जीवस्स असद्दहाणत्तं।। १३२ ।।
उदओ असंजमस्स दु जं जीवाणं हवेइ अविरमणं।
जो दु कलुसोवओगो जीवाणं सो कसाउदओ।। १३३ ।।
तं जाण जोगउदयं जो जीवाणं तु चिट्ठउच्छाहो।
सोहणमसोहणं वा कायव्वो विरदिभावो वा।। १३४ ।।
एदेसु हेदुभूदेसु कम्मइयवग्गणागदं जं तु।
परिणमदे अट्ठविहं णाणावरणादिभावेहिं।। १३५ ।।
तं खलु जीवणिबद्धं कम्मइयवग्गणागदं जइया।
तइया दु होदि हेदू जीवो परिणामभावाणं।। १३६ ।।

ā ja arthapāñch gāthāothī kahe chheḥ-

agnān tattva taṇun jīvone, uday te agnānano,
apratīt tattvanī jīvane je, uday te mithyātvano; 132,
jīvane aviratabhāv je, te uday aṇasanyam taṇo,
jīvane kaluṣh upayog je, te uday jāṇ kaṣhāyano; 133.
shubh ke ashubh pravr̥utti ke nivr̥uttinī cheṣhṭā taṇo
utsāh varte jīvane, te uday jāṇ tun yogano. 134.
ā hetubhūt jyān thāy, tyān kārmaṇavaragaṇārūp je,
te aṣhṭavidh gnānāvaraṇaityādibhāve pariṇame; 13p.
kārmaṇavaragaṇārūp te jyān jīvanibaddha bane khare,
ātmāy jīvapariṇāmabhāvono tadā hetu bane. 136.

PDF/HTML Page 1317 of 4199
single page version

अज्ञानस्य स उदयो या जीवानामतत्त्वोपलब्धिः।
मिथ्यात्वस्य तूदयो जीवस्याश्रद्दधानत्वम्।। १३२ ।।
उदयोऽसंयमस्य तु यज्जीवानां भवेदविरमणम्।
यस्तु कलुषोपयोगो जीवानां स कषायोदयः।। १३३ ।।
तं जानीहि योगोदयं यो जीवानां तु चेष्टोत्साहः।
शोभनोऽशोभनो वा कर्तव्यो विरतिभावो वा।। १३४ ।।
एतेषु हेतुभूतेषु कार्मणवर्गणागतं यत्तुः।
परिणमतेऽष्टविधं ज्ञानावरणादिभावैः।। १३५ ।।
तत्खलु जीवनिबद्धं कार्मणवर्गणागतं यदा।
तदा तु भवति हेतुर्जीवः परिणामभावानाम्।। १३६ ।।

gāthārthaḥ– [जीवानाम्] jīvone [या] je [अतत्त्वोपलब्धिः] tattvanun agnān (arthāt vastusvarūpanun ayathārtha-viparīt gnān) chhe [सः] te [अज्ञानस्य] agnānano [उदयः] uday chhe [तु] ane [जीवस्य] jīvane [अश्रद्दधानत्वम्] je (tattvanun) ashraddhān chhe te [मिथ्यात्वस्य] mithyātvano [उदयः] uday chhe; [तु] vaḷī [जीवानां] jīvone [यद्] je [अविरमणम्] aviramaṇ arthāt atyāgabhāv chhe te [असंयमस्य] asanyamano [उदयः] uday [भवेत्] chhe [तु] ane [जीवानां] jīvone [यः] je [कलुषोपयोगः] malin (arthāt jāṇapaṇānī svachchhatā rahit) upayog chhe [सः] te [कषायोदयः] kaṣhāyano uday chhe; [तु] vaḷī [जीवानां] jīvone [यः] je [शोभनः अशोभनः वा] shubh ke ashubh [कर्तव्यः विरतिभावाः वा] pravr̥utti ke nivr̥uttirūp [चेष्टोत्साहः] (manavachanakāyā-āshrit) cheṣhṭāno utsāh chhe [तं] te [योगोदयं] yogano uday [जानीहि] jāṇ.

[एतेषु] ā (udayo) [हेतुभूतेषु] hetubhūt thatān [यत् तु] je [कार्मणवर्गणागतं] kārmaṇavargaṇāgat (kārmaṇavargaṇārūp) pudgaladravya [ज्ञानावरणादिभावैः अष्टविधं] gnānāvaraṇādibhāvorūpe āṭh prakāre [परिणमते] pariṇame chhe, [तत् कार्मणवर्गणागतं] te kārmaṇavargaṇāgat pudgaladravya [यदा] jyāre [खलु] kharekhar [जीवनिबद्धं] jīvamān bandhāy chhe [तदा तु] tyāre [जीवः] jīv [परिणामभावानाम्] (potānā agnānamay) pariṇāmabhāvono [हेतुः] hetu [भवति] thāy chhe.

ṭīkāḥ– tattvanā agnānarūpe (arthāt vastusvarūpanī anyathā upalabdhirūpe) gnānamān svādarūp thato (-svādamān āvato) agnānano uday chhe. mithyātva, asanyam, kaṣhāy ane yoganā udayo-ke jeo (navān) karmanā hetuo chhe teo-te-may arthāt agnānamay

PDF/HTML Page 1318 of 4199
single page version

chār bhāvo chhe. tattvanā ashraddhānarūpe gnānamān svādarūp thato mithyātvano uday chhe; aviramaṇarūpe (atyāgabhāvarūpe) gnānamān svādarūp thato asanyamano uday chhe; kaluṣh (malin) upayogarūpe gnānamān svādarūp thato kaṣhāyano uday chhe; shubhāshubh pravr̥utti ke nivr̥uttinā vyāpārarūpe gnānamān svādarūp thato yogano uday chhe. ā paudgalik mithyātvādinā udayo hetubhūt thatān je kārmaṇavargaṇāgat pudgaladravya gnānāvaraṇādibhāve āṭh prakāre svayamev pariṇame chhe, te kārmaṇavargaṇāgat pudgaladravya jyāre jīvamān nibaddha thāy tyāre jīv svayamev agnānathī svaparanā ekatvanā adhyāsane līdhe tattva-ashraddhān ādi potānā agnānamay pariṇāmabhāvono hetu thāy chhe.

bhāvārthaḥ– agnānabhāvanā bhedarūp je mithyātva, avirati, kaṣhāy ane yoganā udayo te pudgalanā pariṇām chhe ane temano svād atattvashraddhānādirūpe gnānamān āve chhe. te udayo nimittabhūt thatān, kārmaṇavargaṇārūp navān pudgalo svayamev gnānāvaraṇādi karmarūpe pariṇame chhe ane jīv sāthe bandhāy chhe; ane te samaye jīv paṇ svayamev potānā agnānabhāvathī atattvashraddhānādi bhāvorūpe pariṇame chhe ane e rīte potānā agnānamay bhāvonun kāraṇ pote ja thāy chhe.

mithyātvādino uday thavo, navān pudgalonun karmarūpe pariṇamavun tathā bandhāvun, ane jīvanun potānā atattvashraddhānādi bhāvorūpe pariṇamavun-e traṇey ek samaye ja thāy chhe; sau svatantrapaṇe potānī meḷe ja pariṇame chhe, koī koīne pariṇamāvatun nathī.

* * *
samayasāraḥ gāthā 132 thī 136 mathāḷun

ā ja artha pāñch gāthāothī kahe chheḥ-

* gāthā 132 thī 136ḥ ṭīkā uparanun pravachan *

‘tattvanā agnānarūpe (arthāt vastusvarūpanī anyathā upalabdhirūpe) gnānamān svādarūp thato (svādamān āvato) agnānano uday chhe. mithyātva, asanyam, kaṣhāy, ane yoganā udayo-ke jeo (navān) karmanā hetuo chhe teo-te-may arthāt agnānamay chār bhāvo chhe.’

juo, ātmā trikāḷ gnānasvabhāvī param pavitra prabhu chhe. tenun bhān nahi hovāthī paryāyamān agnānabhāve pariṇame chhe. jaḍ pudgal udayamān āvatān gnānamān je agnānarūp, viparītagnānarūp svād āve chhe te kharekhar jaḍ pudgalano svād chhe, te ātmāno-shuddha chaitanyano pavitratāno svād nathī. ahīn agnānamay bhāvanā chār bhed kahyā chhe-mithyātva, asanyam, kaṣhāy ane yog. agnānabhāvamān ā chārey ūbhā chhe ane jene ātmadraṣhṭi thaī chhe evā gnānīne (draṣhṭi apekṣhāe) chārey bhāv ṭaḷī gayā chhe.

PDF/HTML Page 1319 of 4199
single page version

shuddha chaitanyasvabhāvamān ahambuddhi na karatān paramān ahambuddhi karavī te mithyātva chhe. shuddha chaitanyamān ṭakavāne badale paramān āsaktibhāve ṭakavun te avirati chhe. nirmaḷ svabhāvamān na rokātān malin upayogamān rokāvun te kaṣhāy chhe. nishchal niṣhkamp svabhāvamān na rokātān kampanamān rokāvun te yog chhe. ā chārey agnānamay bhāvo chhe. have jene ātmānun samyak bhān thayun tene mithyātva gayun. anshe sthiratā thaī, mithyātvasambandhī kaṣhāy gayo ane mithyātvasambandhī yog paṇ gayo. ahāhā...! samyagdarshan thayun tyān chārey ṭaḷī gayā. samakitīne svabhāv par draṣhṭi chhe ane svabhāvadraṣhṭimān tene chārey ṭaḷī gayā chhe.

vastumān-dravyasvabhāvamān agnān nathī, mithyātva nathī, avirati nathī, kaṣhāy nathī, yog nathī. tethī jene dravyadraṣhṭi pragaṭ thaī chhe evā samakitīnī draṣhṭimān paṇ chārey nathī. samakitīne sadā gnānabhāv chhe ane gnānabhāvamān agnānamay bhāvonun kartākarmapaṇun nathī. gnānabhāv thatān agnānamay bhāvonun kartākarmapaṇun hotun nathī. samakitīne alpa vikāranā pariṇāmo thāy chhe kharā, paṇ teno te svāmī nathī, kartā nathī. samakitī to avasthāmān je vikār thāy teno mātra gnātā ja chhe. parantu ātmānā bhān vinā agnānīne e chārey agnānamay bhāv chhe. e vāt ahīn kahe chhe-

tattvanā agnānarūpe gnānamān svādarūp thato agnānano uday chhe. mithyātva, asanyam, kaṣhāy ane yoganā udayo-ke jeo (navān) karmanā hetuo chhe teo-temay agnānamay chār bhāvo chhe.

‘tattvanā ashraddhānarūpe gnānamān svādarūp thato mithyātvano uday chhe; aviramaṇarūpe (atyāgabhāvarūpe) gnānamān svādarūp thato asanyamano uday chhe; kaluṣh (malin) upayogarūpe gnānamān svādarūp thato kaṣhāyano uday chhe; shubhāshubh pravr̥utti ke nivr̥uttinā vyāpārarūpe gnānamān svādarūp thato yogano uday chhe.’

ātmā shuddha chidānandaghan vastu chhe. tenī pratīti vinā gnānamān tattvanī bhrāntirūp je svād āve chhe te kaluṣhit chhe, ākuḷatāmay chhe ane temān mithyātvanā udayanun nimitta chhe. tevī rīte viṣhayomān āsaktirūp asanyamano, malin upayogarūp kaṣhāyano ane shubhāshubh pravr̥utti ke nivr̥uttinā vyāpārarūp yogano je gnānamān svād āve chhe te paṇ kaluṣhit chhe, ākuḷatāmay duḥkharūp chhe, ane temān avirati ādi pūrvakarmanā udayanun nimitta chhe.

have ahīn em siddha karavun chhe ke jūnān pudgalakarmano uday navān karmanā bandhanun kāraṇ thāy chhe. mithyātva, avirati ādi je pūrvanān karma chhe teno uday navā bandhanun kāraṇ chhe. paṇ kone? ke je mithyātva, avirati ādi agnānabhāvarūpe pariṇame chhe tene. sūkṣhma vāt chhe, prabhu! vītarāg sarvagna parameshvarano mārga lokone sāmbhaḷavā maḷ‌yo nathī.

PDF/HTML Page 1320 of 4199
single page version

kahe chhe ke jūnān karmano uday-mithyātva, avirati, kaṣhāy ane yogano uday chhe te navān karmabandhanun kāraṇ chhe. parantu kone? je agnānabhāve, mithyātva ane rāgadveṣharūpe pariṇame tene. gnānīne pūrvakarmano uday chhe te navān karmabandhanun kāraṇ thato nathī kemake te svāmīpaṇe udayamān joḍātā nathī ane tethī tene jūnān karma chhe te kharī jāy chhe, navo bandh thato nathī. kaḷash ṭīkāmān paṇ kahyun chhe ke udayamātra bandhanun kāraṇ nathī. udayamātrathī jo bandh thāy to kadī mokṣha thaī shake nahi.

ahīn ek samayamān traṇ vāt chhe-

1. darshanamoh ādi karmano uday, 2. te ja samaye navān karmano bandh, 3. ane te ja samaye agnānī jīv svayam mithyātvādi bhāvarūpe pariṇame chhe te.

agnānīne junān karmano uday chhe te navā bandhamān nimitta kahevāmān āve chhe ane je mithyātvanā bhāv na kare tene te samaye jūnān karmano uday (bandh karyā vinā) kharī jāy chhe. āvī vāt chhe aṭapaṭī. have kahe chhe-

‘ā paudgalik mithyātvādinā udayo hetubhūt thatān je kārmaṇavargaṇāgat pudgaladravya gnānāvaraṇādibhāve āṭh prakāre svayamev pariṇame chhe, te kārmaṇavargaṇāgat pudgaladravya jyāre jīvamān nibaddha thāy tyāre jīv svayamev agnānathī svaparanā ekatvanā adhyāsane līdhe tattva - ashraddhān ādi potānā agnānamay pariṇāmabhāvono hetu thāy chhe.’

juo, paudgalik mithyātvādinā udayakāḷe je navān karma bandhāy chhe te svayamev pariṇame chhe. navān karma pariṇame te svatantrapaṇe pariṇame chhe. jūnān karmano uday tene pariṇamāve chhe em nathī. badhun ja svatantra chhe em siddha kare chhe.

1. pūrva karmano uday āve chhe te svatantra, 2. udayakāḷe navān karma bandhāy te paṇ svatantra, ane 3. jīv mithyāshraddhārūp mithyātvanā bhāv potāmān kare chhe te paṇ svatantra.

rāg mārī chīj chhe, mārun kartavya-kārya chhe, evā mithyādraṣhṭinā (mithyāshraddhānarūp) bhāv navā karmabandhamān nimitta thāy tyāre jūnān karmane navā karmabandhanun nimitta kahevāmān āve chhe.

jhīṇī vāt chhe bhāī! jūnān karma paṇ svatantra, navo bandh thāy te paṇ svatantra ane vachche jīv rāg-dveṣh ane agnānapaṇe pariṇame te paṇ svatantra. aho! samayasār khūb gambhīr chīj chhe bhāī! pañchamaārāmān āchārya kundakundadeve tīrthaṅkaratulya kām karyun chhe ane āchārya amr̥utachandradeve gaṇadharatulya kām karyun chhe. shrī kundakundadevane namaskār