Pravachan Ratnakar-Gujarati (simplified iso15919 transliteration). Gatha: 151-153.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 78 of 210

 

PDF/HTML Page 1541 of 4199
single page version

be hajār varṣha pahelān ā shabdarūp shāstra banyun chhe; ane ek hajār varṣha pahelān enī ṭīkā thaī chhe. temān bhagavān kundakundāchārya digambar sant mahā munirāj muni kone kahīe, munipaṇun shun chīj chhe enī vāt kare chhe. kahe chhe-puṇya ane pāpanā vikalpane maṭāḍatān-niṣhedhatān jemān potānā shuddha chaitanyasvarūpanā atīndriy ānandanā rasano jaghanya-thoḍo svād āve evo anubhav te samyagdarshan chhe. kahyun chhe ne ke-

‘ras svādat sukh upajai anubhav tāko nām.’

tathā potānā gnānānandasvabhāvī bhagavānanun (-ātmānun) ānandarasanā anubhavathī yukta je prachur svasamvedan chhe te munipaṇun chhe. munipaṇāmān potānī nirmaḷ pariṇatine vastusvabhāvanun sharaṇ (-āshray) rahelun chhe. tathā e nirmaḷ paryāy paṇ sharaṇ chhe.

prashnaḥ– e bey sharaṇ kem hoy?

uttaraḥ– nirmaḷ paryāy bhagavān ātmānun sharaṇ grahaṇ kare chhe ne? tethī ātmā sharaṇ chhe. tathā rāg sharaṇ nathī em kahyun tyān nirmaḷ pariṇatinun sharaṇ chhe em kahevāy. vāstavamān to paryāyane dhruv ātmā ja sharaṇ chhe. samajāṇun kāī...?

gāthā 71 mān āvī gayun chhe ke vastunun svabhāvarūp pariṇaman e vastu chhe. bhagavān ātmāno gnān ane ānandano svabhāv chhe. enā e svabhāvarūp pariṇaman vastu kahetān ātmā chhe. tyān kahyun chhe ke-‘‘ā jagatamān vastu chhe te svabhāvamātra ja chhe, ane ‘sva’ nun bhavan (-pariṇaman thavun) te svabhāv chhe.’’ kemake svanā pariṇamanamān svabhāvanun bhān thayun ke vastu āvī chhe. māṭe svanun pariṇaman te svabhāv chhe. ‘‘māṭe nishchayathī gnānanun thavun-pariṇamavun te ātmā chhe.’’ juo shuddharūpe pariṇamavun e ja ātmā chhe em kahe chhe. bāpu! mārga āvo bahu jhīṇo chhe. janmamaraṇ rahit to ek vītarāgabhāvathī ja thavāy chhe. e vītarāgabhāv apūrva chhe. are! jemane ā sāmbhaḷavāy maḷatun nathī te bichārā shun kare?

jenā gnānamān rāg ādi jaḍ chījonun bhān thāy chhe te jāṇavāvāḷo chaitanya-mahāprabhu chhe. tenāmān je paranun gnān thāy chhe te potānun svasvarūp chhe; parane jāṇanārun gnān kāī parasvarūpe thaī jatun nathī. have āvun je jāṇe-samaje nahi te bichārā shun kare? svabhāvathī viruddha puṇya-pāpanā bhāvarūpe pariṇame, krodhādirūpe pariṇame. rāganī ruchi ane nij chaitanyasvarūpanī aruchi te krodh chhe. arere! krodhādirūpe pariṇamatā teo chāragatirūp sansāramān anantakāḷ rakhaḍe chhe. ātmānun svabhāvapaṇe (-gnānapaṇe) pariṇamavun-thavun e ātmā chhe ane e sharaṇ chhe, dharma chhe.

ahīn kahe chhe-‘gnānamān (-ātmāmān) līn thatān sarva ākuḷatāthī rahit paramānand (-paramāmr̥ut)no bhogavaṭo hoy chhe.’ ā sāchun munipaṇun chhe. ‘eno svād


PDF/HTML Page 1542 of 4199
single page version

gnānī ja jāṇe chhe.’ arthāt āvun atīndriy ānandanun-param amr̥utanun vedan ek gnānīne ja hoy chhe. agnānīne enī khabar nathī eṭale maṇḍī paḍe bahāranān vrat pāḷavā, tap karavā, upavās karavā. paṇ bhāī! e badhun ācharaṇ ākuḷatā ane duḥkh chhe ane sansāranā paribhramaṇanun kāraṇ chhe.

tyāre keṭalāk kahe chhe-sonagaḍhavāḷā nishchayanī ja vāt kare chhe, vyavahār to kahetā ja nathī; em ke vyavahārathī nishchay thāy em kahetā nathī.

temane kahīe chhīe ke ā 2000 varṣha pahelān bhagavān kundakundāchārye banāvelun shāstra chhe. emān shun kahyun chhe? ke dharma ene kahīe ke jemān puṇya-pāpanā ācharaṇanī ke ākuḷatānī gandhey nathī. ā to nāstithī vāt chhe. astithī shun chhe? ke atīndriy param padārtha gnānānand svarūp je potāno bhagavān ātmā chhe temān līn thayelī paryāyamān atīndriy ānandano je bhogavaṭo thayo e munipaṇun chhe, dharma chhe, chāritra chhe, mokṣhano mārga chhe. ahāhā...! jeṇe anubhavamān ātmā līdho chhe tene khabar paḍe ke ā param ānandano-amr̥utano svād shun chhe? bījā rāgī-kaṣhāyī jīv shun jāṇe? kahyun chhe ne ke-‘khākharānī khīsakolī sākarano svād shun jāṇe?’ kaṣhāyī jīv karmane ja sarvasva jāṇī, mukhyapaṇe vrat, tap ādi puṇyabhāvane sarvasva jāṇī emān ja tadrūp thaī rahyo chhe. parantu tethī ene kaṣhāyano-jherano ja svād āve chhe, gnānānandano svād āvato nathī.

ahāhā...! ātmā pūrṇānandano nāth prabhu atīndriy ānandanā rasathī bharapūr chhe. jem sakkarakandane lāl chhāl vinā juo to te ekalo sākarano (-mīṭhāshano) piṇḍ chhe tem bhagavān ātmā shubhāshubhakarmathī rahit, puṇya-pāpanā vikalpathī rahit param atīndriy ānandano piṇḍ chhe. e ānandakandasvarūpamān charavun ane ramavun ane param ānandamay pariṇatino bhog karavo enun nām dharma ane munipaṇun chhe. bhāī! sansārathī mukta thavāno ā ja upāy chhe. lokone kaṭhaṇ paḍe eṭale rāḍo pāḍe ke ‘ā nishchay chhe, nishchay chhe;’ paṇ bhāī! nishchay chhe e ja satya chhe, yathārtha chhe ane vyavahār to upachār chhe. vyavahār to laukik kathanamātra chhe. dravyasaṅgrahamān āve chhe ke- vyavahār chhe e laukik chhe ane bhagavān ātmā paramārtha nishchay vastu chhe te lokottar chhe.

ātmā chaitanyamahāprabhu chidānandanī gāṇṭh chhe. jem ratnanī gaṭhaḍī hoy ane khole to ratna nīkaḷe tem gnānānandaratnanī gāṇṭh prabhu ātmāne khole eṭale rāganun ekatva chhoḍīne svabhāvamān ekatva kare to te khulī jatān emānthī gnān ane ānand pragaṭ thāy chhe. ā gnānānandanā svādane agnānī jāṇato nathī. dayā, dān, bhakti ādi kaṣhāy-bhāvamān līn kaṣhāyī jīvo akaṣhāyasvabhāvī gnānānandasvarūpanā svādane kem jāṇe? jem


PDF/HTML Page 1543 of 4199
single page version

marachānā jīv marachāmān ghar banāvīne marachāmān rahe chhe (marachāmān jem bāchakān thaī jāy chhe), tem agnānī kaṣhāyī jīv kaṣhāyamān ghar banāvīne kaṣhāyamān rahe chhe. ene ātmā potānun gnānānandasvarūp ghar chhe evī kayān khabar chhe? e to puṇya-kriyāomān (-kriyākāṇḍamān) potānun sarvasva mānī emān ja līn rahe chhe tethī te gnānānandano svād jāṇato nathī.

[pravachan nan. 212 sheṣh thī 214 chālu * dināṅk 2p-10-76 thī 27-10-76]

PDF/HTML Page 1544 of 4199
single page version

अथ ज्ञानं मोक्षहेतुं साधयति–

परमट्ठो खलु समओ सुद्धो जो केवली मुणी णाणी।
तम्हि ट्ठिदा सहावे मुणिणो पावंति णिव्वाणं।। १५१ ।।

परमार्थः खलु समयः शुद्धो यः केवली मुनिर्ज्ञानी।
तस्मिन् स्थिताः स्वभावे मुनयः प्राप्नुवन्ति निर्वाणम्।। १५१ ।।

have, gnān mokṣhanun kāraṇ chhe em siddha kare chheḥ-

paramārtha chhe nakkī, samay chhe, shuddha, kevaḷī, muni, gnānī chhe,
evā svabhāve sthit munio mokṣhanī prāpti kare. 1pa1.

gāthārthaḥ– [खलु] nishchayathī [यः] je [परमार्थः] paramārtha (param padārtha) chhe, [समयः] samay chhe, [शुद्धः] shuddha chhe, [केवली] kevaḷī chhe, [मुनिः] muni chhe, [ज्ञानी] gnānī chhe, [तस्मिन् स्वभावे] te svabhāvamān [स्थिताः] sthit [मुनयः] munio [निर्वाणं] nirvāṇane [प्राप्नुवन्ति] pāme chhe.

ṭīkāḥ– gnān mokṣhanun kāraṇ chhe, kem ke gnān shubhāshubh karmonā bandhanun kāraṇ nahi hovāthī tene e rīte mokṣhanun kāraṇapaṇun bane chhe. te gnān, samasta karma ādi anya jātiothī bhinna chaitanya-jātimātra paramārtha (-param padārtha) chhe-ātmā chhe. te (ātmā) ekīsāthe (yugapad) ekībhāve (ekatvapūrvak) pravartatān evān je gnān ane gaman (pariṇaman) te- svarūp hovāthī samay chhe, sakaḷ nayapakṣhothī amilit (amishrit) evā ek gnānasvarūp hovāthī shuddha chhe, kevaḷ chinmātra vastusvarūp hovāthī kevaḷī chhe, phakat mananamātra (gnānamātra) bhāvasvarūp hovāthī muni chhe, pote ja gnānasvarūp hovāthī gnānī chhe, ‘sva’ nā bhavanamātrasvarūp hovāthī svabhāv chhe athavā svataḥ (potāthī ja) chaitanyanā *bhavanamātrasvarūp hovāthī sadbhāv chhe (kāraṇ ke je svataḥ hoy te sat-svarūp ja hoy). ā pramāṇe shabdabhed hovā chhatān vastubhed nathī (-nām judān judān chhe chhatān vastu ek ja chhe).

bhāvārthaḥ– mokṣhanun upādān to ātmā ja chhe. vaḷī paramārthe ātmāno gnānasvabhāv chhe; gnān chhe te ātmā chhe ane ātmā chhe te gnān chhe. māṭe gnānane ja mokṣhanun kāraṇ kahevun yogya chhe. * bhavan= hovun te.


PDF/HTML Page 1545 of 4199
single page version

samayasār gāthā 1pa1ḥ mathāḷun

have, gnān mokṣhanun kāraṇ chhe em siddha kare chheḥ-

* gāthā 1pa1ḥ ṭīkā uparanun pravachan *

‘gnān mokṣhanun kāraṇ chhe, kemake gnān shubhāshubh karmonā bandhanun kāraṇ nahi hovāthī tene e rīte mokṣhanun kāraṇapaṇun bane chhe.’

gnān mokṣhanun kāraṇ chhe eṭale shun? eṭale andar je shuddha chaitanyasvarūp bhagavān ātmā chhe enān gnān-shraddhān ādirūp je nirmaḷ pariṇati thāy te mokṣhanun kāraṇ chhe. ahāhā...! andar chidānandamay param pavitra bhagavān paḍelo chhe temān draṣhṭi ane līnatā karavāthī paryāyamān je nirvikalpa gnān ane ānandano svād āve te mokṣhanun kāraṇ chhe.

juo, samyagdarshan thayā pachhī paṇ dharmī jīvane bhakti, pūjā, jātrā ādinā shubhabhāv āve chhe, paṇ e sarva shubhabhāv gnānīnī draṣhṭimān hey chhe. ātmānā ānandano svād āvyo chhe evā dharmī jīvane upayog antaramān līn na rahī shake tyāre ashubhathī bachavā tene shubh āve chhe, paṇ te shubhācharaṇane ādaraṇīy ane mokṣhanun kāraṇ jāṇato nathī. (e to svasanmukhatāno puruṣhārtha ugra karīne kramashaḥ shubhane paṇ ṭāḷato ja jāy chhe). āvī vāt chhe.

are bhāī! āvo manuṣhyabhav maḷ‌yo ane vītarāgamārganā sampradāyamān janma thayo tyāre paṇ ā mārga nahi samaje to bhavano abhāv kem thashe? (nahi thāy). bhavaparamparā to tane anādithī chhe. chāhe narak ho ke svarga ho, badhāy bhav duḥkharūp chhe. gnān ja mokṣhanun (param sukhanun) kāraṇ chhe; kemake gnān shubhāshubh karmonā (bhāvanā) bandhanun kāraṇ thatun nathī. je shubhāshubhabhāv bandhanā kāraṇ chhe te gnānamān nathī. tethī shuddha ātmānā avalambanathī je puṇya- pāparahit nirmaḷ shuddha pariṇati pragaṭ thāy chhe e bandhanun kāraṇ nathī.

juo, ā asti-nāsti karyun. gnān mokṣhanun kāraṇ chhe ane te shubhāshubh karmonā bandhanun kāraṇ nathī. gnān bandhanun kāraṇ nathī tethī tene e rīte mokṣhanun kāraṇapaṇun bane chhe. ā bhagavān ātmā jāṇavā-dekhavānā (gnātā-draṣhṭā) svabhāvavāḷo chhe. enā gnān-shraddhānapaṇe pariṇaman thavun e ātmānun pariṇaman chhe ane e pariṇaman mokṣhanun kāraṇ chhe, kemake bandhanā kāraṇathī rahit chhe. arthāt emān ansh paṇ bandhananun kāraṇ nathī. gambhīr vāt chhe bhāī! bandhabhāvamān anshe paṇ mokṣhamārga nahi ane mokṣhamārgamān bandhano anshamātra paṇ nahi. shuddha chaitanyasvabhāvanān gnān, shraddhān ane ramaṇatā e chaitanyanī gnānasvabhāvarūp pariṇati chhe ane te mokṣhanun kāraṇ chhe. kem? to kahe chhe ke


PDF/HTML Page 1546 of 4199
single page version

bandhanun kāraṇ je shubhāshubh karma teno emān abhāv chhe ane tethī ene (-gnānane) mokṣhanun kāraṇapaṇun bane chhe. ām bhagavān gnānānand svabhāvanān draṣhṭi, gnān ane ramaṇatā e ek ja mokṣhanun kāraṇ chhe.

to vyavahār mokṣhamārga paṇ chhe em āve chhe ne?

eno khulāso karyo chhe ne mokṣhamārgaprakāshakamān; ke-‘‘mokṣhamārga to be nathī paṇ mokṣhamārganun nirūpaṇ be prakārathī chhe. jyān sāchā mokṣhamārgane mokṣhamārga nirūpaṇ karyo chhe te nishchay mokṣhamārga chhe tathā jyān je mokṣhamārga to nathī paṇ mokṣhamārganun nimitta chhe vā sahachārī chhe tene upachārathī mokṣhamārga kahīe te vyavahār mokṣhamārga chhe.’’ vaḷī tyān kahyun chhe ke-‘‘sāchun nirūpaṇ te nishchay ane upachār nirūpaṇ te vyavahār. māṭe nirūpaṇanī apekṣhāe be prakāre mokṣhamārga jāṇavo, paṇ ek nishchay mokṣhamārga chhe tathā ek vyavahār mokṣhamārga chhe em be mokṣhamārga jāṇavā mithyā chhe.’’ lyo, ā vāt chhe; nishchay mokṣhamārga ek ja mokṣhanun kāraṇ chhe.

have kahe chhe-‘te gnān, samasta karma ādi anya jātiothī bhinna chaitanya-jāti-mātra paramārtha (-param padārtha) chhe-ātmā chhe.’

shun kahyun? ke puṇya-pāparūp je samasta karma te anya jāti chhe ane enāthī bhinna ek chaitanyajātimātra paramārtha-param padārtha bhagavān ātmā chhe. ‘paramaṭṭho’ em pahelun pad chhe ne! nishchayathī paramārtha kahetān param padārtha paramātmasvarūp prabhu ātmā chhe te chaitanyajātimātra chhe; ane enun chaitanyarūp pariṇaman e mokṣhanun kāraṇ chhe ane te paramārtha chhe.

ahāhā...! ā nishchay e ek ja satya chhe, vyavahār asatya chhe. 11 mī gāthāmān āvyun ne ke-‘‘व्यवहारो अभूयत्थो भूयत्थो देसिदो दु सुद्धणओ’’ trikāḷī vastu, nityānand, chidānand, prabhu, vikārathī rahit, ek samayanī paryāyathī rahit, bhagavān paramānandano nāth param padārtha bhūtārtha chhe te shuddhanay chhe ane te ekanā āshraye ja samyagdarshan thāy chhe; vyavahār- abhūtārthanā āshraye nahi. samajāṇun kāī...?

‘vidvad-janabodhak’mān khūb līdhun chhe ke vyavahār sādhak ane nishchay sādhya; paṇ e to vyavahāranayathī kathan chhe. tyān pūrva paryāyane sādhak kahī chhe, mokṣhanun kāraṇ kahī chhe paṇ e to badhun vyavahāranayanun kathan chhe. kharekhar to trikāḷī shuddha je dravyasvabhāv te ekane āshraye ja mokṣha thāy chhe. chhatān pūrvavartī paryāyane mokṣhanun kāraṇ kahevun e vyavahār chhe. nishchay mokṣhamārganī paryāyane mokṣhanun kāraṇ kahevun e paṇ vyavahār chhe. mokṣhanun-mokṣhanī paryāyanun vāstavik paramārtha kāraṇ to dravyasvabhāv chhe.

to em shā māṭe kahyun?


PDF/HTML Page 1547 of 4199
single page version

samādhān em chhe ke mokṣha thavā pahelān pūrvavartī paryāy shun hatī te batāvavā sāru pūrvanī (mokṣhamārganī) paryāyane uttar paryāy (mokṣha) nun kāraṇ kahe chhe. bākī pūrva paryāy je vyayarūp - abhāvarūp chhe enāthī mokṣharūp uttaraparyāyano utpādarūp bhāv kevī rīte thāy? (na ja thāy). eṭale pūrva paryāy uttar paryāyanun kharekhar kāraṇ nathī, paṇ pūrva paryāyanun gnān karāvavā ene vyavahārathī kāraṇ kahevāmān āve chhe.

aho! jainadarshananī ā koī adbhut syādvād shailī chhe! ‘syāt’ eṭale koī apekṣhāe, ‘vād’ kahetān kathan-em koīne koī apekṣhāe kathan karanārī ā syādvād shailī param āshcharyakārī ane samādhānakārī chhe. bhāī! je nayathī kathan hoy ene yathārtha samajavun joie. shāstranā artha karavā māṭe pāñch bol āve chhe ne? shabdārtha, nayārtha, āgamārtha, matārtha, ane bhāvārtha. shabdano artha karavo te shabdārtha, ā vyavahāranayanun kathan chhe ke nishchayanayanun e nakkī karī samajavun te nayārtha, ā āgamanun vākay chhe em jāṇavun te āgamārtha, ā anyamatano kaī rīte niṣhedh kare chhe e samajavun te matārtha ane enun tātparya shun chhe e jāṇavun te bhāvārtha. ām pāñch rīte vākayano artha nakkī karavo te sūtra-tātparya, ane shāstra-tātparya vītarāgatā batāvyun chhe. anubhav prakāshamān āve chhe ke-sūtra tātparya sādhak chhe ane shāstra- tātparya (-vītarāgatā) sādhya chhe.

shāstranun tātparya vītarāgatā chhe; te sādhya chhe ane sūtratātparya sādhak chhe. matalab ke je gāthāsūtra chālatun hoy tenā artha uparānt temānthī shāstranā tātparyarūp vītarāgatā kāḍhavī joīe. e vītarāgatā kem thāy? to kahe chhe-paranī-nimitta, rāg ane paryāyanī upekṣhā karīne svanī-trikāḷ chidānandasvarūp bhagavān ātmadravyanī apekṣhā kare tyāre vītarāgatā utpanna thāy chhe. nimitta, rāg ke paryāyanā lakṣhe vītarāgatā thatī nathī. tethī svanī apekṣhā ane paranī upekṣhā jemān thāy te shāstra-tātparya chhe.

have āvī vāt samajavāno vakhat kone chhe? ene evī nivr̥utti kayān chhe? ākho di vepār ādi pāpanā dhandhā kare, be traṇ kalāk bāyaḍī-chhokarān sāthe ramatamān jāy, be kalāk khāvāmān jāy ane chha-sāt kalāk ūṅghamān jāy. have āmān ene kayān navarāsh maḷe? paṇ ā badhāmān ātmānun shun chhe bhāī? arere! enun shun thashe? ā kāḷe jo nahi samaje to ke di samajashe prabhu! āvo avasar kayān maḷashe? shrī ṭoḍaramalajīe to kahyun chhe ke-‘sab avasar ā chukā hai’-badho avasar āvī maḷ‌yo chhe. ahā! sāchī jinavāṇī sāmbhaḷavāno yog maḷ‌yo tyān sudhī to tun āvī gayo chho. māṭe he bhāī! tun antardraṣhṭi kar ane jyān ā ātmā bhagavān svarūpe pote virājī rahyo chhe tyān jo. ahīn je param padārtha kahyo te nishchayathī sachchidānandasvarūp pote paramātmā chhe ane enā avalambanathī je pariṇati thāy e mokṣhanun kāraṇ chhe.


PDF/HTML Page 1548 of 4199
single page version

have kahe chhe-‘te (ātmā) ekīsāthe (yugapad) ekībhāve (ekatvapūrvak) pravartatān evān je gnān ane gaman (pariṇaman) te-svarūp hovāthī samay chhe.’

ātmā ek samayamān ekībhāve pravartamān chhe. ekībhāve pariṇame chhe eṭale ekatvapaṇe-gnānapaṇe pariṇame chhe. arthāt puṇya-pāpanā vikalpapaṇe nahi paṇ shuddha chaitanyanī vītarāg pariṇatie pariṇame te ātmā nām samay chhe. āvī vāt; have bahāranī vātomān honsh āve, harakh āve, lākh-pāñch lākh kharche, gajarath chalāve ane ghaṇī hā-ho (vikalpanī dhamāl) kare; tathā duniyā paṇ bhāre kām, bhāre kharcha karyā em prashansā kare; paṇ bhāī e badhī pravr̥uttimān to vikalpanī rāganī vāt chhe. e kāī ātmānī chīj nathī. ahīn to kahe chhe ke gnānanā ekatvapaṇe pariṇame te samay chhe ane te gnānanun je nirmaḷ pariṇaman chhe te mokṣhanun kāraṇ chhe.

gnānane samay kahe chhe. samay eṭale sam+ay-samyak prakāre gnānanun pariṇaman kare, ānandanun pariṇaman kare ane ekīsāthe ekarūpe pravartamān anantaguṇonun pariṇaman kare te samay nām ātmā chhe. e ātmānā āshraye puṇya-pāpanā vikalpathī rahit je nirmaḷ vītarāgī pariṇati utpanna thāy te gnān mokṣhanun kāraṇ chhe.

samay eṭale sam+ay. gnānanun ‘sam’-ekīsāthe ‘ay’ eṭale jāṇavun ane pariṇamavun te svarūp hovāthī gnān samay chhe. ā mokṣhamārganī dashā (-paryāy)nī vāt chhe. ahīn samay eṭale dravya nahi, paryāy samajavī. shuddha chaitanyavastu trikāḷ chhe te samay chhe ane tenā āshraye gnānanun gnānapaṇe je nirmaḷ pariṇaman chhe te paṇ samay chhe, ane te mokṣhanun kāraṇ chhe. temān bandhanun kāraṇ je shubhāshubh karma te nathī māṭe te mokṣhano upāy chhe. āne param padārtha kahevāy chhe. ātmā pote param padārtha paramātmā chhe ane enun gnānarūp pariṇaman je mokṣhanā upāyabhūt chhe te paṇ param padārtha chhe. shubhāshubh bhāv param padārtha nathī. lyo ‘paramaṭṭho’ pahelo bol, ane ‘samao’ bījo bol thayo. have ‘shuddho’ trījo bolaḥ-

‘sakaḷ nayapakṣhothī amilit (amishrit) evā ek gnānasvarūp hovāthī shuddha chhe.’

ahīn sakaḷ nayapakṣhathī rahit-evī shuddhanī vyākhyā chhe. ‘ahamikko khalu suddho’ em kahyun chhe ne? (gāthā 38 ane 73 mān). tyān shuddhanī bījī vyākhyā chhe. ‘shuddha’ shabdanā ghaṇā artha thāy chhe. je sthāne je yogya hoy te samajavo. ekarūpane shuddha kahevāy ane shuddhane ekarūp kahevāy. ahīn sakal nayapakṣhothī amilit eṭale ke hun abandh chhun, mukta chhun, ek chhun-ityādi nayapakṣhanā vikalpathī nahi maḷelo evo ek gnānasvarūp hovāthī shuddha chhe em kahevun chhe. jemān shubhāshubhabhāvanun vedan nathī ane


PDF/HTML Page 1549 of 4199
single page version

ekalī chaitanyajātinun nirmaḷ pariṇaman chhe tene ahīn shuddha kahyun chhe. 73 mī gāthāmān je shuddha kahyun tyān ek samayanī ṣhaṭkārakanī pariṇatithī rahit te shuddha em vāt hatī. 38 mī gāthāmān shuddha kahyun tyān navatattvanā vyavahārik bhāvothī judo akhaṇḍ, ek gnāyakabhāvapaṇe shuddha em kahyun hatun. ahīn nayapakṣhothī rahit eṭale je sthūḷ dayā, dān, vratādinā shubhabhāv enāthī to rahit kharo, paṇ nayapakṣhanā je sūkṣhma vikalpa enāthī paṇ rahit ek gnānasvarūp hovāthī shuddha chhe em vāt chhe. ā trījo bol thayo.

have chotho ‘kevaḷī’no bolaḥ-‘kevaḷ chinmātra vastusvarūp hovāthī kevaḷī chhe.’

juo, ā rāg vinānī kevaḷ vītarāg nirmaḷ pariṇati te kevaḷī em vāt chhe. chāritra pāhuḍamān (gāthā 4 mān) akṣhay-amey paryāyanī vāt chhe. pote bhagavān ātmā akṣhay ane amey eṭale aparimit behad svabhāvayukta gambhīr chhe. ahāhā...! bhagavān ātmāno ek ek guṇano behad maryādā vināno agādh svabhāv chhe. āvo je anantaguṇ maṇḍit ātmasvabhāv chhe tenun ekatvarūp pariṇaman te kevaḷī chhe. kevaḷī eṭale rāg vināno ekalo, kevaḷ bhāv. ā kevaḷī bhagavānanī vāt nathī, paṇ mokṣhamārganī vāt chhe. mokṣhamārga shubhāshubhabhāvathī rahit (ekalo) kevaḷ shuddha pariṇamanano bhāv hovāthī kevaḷī chhe em kahyun chhe. jene shubhāshubh rāgano jarīye saṅg nathī, sambandh nathī evo kevaḷ shuddha mārga te kevaḷī chhe em ahīn vāt chhe. bhagavān ātmā je kevaḷ shuddha svabhāvamay chhe tenā āshraye utpanna kevaḷ shuddha pariṇām te kevaḷī chhe.

have pāñchamo bol kahe chheḥ-‘phakta mananamātra (gnānamātra) bhāvasvarūp hovāthī muni chhe.’

gnānanun svabhāvamān ekāgrapaṇun e manan chhe. ā vikalparūp chintananī vāt nathī. shuddha chaitanyasvarūpamān ekāgratā-pariṇāmanī magnatā je chhe ene mananamātra bhāvarūp muni kahe chhe. tene ahīn mokṣhamārga vā mokṣhanun kāraṇ kahe chhe. lyo, āvun munipaṇun chhe jemān vrat, tap ne bāhyakriyā kayāny chhe nahi. ātmā gnān ane ānandano nāth prabhu param padārtha chhe emān ekāgratārūp mananamātra bhāv je chhe te muni chhe; vrat, tapanā vikalpa te muni nahi. ahīn antar ekāgratārūp je mokṣhamārga chhe tene muni kahyo chhe. samajāṇun kāī...? phakta mananamātra kahyun eṭale trikāḷī gnānasvabhāvamān ekāgratāmātra hovāthī muni chhe em vāt chhe.

vāḍāmān pakaḍāī gayā hoy (ane kriyāmān sapaḍāī gayā hoy) eṭale em lāge ke ā shun kahe chhe? bhāī! ā antaranī agamya vāt chhe. bāpu! vrat, tap, shīl


PDF/HTML Page 1550 of 4199
single page version

vagere karī shakāy ane sthūḷapaṇe khyālamān āve eṭale te sugam lāge, paṇ bhāī! e bandhanān kāraṇ chhe. ahīn phakta mananamātra kahyun te bhagavān shuddha chaitanyamay ātmāmān manan-ekāgratānī vāt chhe, kāī vrat, tap, shīl, dayā, dān ādi shubharāgamān ekāgratānī-manananī vāt nathī. bahu jhīṇo mārga bāpu! enī hā pāḍavī e paṇ mahā puruṣhārtha chhe. bhāī! mārga to ā chhe. ene pahoñchī vaḷī shakāy nahi eṭale emān pheraphār karavo, bījī rīte mānavun-manāvavun e kāī vītarāgano mārga chhe? (nathī).

bhagavān ātmā shuddha chhe. enā anant guṇo shuddha chhe. āvā anant guṇono dharanāro ek chaitanya mahāprabhu ekanun ja manan vā te ekanī ja ekāgratā te muni chhe. juo, ā muni ane ā mokṣhamārga kahyo. paṇ pañchamahāvrat pāḷe ane nagna rahe māṭe muni em nathī kahyun. sūkṣhma vāt chhe bhāī! ekalun trikāḷ, nitya, nirāvaraṇ, akhaṇḍ, ek, shuddha pāriṇāmikabhāv lakṣhaṇ je nij paramātmadravya tenun manan arthāt temān gnānanun ekāgra thavun te muni chhe. ā mananamātra bhāvasvarūp muninī vyākhyā chhe. tene muni kahīe, shuddha kahīe, paramārtha kahīe, kevaḷī kahīe vā samay kahīe e badhun ek ja chhe.

have chhaṭṭho bolaḥ-‘pote ja gnānasvarūp hovāthī gnānī chhe.’

lyo, gnānanī pragaṭatā māṭe pote ja gnānasvarūp chhe. potānun trikāḷ gnānasvarūp je chhe emānthī ja gnānanī pariṇati āve chhe; ene koī anyanī sahāy ke madadanī apekṣhā-jarūr nathī. enī paryāy-pariṇati ātmasanmukh-svasanmukh hotān ja shuddha chhe, gnānī chhe.

pote ja gnānasvarūp hovāthī gnānī chhe. ahīn shāstronun ghaṇun gnān-bhaṇatar hoy māṭe gnānī chhe em nahi paṇ enī pariṇati ja gnānasvarūp hovāthī gnānī chhe. jem vastu trikāḷ gnānasvarūp, ānandasvarūp chhe tem enī pariṇati, enī vyaktatāno ansh paṇ gnānasvarūp chhe ane tethī gnānī chhe. ahīn vyakta ansh je paryāy te gnānamay chhe paṇ rāgamay ke vikalpamay nathī tethī gnānī chhe em kahyun chhe. aho! gāthāe gāthāe ane shabde shabde keṭakeṭalā bhāv bharyā chhe. ā samayasār to jagatanun ajoḍ chakṣhu chhe!

kahe chhe-ek samayamān kevaḷagnān ane anant ānandanī labdhi pragaṭ karī shake evā anant sāmarthyavāḷo tun bhagavān chho. bāpu! tun ene alpa ane adhūro kem māne chhe? enun je paripūrṇa gnān ane ānandanun svarūp chhe tenī tadrūp pariṇati thatān te gnānī chhe. gnānī eṭale bahāranun khūb jāṇe ane shāstro ghaṇān bhaṇyo hoy


PDF/HTML Page 1551 of 4199
single page version

em nahi, paṇ gnānasvarūpamān magna-līn je mokṣhamārgarūp pariṇati chhe te gnānī chhe. mokṣhamārganī pariṇati gnānasvarūp-svasvarūp hovāthī tene gnānī kahe chhe.

have sātamo bol kahe chhe-‘svanā bhavanamātrasvarūp hovāthī svabhāv chhe. svabhāv kem kahyo? to kahe chhe-shuddha pariṇati svanā bhavanamātra chhe; eṭale chaitanyanā bhavanarūp chhe paṇ rāganā bhavanarūp nathī. rāg to par chhe; rāganun bhavan emān chhe nahi. bhāī! ā tārā hitanī vāt chhe. ekānta chhe, ekānta chhe em kahīne ene kāḍhī na nākh. bhāī! ā samajavāno atyāre avasar chhe.

juone! juvān jodh hoy tene paṇ jotajotāmān āyuṣhya purun thaye samayamātramān deh chhūṭī jāy chhe. dehanī sthiti keṭalī? hamaṇān ame nīrogī chhīe, amane kayāny nakhamān paṇ rog nathī em tun māne chhe paṇ bhāī! ene pharavāne keṭalī vār? mātra ek samay. ane samyagdarshan thavāmān paṇ ek samay. deh chhūṭavāmān jem ek samay tem samakit thavāmān paṇ ek samay chhe. ā deh chhoḍīne bhāī! bīje samaye kayān jaīsh? tārā svabhāvamātra je (pariṇām) chhe te pragaṭ karyo hashe to jyān jaīsh tyān tun svabhāvamān ja chhe. shrīmadne koīe ekavār pūchhayun hatun ke shrīkr̥iṣhṇa hamaṇān kayān chhe? to shrīmade kahyun-e ātmānā svabhāvamān chhe. te em jāṇe ke koī gatimān chhe em kaheshe; paṇ bhāī! samakitī puruṣh jyān hoy tyān svabhāvamān ja chhe, koī gatimān chhe em paramārthe chhe ja nahi. e to ānand ane gnānanā- svarūpanā pariṇamanamān chhe, je vikalpa āve emān e nathī.

koī samakitī narakamān hoy ane tyān duḥkh thāy, aṇagamāno bhāv āve, chhatān te emān nathī. e to svanā bhavanamātra je svabhāvabhāv chaitanyabhāv chhe emān ja chhe. samayasār kaḷashaṭīkā (kaḷash 31) mān āve chhe ke-‘‘mithyātvapariṇatino tyāg thatān, shuddha svarūpano anubhav thatān, sākṣhāt ratnatray ghaṭe chhe.’’ samakitīne thoḍo paṇ svarūpasthiratāno ansh chothe guṇasthāne āve chhe. mithyātva ane anantānubandhī kaṣhāy maṭatān te nij gharamān thoḍo sthir thayo e apekṣhāthī samakitī paṇ svabhāvamātra chhe.

‘तम्हा ट्ठिदा सहावे’–eṭale svanā bhavanamātra hovāthī svabhāv chhe em ek artha karyo. eno bījo artha have kahe chhe ke-‘svataḥ (potāthī ja) chaitanyanā bhavanamātrasvarūp hovāthī sadbhāv chhe.’ paryāyamān rāganā hovāno abhāv ane chaitanyanā hovāno sadbhāv e sadbhāv chhe. jevo svabhāv chhe tevun thavun enun nām sadbhāv chhe; kāraṇ ke je svataḥ hoy te satsvarūp ja hoy. jevun svataḥ svarūp trikāḷī chhe evo ja eno chaitanyapariṇām-mokṣhano mārga paṇ svataḥ hovāthī sadbhāv chhe. ene koī vyavahāranī ke nimittanī apekṣhā nathī. āvī vāt chhe. have kahe chhe-


PDF/HTML Page 1552 of 4199
single page version

‘ā pramāṇe shabdabhed hovā chhatān vastubhed nathī.’ nām judān judān chhe paṇ vastu ek ja chhe. shabdabhed sāt bolathī kahyā, ane enā āṭh artha karyā paṇ mokṣhamārganī pariṇati to ek ja prakāranī chhe; vastubhed nathī, vastu ek ja chhe, mokṣhamārga ek ja chhe.

* gāthā 1pa1ḥ bhāvārtha uparanun pravachan *

‘mokṣhanun upādān to ātmā ja chhe.’

mokṣhanun mūḷ upādān, shuddha upādān ātmā ja chhe.

‘vaḷī paramārthe ātmāno gnānasvabhāv chhe. gnān chhe te ātmā chhe ane ātmā chhe te gnān chhe.’

ātmānā badhā guṇomān gnānaguṇanī ā visheṣhatā chhe ke gnān pote potāne jāṇe ane parane paṇ jāṇe chhe. vikalpa-rāg vinā mātra jāṇe evo eno svabhāv chhe. tathā vikalpapūrvak (-bhed pāḍīne) jāṇe evo paṇ eno svabhāv chhe. sva-parane bhed pāḍīne jāṇavun evo ātmāno svabhāv chhe. ām gnānasvabhāvī ātmā hovāthī gnān chhe te ātmā chhe ane ātmā chhe te gnān chhe-(em abhedathī vāt chhe).

‘‘māṭe gnānane ja mokṣhanun kāraṇ kahevun yogya chhe.’ ahāhā...! gnān ātmāno svabhāv chhe ane tenun pariṇaman e ja mokṣhanun kāraṇ chhe. mokṣhanun kāraṇ chhe te gnānanun ja pariṇaman chhe, rāganun nahi; samajāṇun kāī...?

[pravachan nan. 214 sheṣh, 21p * dināṅk 27-10-76]

PDF/HTML Page 1553 of 4199
single page version

अथ ज्ञानं विधापयति–

परमट्ठम्हि दु अठिदो जो कुणदि तवं वदं च धारेदि।
तं सव्वं बालतवं बालवदं बेंति सव्वण्हू।। १५२ ।।
परमार्थे त्वस्थितः यः करोति तपो व्रतं च धारयति।
तत्सर्वं बालतपो बालव्रतं ब्रुवन्ति सर्वज्ञः।। १५२ ।।

have, āgamamān paṇ gnānane ja mokṣhanun kāraṇ kahyun chhe em batāve chheḥ-

paramārthamān aṇasthit je tapane kare, vratane ghare,
saghaḷuy te tap bāḷ ne vrat bāḷ sarvagno kahe. 1pa2.

gāthārthaḥ– [परमार्थे तु] paramārthamān [अस्थितः] asthit [यः] evo je jīv [तपः करोति] tap kare chhe [च] tathā [व्रतं धारयति] vrat dhāraṇ kare chhe, [तत्सर्व] tenān te sarva tap ane vratane [सर्वज्ञाः] sarvagno [बालतपः] bāḷatap ane [बालव्रतं] bāḷavrat [ब्रुवन्ति] kahe chhe.

ṭīkāḥ– āgamamān paṇ gnānane ja mokṣhanun kāraṇ pharamāvyun chhe (em siddha thāy chhe); kāraṇ ke je jīv paramārthabhūt gnānathī rahit chhe tenān, agnānapūrvak karavāmān āvelān vrat, tap ādi karmo bandhanān kāraṇ hovāne līdhe te karmone ‘bāḷ’ evī sañgnā āpīne niṣhedhyān hovāthī gnān ja mokṣhanun kāraṇ ṭhare chhe.

bhāvārthaḥ– gnān vinā karāyelān tap tathā vratane sarvagnadeve bāḷatap tathā bāḷavrat (arthāt agnānatap tathā agnānavrat) kahyān chhe, māṭe mokṣhanun kāraṇ gnān ja chhe.

* * *

samayasār gāthā 1pa2ḥ mathāḷun

have, āgamamān paṇ gnānane ja mokṣhanun kāraṇ kahyun chhe em batāve chheḥ-

* gāthā 1pa2ḥ ṭīkā uparanun pravachan *

‘āgamamān paṇ gnānane ja mokṣhanun kāraṇ pharamāvyun chhe. (em siddha thāy chhe);...’

juo, vītarāg arihantadevanī divyadhvanimān je upadesh āvyo te āgam chhe.


PDF/HTML Page 1554 of 4199
single page version

e divyadhvanimān-āgamamān gnānane ja mokṣhanun kāraṇ pharamāvyun chhe em kahe chhe. banārasī vilāsamān (shāradāṣhṭakamān) āve chhe ne ke-

‘‘mukh oṅkaradhuni suni artha gaṇadhar vichārai,
rachi āgam upadesh bhavik jīv sanshay nivārai.’’

bhagavānanī omdhvani sāmbhaḷīne gaṇadharadevoe āgamanī rachanā karī chhe. ahā! bhagavānanī vāṇīmān je āvyun tenun āgamamān kathan chhe. e āgamamān paṇ gnānane ja mokṣhanun kāraṇ pharamāvyun chhe.

koī em kahe ke-ā vrat, tap ityādi shubhācharaṇ paṇ mokṣhanun kāraṇ chhe to kahe chhe- nā; āgamamān em kahyun nathī. vītarāg parameshvar anantā tīrthaṅkaronī divyadhvani anusār rachāyelān je āgam chhe temān to gnān eṭale ātmāne ja mokṣhanun kāraṇ kahyun chhe. vrat, tap ādinā rāgane mokṣhamārga kahe te vītarāganān āgam nahi.

ek paṇḍitano koī sāmayikamān moṭo lekh āvyo chhe ke-ā vyavahār vrat ane tap badhān samvar-nirjaranān kāraṇ chhe. are! ene bichārāne em (ūndhun) beṭhun chhe eṭale shun thāy? ahīn to kahe chhe-satya evo ātmā jene hāth āve (draṣhṭimān āve) ene mokṣhano mārga thāy. bākī rāganā pariṇām to anantakāḷ thayā paṇ e vaḍe haju mokṣhamārga thayo nathī. (thāy paṇ nahi). ā satya vāt chhe. koī māne to māne; satne saṅkhyānī kayān jarūr chhe? ghaṇān māne to sāchun ane thoḍā māne to sāchun nahi evī satne saṅkhyānī apekṣhā chhe nahi. sat to traṇe kāḷ svayam āp meḷe sat ja chhe.

gāthāmān paṇ āvyun ne ke-‘बेंति सव्वण्हू’ sarvagnadevo ām kahe chhe. ahāhā...! vītarāg sarvagnadevonī vāṇīmān-āgamamān gnānane ja eṭale shuddha chaitanyasvarūp ātmāne ja mokṣhanun kāraṇ pharamāvyun chhe. bhāī! koī potānī mati-kalpanāthī ūndhā artha kāḍhe ane vrat-tap ādinā rāgane mokṣhanun kāraṇ kahe to te kāī āgamanā artha nathī. āgamamān to ā bharyun chhe ke-andar vikalpathī pār shuddha chidānandaghanasvarūp paramātmatattva chhe jene ahīn gnān shabda vaḍe kīdhun chhe tenun antaḥpariṇaman je gnān te gnānane ja mokṣhano mārga kahyo chhe. ā samyak ekānta chhe. mokṣhano mārga kathañchit gnānathī thāy ane kathañchit rāgathī thāy e anekānta nathī, e to mithyā anekānta chhe.

ahīn to ‘gnānane ja’ mokṣhanun kāraṇ kahīne samyak ekānta karyun chhe. matalab ke je mokṣhano mārga chhe te ek ja chhe ane te svabhāvanā ālamban-ekāgratārūp chhe. jain parameshvaranā āgamamān ā āvyun chhe.


PDF/HTML Page 1555 of 4199
single page version

have kahe chhe-‘gnānane ja mokṣhanun kāraṇ pharamāvyun chhe; kāraṇ ke je jīv paramārthabhūt gnānathī rahit chhe tenān, agnānapūrvak karavāmān āvelān vrat, tap ādi karmo bandhanān kāraṇ hovāne līdhe te karmone ‘‘bāḷ’’ evī sañgnā āpīne niṣhedhyān hovāthī gnān ja mokṣhanun kāraṇ ṭhare chhe.’

shun kahe chhe ā? je jīv param padārtha prabhu ātmānā gnān-shraddhānathī rahit chhe tenān agnānapūrvak karavāmān āvelān vrat, tap ādi karmo bandhanān kāraṇ chhe. to shun gnānīnān karavāmān āvelān vrat, tap ādi karmo mokṣhanān kāraṇ chhe? nā; em nathī. ā to mithyādraṣhṭinān vrat, tap ādi karma agnānapūrvak hoy chhe em vāt chhe. gnānī to vrat, tap ādi karmono kartā thato ja nathī. tathāpi asthiratāno kiñchit je rāg tene hoy chhe te bandhanun kāraṇ bane chhe, mokṣhanun nahi. kaḷashaṭīkā kaḷash 110 mān āve chhe ke-‘‘koī bhrānti karashe ke mithyādraṣhṭinun yatipaṇun kriyārūp chhe te bandhanun kāraṇ chhe paṇ samyagdraṣhṭinun je shubhakriyārūp yatipaṇun te mokṣhanun kāraṇ chhe; kāraṇ ke anubhav-gnān tathā dayā-vrat-tap-sanyamarūp kriyā banne maḷīne gnānāvaraṇādi karmano kṣhay kare chhe. āvī pratīti keṭalāk agnānī jīvo kare chhe. tyān samādhān ām chhe ke-jeṭalī shubh-ashubh kriyā, bahirjalparūp vikalpa athavā antarjalparūp athavā dravyonā vichārarūp athavā shuddhasvarūpano vichār ityādi samasta, karmabandhanun kāraṇ chhe. āvī kriyāno āvo ja svabhāv chhe. samyagdraṣhṭi mithyādraṣhṭino evo bhed to kāī nathī; evā karatūtathī (kr̥utyathī) evo bandh chhe, shuddhasvarūp pariṇamanamātrathī mokṣha chhe.’

ahāhā...! andar sachchidānand prabhu anant-anant guṇano bhaṇḍār sadā hājarāhajūr chhe. paṇ tārī najaramān tun ene leto nathī to e tane kem jaṇāy? ene jāṇyā vinā, paramārthabhūt gnānathī rahit thaī agnānapūrvak karavāmān āvelān vrat, tap ādi karmo-jaḍakarmo nahi, paṇ rāgarūp kāryo bandhanān kāraṇ chhe. ane tethī tene bāḷavrat ane bāḷatap kahīne sarvagna parameshvare niṣhedhyān chhe. tethī em ja ṭhare chhe ke gnān ja mokṣhanun kāraṇ chhe. āvī chokakhechokakhī vāt chhe chhatān loko gaḍabaḍ-goṭā kare chhe e moṭun āshcharya chhe.

bhāvārthaḥ– gnān vinā karāyelān tap tathā vratane sarvagnadeve bāḷatap tathā bāḷavrat kahyān chhe, māṭe mokṣhanun kāraṇ gnān ja chhe. gnānasvarūpī bhagavān ātmāne kāraṇapaṇe grahaṇ karatān paryāyamān je gnān-shraddhān ane sthiratā thāy te ek ja mokṣhanun kāraṇ chhe, bījun koī mokṣhanun kāraṇ bhagavāne kahyun nathī.

[pravachan nan. 21p (sheṣh) * dināṅk 28-10-76]

PDF/HTML Page 1556 of 4199
single page version

अथ ज्ञानाज्ञाने मोक्षबन्धहेतू नियमयति–

वदणियमाणि धरंता सीलाणि तहा तवं च कुव्वंता।
परमट्ठबाहिरा जे णिव्वाणं ते ण विंदंति।। १५३ ।।

व्रतनियमात् धारयन्तः शीलानि तथा तपश्च कुर्वन्तः।
परमार्थबाह्या ये निर्वाणं ते न विन्दन्ति।। १५३ ।।

gnān ja mokṣhano hetu chhe ane agnān ja bandhano hetu chhe evo niyam chhe em have kahe chheḥ-

vrataniyamane dhāre bhale, tapashīlane paṇ āchare,
paramārthathī je bāhya te nirvāṇaprāpti nahīn kare. 1pa3.

gāthārthaḥ– [व्रतनियमान्] vrat ane niyamo [धारयन्तः] dhāraṇ karatā hovā chhatān [तथा] tem ja [शीलानि च तपः] shīl ane tap [कुर्वन्तः] karatā hovā chhatān [ये] jeo [परमार्थबाह्याः] paramārthathī bāhya chhe (arthāt param padārtharūp gnānanun eṭale ke gnānasvarūp ātmānun jemane shraddhān nathī) [ते] teo [निर्वाण] nirvāṇane [न विन्दन्ति] pāmatā nathī.

ṭīkāḥ– gnān ja mokṣhano hetu chhe; kāraṇ ke tenā (-gnānanā) abhāvamān, pote ja agnānarūp thayelā agnānīone antaraṅgamān vrat, niyam, shīl, tap vagere shubh karmono sadbhāv (hayātī) hovā chhatān mokṣhano abhāv chhe. agnān ja bandhano hetu chhe; kāraṇ ke tenā abhāvamān, pote ja gnānarūp thayelā gnānīone bāhya vrat, niyam, shīl, tap vagere shubh karmono asadbhāv hovā chhatān mokṣhano sadbhāv chhe.

bhāvārthaḥ– gnānarūp pariṇaman ja mokṣhanun kāraṇ chhe ane agnānarūp pariṇaman ja bandhanun kāraṇ chhe; vrat, niyam, shīl, tap ādi shubh bhāvarūp shubh karmo kāni mokṣhanān kāraṇ nathī, gnānarūpe pariṇamelā gnānīne te shubh karmo na hovā chhatān te mokṣhane pāme chhe; agnānarūpe pariṇamelā agnānīne te shubhakarmo hovā chhatān te bandhane pāme chhe.


PDF/HTML Page 1557 of 4199
single page version

(शिखरिणी)
यदेतद् ज्ञानात्मा ध्रुवमचलमाभाति भवनं
शिवस्यायं हेतुः स्वयमपि यतस्तच्छिव इति।
अतोऽन्यद्बन्धस्य स्वयमपि यतो बन्ध इति तत्
ततो ज्ञानात्मत्वं भवनमनुभूतिर्हि विहितम्।। १०५ ।।

have ā arthanun kaḷasharūp kāvya kahe chheḥ-

shlokārthaḥ– [यद् एतद् ध्रुवम् अचलम् ज्ञानात्मा भवनम् आभाति] je ā gnānasvarūp ātmā dhruvapaṇe ane achaḷapaṇe gnānasvarūpe thato-pariṇamato bhāse chhe [अयं शिवस्य हेतुः] te ja mokṣhano hetu chhe [यतः] kāraṇ ke [तत् स्वयम् अपि शिवः इति] te pote paṇ mokṣhasvarūp chhe; [अतः अन्यत्] tenā sivāy je anya kāī chhe [बन्धस्य] te bandhano hetu chhe [यतः] kāraṇ ke [तत् स्वयम् अपि बन्धः इति] te pote paṇ bandhasvarūp chhe. [ततः] māṭe [ज्ञानात्मत्वं भवनम्] gnānasvarūp thavānun (-gnānasvarūp pariṇamavānun) eṭale ke [अनुभूतिः हि] anubhūti karavānun ja [विहितम्] āgamamān vidhān arthāt pharamān chhe. 10p.

* * *

samayasār gāthā 1pa3ḥ mathāḷun

gnān ja mokṣhano hetu chhe ane agnān ja bandhano hetu chhe evo niyam chhe em have kahe chheḥ-

* gāthā 1pa3ḥ ṭīkā uparanun pravachan *

‘gnān ja mokṣhano hetu chhe.’ gnān eṭale shuddha chaitanyasvabhāvī ātmā ja mokṣhano hetu chhe kemake e pote mokṣhasvarūp chhe. ātmā pote mokṣhasvarūp chhe māṭe te mokṣhano hetu chhe.

‘kāraṇ ke tenā (-gnānanā) abhāvamān, pote ja agnānarūp thayelā agnānīone antaraṅgamān vrat, niyam, shīl, tap vagere shubhakarmono sadbhāv (hayātī) hovā chhatān mokṣhano abhāv chhe.’

joyun? bhagavān ātmā chidānandaghan prabhu pote mokṣhasvarūp chhe ane mokṣhanun kāraṇ chhe evun gnān nahi hovāthī agnānīo pote ja agnānarūp thayā chhe. koī karme agnānarūp karyā chhe vā karmane laīne agnānarūp thayā chhe em nahi, paṇ potānā parameshvar chaitanyaghan prabhu ātmānun bhān nahi karavāthī pote ja agnānarūp thayā chhe. evā agnānīone antaraṅgamān vratanā pariṇām, niyamanā abhigrahādi bhāv, shīlano


PDF/HTML Page 1558 of 4199
single page version

bhāv ane bār prakāranā tapanā bhāv ityādi shubhakarmono sadbhāv hovā chhatān mokṣhano abhāv chhe, kemake e shubhakarmo badhān rāg chhe, bandhanān kāraṇ chhe; bhagavān ātmā ek ja abandhasvarūp chhe. ‘antaraṅg’mān em je shabda kahyo chhe te vratādimān bahāranī sharīranī je kriyā thāy chhe tenā niṣhedhārthe kahyo chhe. matalab ke sharīranī kriyāo to dūr raho, paṇ andar je shubharāganī-vratādi kriyāo thāy teno sadbhāv hovā chhatān agnānīone mokṣhano abhāv chhe.

ahā! agnānīo vrat pāḷe, brahmacharya pāḷe, satya bole, chorī na kare, vastrano ek dhāgoy na rākhe ane mahinā mahinānā upavās kare, uṇodar, rasaparityāg, kāyakalesh, prāyashchitta, vinay, vaiyāvr̥utya, svādhyāy, dhyān ityādi anekavidh tapanā vikalpa kare topaṇ temane mokṣhano abhāv chhe-em kahe chhe. hamaṇān dhyānanun khūb chālyun chhe ne? dhyān karo, dhyān karo em prachār thāy chhe. paṇ konun dhyān? vastunun svarūp najaramān āvyā vinā shānun dhyān karavun? svarūpanī draṣhṭi vinā badhun rāganun dhyān chhe. rāg chhe e kāī dhyān chhe? e to ārtta- raudradhyān chhe. bhagavān ātmānān draṣhṭi, gnān ane anubhav thayā vinā vrat, tap, dhyān ityādinā vikalpa kare paṇ ethī mokṣha chhe nahi, kemake shubharāg badhoy bandhanun ja kāraṇ chhe.

have kahe chhe-‘agnān ja bandhano hetu chhe.’ juo, vrat, tap, bhakti ityādino shubharāg- shubhakarma agnān chhe kemake emān bhagavān ātmānā gnānasvabhāvano abhāv chhe. e agnān ja bandhanun kāraṇ chhe.

ā vrat, niyam, shīl, tap ityādinā shubhabhāvane agnānabhāv kahyo chhe. bahu ākarī vāt, bhāī! atyāre to keṭalāk māne chhe ke vrat, tap ityādi mokṣhanun kāraṇ chhe kemake e karatān karatān nishchay pragaṭī jashe. parantu bhāī! tārī e mānyatā vītarāgamārgathī viruddha chhe. e vratādinā vikalpamān shuddha chaitanyasvabhāvano-gnātādraṣhṭāsvabhāvano abhāv chhe-to enāthī chaitanyarūp gnānabhāv-vītarāgabhāv kem pragaṭ thāy? (na thāy). chidghanasvarūp prabhu ātmānā svasamvedanarahit je kāī vratādinun vedan chhe te badhuy rāganun vedan chhe ane e badho agnānabhāv chhe. samajāṇun kāī...?

to bāramā guṇasthān sudhī agnānabhāv to kahyo chhe?

bāramā guṇasthān sudhī je agnānabhāv kahyo chhe e vāt judī chhe. tyān to gnānanī ochhap chhe, apūrṇa gnān chhe; gnānanī paripūrṇatā thaī nathī e apekṣhāe agnānabhāv kahyo chhe. gnān samyaggnān nathī e vāt tyān nathī. ahīn to agnānī jīvanī vāt chhe. vrat, tap ādi shubharāgamān chaitanyanā jāṇapaṇānā svabhāvano ansh nathī


PDF/HTML Page 1559 of 4199
single page version

māṭe tene agnānabhāv kahyo chhe. jenī ruchimān ekalo rāg ja bhāsyo chhe ane bhagavān pūrṇānandasvarūpanī jene draṣhṭi ja nathī e pahelā guṇasthānavāḷā agnānīnī ā vāt chhe. te vratādine mokṣhanun kāraṇ māne chhe ne? tene kahe chhe ke bhāī! e vratādino shubharāg badho agnānabhāv chhe.

‘agnān ja bandhano hetu chhe; kāraṇ ke tenā abhāvamān, pote ja gnānarūp thayelā gnānīone bāhya vrat, niyam, shīl, tap vagere shubh karmono asadbhāv hovā chhatān mokṣhano sadbhāv chhe.’

‘pote ja gnānarūp thayelā gnānīone’ em kahyun eno artha e chhe ke gnānīo pote ja svarūpanī antardraṣhṭi karī gnānarūp thāy chhe, koī rāg ke nimittathī gnānarūp thāy chhe em nathī. gnānīo pote ja gnānānandasvarūpamān tadrūp thaī gnānarūp thāy (pariṇame) chhe. evā gnānīone bāhya vrat, niyam, shīl tap vagere shubh karmonā abhāvamān paṇ mokṣhano sadbhāv hoy chhe. ahīn gnānīonā prasaṅgamān ‘bāhya’ vratādi kahyān, pahelān agnānīonā prasaṅgamān ‘antaraṅg’ vratādi kahyān. em kem? kāraṇ em chhe ke agnānī vratādi shubh karmone ja potānun (antaraṅg) svarūp mānīne tenun (kriyākāṇḍanun) ācharaṇ kare chhe, jyāre gnānī te sarva shubhakarmo potānā svarūpathī bāhya chhe em māne chhe. anākuḷ ānand ane gnānano sāgar andar parameshvar svarūpe pote virājī rahyo chhe tenun gnān nahi hovāthī agnānī vrat, niyam, shīl, tap vagerene mokṣhanun kāraṇ jāṇī seve chhe paṇ e badho agnānabhāv chhe, bandhanun kāraṇ chhe.

have āmān atyāre lokone vāndhā paḍayā chhe. em ke ame vrat, tap, shīl, sanyamādi karīe chhīe ene tame agnānabhāv ane bandhanun kāraṇ kaho chho!

shun thāy bāpu? ātmānā ānandanā anubhav vinā mārga to nathī. bhagavānanī vāṇīmān je āvyo te hitano mārga to ā ja chhe. tane duḥkh lāge to kṣhamā karaje bhāī! bhagavān ātmānā ānandanā vedan ane anubhav vinā jeṭalān vrat, niyam, shīl, tap kare e badho shubharāg chhe ane te badho agnānabhāv chhe, bandhanun kāraṇ chhe.

tyāre teo kahe chhe-āvun ekānta karo chho ene badale anekānta karo. em ke shubh ācharaṇ karatān karatān paṇ koīkane (mokṣhamārga) thāy ane koīkane shuddhathī (shuddhopayogathī) thāy. ām loko anekānta karāvavā māge chhe paṇ bhāī evo anekānta chhe ja nahi, e to mithyā anekānta chhe.

vastusthiti e chhe ke pote shivasvarūp ja chhe. have pachhī kaḷash (10p) mān kaheshe ke bhagavān ātmā shivasvarūp kahetān mokṣhasvarūp arthāt mukta abaddhasvarūp ja chhe. 14 mī tathā 1p mī gāthāmān paṇ āvī gayun ke ātmā abaddhaspr̥uṣhṭa eṭale


PDF/HTML Page 1560 of 4199
single page version

rāgathī nahi bandhāyelo evo muktasvarūp ja chhe. enā āshraye je gnān-shraddhān-ānand pragaṭe te ek ja mokṣhanun kāraṇ chhe. lokoe atyār sudhī ā sāmbhaḷelun nahi eṭale temane navun lāge chhe, paṇ bhāī! ā navun nathī; ā to anant tīrthaṅkaro je thaī gayā temano kahelo purāṇo mārga chhe.

nirjarā adhikār, gāthā 21p mān āve chhe ke gnānīone sharīr vagerenā bhogano bhāv tathā sarva rāgādi viyogabhāve varte chhe, kemake te viyogasvarūp ja chhe. sharīrādi ane rāgādi tārī chīj kayān chhe, prabhu! e to sanyogī chīj chhe. sanyogī chīj hammeshān viyogasahit ja hoy chhe. bhāī! satya to ā chhe. ene vādavivād karīne vīṅkhī-pīṅkhī na nakhāy. tāro mārga to prabhu! asanyogī evā tārā paramātmasvarūpanān antaraṅgamān shraddhān-gnān karīne andar ṭharavun e chhe. traṇakāḷ traṇalokamān sarvagnadevoe pokār karīne ā kahyun chhe. bhagavān! tun enun shraddhān karīne eno pakṣha to kar.

gāthā 69-70 mān paṇ āve chhe ke shubhāshubhabhāv sanyogī bhāv chhe, svabhāvabhāv nathī. je sanyoge chhe te chhūṭī jashe. e (-shubhāshubhabhāv) chhūṭī jashe māṭe e tārā nathī. je potānun hoy te chhūṭe nahi, ane je chhūṭī jāy te potānun nahi. bhāī! āmān paṇḍitāīnī kayān jarūr chhe? āmān to potāno je asanyogī svabhāv chhe emān ruchinī jarūr chhe. svabhāvanī ruchi mahattvanī chīj chhe, gnān ochhun-vattun hoy tenun kāī mahattva nathī.

ahīn shun kahe chhe? ke tenā (-agnānanā) abhāvamān arthāt vratādi rāganī kriyānā abhāvamān gnānīone chidānandasvarūp bhagavān ātmānā āshraye pragaṭ thayelī gnānanī kriyā bāhya vratādi shubhakarmono asadbhāv hovā chhatān varte chhe ane te mokṣhanun kāraṇ chhe. gnānī vratādinā vikalpathī bhinna paḍīne andar gnānānandasvarūpamān ṭharyo chhe. tethī vratādinā shubhakarmothī rahit hovā chhatān te mokṣhamārgamān sthit chhe. jyāre agnānī vratādi shubharāganā vikalpathī bhinna paḍīne andar svarūpamān ṭharato nathī tethī ene vratādino shubharāg hovā chhatān e rāganī kriyāo bandhanun kāraṇ hovāthī, mokṣhamārgano abhāv chhe.

bhagavān ātmā gnān ane ānandanā aparimit svabhāvathī bharelun shuddha chaitanyatattva chhe. enun nirmaḷ pariṇaman-atīndriy gnān ane ānandanā svādathī yukta pariṇaman mokṣhanun kāraṇ chhe. bhagavān gnānasvabhāv to trikāḷ mukta ja chhe. paṇ e muktasvabhāvanun tadrūp je pariṇaman thāy te paṇ abandh kahetān bandhanā bhāv vinānun chhe. gnānīne shubhabhāv hoy kharo, paṇ ene je shuddhanun pariṇaman chhe temān shubhano abhāv chhe ane te shuddhanun pariṇaman ja ene mokṣhanun kāraṇ chhe. ā pramāṇe pote