Pravachan Ratnakar-Gujarati (simplified iso15919 transliteration). Gatha: 154-155.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 79 of 210

 

PDF/HTML Page 1561 of 4199
single page version

ja gnānarūp thayelā eṭale ke vyavahār ratnatrayanā vikalpa chhe to gnānarūp thāy chhe em nahi paṇ svayam svarūpamān ekākār thaīne gnānarūp thayelā gnānīone shubhakarmono abhāv hovā chhatān chidānandasvarūpanā antar pariṇamanathī prāpta chidānandarasanā anubhavamān mokṣhano sadbhāv chhe.

agnānī jīvoe rāgane potāno mānī, shubharāgathī lābh thashe em mānīne mithyātvabhāv karyo chhe. e mithyātvabhāv sansāranā paribhramaṇanun ja kāraṇ chhe. vratādinā shubhapariṇāmathī mane dharma thaī rahyo chhe evī mithyā mānyatā anant sansāranā duḥkhanā kāraṇarūp chhe, kemake mithyātvabhāv pote agnānabhāvarūp ja chhe, arthāt mithyātvabhāvamān gnānano-chaitanyano abhāv chhe.

vratādinā vikalpa maṭatān je nirvikalpa anubhav thayo, je nirvikalpa ānandanā rasano svād āvyo, svarūpamān magna thaī tene ahīn mokṣhanun kāraṇ kahyun chhe. rāg to ākuḷatā ane duḥkhanun kāraṇ chhe. je ākuḷatānun kāraṇ hoy te nirākuḷ sukhanun kāraṇ kem thāy? (na ja thāy). have ā moṭo vāndho paḍayo chhe paṇḍitone ane padadhārīone teo kahe chhe-sonagaḍhanun ekānta chhe, kemake vyavahār ācharaṇ (vratādinun) je karīe chhīe te mokṣhanun kāraṇ chhe em mānatā nathī. paṇ bhāī! e mārga nathī; e hitano panth nathī. ahīn to ati spaṣhṭa kahyun chhe ke-agnānīne vratādi hovā chhatān ātmānā ānandasvabhāvanun gnān nahi hovāthī mokṣhano abhāv chhe ane chaitanyasvarūpamān ṭharelā gnānīne vratādinā vikalpano abhāv hovā chhatān shuddha chaitanyanī pariṇati thaī hovāthī mokṣhano sadbhāv chhe. bhāī! āvī to chokakhī vāt chhe. āmān sonagaḍhanun shun chhe? ā sonagaḍhanun chhe ke bhagavānanun chhe? paṇ sonagaḍhathī chokhavaṭ bahār paḍī eṭale lokone em ke ā sonagaḍhanun chhe. bhāī! ā to anantā tīrthaṅkaronī divyadhvanimān āvelī vāt chhe.

* gāthā 1pa3ḥ bhāvārtha uparanun pravachan *

‘gnānarūp pariṇaman ja mokṣhanun kāraṇ chhe.’ eṭale shun? ke bhagavān ātmā trikāḷī gnānasvarūp pragnābrahmasvarūp chhe. enun je nirmaḷ svabhāvapariṇaman te mokṣhanun kāraṇ chhe. svabhāv mokṣhasvarūp ja chhe ne? tethī svabhāvanun gnānabhāvarūp je pariṇaman te mokṣhanun kāraṇ chhe.

‘ane agnānarūp pariṇaman ja bandhanun kāraṇ chhe; vrat, niyam, shīl, tap ādi shubhabhāvarūp shubhakarmo kāī mokṣhanun kāraṇ nathī.’

vrat, niyam, shīl, tap ādi badhuy rāg hovāthī agnānarūp pariṇaman chhe ane te bandhanun kāraṇ chhe. ṭīkāmān ‘karma’ shabda vāparyo hato eno ahīn khulāso


PDF/HTML Page 1562 of 4199
single page version

karī nākhyo ke ‘karma’ eṭale ā jaḍakarmanī vāt nathī paṇ shubhabhāvarūp shubhakarma - shubhapariṇāmanī vāt chhe. e shubhabhāvarūp karma mokṣhanān kāraṇ nathī paṇ bandhanān kāraṇ chhe.

keṭalāk kahe chhe ke dev-gurunī bhakti chhe te dharmānurāg chhe ane te mokṣhano upāy chhe. māṭe āpaṇe dev-gurune pakaḍavā jethī teo āpaṇane tārī deshe.

ahīn kahe chhe ke sākṣhāt trilokanā nāthane pakaḍo topaṇ e rāg chhe ane rāg agnānamay bhāv chhe, bandhanun kāraṇ chhe. svadravyanā āshray vinā traṇ kāḷamān samvar, nirjarā ane mokṣha thatān nathī. paradravyano āshray niyamathī bandhanun kāraṇ chhe, kadīy parāshrayabhāv mokṣhanun kāraṇ thaī shake nahi.

are! rāgathī lābh thāy evī bhramaṇā sevīne jīve anādithī bhavabhramaṇ karyun chhe. āvī bhramaṇā karīkarīne eṇe potānā chaitanyasvarūpane jāṇyun nahi. rāg chāhe to guṇ-guṇīnā bhedano sūkṣhma vikalpa ho topaṇ te āsrav chhe, bandhanun kāraṇ chhe.

paramātmaprakāshamān āve chhe ke-nishchayanā be bhed chheḥ ek savikalpa ane bījo nirvikalpa-potānā āshraye je vikalpa uṭhe ke-hun shuddha chhun, vignānaghan chhun, ityādi te savikalpa nishchay chhe ane te āsrav chhe; bandhanun kāraṇ chhe. ane pote je vikalparahit nirvikalpa chīj chhe enun nirvikalpa tadrūp antaramagna pariṇaman thāy te nirvikalpa nishchay chhe ane te ja mokṣhanun kāraṇ chhe.

bhāī! anantā tīrthaṅkaro, kevaḷīo, gaṇadharo, santo ane munivaro pokār karīne kahī gayā chhe ke anādikālīn ā ja mokṣhano mārga chhe. ā ja sanātan satya digambaradarshan arthāt jainadarshan chhe. bhāī! digambar e koī vesh ke vāḍo nathī; e to vastunun svarūp chhe. ahāhā...! bahārathī sharīr par vastrano dhāgo paṇ rākhe ane antaramān sūkṣhma vikalpanī lāgaṇī paṇ potānī chhe, bhalī chhe em māne te digambar sādhu nathī. āvī vāt chhe. aho! digambaratva e koī adbhut alaukik chīj chhe! vītarāgatā kaho ke digambaratva kaho, banne ek ja chhe.

ānandaghanajī kahe chhe ke-

‘‘dhār par nāchatā dekh bājīgarā, sevanā dhār par na rahe devā;
dhār talavāranī sohyalī dohyalī chaudamā jinataṇī charaṇasevā.’’

mantra, tantra ādi vaḍe talavāranī dhār par nāchavun sahelun chhe; bājīgaro ījā pāmyā vinā nāche paṇ chhe, parantu chaudamā bhagavān anantanāthanī charaṇasevā durlabh chhe. eṭale shun? eṭale ke anant gnān, darshan ane ānandano nāth je bhagavān ātmā chhe tenī sevā-upāsanā- prāpti anādikālīn aṇaabhyāsane līdhe dohyalī chhe. devo paṇ


PDF/HTML Page 1563 of 4199
single page version

sivāy samyagdarshan antarasthiratā karī shakatā nathī. joke pote sadāy satsvarūpe antaramān virājamān chhe ane antarmukh thaī ekākārarūpe-chidākārapaṇe pariṇamatān enī prāpti sulabh chhe topaṇ svarūpanān gnān-shraddhān nahi hovāthī paryāyamān enī prāpti thavī dohyalī-durlabh kahī chhe. ātmāno anubhav karyā vinā rāg vaḍe ātmaprāpti thavī durlabh chhe.

ahīn kahe chhe-gnānarūpe pariṇamelā gnānīne vrat, tap, shīl, sanyam ādi shubhakarmo nahi hovā chhatān mokṣhano sadbhāv chhe arthāt te (gnānī) mokṣhane pāme chhe; ane agnānarūpe pariṇamelā agnānīne vrat, tap, shīl, sanyam ādi shubhakarmo hovā chhatān, te saghaḷān bandhanān kāraṇ hovāthī mokṣhano asadbhāv chhe arthāt agnānī mokṣhane pāmato nathī, bandhane ja pāme chhe.

* * *

have ā arthanun kaḷasharūp kāvya kahe chheḥ-

* kaḷash 10paḥ shlokārtha uparanun pravachan *

ahāhā...! kaḷashe kaḷashe ane gāthāe gāthāe keṭalā khulāsā karelā chhe. kahe chhe-‘यद् एतद्’ je ā gnānasvarūp ātmā dhruvapaṇe ane achaḷapaṇe gnānasvarūpe thato-pariṇamato bhāse chhe ‘अयं शिवस्य हेतुः’ te ja mokṣhano hetu chhe. shun kahyun? dhruvapaṇe eṭale nishchayapaṇe-nakkīpaṇe ane achaḷapaṇe eṭale na phare e rīte gnānasvarūpe thato eṭale atīndriy ānandanā svāde pariṇamato je ā bhagavān ātmā chhe te ja mokṣhano hetu chhe.

rāgano je svād chhe te duḥkh chhe. ashubharāg-kām, krodh, mān, māyā, lobh, viṣhayavāsanā ityādi tīvra duḥkh chhe to shubharāg-dayā, dān, vrat, tap, shīl ityādi paṇ duḥkharūp ja chhe, ākuḷatā ja chhe. ane e bannethī rahit bhagavān ātmā chhe jeno gnān ane ānand svabhāv chhe. āvā gnānānandasvabhāvī bhagavān ātmānun atīndriy gnān ane ānandarūpe pariṇamavun e ja mokṣhanun kāraṇ chhe. have kāraṇ darshāve chhe-

‘यतः’ kāraṇ ke ‘तत् स्वयम् अपि शिवः इति’ te pote paṇ mokṣhasvarūp chhe. juo, ātmā pote mokṣhasvarūp ja chhe ane tenun pariṇaman paṇ mokṣhasvarūp ja chhe. ahāhā...! vastusvabhāv rāgathī bhinna mokṣhasvarūp chhe. tethī tenun pariṇaman je mokṣhasvarūp chhe te ja mokṣhanun kāraṇ thāy chhe. have āvī vāt bahu ākarī lāge māṇasane. shubhathī thāy em māne chhe ne? tethī ākarī lāge chhe paṇ shun thāy? have kahe chhe-

‘अतः अन्यत्’ tenā sivāy je anya kāī chhe ‘बन्धस्य’ te bandhano hetu chhe. gnān ane ānandanā pariṇām sivāy bījun je kāī eṭale shubhāshubharāganā pariṇām


PDF/HTML Page 1564 of 4199
single page version

chhe te bandhano hetu chhe. gnānīne paṇ je bār vratanā ke pāñchamahāvrat ādinā shubhabhāvanā pariṇām hoy chhe te bandhanun kāraṇ thāy chhe. ‘यतः’ kāraṇ ke ‘तत् स्वयम् अपि बन्धः इति’ te pote paṇ bandhasvarūp chhe. je rāg chhe, vyavahāranī kriyā chhe te bandhasvarūp chhe māṭe bandhanun kāraṇ chhe.

chaitanyamūrti bhagavān ātmānī je shuddha pariṇati-vītarāgī dashā e ja mokṣhanun kāraṇ chhe kemake bhagavān ātmā pote muktasvarūp ja chhe. vastu rāgathī mukta-mūkāyelī chhe ane enun nirmaḷ pariṇaman paṇ rāgathī mukta hovāthī mokṣhanun kāraṇ chhe. paṇ ā sivāy je kāī rāganun pariṇaman chhe te bandhanun ja kāraṇ chhe kemake rāg pote bandhasvarūp chhe. are! rāganī ramatamān ten anantakāḷ kāḍhayo bāpu! paṇ potānā chaitanyanī ramatamān tane navarāsh na maḷī! have to chet.

jo, ā kevaḷīnā virah bhūlāve evo vāraso āchārya-bhagavanto mūkatā gayā chhe. e bhavyone navajīvan āpanāro chhe. rāganun jīvan chhoḍīne shuddhanun jīvan kare e kharun gnānanun jīvan chhe. rāganun jīvan to bandhanun agnānamay jīvan chhe. vrat, tap, shīl, sanyam ityādino je shubhabhāv chhe e bandhanun kāraṇ chhe kemake te pote bandhasvarūp chhe. ane gnān ane ānandanā svabhāve je pariṇaman thāy te gnānanun pariṇaman mokṣhanun kāraṇ chhe kemake pote mokṣhasvarūp chhe. bhāī! ā kāī sanskr̥it ane vyākaraṇ bhaṇe to samajāy evun chhe em nathī. āmān to shuddhanā sanskār joīe. ātmānun gnānasvarūpe, ānandasvarūpe pariṇaman thavun e sanskār chhe ane e ja mokṣhanun kāraṇ chhe have kahe chhe-

‘ततः’ māṭe ‘ज्ञानात्मत्वं भवनम्’ gnānasvarūp thavānun (pariṇamavānun) eṭale ke ‘अनुभूतिः हि’ anubhūti karavānun ja ‘विहितम्’ āgamamān vidhān arthāt pharamān chhe.

lyo, āgamamān eṭale bhagavānanī vāṇīmān-bār aṅgamān-siddhāntamān gnānanun pariṇaman arthāt anubhūti karavānun ja vidhān chhe paṇ rāg karavānun vidhān nathī. vyavahāranayathī vrat, tap, shīl, sanyam pāḷavān em kathan āve paṇ nishchayathī e rāg kāī vastu nathīḥ ‘अनुभूतिः हि’ ek mātra ātmānubhūti ja nishchayathī karavā yogya kahī chhe. samayasār nāṭakamān paṇ kahyun chhe ke-

‘‘anubhav chintāmani ratan, anubhav hai rasakūp;
anubhav mārag mokhakau, anubhav mokhasarūp.’’

ahīn paṇ e ja kahyun ke-‘anubhūtiḥ hi’ anubhūti ja-ātmāno anubhav ja karavo arthāt ānandanā vedanamān ja rahevun-ṭharavun. bhagavān ātmā pote gnān ane ānandanī moṭī gāṇṭhaḍī chhe tene samyagdarshan-gnān dvārā kholīne anubhūti ja karavī.


PDF/HTML Page 1565 of 4199
single page version

juo, ā samyak ekānta karyun ke-anubhūtinun ja pharamān chhe. matalab ke shubhanun ya pharamān chhe em nathī. anubhūti karavānun pharamān chhe ane rāg karavānun pharamān nathī em samyak anekānta chhe. keṭalāk kahe chhe-vrat, bhakti, pūjā ityādi vidhān vidhipūrvak karavān tene kahe chhe ke e vidhi-vidhān nahi paṇ anubhūti ja karavī e ‘vihitam’ bhagavāne kahelun vidhi-vidhān chhe.

‘ज्ञानात्मत्वं भवनम्’ em āvyun ne! eno artha em chhe ke ātmā je gnānasvarūpī vastu chhe tenun te-rūpe thavun e enun bhavan kahetān ghar-raheṭhāṇ chhe ane emān ja vāstu karavun. loko bichārā ākho divas bāyaḍī-chhokarān sāchavavāmān ane dhandhā-vepāramān-ekalī pāpanī majūrīmān baḷadanī jem vakhat gāḷe temane ā sāmbhaḷavānī phurasad kayānthī maḷe? are! mokṣhano mārga to chhe nahi ane satsamāgam ane shāstra-svādhyāyanī phurasadey na maḷe, to teo kayān jashe? rojanun shāstra-shravaṇ-vāñchan be chār kalāk joīe e paṇ jo nathī to bhale moṭā sheṭhīā hoy topaṇ marīne tiryañche-kūtare-bilāḍe ja jashe. shun thāy? evā pariṇāmanun evun ja phaḷ chhe. ahīn to kahe chhe-paramātmānā āgamamān anubhūtinun ja vidhān chhe, shāstra-svādhyāy ādi shubharāganun ya nahi. kaḷashaṭīkāmān (kaḷash 13 mān) āve chhe ke-‘‘koī jāṇashe ke dvādashāṅgagnān koī apūrva labdhi chhe. tenun samādhān ām chhe ke dvādashāṅgagnān paṇ vikalpa chhe. temān paṇ em kahyun chhe ke shuddhātmānubhūti mokṣhamārga chhe’’ ahāhā...! antarmukh thaīne ek ātmāno anubhav karavo e ja vidhān āgamamān kahyun chhe ane e ja vītarāgano mārga chhe.

[pravachan nan. 216 * dināṅk 30-10-76]

PDF/HTML Page 1566 of 4199
single page version

अथ पुनरपि पुण्यकर्मपक्षपातिनः प्रतिबोधनायोपक्षिपति–

परमट्ठबाहिरा जे ते अण्णाणेण पुण्णमिच्छंति।
संसारगणहेदुं पि मोक्खहेदुं अजाणंता।। १५४ ।।
परमार्थबाह्या ये ते अज्ञानेन पुण्यमिच्छन्ति।
संसारगमनहेतुमपि मोक्षहेतुमजानन्तः।। १५४ ।।

have pharīne paṇ, puṇyakarmanā pakṣhapātīne samajāvavā māṭe teno doṣh batāve chheḥ-

paramārthabāhya jīvo are! jāṇe na hetu mokṣhano,
agnānathī te puṇya ichchhe hetu je sansārano. 1pa4.

gāthārthaḥ– [ये] jeo [परमार्थबाह्यः] paramārthathī bāhya chhe [ते] teo [मोक्षहेतुम्] mokṣhanā hetune [अजानन्तः] nahi jāṇatā thakā- [संसारगमनहेतुम् अपि] joke puṇya sansāragamanano hetu chhe topaṇ- [अज्ञानेन] agnānathī [पुण्यम्] puṇyane (mokṣhano hetu jāṇīne) [इच्छन्ति] ichchhe chhe.

ṭīkāḥ– samasta karmanā pakṣhano nāsh karavāthī ūpajato je ātmalābh (-nij svarūpanī prāpti) te ātmalābhasvarūp mokṣhane ā jagatamān keṭalāk jīvo ichchhatā hovā chhatān, mokṣhanā kāraṇabhūt sāmāyikanī-ke je sāmāyik samyagdarshan-gnān-chāritrasvabhāvavāḷā paramārthabhūt gnānanā * bhavanamātra chhe, ekāgratālakṣhaṇavāḷun chhe ane samayasārasvarūp chhe tenī- pratignā laine paṇ, durant karmachakrane pār ūtaravānī nāmardāine līdhe (asamarthatāne līdhe) paramārthabhūt gnānanā bhavanamātra je sāmāyik te sāmāyikasvarūp ātmasvabhāvane nahi pāmatā thakā, jemane atyant sthūḷ saṅkaleshapariṇāmarūp karmo nivr̥utta thayān chhe ane atyant sthūl vishuddhapariṇāmarūp karmo pravarte chhe evā teo, karmanā anubhavanā gurupaṇā-ladhupaṇānī prāptimātrathī ja santuṣhṭa chittavāḷā thayā thakā, (pote) sthūḷ lakṣhyavāḷā hoine (saṅkaleshapariṇāmone chhoḍatā hovā chhatān) samasta karmakāṇḍane mūḷathī ukheḍatā nathī. ā rīte teo, pote potānā agnānathī kevaḷ ashubh *bhavan = thavun te; paṇiman


PDF/HTML Page 1567 of 4199
single page version

karmane ja bandhanun kāraṇ mānīne, vrat, niyam, shīl, tap vagere shubh karmo paṇ bandhanān kāraṇ hovā chhatān temane bandhanān kāraṇ nahi jāṇatā thakā, mokṣhanā kāraṇ tarīke temane aṅgīkār kare chhe-mokṣhanā kāraṇ tarīke temano āshray kare chhe.

bhāvārthaḥ– keṭalāk agnānī loko dīkṣhā letī vakhate sāmāyikanī pratignā le chhe parantu sūkṣhma evā ātmasvabhāvanī shraddhā, lakṣha tathā anubhav nahi karī shakavāthī, sthūl lakṣhyavāḷā te jīvo sthūl saṅkaleshapariṇāmone chhoḍīne evā ja sthūl vishuddhapariṇāmomān (shubh pariṇāmomān) rāche chhe, (saṅkaleshapariṇāmo tem ja vishuddha- pariṇāmo banne atyant sthūl chhe; ātmasvabhāv ja sukṣhma chhe.) ā rīte teo joke vāstavik rīte sarvakarmarahit ātmasvabhāvanun anubhavan ja mokṣhanun kāraṇ chhe topaṇ-karmānubhavanā bahupaṇā-thoḍāpaṇāne ja bandh-mokṣhanun kāraṇ mānīne, vrat, niyam, shīl, tap vagere shubh karmono mokṣhanā hetu tarīke āshray kare chhe.

* * *

samayasār gāthā 1pa4ḥ mathāḷun

have pharīne paṇ, puṇyakarmanā pakṣhapātīne samajāvavā māṭe teno doṣh batāve chheḥ- sāmāyikasvarūp potāno bhagavān ātmā chhe enī to khabar nathī ane bahārathī sāmāyik (chāritra) grahaṇ karīne dayā, vrat, tap, bhakti ityādi shubharāganun ācharaṇ karīne dharma thayo māne chhe tene samajāve chhe ke-bhāī! e dharma nathī; tārun shubhācharaṇ chhe e to bandhanun, sansāranun kāraṇ chhe ane ene tun dharma māne chhe e mānyatā mithyātva chhe.

* gāthā 1pa4ḥ ṭīkā uparanun pravachan *

‘samasta karmanā pakṣhano nāsh karavāthī ūpajato je ātmalābh (-nijasvarūpanī prāpti) te ātmalābhasvarūp mokṣhane ā jagatamān keṭalāk jīvo ichchhatā hovā chhatān...’

shun kahe chhe? ke samasta karmanā pakṣhano nāsh karavāthī-eṭale ekalā pāpakarmano nāsh karavāthī em nahi, paṇ pāp ane puṇya e bey bhāvono nāsh karavāthī ātmalābhanī prāpti thāy chhe. ā ātmopalabdhi e mokṣha chhe ane mokṣhane jagatamān keṭalāk jīvo ichchhatā hovā chhatān-

kahe chhe-‘mokṣhanā kāraṇabhūt sāmāyikanī-ke je sāmāyik samyagdarshan-gnān- chāritrasvabhāvavāḷā paramārthabhūt gnānanā bhavanamātra chhe, ekāgratālakṣhaṇavāḷun chhe ane samayasār svarūp chhe...’


PDF/HTML Page 1568 of 4199
single page version

ahāhā...! ā mokṣhanā kāraṇabhūt je sāmāyik te sāmāyik kone kahevāy te ahīn batāve chhe. e sāmāyik samyagdarshan-gnān-chāritrasvabhāvavāḷā paramārthabhūt gnānanā bhavanamātra chhe. param padārtha, pūrṇānandano nāth prabhu je ātmā tenun gnān-shraddhān ane ramaṇatārūp je bhavan-pariṇaman tene sāmāyik kahīe. āvun sāmāyik shubharāganā sūkṣhma vikalpanā paṇ abhāvarūp chhe. shubharāgarūp vikalpa e kāī sāmāyik nathī, vikalpamātramān sāmāyikanī nāsti chhe-ane sāmāyikamān vikalpanī-rāganī nāsti chhe.

sāmāyik paramārthabhūt gnānanā bhavanamātra eṭale ātmānā bhavanamātra chhe. bhavanano ek artha ghar (-raheṭhāṇ) paṇ thāy chhe. bhagavān ātmā sadā ānandasvarūp chhe. enun ānandarūp bhavan thavun e enun ghar chhe. shubhāshubhabhāvano nāsh eṭale abhāv karavāthī ānandarūp je nirmaḷ vītarāg pariṇati thāy te enun bhavan-ghar chhe. dayā, dān ādi je shubhabhāv thāy te kāī chaitanyanun bhavan-ghar nathī. evā bhavanamān (dayā, dān ādirūp bhavanamān) ātmā raheto nathī. bahu sūkṣhma-jhīṇī vāt bhāī! kāle (shlok 10p mān) āvyun hatun ne ke sarvakalyāṇarūp mokṣhano hetu gnānanun bhavan chhe. bhagavān ātmā puṇya-pāpathī rahit evo svarūpathī ja vītarāgasvabhāvī chhe. āvā vītarāgamūrti bhagavān ātmānun darshan eṭale jevun enun pūrṇa svarūp chhe tevī enī nirvikalpa pratīti, gnān eṭale jevun pūrṇa svarūp chhe tevun enun nirvikalpa (rāg vinānun) gnān ane chāritra eṭale e svarūpamān ja ramaṇatā-te-rūp je bhavan te enun nijaghar chhe ane te sāmāyik chhe.

sāmāyik samyagdarshan-gnān-chāritrasvabhāvavāḷā paramārthabhūt gnānanā bhavanamātra chhe e ek vāt. vaḷī bījun-te ekāgratālakṣhaṇavāḷun chhe. sāmāyik svarūpamān ekāgratā rūp chhe. ‘sām’ eṭale sāmya-samatā-vītarāgatā ane ‘āy’ eṭale lābh. jemān samatāno, vītarāgatāno, ānandano lābh maḷe te pariṇām sāmāyik chhe ane te shuddha chaitanyasvarūpamān ekāgratālakṣhaṇavāḷun chhe. potānā dhruv ek chaitanyasvarūpane agra banāvīne je pariṇati-vītarāgī ānandanun pariṇaman-thāy te ekāgratālakṣhaṇavāḷun sāmāyik chhe. have āvī khabarey na hoy ane pātharaṇun pātharīne be ghaḍī besī jāy ane jāṇe ke sāmāyik thaī gaī ane bījā sheṭhīāo rūpiyānī lahāṇī kare; bas, jāṇe bannene dharma thaī gayo! paṇ bhāī! emān dhūḷey dharma nathī. emān to mithyātva puṣhṭa thāy chhe kemake eṇe rāganī kriyāne sāmāyik mānīne dharma mānyo. āvī sāmpradāyik draṣhṭi gr̥uhīt mithyātva chhe, bākī agr̥uhīt to anādinun chhe ja.

vaḷī e sāmāyik samayasār svarūp chhe. dravyakarma, bhāvakarma ane nokarmathī rahit je ātmā-samayasār teno anubhav te sāmāyik-samayasārasvarūp chhe. bhagavān ātmānun bhavan thavun te sāmāyik samayasārasvarūp chhe. paṇ enun bhavan kem thāy?


PDF/HTML Page 1569 of 4199
single page version

eno āshray le to enun bhavan thāy. paṇ enī (-ātmānī) khabarey na hoy to bhavan kayānthī thāy? na thāy. shubhāshubhabhāvanā āshraye enun bhavan na thāy. ek sachchidānandasvarūp bhagavān ātmānā āshraye chaitanya ane ānandanun bhavan thāy chhe ane te sāmāyik chhe. e samayasārasvarūp chhe.

have kahe chhe-‘tenī (-sāmāyikanī) pratignā laīne paṇ, durant karmachakrane pār ūtaravānī nāmardāīne līdhe (asamarthatāne līdhe)...’

shun kahyun? sāmāyikanī teo pratignā laīne besī jāy chhe paṇ durant karmachakrane teo pār ūtaravā nāmarda eṭale asamartha rahe chhe. juo, puṇya-pāpanā je bhāv chhe te drurant karmachakra chhe. eṭale shun? eṭale ke antaranā mahā puruṣhārtha vaḍe teo oḷaṅgī shakāy tem chhe, bījī koī rīte nahi. puṇya-pāpanā chakrane oḷaṅgī javun e (svasanmukhatāno) prachaṇḍ puruṣhārtha māge chhe. parantu dayā, dān, vrat, bhakti ityādinā je shubhabhāv chhe tene teo oḷaṅgī shakatā nathī tethī teo napunsak chhe. sāmāyikamān ṇamokāramantra gaṇe, anupūrvī gaṇe, sajjhāy kare, stuti kare; paṇ e to badho bahirlakṣhī shubharāg chhe. te shubharāgane teo nahi chhoḍatā hovāthī teo napunsak chhe, hījaḍā chhe, pāvaiyā chhe; kemake jem pāvaiyāne prajā pāke nahi tem āmane paṇ mātra puṇyabhāvanā ācharaṇathī dharmanī prajā pākatī nathī. aho! jagatane sāmbhaḷavā maḷavī paṇ mushkel evī ā alaukik vāt chhe.

juo, pāṭhamān-sanskr̥it ṭīkāmān ‘क्लीबतया’ em shabda chhe. ahā! ashubh bhāvane to teo chhoḍī de chhe paṇ dayā, dān ādinā shubhabhāvane ke je karmavairī chhe tene chhoḍavāne teo asamartha rahe chhe. temanun vīrya shubhabhāvane chhoḍavā samartha nathī tethī teo kalīb eṭale napunsak chhe. je sarva rāgane chhoḍī paryāyamān svarūpanī shuddhatānī rachanā kare tene vīrya kahīe ane te sāchun sāmāyik chhe. enun ja nām samvar ane mokṣhano mārga chhe.

have kahe chhe-‘drurant karmachakrane pār ūtaravānī nāmardāīne līdhe paramārthabhūt gnānanā bhavanamātra je sāmāyik te sāmāyikasvarūp ātmasvabhāvane nahi pāmatā thakā, jemane atyant sthūḷ saṅkaleshapariṇāmarūp karmo nivr̥utta thayān chhe ane atyant sthūḷ vishuddhapariṇāmarūp karmo pravarte chhe evā teo,.. .’

shun kahyun ā? ke bhagavān ātmā je gnānānandasvabhāvī shuddha chaitanyadhātumay chhe tene anusarīne bhavan thavun ene sāmāyik kahe chhe. rāgane anusarīne je bhavan chhe e to napunsakatā chhe, puruṣhārtha nathī. jem pāpane chhoḍe chhe tem puṇyane paṇ chhoḍīne chaitanyasvarūpano anubhav kare te puruṣhārtha chhe ane te sāmāyik chhe.


PDF/HTML Page 1570 of 4199
single page version

puṇya-pāpano je bhāv chhe te ek samayano vikr̥ut bhāv chhe. te sivāy andar ākhī chīj nirmaḷānand chidānand prabhu chhe. vastupaṇe pote andar parameshvar paramātmasvarūp bhagavān chhe. paṇ enī khabar kayān chhe ene? ane ene e vāt kayān bese chhe? tethī puṇyanā pariṇāmamān rokāī rahīne, atīndriy gnān ane ānandanā pariṇamanarūp-thavārūp je sāmāyik te sāmāyikasvarūp ātmasvabhāvane teo pāmatā nathī. ahāhā...! ātmā to atīndriy gnān ane atīndriy sukhasvarūp chhe; ā indriyagnān ane indriy-sukh te ātmā nahi. parantu shubhabhāvane chhoḍavā asamartha hovāthī teo shuddha chaitanyamay gnānānandasvabhāvī ātmāne pāmatā nathī.

āthī teo atyant sthūḷ saṅkalesh pariṇāmarūp karmo eṭale hinsādinā ashubh bhāvarūp karmothī nivr̥utta thayā chhe paṇ atyant sthūl vishuddha pariṇāmarūp karmo temane varte chhe. matalab ke pāpanā bhāvo to temaṇe tajī dīdhā chhe paṇ vrat, tap, bhakti, bhagavānanī stuti, vandanā ityādi shubhabhāvarūp kāryomān teo varte chhe. ahīn karmo eṭale jaḍakarmanī vāt nathī paṇ shubhāshubhabhāvarūp karmonī vāt chhe. ahāhā...! ātmā sūkṣhma arūpī chaitanyaghanasvarūp mahāprabhu chhe enī ene khabar nathī tethī sāmāyikanī pratignā laīne paṇ te sthūḷ evā achetan shubharāgamān pravarte chhe. parantu bhāī! shubhabhāv e sāmāyik kahetān ātmāno samabhāvarūp pariṇām nathī; e to viṣham bhāv chhe.

juo, ahīn vrat, tap, pūjā bhakti ityādi shubhabhāvane atyant sthūl eṭale jāḍo kahyo chhe. gāthā 72 mān ene ashuchi, achetan, ane duḥkhanun kāraṇ kahyun chhe. bhāī! e (-shubharāg) mokṣhanun kāraṇ to nahi paṇ duḥkhanun kāraṇ chhe em kahyun chhe. have kahe chhe-jemane

‘atyant sthūḷ vishuddhapariṇāmarūp pravarte chhe evā teo, karmanā anubhavanā gurupaṇā- laghupaṇānī prāptimātrathī ja santuṣhṭa chittavāḷā thayā thakā, (pote) sthūl lakṣhyavāḷā hoīne (saṅkalesh pariṇāmone chhoḍātā hovā chhatān) samasta karmakāṇḍane mūḷathī ukheḍatā nathī.’

shun kīdhun? ke shubhabhāv chhe e laghu karma chhe ane ashubh chhe e gurubhāre karma chhe. tyān ashubh je bhāre chhe ene to chhoḍayun chhe paṇ je laghu-haḷavo sthūḷ shubhabhāv chhe ene rākhyo chhe, sañchit karyo chhe. paṇ bey karma chhe, bey vikār chhe, bey doṣh-aparādh chhe. parantu shubhabhāvarūp karmamān haḷavāpaṇun anubhavīne temān santuṣhṭa chittavāḷā thāy chhe. matalab ke shubhabhāvanī haḷavāshamān mīṭhāsh anubhavīne atīndriy ānandanī prāptino puruṣhārtha karatā nathī, antar- puruṣhārtha karatā nathī. ā pramāṇe sthūḷ lakṣhyavāḷā hoīne teo samasta karmakāṇḍane mūḷathī ukheḍatā nathī. ahāhā...! atyant sūkṣhmasvarūp


PDF/HTML Page 1571 of 4199
single page version

je chidānandamay chaitanyasvarūp bhagavān ātmā tenā lakṣhyathī rahit hovāthī teo samasta karmakāṇḍane mūḷathī ukheḍatā nathī.

prashnaḥ– pravachanasāramān chhelle 47 nayonī vāt kīdhī chhe tyān prachaṇḍ karmakāṇḍ vaḍe gnānakāṇḍ prachaṇḍ karavānī vāt āve chhe ne?

uttaraḥ– hā, paṇ eno artha shun? shun rāg chhe māṭe sūkṣhma chaitanya hāth āve chhe em chhe? shuddha chaitanyanī vītarāgī pariṇati shun rāgane laīne chhe? nā; em nathī. e to gnānakāṇḍanā sahacharapaṇe vartatā karmakāṇḍane batāvavā evun vyavahāranayanun kathan chhe. bākī shuddha pariṇati svayam potānā svakāḷe svataḥ utpādarūp thāy chhe; ene rāganī ke nimittanī-dev-guru-shāstranī koī apekṣhā nathī. are ene (-shuddha pariṇatine) nij dravyanī paṇ kayān apekṣhā chhe? te paryāy mātra shuddha chaitanyamay dravyanun lakṣha kare chhe bas eṭalun ja; bākī je shuddha ratnatrayanī je vītarāgī paryāy thāy te svatantra potānā ṣhaṭkārakarūp pariṇamanathī thāy chhe ane e ja enī janmakṣhaṇ (svakāḷ) chhe.

ahīn kahe chhe ke teo shubhabhāvamān varte chhe tethī sthūḷ lakṣhyavāḷā chhe kemake sūkṣhma chaitanyanā lakṣhyano temane abhāv chhe. tethī temane sāmāyik kayānthī hoy? teo be ghaḍī māṭe sāmāyik laīne besī jāy ane ‘ṇamo arihantāṇan’ ityādi pañchaparameṣhṭhīnun smaraṇ-stuti kare paṇ tethī shun? bhagavān pañchaparameṣhṭhī nij ātmadravyathī bhinna paradravya chhe ane e paradravyanun smaraṇ sthūḷ shubharāg chhe. tyān (shubharāgamān) gnānanā bhavanamātra sāmāyik kayān āvī?

ahīn ‘sthūḷ lakṣhyavāḷā hoīne’ em kahīne e paṇ siddha karyun ke teo je shubhamān varte chhe te koī jaḍ pudgalakarmane laīne varte chhe em nathī, paṇ potānā ūndhā puruṣhārthathī shubhamān varte chhe. have jyān puruṣhārtha ja ūndho chhe tyān sāmāyik kem hoy? (na ja hoy).

tyāre keṭalāk kahe chhe-shubhabhāv hoy to pachhī e kāḷe shubh chhūṭīne shuddhatā thāy paṇ ashubhanā kāḷe ashubh chhūṭīne kāī shuddhatā thoḍī pragaṭ thāy? svarūpanī draṣhṭi thāy tyāre tenī pahelān chhello bhāv shubh hoy chhe ane e shubhanā abhāvapūrvak nishchayanī draṣhṭi thāy chhe, paṇ ashubhane chhoḍīne nishchayadraṣhṭi pragaṭ thāy em banatun nathī. māṭe eṭalo to shubh sāro chhe em kaho; em ke-shubhabhāv eṭalī to madad kare chhe ne?

to kahe chhe-nā; em nathī. bey (shubhāshubh banne) nirarthak, jūṭhā chhe. e ashubhamān varte toy karmakāṇḍamān varte chhe ane shubhamān varte toy karmakāṇḍamān varte chhe. ātmakāṇḍamān (gnānakāṇḍamān) eṭale nirmaḷ vītarāg pariṇatimān te vartyo ja nathī.


PDF/HTML Page 1572 of 4199
single page version

tethī tene sāmāyik hotī nathī.

karmakāṇḍ eṭale shubh ane ashubhabhāv e bey karma kahetān vikāranī dhārā chhe. bey karmadhārā chhe. āve chhe ne ke gnānīne gnānadhārā ane karmadhārā em bey dhārā hoy chhe. tyān je rāg chhe tene gnānī hey jāṇe chhe ane ek shuddha chaitanyamay ātmāne ja upādey jāṇe chhe. gnānīne jeṭalī pariṇati shuddha nirmaḷ chhe eṭalun mokṣhanun kāraṇ bane chhe ane sāthe jeṭalo rāg- ashuddhatā chhe te bandhanun kāraṇ chhe. gnānī paṇ em ja yathārtha jāṇe chhe. pūrṇa vītarāg thayā pahelān tene (-sādhakane) ā bey dhārā hoy chhe. paṇ agnānīne ek karmadhārā ja hoy chhe. tathā kevaḷīne ek gnānadhārā ja hoy chhe. āvī vāt chhe.

have kahe chhe-‘ā rīte teo pote potānā agnānathī kevaḷ ashubhakarmane ja bandhanun kāraṇ mānīne, vrat, niyam, shīl, tap vagere shubhakarmo paṇ bandhanān kāraṇ hovā chhatān temane bandhanān kāraṇ nahi jāṇatā thakā, mokṣhanā kāraṇ tarīke temane aṅgīkār kare chhe-mokṣhanā kāraṇ tarīke temano āshray kare chhe.’

‘‘ā rīte teo pote potānā agnānathī...’’-joyun? bhāṣhā keṭalī spaṣhṭa chhe? em ke karmanun jor chhe māṭe te shubhathī chhūṭatā nathī em nathī; paṇ ānandano nāth chidānand bhagavān pote andar je birāje chhe tenī chaitanyajyotamān ā badhun jaṇāy chhe-jāṇanāro pote jaṇāy chhe topaṇ rāgakāḷe rāgane jāṇanāro pote judo chhe evun gnān nahi hovāthī rāgathī-shubhabhāvathī chhūṭatā nathī. ahāhā...! ṭīkā te kāī ṭīkā chhe! khūb gambhīr, bhāī! kahe chhe-jenī sattāmān jāṇavun varte chhe ane jenī sattā paranī sattāne jāṇe chhe e sattā potānī chhe evī nij chaitanyasattā par draṣhṭi nahi hovāthī agnānī thaīne shubhabhāvamān aṭake chhe. samajāṇun kāī...?

ā pramāṇe agnānī jīv agnānavash hinsā, jūṭh, chorī ityādi ashubh karmane ja bandhanun kāraṇ māne chhe paṇ vrat, niyam, shīl, tap ityādi shubhabhāv bandhanān kāraṇ hovā chhatān temane bandhanān kāraṇ jāṇato nathī. ulaṭun temane mokṣhanā kāraṇapaṇe aṅgīkār karīne shubhabhāvono āshray kare chhe. vyavahār chhe te mokṣhanun kāraṇ chhe, emānthī mokṣhano mārga pragaṭashe em agnānī māne chhe ne? tethī te shubhabhāvano ja ekānte āshray kare chhe.

parantu bhāī! shubh ane ashubh bey ek ja jāt chhe; bey karma rāganī-vikāranī ja jāt chhe. āgaḷ āvī gayun ne ke bey vibhāvarūp chaṇḍālaṇīnā ja putro chhe. jem chaṇḍālaṇīno putra brāhmaṇane tyān ūchharyo eṭale kahe ke-māre madirā ādi khape nahi, paṇ e chhe to chaṇḍālaṇīno ja dīkaro; tem shubhācharaṇamān tallīn koī kahe ke-


PDF/HTML Page 1573 of 4199
single page version

amane hinsādi ashubh khape nahi, paṇ te shubhācharaṇarūp karma chhe to vibhāvachaṇḍālaṇīno ja dīkaro. bhāī! ā vītarāg parameshvar jineshvaradevanun pharamān chhe. parantu are! agnānī jīvo sthūḷ lakṣhyavāḷā hoīne shubhabhāvane bandhanun kāraṇ nahi jāṇatā thakā, tene mokṣhanun kāraṇ jāṇīne tenun ja sevan kare chhe.

bhāī! jeo vrat, tap, ityādi shubhācharaṇane mokṣhanun kāraṇ jāṇī aṅgīkār kare chhe teo mithyādraṣhṭi chhe. temane jain dharmanī khabar nathī. jain dharma to ek vītarāgabhāv chhe. rāg kadīy jain dharma nathī.

prashnaḥ– hā, paṇ shubharāg, dukāne besavānā ashubharāg karatān to sāro kharo ke nahi?

uttaraḥ– bhāī! ek ashubharāganī dukān chhe to bījī shubharāganī dukān chhe. (rāgarahitapaṇun to ekey nathī). bannemān paralakṣhī bhāv chhe. bey ekanī ek karmanī jāt chhe, dharma to ekey nathī. beḍī loḍhānī ho ke sonānī, bandhan apekṣhāe to beu samān chhe, sārī to ekey nathī. pāp loḍhānī beḍī chhe to puṇya sonānī beḍī chhe, paṇ bey beḍī ja chhe.

* gāthā 1pa4ḥ bhāvārtha uparanun pravachan *

‘keṭalāk agnānī loko dīkṣhā letī vakhate sāmāyikanī pratignā le chhe parantu sūkṣhma evā ātmasvabhāvanī shraddhā, lakṣha tathā anubhav nahi karī shakavāthī, sthūl lakṣhyavāḷā te jīvo sthūl saṅkaleshapariṇāmone chhoḍīne evā ja sthūl vishuddha pariṇāmomān (-shubh pariṇāmomān) rāche chhe.’

juo, shubh ane ashubh banne pariṇāmone sthūl kīdhā ane enāthī bhinna ātmasvabhāv-ek gnāyakabhāvane sūkṣhma kīdho. ashubhabhāv jevo sthūl chhe tevo ja sthūl shubhabhāv chhe. bandhanā kāraṇ tarīke beu ek ja chhe.

keṭalāk rāḍo pāḍe chhe ke ā to nishchayanī vāt chhe; em ke enun sādhan to kāī (- shubhācharaṇ) hashe ke nahi?

bhāī! rāgathī bhinna paḍī shuddha chaitanyasvabhāvano āshray karavo, bas e ek ja sādhan chhe. rāg e sādhan chhe ja nahi. e to koī ṭhekāṇe nishchayanī-shuddhanī bhūmikāmān rāganī mandatā kaī jātanī sahacharaṇapaṇe chhe tenun gnān karāvavā āropathī tene sādhan kahyun hoy chhe. paṇ eno artha ja e chhe ke te (-mand rāg) sādhan chhe nahi.

agnānī ashubhane to bandhanun kāraṇ jāṇīne chhoḍe chhe paṇ shubhane bandhanun kāraṇ nahi jāṇato thako, ene mokṣhanun kāraṇ jāṇīne teno āshray kare chhe. bhagavānanī sevā


PDF/HTML Page 1574 of 4199
single page version

karo, deshanī sevā karo, mānavasevā karo, ‘mānavasevā te prabhu-sevā’ -āvo āvo upadesh sāmbhaḷī agnānī rājī rājī thaī jāy chhe, ane shubhabhāvamān rāche chhe. bhagavān vītarāgadeve to vītarāgatāne dharma pharamāvyo chhe, paṇ enī ene kayān khabar chhe? āno (jināgamano) svādhyāy kare to khabar paḍe ne? paṇ ene kayān phurasad chhe? bhāī! ahīn to kahe chhe ke saṅkalesh pariṇāmonī jem ja vishuddha pariṇāmo atyant sthūl chhe ane bandhanān kāraṇ chhe. ek ātmasvabhāv ja sūkṣhma chhe ane mokṣhanun kāraṇ chhe.

have kahe chhe-‘ā rīte teo-joke vāstavik rīte sarvakarmarahit ātmasvabhāvanun anubhavan ja mokṣhanun kāraṇ chhe topaṇ-karmānubhavanā bahupaṇā-thoḍāpaṇāne ja bandh-mokṣhanun kāraṇ mānīne, vrat, niyam, shīl, tap vagere shubhakarmono mokṣhanā hetu tarīke āshray kare chhe.’

agnānī ashubhakarmane bandhanun kāraṇ māne chhe paṇ jemān karmano bhed anubhav chhe evā shubhane mokṣhanun kāraṇ māne chhe; em ke shubh karatān karatān mokṣhamārga thaī jashe. te em kahe chhe- āpaṇe kayān dukāne beṭhā chhīe, āpaṇe to apāsare beṭhā chhīe; āpaṇe kayān gharamān (gr̥uhavāsī) chhīe, āpaṇe to derāsaramān bhagavān pāse beṭhā chhīe; ityādi. paṇ bhāī! jyān tun beṭho chhe e badho shubharāg chhe. kāī andar ātmāmān beṭho nathī, sāmāyikasvarūp potānā bhagavānamān beṭho nathī.

prashnaḥ– shāstramān shubhane mokṣhanun paramparā kāraṇ kahyun chhe ne?

uttaraḥ– hā, paṇ eno artha shun? ke sādhak dharmījīv eno (-shubhano) abhāv karīne- eṭale ke vartamānamān eno pūro abhāv nathī to andar svabhāvano ati ugra āshray karīne eno abhāv karashe te apekṣhāe tene paramparā kāraṇ kahyun chhe. badhānī ā takarār chhe ke shubhane paramparā kāraṇ kahyun chhe. paṇ eno artha shun thāy enī khabar nathī. bhāī! chaitanyanā avalambane je vītarāg pariṇati vr̥uddhigat thatī jāy chhe. te pūrṇa vītarāgatāne prāpta thāy chhe ane te paramparā mokṣhanun kāraṇ chhe. paṇ te veḷā kramashaḥ abhāvarūp thato je shubharāg sahacharapaṇe chhe temān ārop āpīne tene paramparā kāraṇ kahyun chhe. shubharāg kharekhar paramparā kāraṇ chhe em chhe nahi; samajāṇun kāī...! lyo, āvī khabar nathī eṭale agnānī jīvo shubhane ja mokṣhanun kāraṇ jāṇī teno āshray kare chhe.

[pravachan nan. 217 * dināṅk 31-10-76]

PDF/HTML Page 1575 of 4199
single page version

अथ परमार्थमोक्षहेतुं तेषां दर्शयति–

जीवादीसद्दहणं सम्मत्तं तेसिमधिगमो णाणं।
रागादीपरिहरणं चरणं एसो दु मोक्खपहो।। १५५ ।।
जीवादिश्रद्धानं सम्यक्त्वं तेषामधिगमो ज्ञानम्।
रागादिपरिहरणं चरणं एषस्तु मोक्षपथः।। १५५ ।।

have evā jīvone paramārtha mokṣhakāraṇ (kharun mokṣhanun kāraṇ) batāve chheḥ-

jīvādinun shraddhān samakit, gnān temanun gnān chhe,
rāgādi–varjan charaṇ chhe, ne ā ja muktipanth chhe. 1pap.

gāthārthaḥ– [जीवादिश्रद्धानं] jīvādi padārthonun shraddhān [सम्यक्त्वं] samyaktva chhe, [तेषाम् अधिगमः] te jīvādi padārthono adhigam [ज्ञानम्] gnān chhe ane [रागादिपरिहरणं] rāgādino tyāg [चरणं] chāritra chhe;- [एषः तु] ā ja [मोक्षपथः] mokṣhano mārga chhe.

ṭīkāḥ– mokṣhanun kāraṇ kharekhar samyagdarshan-gnān-chāritra chhe. temān, samyagdarshan to jīvādi padārthonā shraddhānasvabhāve gnānanun thavun-pariṇamavun te chhe; jīvādi padārthonā gnānasvabhāve gnānanun thavun-pariṇamavun te gnān chhe; rāgādinā tyāgasvabhāve gnānanun thavun-pariṇamavun te chāritra chhe. tethī e rīte em phalit thayun ke samyagdarshan-gnān-chāritra e traṇe ekalun gnānanun bhavan (-pariṇaman) ja chhe. māṭe gnān ja paramārtha mokṣhakāraṇ chhe.

bhāvārthaḥ– ātmānun asādhāraṇ svarūp gnān ja chhe. vaḷī ā prakaraṇamān gnānane ja pradhān karīne vyākhyān chhe. tethī ‘samyagdarshan, gnān ane chāritra-e traṇey svarūpe gnān ja pariṇame chhe’ em kahīne gnānane ja mokṣhanun kāraṇ kahyun chhe. gnān chhe te abhed vivakṣhāmān ātmā ja chhe-em kahevāmān kāni paṇ virodh nathī. māṭe ṭīkāmān keṭalek sthaḷe āchāryadeve gnānasvarūp ātmāne ‘gnān’ shabdathī kahyo chhe.

* * *

samayasār gāthā 1papaḥ mathāḷun

have evā jīvone paramārtha mokṣhanun kāraṇ (kharun mokṣhanun kāraṇ) batāve chheḥ-


PDF/HTML Page 1576 of 4199
single page version

* gāthā 1papaḥ ṭīkā uparanun pravachan *

‘mokṣhanun kāraṇ kharekhar samyagdarshan-gnān-chāritra chhe.’ tattvārthasūtramān pahelun sūtra chhe ne ke–सम्यग्दर्शनज्ञानचारित्राणि मोक्षमार्गः–mokṣhano mārga samyagdarshan-gnān-chāritra chhe; ane sansāramān rakhaḍavāno mārga mithyādarshan-gnān ane avrat chhe. (mithyādarshan, mithyāgnān, mithyāchāritra chhe.)

prashnaḥ– avratanā pāpabhāv karatān vratanā shubhabhāv to sārā ne?

uttaraḥ– be ya samān chhe. chorāsīnā avatār-je narak-nigodanā bhav, kīḍā, kāgaḍā ane kanthavānā bhav-e sarvanun kāraṇ mithyāshraddhā, mithyāgnān ane mithyāācharaṇ chhe. mithyātva sahit sarva ācharaṇ mithyāchāritra chhe. ethī viruddha mokṣhanun kāraṇ samyagdarshan, samyaggnān ane samyakchāritra chhe. āvī vāt chhe. have kahe chhe-

‘temān, samyagdarshan to jīvādi padārthonā shraddhānasvabhāve gnānanun thavun-pariṇamavun te chhe.’

dilhīmān ā gāthānī charchā nīkaḷī hatī. teo kahe-gāthāmān ‘जीवादीसद्दहणं सम्मत्तं’–jīvādi padārthonun shraddhān samakit chhe em kahyun chhe. tyāre kahyun ke ahīn eṭalo mātra artha nathī. ṭīkā juo; ṭīkāmān jīvādi padārthonā shraddhānasvabhāve gnānanun thavun-pariṇamavun samakit kahyun chhe. jhīṇī vāt chhe. prabhu!

ātmāvalokanamān āve chhe ke-vītarāgadevanī je pratimā chhe te pratimā sthir bimb chhe, hālatī-chālatī nathī ane āṅkhanī pāmpaṇey pharakatī nathī. āvī sthir-sthir jinapratimā dekhīne em vichār āve chhe ke-vītarāgane pahelān je rāg hato te rāg ṭaḷīne vastu je vītarāgasvabhāve hatī te, tevī vītarāg rahī gaī. eṭale ke vītarāganī mūrti hoy ke sākṣhāt vītarāg parameshvar hoy, beyane dekhīne āvo vichār thavo joīe ke bhagavānane pahelān je dayā, dān, vrat, pūjā, upavās ityādinā shubharāganā je vikalpa hatā ke jene loko atyāre dharma māne chhe-te nīkaḷī gayā ane vītarāg sthir bimb je potānun hatun te rahī gayun. bhagavānamān je vītarāgapaṇun chhe te potānī vastu chhe. rāg je potāno nahoto te nīkaḷī gayo. are! ām chhe chhatān loko atyāre rāgane dharma māne chhe! (khedanī vāt chhe).

atyāre loko ā sāmāyik, posā ne pratikramaṇ kare chhe ne? bhāī! e dharma nathī, e to badho rāg chhe. bhāī! ātmānubhav vinā jeṭalā koī pariṇām thāy chhe te badhā rāgādi ja chhe, dharma nathī.

bhagavān sarvagna vītarāgadev chhe temane hinsādinā jem pariṇām nathī tem ahinsādi vratanā shubharāganā pariṇāmey nathī. e badhā rāganā pariṇām to kr̥utrim


PDF/HTML Page 1577 of 4199
single page version

hatā, enī vastumān na hatā. potānī vastumān je na hatā te vastuno āshray thatān nīkaḷī gayā ane vastu jevī vītarāg hatī tevī rahī gaī. samajāṇun kāī...? vītarāg eṭale vīt+rāg- vītī gayo chhe rāg jene te vītarāg chhe. ethī e siddha thayun ke-rāg vastuno-ātmāno svabhāv na hato te nīkaḷī gayo ane vītarāgatā rahī gaī.

have guruno vichār karīe-ke jene samyagdarshan-gnān-chāritrarūp shuddha ratnatrayanun nirmaḷ vītarāg pariṇām thayun chhe ane je vītarāgasvabhāvī shuddha chaitanyasvarūpanun ja kathan kare chhe te guru chhe. je bahāranā dayā, dān, vrat, tap, bhakti ityādinā shubhabhāvamān dharma thavānun māne ane manāve te sāchā guru nathī, te digambar sādhu nathī. guru svayam shuddha chaitanyasvabhāvī ātmānā āshraye vītarāgabhāvane prāpta thayelā chhe ane vītarāgī pariṇamananī ja prarūpaṇā kare chhe. vītarāgapaṇun pragaṭ karo em emanā upadeshamān āve chhe ane te vītarāgatā chaitanyasvabhāvanā āshraye pragaṭ thāy chhe, kriyākāṇḍanā āshraye nahi evo spaṣhṭa temano upadesh hoy chhe. kriyākāṇḍ vaḍe vītarāgatā pragaṭ thāy evī prarūpaṇā kare te sāchā jain guru nathī.

evī ja rīte je vītarāgasvabhāve ātmānun bhavan-pariṇaman thāy te dharma chhe. ahīn kahyun ne ke-jīvādi padārthonā shraddhānasvabhāve ātmānun thavun-pariṇamavun te samakit chhe. bhagavān ātmā anant gnān ane ānandano sāgar chhe. tenā shraddhānapaṇe je antaramān tadrūp pariṇaman thāy te samakit chhe. ahāhā...! hun sadāy vītarāgasvarūp ja chhun, ā je paryāyamān rāg chhe e to āgantuk chhe; mahemānanī jem te āve ne jāy, e kāī mārī chīj nathī; āvo je pratītibhāv te samakit chhe. āvun je nirmaḷ gnān te samyaggnān chhe ane shuddha svarūpanā āshraye je rāgano abhāv thavo te vītarāgī chāritra chhe ane ātmānun samyagdarshan-gnān-chāritrarūp pariṇaman te dharma chhe.

ā pramāṇe dev, guru ane dharma traṇey vītarāgasvarūp ja hoy chhe. lyo, ā bhagavānanī vāṇī je bār aṅg ane chaudapūrvanā vistārarūp chhe tenun tātparya ek vītarāgatā ja chhe. e badhun vistārapūrvak je varṇan chhe te ek samabhāvane-vītarāgabhāvane ja prasiddha kare chhe. ahāhā...! bhagavān sarvagnadev param vītarāg samabhāvī, nirgranth digambar guru samabhāvī ane emano prarūpelo dharma paṇ vītarāg-samabhāvarūp ja chhe. vītarāg kaho ke samabhāv kaho, banne ek ja chhe. ā puṇya-pāpanā je bhāv chhe te viṣhamabhāv chhe ane enāthī rahit je chaitanyanā nirmaḷ pariṇām chhe te samabhāv chhe, vītarāgabhāv chhe ane te dharma chhe. ahā! vītarāgano dharma bahu jhīṇo chhe bāpu! are! atyāre lokoe temān pheraphār karī nākhyo chhe!

dharmanā yathārtha svarūpane samajyā vinā mand kaṣhāyanā pariṇām karī karīne jīv

PDF/HTML Page 1578 of 4199
single page version

anantakāḷathī duḥkhano bhār bharī-bharīne marī rahyo chhe. upavās kare, proṣhadh kare, pratikramaṇ vagere kare ane māne ke ame dharma karīe chhīe, paṇ bhāī! emān to dhūḷey dharma nathī, sāmbhaḷane. e to badho rāg chhe ane je tun em māne chhe ke-ā rāg karun chhun te dharma chhe ane kartavya chhe e mānyatā mithyādarshan chhe. bahu gambhīr vāt chhe prabhu! bhagavān jain parameshvar to vyavahārathī paṇ jain ene kahe chhe jene, dev vītarāgī, guru nirgranth vītarāgī ane emano prarūpelo dharma paṇ vītarāgī ja hoy evun vāstavik shraddhān chhe. antaraṅg jainapaṇun to koī alaukik chīj chhe bhāī! e vāḍānī chīj nathī. samajāṇun kāī...?

shubhāshubharāgathī rahit bhagavān ātmā ekalo shuddha chaitanyaghanasvarūp chhe. enun potānā shraddhānasvabhāve je nirmaḷ vītarāgī pariṇaman thāy te samyagdarshan chhe. jīvādi padārthonun je bhedarūp shraddhān te samyagdarshan nahi. e to rāg chhe. samyagdarshan to shuddha chaitanyasvarūp ātmānā antaraṅg shraddhānanā rāgarahit pariṇamanarūp chhe. have āvī khabar na maḷe ane anek prakāre kriyākāṇḍanī dhamāl kare ane māne ke pāp dhovāī gayā to kahīe chhīe ke dhūḷey pāp dhovāyān nathī. e kriyākāṇḍamān ātmā kayān chhe, dharma kayān chhe ke pāp dhovāy?

bhāī! samyagdarshan koī apūrva ane alaukik chīj chhe. dharmī jīv em vichāre chhe ke- ā sharīr, man, vāṇī, karma ityādi ajīv chhe ane ā puṇya-pāpanā je bhāv chhe te āsrav chhe, bandh chhe. ane e sarvathī judo pote jīv gnāyakatattva chhe. e puṇya-pāp ādi sarvathī lakṣha chhoḍīne bhagavān gnāyakanā shraddhānapaṇe thavun-pariṇamavun te samyagdarshan chhe. ahāhā...! je gnāyakanī anubhūtinā pariṇām thatān atīndriy ānandano svād āve, ane ātmā ānandanun dhām prabhu āvo ja chhe evo pratītino bhāv ūpaje te samyagdarshan chhe. ā dharmanun pahelun pagathiyun chhe. āvā samyagdarshan vinā gnān paṇ sāchun nahi ane chāritra paṇ sāchun nahi. are! ā vrat, tap, shīl, sanyam ityādi to ekaḍā vinānān mīḍān chhe.

prashnaḥ– hā; paṇ e (-vratādi) vaḍe paramparā to dharma thashe ne?

uttaraḥ– are bhāī! samyagdarshananun je bāhya nimitta dev ane guru te vītarāgī ja hoy evī ya haju jene khabar nathī te mithyādraṣhṭinā kriyākāṇḍamān paramparā dharma kevo? bhāī! shubharāganī kriyāne je paramparāe dharma kahyo chhe e to ārop āpīne kahyo chhe ane e ārop to samakitīnī bāhya kriyāmān lāgu paḍe chhe. (mithyādraṣhṭine jyān dharmapariṇati ja nathī tyān kono ārop karavo?). mārga bahu ākaro chhe bhāī! paṇ shun thāy?


PDF/HTML Page 1579 of 4199
single page version

janma-maraṇ rahit thavāno bhagavān jinavaradevano mārga ekalo vītarāgatārūp chhe. samyagdarshan e ātmānī pratītirūp vītarāgī paryāy chhe.

prashnaḥ– to ‘sarāg samakit’-em āve chhe ne?

uttaraḥ– samakit to sarāg nathī; je pratītirūp pariṇaman chhe e to shuddha vītarāg ja chhe. parantu dharmīne sahakārī chāritranā doṣharūp je sarāgatā hoy chhe teno ārop āpīne sarāg samakit em upachārathī kahevāmān āve chhe.

ātmā shuddha chidānandakand prabhu sadā vītarāgasvabhāvī chhe. tenā shraddhānarūp je bhavan- pariṇaman te samakit chhe. te vītarāgī paryāy chhe. ā chothā guṇasthāne je samakit pragaṭ thāy chhe enī vāt chhe. atyāre to chīj ākhī jāṇe durlabh thaī paḍī chhe! shrāvakanā pāñchamā ane muninā chhaṭṭhā guṇasthānanī vītarāgatānī (-chāritranī) to koī or vāt chhe. ā vāḍānā je shrāvak te shrāvak nahi, e to shrāvak chhe ja nahi. ā to sāchā samakitī shrāvakanī vāt chhe. hajī samakitanā svarūpanīy khabar na hoy te vaḷī shrāvak kevo? vaḷī pāñch mahāvrat pāḷe, samiti, gupti pāḷe, 28 mūlaguṇ pāḷe māṭe sādhu-em jainadarshanamān ene sādhu kahyā nathī, kemake e badho rāg-vikalpa chhe. ā to rāgarahit shuddha chaitanyasvarūpanā āshraye traṇ kaṣhāyanā abhāvapūrvak je vītarāgatā pragaṭ thāy te sādhupaṇun chhe, dharma chhe.

‘jīvādinun shraddhān samakit’-em je kahyun tyān ā (ekendriyādi) jīv chhe ane ā (ghaṭapaṭādi) ajīv chhe evī shraddhānī vāt nathī. parantu jīv gnāyakabhāve- vītarāgasvabhāve chhe ane rāgasvabhāve-karmasvabhāve nathī evī svabhāv-vibhāvanī bhinnatānā shraddhānarūp je vītarāgī pariṇati thavī te samakit chhe. ‘shraddhānasvabhāve gnānanun thavun’-em chhe ne ṭīkāmān? tyān gnān eṭale ātmā; gnān kem līdhun? ke olo rāg nahi; rāgano abhāv sūchavavo chhe. vratādino rāg je vibhāv chhe, vikār chhe tenāthī rahit gnānanun thavun eṭale ke ātmānun pariṇamavun em vāt chhe. ahāhā...! vītarāgasvarūpī ātmā svarūpanā shraddhānarūp vītarāg pariṇatie pariṇame tene samyagdarshan kahyun chhe. bahu sūkṣhma vāt chhe bhāī!

prashnaḥ– to kāīk sahelun batāvo ne?

uttaraḥ– sahelun kaho to sahelun ane agharūn kaho to agharūn kārya karavānun ā chhe. bhāī! vepār-dhandhā ādi pāpanī majūrīmān ḍaṭayā rahevun ane pūchho chho ke jhaṭ samajāī jāy evun sahelun batāvo to kahīe chhīe ke-e bey sāthe bane em nathī. samajāṇun kāī...? ā to phurasad laīne samajavā jevī chīj chhe.


PDF/HTML Page 1580 of 4199
single page version

ahīn kahe chhe ke-jīvādi padārthonā (nav padārthonā) shraddhānasvabhāve eṭale ke jevo andar potāno shraddhāsvabhāv chhe tevā shraddhānasvabhāve paryāyamān ātmānun thavun te samyagdarshan chhe. ahāhā...! ātmā pote sadāy vītarāgasvarūp ja chhe ane enā shraddhānarūp je dashā thāy te paṇ vītarāgī paryāy chhe.

have kahe chhe-‘jīvādi padārthonā gnānasvabhāve gnānanun thavun-pariṇamavun te gnān chhe.’

juo, ā shāstranun je gnān chhe te gnān-em nahi. e to paralakṣhī gnān chhe. ahīn to ātmānā gnānanun antaramān svasamvedanarūpe, svanā pratyakṣha gnānapaṇe thavun tene gnān kahe chhe. koīne shāstronun jhājhun bhaṇatar hoy eṭale ene gnān chhe em vāt nathī. ā to sadā gnānasvabhāvī bhagavān ātmā potānā svarūpanā gnānarūpe thaī pariṇame ene gnān kahe chhe ane e vītarāgī paryāy chhe. bhāī! trilokīnāth vītarāg sarvagnadeve indro ane gaṇadharonī vachche dharmasabhāmān je prarūpyo chhe te ā mārga chhe. bākī bījā badhā kalpit mārga chhe.

jīvādi padārthonā gnānasvabhāve gnānanun eṭale ātmānun thavun-pariṇamavun arthāt gnānanī paryāyanun ek gnāyakanā lakṣhe gnānarūpe pariṇamavun ene samyaggnān kahe chhe. emān puṇya-pāpanī bhagavān gnāyakamān nāsti chhe evun gnān bhegun āvī jāy chhe. ahāhā...! jemān puṇya-pāpanī nāsti chhe evā gnāyakane jāṇanārun gnāyakanā lakṣhe pariṇamanārun gnān paṇ puṇya-pāpanā bhāvathī rahit chhe. bhāī! ā samyaggnānanī je paryāy chhe te vītarāgī paryāy chhe. gāthā 17-18 mān āvī gayun ne ke-gnānanī paryāyamān gnāyak ātmā ja jaṇāy chhe, paṇ agnānīnun gnāyak upar lakṣha-draṣhṭi nathī tethī tenun gnān mithyā chhe ane gnānīnun lakṣha-draṣhṭi gnāyak upar chhe tethī tenun gnān samyaggnān chhe. gnānasvabhāvanā lakṣhe pariṇamatun gnān te gnān chhe.

have āvī vāt; navā navā sāmbhaḷavā āvyā hoy tene to em lāge ke ā shun kahe chhe? shun jainamārga āvo hashe? em ke choviyār karavo, kandamūḷ na khāvān, parva-tithie līlotarī na khāvī, brahmacharya pāḷavun ane posā-pratikramaṇ karavān e to badhun jainamān sāmbhaḷ‌yun chhe paṇ ā shun? bhagavān! jarā dhīro thaīne sāmbhaḷ. tun je kahe chhe e to badhī rāganī kriyānī vāto chhe. emān bhagavān ātmā kayān chhe? (nathī). ane jo emān ātmā nathī to e dharma kem hoy? (na hoy).

‘anubhavaprakāsh’ mān āve chhe ke-sāñjanī sandhyā (lālī) sūryane asta thavānī nishānī chhe ane savāranī sandhyā (lālī) sūryano uday thavānī nishānī chhe. tem ā sharīr, bāyaḍī-chhokarān, kuṭumb, dhanasampatti pratyeno je rāg chhe te ātmāno asta thavānī nishānī chhe, arthāt e rāg vaḍe karīne ātmā andh banī chār gatimān