Pravachan Ratnakar-Gujarati (simplified iso15919 transliteration). Gatha: 167-169.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 86 of 210

 

PDF/HTML Page 1701 of 4199
single page version

je gnānamayabhāv pragaṭayo te gnānanī paryāyanun kartāpaṇun gnānaguṇamān chhe, paṇ rāganun kartāpaṇun te gnānasvarūpamān chhe nahi. āvī jhīṇī vāt chhe, bhāī!

paṇ tun jhīṇo-arūpī chho ne prabhu! saṅkalpa-vikalpa chhe e to badhā jaḍ, rūpī achetan chhe. puṇya-pāpanā achetan svabhāvathī bhagavān trikāḷī chaitanyasvabhāv tadna bhinna chhe. āvā chaitanyane jāṇatān-anubhavatān je gnānamay bhāv pragaṭ thayo te agnānamay bhāvano kartā hoto nathī. tene agnānamay bhāv utpanna ja thatā nathī eṭale te kartā nathī. tene agnānamay bhāvanun pariṇaman ja nathī.

* gāthā 166ḥ bhāvārtha uparanun pravachan *

‘gnānīne agnānamay bhāvo hotā nathī, agnānamay bhāvo nahi hovāthī (agnānamay) rāg-dveṣh-moh arthāt āsravo hotā nathī ane āsravo nahi hovāthī navo bandh thato nathī. ā rīte gnānī sadāy akartā hovāthī navān karma bāndhato nathī ane pūrve bandhāyelān je karmo sattāmān rahyān chhe temano gnātā ja rahe chhe.’

juo, dharmī jīv to rāg ādino sadāy akartā chhe, kemake gnānasvabhāvamān rāganun karavāpaṇun chhe ja nahi. ātmāmān kartāguṇ chhe paṇ e nirmaḷ paryāyane-gnānabhāvane kare evo teno svabhāv chhe. ahā! gnānaguṇ ane ānandaguṇanī jem ātmāmān kartāguṇ trikāḷ nirmaḷ pavitra chhe. e kartāguṇ pavitra paryāyane kare evo teno svabhāv chhe. samayasāramān 47 shaktionun varṇan chhe tyān ā vāt līdhī chhe. ahāhā...! shakti je nirmaḷ chhe te nirmaḷ pariṇāmane-gnānapariṇāmane kare chhe, vikārane nahi. vikār je thāy chhe tenā gnānapaṇe gnānī pariṇame chhe, vikāranā kartāpaṇe nahi. tethī gnānī navān karma bāndhato nathī ane pūrve bandhāyelān karmo je sattāmān rahyān chhe temano te gnātā ja chhe, paragney tarīke temane te kevaḷ jāṇe ja chhe. āvī vāt chhe.

‘avirat samyagdraṣhṭine paṇ agnānamay rāgadveṣhamoh hotā nathī. mithyātva sahit rāgādik hoy te ja agnānanā pakṣhamān gaṇāy chhe, samyaktva sahit rāgādik agnānanā pakṣhamān nathī.’

juo, rāg chhe te hun chhun, puṇya chhe te hun chhun ane e rāgabhāv māro svabhāv pragaṭavānun kāraṇ chhe evī je viparīt mānyatā te sahit je rāgādik hoy te ja agnānanā pakṣhamān gaṇāy chhe. samyaktva sahit rāgādik agnānanā pakṣhamān nathī. samakitīne chothe, pāñchame, chhaṭṭhe kanīk rāg hoy chhe paṇ e agnānanā pakṣhamān nathī, kemake samakitīne sadā ātmānā valaṇayukta gnānamay bhāv hoy chhe. je rāg hoy chhe tenun te gnān kare chhe. rāg chhe māṭe enun gnān chhe em nahi, ene to sva-parane jāṇanārā gnānanun ja


PDF/HTML Page 1702 of 4199
single page version

gnān hoy chhe, ane te sva-parane jāṇanārun gnān pote potāne laīne thāy chhe. tethī te rāgādino gnātā ja chhe. tene nirantar gnānamay ja pariṇaman hoy chhe.

‘tene chāritramohanā udayanī baḷajorīthī je rāgādik thāy chhe tenun svāmīpaṇun tene nathī.’

ahīn udayanī baḷajorī kahī tyān karma baḷajorīe tene rāg karāve chhe em artha nathī. paṇ tene rāganī ruchi nathī chhatān tene asthiratānā kāraṇe kiñchit rāg thāy chhe to tene udayanī baḷajorī kahī chhe. potāno puruṣhārtha kanīk kamajor chhe eṭale udayanī baḷajorī chhe em kahyun chhe. ruchimān to bhagavān ātmā chhe, rāg nahi tethī kahyun ke chāritramohanā udayanī baḷajorīthī kanīk rāg thāy chhe paṇ tenun ene svāmīpaṇun nathī. e bhalo chhe, karavā jevo chhe em ene ātmabuddhi ane kartābuddhi nathī.

āsrav adhikāranī pahelī gāthāmān (gāthā 164-16p mān) evun āvyun ke mithyātva- rāg-dveṣhamay pariṇām jīvanā jīvane kāraṇe thāy chhe. teo (agnānadashāmān) jīvanā chhe ane enā astitvamān thāy chhe em tyān gnān karāvyun. have ahīn to gnānasvabhāvī ātmānun bhān thayun chhe; tenun valaṇ thayun chhe tethī āsravano-rāgādino jīv gnātā ja chhe em kahyun chhe. lyo, ām gnātāpaṇe rahe-pariṇame tene dharma thāy chhe.

bhāī! uddhārano-muktino rasto to ā chhe. eno virodh na thāy, bāpu! kemake ethī to potāno ja virodh thāy chhe. sāmāyik, posā ane pratikramaṇ ādi bāhya kriyāo chhe e to shubharāg chhe. e rāgano puruṣhārtha to kr̥utrim chhe. dharmanī prāpti to svabhāvanā sahaj puruṣhārthathī thāy chhe. bhāī! ā satya samajavāno kāḷ chhe hon. mārga ākaro lāge paṇ kharekhar ākaro nathī kemake svabhāv to sahaj chhe.

nāth! bhagavāne to em kīdhun chhe ke je svarūpanī rachanā kare tene vīrya kahīe; rāganī rachanā kare e to napunsakapaṇun chhe. vibhāvanī rachanā kare te vīrya guṇanun puruṣhārtha guṇanun kārya nathī. shun kīdhun? vīryaguṇ-puruṣhārtha-shakti je chhe te ātmānun sahaj chhe ane te svarūpanī rachanā kare chhe. ahā! jeṇe svabhāvavān bhagavān ātmānī draṣhṭi thaī eṇe svabhāvane-puruṣhārthane mānyo chhe ane ene nirmaḷ pariṇatinī rachanā thāy chhe. malin pariṇati thāy e vīryaguṇanun kārya chhe ja nahi.

pahelān rāg-dveṣh-mohanā pariṇām ātmāmān potāthī thayā chhe em kahyun tyān paryāyane svataḥ siddha karī chhe. tyāre ahīn ātmā jyān gnānī thayo tyān ene chaitanyanā valaṇavāḷā gnānamay pariṇām hovāthī rāganun kartr̥utva rahetun nathī. em kahe chhe. ahā!


PDF/HTML Page 1703 of 4199
single page version

jene chaitanyasvabhāvanun gnān ane bhān thayun te gnānīne udayanī baḷajorīthī kiñchit rāg thāy chhe paṇ tenun ene svāmīpaṇun nathī; te rāg sāthe ekatva pāmato nathī. je shuddha dravyamān ekatva karīne gnānabhāve pariṇamyo te gnānīne alpa rāg thāy paṇ temān te ekapaṇun pāmīne kharaḍāto nathī.

bhāī! tun chorāsī lākh yonimān-ek ek yonimān anantavār janma-maraṇ karī chūkay o chhe. ahīn tane janma-maraṇ rahit thavānī rīt kahevāmān āve chhe. ā tāro samajaṇano kāḷ chhe.

ātmāmān ek ‘svasvāmī-sambandh shakti’ chhe. te vaḍe chaitanyadravya, guṇ ane enī nirmaḷ paryāy bas e tenun sva chhe ane ātmā teno svāmī chhe. āvī ātmāmān sambandh shakti chhe. parantu rāgano svāmī thāy evo koī ātmāmān guṇ nathī. tethī gnānī thatān rāgano svāmī gnānī thato nathī. ‘te rāgādikane rog samān jāṇīne pravarte chhe-ane potānī shakti anusār temane kāpato jāy chhe.’ gnānīne rāg rogasamān duḥkharūp lāge chhe. koī rīte samādhān thatun nathī tethī rāgamān āvī jāy chhe paṇ te ene rog samān jāṇīne pravarte chhe. jem koī rogī rogane auṣhadh vaḍe dūr karato thako pravarte chhe tem gnānī potānī shakti vaḍe-svabhāvanā puruṣhārtha vaḍe rāgane kāpato jāy chhe arthāt dūr karato jāy chhe.

juo, koī em kahe ke gnānīne rāg-dveṣh, duḥkh hoy ja nahi to e barābar nathī. are bhāī! je hoī ene kāpato jāy ke na hoy ene? gnānīne asthiratāno alpa rāg-dveṣh to thato hoy chhe ane tene e svarūpanā avalambananī ekāgratā ugra karīne kāpato jāy chhe eṭale kramashaḥ maṭāḍī de chhe. jem jem svarūpanī ekāgratā vadhatī jāy chhe tem tem rāgano kramashaḥ abhāv thato jāy chhe. parantu jeṭalā anshe tene rāg chhe teṭalun gnānīne duḥkh paṇ avashya chhe. have kahe chhe-

‘māṭe gnānīne je rāgādik hoy chhe te vidyamān chhatān avidyamān jevā chhe; teo āgāmī sāmānya sansārano bandh karatā nathī.’ juo, bandh to kare chhe paṇ sāmānya eṭale anant sansārano bandh karatā nathī, mātra alpa sthiti-anubhāgavāḷo bandh kare chhe. āvā alpa bandhane ahīn gaṇavāmān āvyo nathī.’ draṣhṭinī pradhānatāmān alpa bandh kāī nathī. aho! āvo draṣhṭino koī achintya mahimā chhe.

‘ā rīte gnānīne āsrav nahi hovāthī bandh thato nathī.’

[pravachan nan. 230 * dināṅk 13-11-76]

PDF/HTML Page 1704 of 4199
single page version

अथ रागद्वेषमोहानामास्रवत्वं नियमयति–

भावो रागादिजुदो जीवेण कदो दु बंधगो भणिदो।
रागादिविप्पमुक्को अबंधगो जाणगो णवरि।। १६७ ।।
भावो रागादियुतो जीवेन कृतस्तु बन्धको भणितः।
रागादिविप्रमुक्तोऽबन्धको ज्ञायकः केवलम्।। १६७ ।।

have, rāgadveṣhamoh ja āstrav chhe evo niyam kare chheḥ-

rāgādiyut je bhāv jīvakr̥ut tehane bandhak kahyo;
rāgādithī pravimukta te bandhak nahīn, gnāyak naryo. 167.

gāthārthaḥ– [जीवेन कृतः] jīve karelo [रागादियुतः] rāgādiyukta [भावः तु] bhāv [बन्धकः भणितः] bandhak (arthāt navān karmano bandh karanār) kahevāmān āvyo chhe. [रागादिविप्रमुक्तः] rāgādithī vimukta bhāv [अबन्धकः] bandhak nathī, [केवलम् ज्ञायकः] kevaḷ gnāyak ja chhe.

ṭīkāḥ– kharekhar, jem lohachumbak-pāṣhāṇ sāthe sansargathī (lokhaṇḍanī soyamān) utpanna thayelo bhāv lokhaṇḍanī soyane (gati karavāne) prere chhe tem rāgadveṣhamoh sāthe bheḷaseḷapaṇāthī (ātmāmān) utpanna thayelo agnānamay bhāv ja ātmāne karma karavāne prere chhe, ane jem lohachumbak-pāṣhāṇ sāthe asansargathī (lokhaṇḍanī soyamān) utpanna thayelo bhāv lokhaṇḍanī soyane (gati nahi karavārūp) svabhāvamān ja sthāpe chhe tem rāgadveṣhamoh sāthe abheḷaseḷapaṇāthī (ātmāmān) utpanna thayelo gnānamay bhāv, jene karma karavānī utsukatā nathī (arthāt karma karavāno jeno svabhāv nathī) evā ātmāne svabhāvamān ja sthāpe chhe; māṭe rāgādi sāthe mishrit (-maḷelo) agnānamay bhāv ja kartr̥utvamān prerato hovāthī bandhak chhe ane rāgādi sāthe amishrit bhāv svabhāvano prakāshak (-pragaṭ karanār) hovāthī kevaḷ gnāyak ja chhe, jarā paṇ bandhak nathī.

bhāvārthaḥ– rāgādik sāthe maḷelo agnānamay bhāv ja bandhano karanār chhe, rāgādik sāthe nahi maḷelo gnānamay bhāv bandhano karanār nathī-e niyam chhe.

* * *

PDF/HTML Page 1705 of 4199
single page version

samayasār gāthā 167ḥ mathāḷu

have, rāgadveṣhamoh ja āsrav chhe evo niyam kare chheḥ-

jene rāgamān ekatvabuddhi chhe evā mithyādraṣhṭinā rāg-dveṣh-moh ja āsravanun kāraṇ thāy chhe em kahe chhe-

* gāthā 167ḥ ṭīkā uparanun pravachan *

‘kharekhar, jem lohachumbak-pāṣhāṇ sāthe sansargathī (lokhaṇḍanī soyamān) utpanna thayelo bhāv lokhaṇḍanī soyane (gati karavāne) prere chhe tem...’

juo, lohachumbak-pāṣhāṇanā sansargamān āvavāthī soyamān gati thavānī preraṇā utpanna thaī arthāt emān gatinī bhāvanā chhatī thaī-em kahe chhe. lokhaṇḍanī soy lohachumbak-pāṣhāṇanā sansargamān āve chhe tethī enāthī utpanna thayelo bhāv soyamān gati prere chhe, eṭale ke te vaḍe soy chumbak pāse jāy chhe. lohachumbak to nimitta chhe; soyamān te vakhate potānā kāraṇe potāmānthī thayelo bhāv tene chumbak bhaṇī gati karavāne prere chhe. lohachumbak ene kheñche chhe em kahevun e to nimittanun kathan chhe. lohachumbak soyane kheñche chhe em nahi, paṇ lohachumbakano soye sansarga karyo tethī svayam soyamān tenī samīp javānī bhāvanā jāgrat thaī chhe. juo ā draṣhṭānt kahyun.

have siddhāntaḥ-‘tem rāgadveṣhamoh sāthe bheḷaseḷapaṇāthī (ātmāmān) utpanna thayelo agnānamay bhāv ja ātmāne karma karavāne prere chhe.’

bhagavān ātmā to sachchidānand prabhu sadāy gnānānandasvabhāvī chhe. tene rāgadveṣhamoh sāthe bheḷaseḷapaṇun thavāthī arthāt rāgādimān ekatvabuddhi thavāthī utpanna thayelo agnānamay bhāv karma karavā prati prere chhe. hun shuddha chidrūp chaitanyarasakand prabhu ātmā chhun em jene khabar nathī te vartamān paryāyamān thatā rāgadveṣhamohanā bhāv sāthe ekatva mānīne agnānamay bhāv utpanna kare chhe ane te agnānamay bhāv tene karma karavā prati prere chhe. ahā! dayā, dān, vrat, bhakti ādi ane kām, krodh, viṣhayavāsanā ādi je vikalpa chhe te mārun kartavya chhe evo je agnānamay bhāv te ātmāne karma eṭale rāgādi karavāne prere chhe. arthāt e agnānamay bhāvane kāraṇe ātmā rāgādino kartā thāy chhe. potānā shuddha svarūpanī khabar nathī eṭale jīv rāgane potāno mānīne ekatvabuddhithī rāganā kartr̥utvamān prerāy chhe.

koī kahe-amane khabar na hoy emān shun doṣh? tene kahe chhe ke bhāī! tane khabar nathī e ja mahān doṣh chhe. svarūpanun agnān e mahādoṣh chhe. agnān e kāī bachāv nathī. koī hīmajanī jagāe agnānathī somal (jher) khāī jāy to tethī tenun mot ja thāy. khabar nathī māṭe te bachī na jāy. em svarūpanun agnān rākhe to


PDF/HTML Page 1706 of 4199
single page version

te chāragatimān rakhaḍī-rakhaḍīne marī ja jāy kemake svarūpanun agnān e ja mahāpāp chhe. ahīn kahe chhe-hun gnānānandasvarūp chhun, rāg mārun svarūp nathī evī khabar nahi hovāthī agnānamay bhāv vaḍe je rāg karavāne prerāy chhe te bandhanamān ja paḍe chhe. samajāṇun kāī...?

ahāhā...! āchārya bhagavān kevī shailīmān kahe chhe! ātmā to chaitanyamūrti bhagavān gnān ane ānandasvarūp chhe. paṇ enī jene draṣhṭi thaī nathī ane mātra paryāyabuddhie agnānamay bhāv jene varte chhe tene paryāyabuddhimān rāganī ja utpatti thāy chhe, ane e bandhanamān ja paḍe chhe.

bhāī! dharma ane dharmanī paddhati bahu sūkṣhma chhe. ā to janma-maraṇano moṭo bhavasamudra pār karavānī vāto chhe. bhagavān em kahe chhe ke-prabhu! ten dravyaliṅgī jain sādhupaṇun eṭalī vār dhāraṇ karyun ke lokamān evo koī bhāg (kṣhetra) nathī jemān tun anantavār janmyo ane maryo na hoy. bhagavān! dravyaliṅg dhāraṇ karīne paṇ rāgane potānun kartavya mānīne agnānabhāve tun bandh ja karato hato. bhagavān kundakundāchārya to em kahe chhee ke-mārā prati jene-dveṣh thayo chhe tene paṇ dravyaliṅg na hajo; kemake vastu andar prāpta thaī na hoy ane dravyaliṅg levāī jāy pachhī muñjhavaṇano pār raheto nathī. dravyaliṅgī kartābuddhie rāg kare chhe. te pañchamahāvratane barābar pāḷe chhe paṇ evā rāgane dharma mānī karavāpaṇānī buddhie te karavā prati prerāy chhe. ā agnānamay bhāv ja ene bandhananun kāraṇ bane chhe.

bhāī! ā to param satya vāto chhe. kudaratī ahīn āvī gaī chhe. ā to bhagavānanā sandeshā chhe. abhyās nahi eṭale sādhāraṇ māṇasone jhīṇun lāge, paṇ bhāī! hun gnānasvarūp chhun, rāgasvarūp nathī evun jene bhān nathī, vivek nathī tene vyavahāranī je bāhyakriyāonun karavāpaṇun chhe te agnānanī preraṇāthī chhe ane te bandhanun kāraṇ bane chhe. kartāpaṇe thayelā sarva bhāvo bandhanun ja kāraṇ chhe.

ā vāṇiyā mālamān bheḷaseḷapaṇun nathī karatā? kāḷān marī sāthe bapaiyānān bīj bheḷavī de-evī ghaṇī badhī bheḷaseḷ kare chhe ne? tem anādithī agnānī ātmā potānā gnānānandasvabhāv sāthe puṇya-pāpanā pariṇāmonī bheḷaseḷ karīne beṭho chhe. paramātmā kahe chhe- prabhu! tun nirmaḷānandano nāth gnātā-draṣhṭāsvabhāvathī bharelo-emān ten rāgane bheḷavī nākhyo! bhagavān! tane shun thayun ā? andar shuddha chaitanyamūrti gnāyakadev virājī rahyo chhe tenī sāthe are! ten vibhāvane-rāgadveṣhane potānā mānīne bheḷavī dīdhā! bhagavān! tun to ekalo gnānasvarūp chho ne! tārāmān anant ānand ane anant gnān paḍayān chhe ne! āvā svarūpane chhoḍīne, rāg māro em mānīne rāg karavānī buddhi tane


PDF/HTML Page 1707 of 4199
single page version

kem thaī? bhāī! ā rāg chhe te tārī potānī jāt nathī, e to kajāt chhe. puṇya-pāpanā bhāv to vibhāv-chaṇḍālaṇīnā putra chhe. bhāī! svarūpathī ajāṇ rahī, rāgane potāno mānīne rāg karavā prati prerāy chhe e agnānabhāv mithyātvādinā bandhanun kāraṇ thāy chhe.

bhagavān ātmā pūrṇānandano nāth sachchidānand-sat nām shāshvat gnān ane ānandanā shānt-shānt-shānt svabhāve sadāy rahelo chhe. tene bhūlīne puṇya-pāpanā vikalponī bheḷaseḷ karī ātmāne māne chhe-rāg mārun svarūp chhe vā rāgathī mane lābh thāy, dharma thāy-em je māne chhe-te agnānamay bhāv chhe ane te agnānamay bhāv jīvane karma karavāne prere chhe. bhagavān gnāyak sāthe rāganī bheḷaseḷ karavāthī je agnānamay bhāv thayo te karma karavāne prere chhe ane te bandhananun kāraṇ bane chhe.

sampradāyamān to kahe ke-bhagavānanī sevā bhakti karatān karatān kalyāṇ thaī jāy; eṭale ke rāg karatān karatān vītarāg thaī jāy vā bandhabhāv karatān karatān nirbandh thaī jāy. āvun te hoy bāpu? (na hoy). rāg chāhe to shubhabhāv ho, paṇ e to āsrav tattva chhe ane bhagavān ātmā gnāyakatattva chhe. banne bhinna bhinna chhe. tathāpi bannenī bheḷaseḷ karīne ek māne to tethī agnānamay bhāv upaje chhe ane te rāg-dveṣhane ja karavā prati prere chhe, bandhananā bhāv prati ja dhakele chhe. (rāganā karavāpaṇāno bhāv e bandhanano ja bhāv chhe).

svarūpanā agnānano nāsh ane gnānanī prāpti e mūḷ vāt chhe. dharmī jīvane asthiratāno doṣh hoy tenī ahīn gaṇatarī nathī. gnānīne paṇ thoḍī ashuddhatā hoy chhe ane tenā nimitte thoḍo bandh paṇ thāy chhe paṇ tene rāganā kartāpaṇānī buddhi nahi hovāthī teno te gnātā ja rahe chhe. jem bhagavān kevaḷī vyavahār nayathī lokālokane jāṇe chhe tyān lokālokamān tanmay thaīne bhagavān jāṇatā nathī tem gnānī, paryāyamān je rāg thāy chhe tene jāṇe chhe paṇ te rāgamān tanmay nathī. gnānī potāmān ja rahīne rāgane paragney tarīke jāṇe chhe, rāgamān bhaḷīne rāgane jāṇe chhe em nahi. rāg sambandhīnun gnān rāgathī nahi potānā sāmarthyapaṇe potāthī thāy chhe. rāgamān ekatvabuddhi karīne rāgane jāṇe e to agnānamay mithyātvanā bhāv chhe ane e ja āsrav-bandhanun kāraṇ chhe.

aho! mārga bahu gūḍh, bāpu! jenā phaḷamān anant gnān, anant sukh, anant ānand pragaṭe e mārga-upāy to gūḍh alaukik ja hoy ne?

have savaḷethī le chhe-‘ane jem lohachūmbak-pāṣhāṇ sāthe asansargathī (lokhaṇḍanī soyamān) utpanna thayelo bhāv lokhaṇḍanī soyane (gati nahi karavārūp) svabhāvamān ja sthāpe chhe tem...’


PDF/HTML Page 1708 of 4199
single page version

juo, shun kahyun? ke jo lohachumbak-pāṣhāṇ sāthe soy sansarga karatī nathī to te gatipariṇāmane utpanna karanārā bhāvane pāmatī nathī ane tethī gati karatī nathī. lohachumbakanā sansarganā abhāve soy soyamān ja eṭale tenā svabhāvamān ja rahe chhe. chumbakanā sansarganā abhāve utpanna thayelo bhāv soyane (sthirapaṇānā) svabhāvamān sthāpe chhe, soyamān gati- pariṇāmane (vibhāvane) utpanna karato nathī.

‘tem rāgadveṣhamoh sāthe abheḷaseḷapaṇāthī (ātmāmān) utpanna thayelo gnānamay bhāv, jene karma karavānī utsukatā nathī (arthāt karma karavāno jeno svabhāv nathī) evā ātmāne svabhāvamān ja sthāpe chhe.’

juo, bhagavān ātmā ekalā gnānasvarūpe chhe, temān rāg-dveṣh-mohanī bheḷaseḷ nathī. rāg ne ātmā ek nathī. āvī bhinnatānā vivekayukta bhāvane gnānamay bhāv kahe chhe. shuddha chaitanyamay ātmānā anubhavathī-parichayathī utpanna thayelā gnānamay bhāvamān asthiratāno je rāg thāy tene karavānī utsukatā nathī. ahā! gnānīne rāg karavānī ruchi ke honsh nathī. rāg bhalo chhe em rāganī dashāne prerīne rāg kare evī dashā gnānīne nathī.

shuddha chaitanyamūrti bhagavān gnāyakanun jene bhān thayun chhe te gnānīne rāgādi sāthe abheḷaseḷapaṇāne līdhe gnānamay bhāv pragaṭ thayo chhe, ane tethī rāganā kartāpaṇānī buddhi ene chhūṭī gaī chhe. hun rāg karun evo abhiprāy ene chhūṭī gayo. bhagavān gnāyak sāthe ekatva thayun hovāthī tene karma karavānī utsukatā honsh nathī. ahāhā...! gnāyakasvabhāvamān karma (-rāgādi) nahi ane karmanun (-rāgādinun) kartāpaṇun paṇ nahi. āvā gnāyakane draṣhṭimān lenār gnānīne karma karavā prati nirutsukatā chhe. (arthāt te rāgādinā kartāpaṇāthī viratta chhe).

dharmanā svarūpanī āvī vāto chhe. sampradāyamān to dayā pāḷavī, vrat karavān, posā ne pratikramaṇanī kriyāo karavī-eṭale samaje ke dharma thaī gayo, kemake e badhun sahelun saṭ hatun ne? paṇ sahelun shun? bhāī! e to badhun jindagī hārī javānun hatun. rāgathī bheḷaseḷ karīne rāgano kartā thāy e to agnānamay bhāv chhe, bandhanamān nākhanāro bhāv chhe. gnānīne joke bāhyakriyāno alpa rāg thāy chhe paṇ tene rāgamān ekatābuddhi nathī. te rāgane gnānathī pr̥uthak rākhīne rāganun gnān kare chhe, rāgano kartā thato nathī.

bhagavān ātmā shuddha chaitanyaghanasvarūp gnātā-draṣhṭā chhe. te potānā svasamvedanagnānamān jyān pratyakṣha jaṇāyo tyān rāg pr̥uthak paḍī jāy chhe. gnānī rāganī bheḷaseḷ karato nathī. te puṇyanā-dayā, dān, vrat, bhakti ādinā bhāv sāthe abheḷaseḷapaṇe


PDF/HTML Page 1709 of 4199
single page version

pr̥uthak ja rahe chhe. gnān rāgane jāṇe chhe paṇ gnān rāgamay thaī jatun nathī, bhinna ja rahe chhe.

āvo mārga bāpā! samajavāno ā avasar chhe. are! kṣhaṇamān deh to chhūṭīne chālyo jashe. koīnī pāsethī mān ke abhinandan maḷ‌yān hashe te koī tyān kām nahīn āve. tyān to gnānānandasvarūp bhagavān ātmānān gnān-shraddhān ane ramaṇatā je thayān chhe te ja kām āvashe. aho! amr̥utachandrāchāryadevanī ā ‘ātmakhyāti’ ṭīkā ati gambhīr rahasyothī bharelī chhe.

shrī jayasenāchārye paṇ lohachumbakano dākhalo līdho chhe. bhagavān ātmā sadāy gnāyak ja chhe. parantu te rāganā vikalpathī bheḷaseḷapaṇun kare chhe tyāre tene utpanna thayelo agnānamay bhāv tene rāgādi karma karavāne prere chhe. paṇ jo te rāgādithī bheḷaseḷapaṇun karato nathī, sansarga karato nathī to te svabhāvamān-gnānabhāvamān ja rahe chhe. ahā! rāgathī ekatā toḍīne jeṇe nij gnāyakasvabhāvamān ekatva karyun te potāne svabhāvamān sthāpe chhe arthāt te potāne potāmān javā māṭe prere chhe. gnānī ātmāne ātmāmān ja sthāpe chhe. jem chumbakanā sansarganā abhāvamān lokhaṇḍanī soy gati karatān aṭakī jāy chhe tem gnānī gnānamay bhāvanā kāraṇe rāgamān gati karatān aṭakī jāy chhe. gnānī gnānasvabhāvamān-gnāyakabhāvamān ja potāne sthāpe chhe. ānun nām dharma ane ānun nām mokṣhamārga chhe.

rāganun jeṭalun pariṇaman potāmān chhe tene gnānī jāṇe ja chhe, karato nathī. alabat pariṇamananī apekṣhāe gnānī te te rāgano kartā chhe em kahevāy chhe paṇ tyān rāg karavā lāyak kartavya chhe em tene nathī. munirājane chhaṭṭhe guṇasthāne je rāgānsh chhe tenā te pariṇamananī draṣhṭie kartā chhe paṇ kartābuddhie nahi; kemake kartābuddhie rāgane karavo e jīvano svabhāv ja nathī.

have kahe chhe-‘māṭe rāgādi sāthe mishrit (-maḷelo) agnānamay bhāv ja kartr̥utvamān prerato hovāthī bandhak chhe ane rāgādi sāthe amishrit bhāv svabhāvano prakāshak (-pragaṭ karanār) hovāthī kevaḷ gnāyak ja chhe, jarā paṇ bandhak nathī.’

juo, ā saravāḷo kahyo. bhagavān ātmā pragnā-brahmasvarūp prabhu sadā abandhasvabhāv chhe. paṇ rāgādi eṭale puṇya-pāpanā bhāv sāthe tene bheḷavatān agnānamay bhāv utpanna thāy chhe; te rāgādi karavāne prerato hovāthī bandhak chhe, bandhanano karanāro chhe.

parantu rāgathī bheḷaseḷ vināno, rāgathī bhinna paḍelo je bhāv chhe te svabhāvano prakāshak chhe. puṇya-pāpathī nahi bhaḷelo bhāv svabhāvano prakāshak eṭale pragaṭ karanāro hovāthī kevaḷ gnāyak ja chhe, jarāpaṇ bandhak nathī.


PDF/HTML Page 1710 of 4199
single page version

gnānīne kiñchit rāg thāy chhe, paṇ te rāgamān ekatva nahi karato hovāthī draṣhṭinī apekṣhāe teno te svāmī nathī. pariṇamananī apekṣhāe te rāgano svāmī chhe kāraṇ ke rāganā pariṇām kāī karmane laīne thāy chhe em nathī. gnānīne chhaṭṭhe guṇasthāne je rāg chhe teno te paryāy apekṣhāe svayam kartā-bhoktā chhe. te paṇ je alpa rāg chhe tenun kartāpaṇun ane bhoktāpaṇun potānun chhe em yathārtha jāṇe chhe. tene karmane laīne rāg thayo chhe ane karmane laīne rāganun bhogavavāpaṇun thāy chhe em nathī.

koī em māne ke-gnānī thayo eṭale ene rāgey nathī ane bandhaney nathī to em vāt nathī. āgaḷ gāthā 171 mān āvashe ke gnānīne paṇ jyān sudhī jaghanya pariṇaman chhe, yathākhyātachāritra pragaṭ thayun nathī tyān sudhī rāganun pariṇaman chhe ane teṭalun bandhan paṇ chhe, parantu anant sansāranun kāraṇ thāy tevun bandhan nathī.

koīne vaḷī thāy ke āvo dharma kayānthī kāḍhayo! kāḍhe kayānthī? e to anādino chhe ja. ā to bahār kāḍhīne batāvyo chhe.

rāg karatān karatān lābh thāy, shubharāgathī-puṇyabhāvathī dharma thāy em abandhasvabhāvane rāg sāthe bheḷavavun e ja agnān chhe ane te agnānamay bhāv, mithyādarshanano bhāv bandhak chhe, bandhanun ja kāraṇ chhe. ane bhagavān gnāyakane bandhasvabhāvī rāg sāthe bheḷaseḷ na karatān, arthāt rāgathī bhinna paḍīne svabhāvamān rahetān je gnānabhāv pragaṭ thayo te jarāpaṇ bandhak nathī. gnānabhāv pragaṭatān mithyātva ane anantānubandhīno jarāy bandh thato nathī. lyo, ānun nām dharma chhe ane ā dharmī chhe.

* gāthā 167ḥ bhāvārtha uparanun pravachan *

‘rāgādik sāthe maḷelo agnānamay bhāv ja bandhano karanār chhe. puṇya-pāpanā bhāv ane ātmā ek chhe evā bheḷaseḷathī utpanna je agnānamay bhāv chhe te ja bandhano karanār chhe.’ ‘rāgādik sāthe nahi maḷelo gnānamay bhāv bandhano karanār nathī-e niyam chhe.’ puṇyanā vikalpa sāthe nahi maḷelo evo gnānamay bhāv bandhano karanāro nathī. abandhasvabhāvī bhagavān ātmānā āshraye utpanna thayelo gnānamay bhāv abandhak chhe.

jyān sudhī rāgamishrit potānun svarūp māne chhe tyān sudhī agnānabhāv chhe ane te rāganā karavāpaṇāno preranār hovāthī bandhak ja chhe. tathā rāgathī bhinna potānā gnāyakasvabhāvane jāṇatān-anubhavatān gnānamay bhāv pragaṭ thāy chhe ane te ātmāne ātmāmān- gnānamān sthāpe chhe, rāganā karavāpaṇāmān sthāpato nathī ane tethī te abandhak chhe. āvī vāt chhe. (ahīn asthiratāno rāg gaṇatarīmān nathī em samajavun).

[pravachan nan. 231 * dināṅk 14-11-76]
gāthā–168

PDF/HTML Page 1711 of 4199
single page version

अथ रागाद्यसङ्कीर्णभावसम्भवं दर्शयति–

पक्के फलम्हि पडिए जह ण फलं बज्झए पुणो विंटे।
जीवस्स कम्मभावे पडिए ण पुणोदयमुवेदि।। १६८।।

पक्वे फले पतिते यथा न फलं बध्यते पुनर्वृन्तैः।
जीवस्य कर्मभावे पतिते न पुनरुदयमुपैति।। १६८।।

have rāgādi sāthe nahi maḷelā bhāvanī utpatti batāve chheḥ-

phaḷ pakav kharatān, vr̥unt sah sambandh pharī pāme nahīn,
tyam karmabhāv kharye, pharī jīvamān uday pāme nahīn. 168.

gāthārthaḥ–

[यथा] jem [पक्वे फले] pākun phaḷ [पतिते] kharī paḍatān [पुनः] pharīne

[फलं] phaḷ [वृन्तैः] ḍīṇṭā sāthe [न बध्यते] joḍātun nathī, tem [जीवस्य] jīvane [कर्मभावे] karmabhāv [पतिते] kharī jatān (arthāt chhūṭo thatān) [पुनः] pharīne [उदयम् न उपैति] utpanna thato nathī (arthāt jīv sāthe joḍāto nathī).

ṭīkāḥ– jem pākun phaḷ ḍīṇṭāthī ekavār chhūṭun paḍayun thakun pharīne ḍīṇṭā sāthe sambandh pāmatun nathī, tem karmanā udayathī utpanna thato bhāv jīvabhāvathī ekavār chhūṭo paḍayo thako pharīne jīvabhāvane pāmato nathī. ā rīte gnānamay evo, rāgādik sāthe nahi maḷelo bhāv utpanna thāy chhe.

bhāvārthaḥ– jo gnān ekavār (apratipātī bhāve) rāgādikathī judun pariṇame to pharīne te kadī rāgādik sāthe bheḷaseḷ thaī jatun nathī. ā rīte utpanna thayelo, rāgādik sāthe nahi maḷelo gnānamay bhāv sadākāḷ rahe chhe. pachhī jīv asthiratārūpe rāgādikamān joḍāy te nishchayadraṣhṭimān joḍāṇ chhe ja nahi ane tene je alpa bandh thāy te paṇ nishchayadraṣhṭimān bandh chhe ja nahi, kāraṇ ke abaddhaspr̥uṣhṭarūpe pariṇaman nirantar vartyā ja kare chhe. vaḷī tene mithyātvanī sāthe rahenārī prakr̥itiono bandh thato nathī ane anya prakr̥itio sāmānya sansāranun kāraṇ nathī; mūḷathī kapāyelā vr̥ukṣhanān līlān pāndaḍān jevī te prakr̥itio shīghra sukāvāyogya chhe.

have, ‘je gnānamay bhāv chhe te ja bhāvāsravano abhāv chhe’ evā arthanun kaḷasharūp kāvya kahe chheḥ-


PDF/HTML Page 1712 of 4199
single page version

(शालिनी)
भावो रागद्वेषमोहैर्विना यो
जीवस्य स्याद् ज्ञाननिर्वृत्त एव।
रुन्धन् सर्वान् द्रव्यकर्मास्रवौधान्
एषोऽभावः सर्वभावास्रवाणाम्।। ११४।।

shlokārthaḥ– [जीवस्य] jīvane [यः] je [रागद्वेषमोहैः विना] rāgadveṣhamoh vagarano, [ज्ञाननिर्वृत्तः एव भावः] gnānathī ja rachāyelo bhāv [स्यात्] chhe ane [सर्वान् द्रव्यकर्मास्रव– ओधान् रुन्धन्] je sarva dravyakarmanā āsravanā thokane (arthāt jaththābandh dravyakarmanā pravāhane) rokanāro chhe, [एषः सर्व–भावास्रवाणाम् अभावः] te (gnānamay) bhāv sarva bhāvāsravanā abhāvasvarūp chhe.

bhāvārthaḥ– mithyātva rahit bhāv gnānamay chhe. te gnānamay bhāv rāgadveṣhamoh vagarano chhe ane dravyakarmanā pravāhane rodhanāro chhe; tethī te bhāv ja bhāv-āsravanā abhāvasvarūp chhe.

sansāranun kāraṇ mithyātva ja chhe; tethī mithyātva sambandhī rāgādikano abhāv thatān, sarva bhāvāsravano abhāv thayo em ahīn kahyun. 114.

* * *
samayasār gāthā 168 mathāḷun

have rāgādi sāthe nahi maḷelā bhāvanī utpatti batāve chheḥ-

rāgādi eṭale mithyātva ane rāg-dveṣh sāthe nahi maḷelā evā gnānamay bhāvanī utpatti batāve chhe; arthāt bhagavān chaitanyano darabār je anant anant gnān ane ānandathī bharelo chhe tene pragaṭ karanāro, rāgādi sāthe nahi maḷelo evo je svabhāvabhāv-gnānamay bhāv tenī utpatti prasiddha kare chhe-

* gāthā 168ḥ ṭīkā uparanun pravachan *

‘jem pākun phaḷ ḍīṇṭāthī ekavār chhūṭun paḍayun thakun pharīne ḍīṇṭā sāthe sambandh pāmatun nathī, tem...’ juo, dhyān rākhīne sāmbhaḷavā jevī bahu majhānī vāt karī chhe. kahe chhe-pākun phaḷ ekavār ḍīṇṭāthī chhūṭun paḍī jāy pachhī te pharīne ḍīṇṭā sāthe sambandh pāmatun nathī. ā draṣhṭānt kahyun. have kahe chhe- ‘tem karmanā udayathī utpanna thato bhāv jīvabhāvathī ekavār chhūṭo paḍayo thako pharīne jīvabhāvane pāmato nathī.


PDF/HTML Page 1713 of 4199
single page version

shun kahe chhe? karmanā udaye utpanna mithyātvano vikārī bhāv ekavār jīvathī chhūṭā paḍayā pachhī jīv sāthe pharīne sambandh pāmato nathī. ahāhā...! samyagdarshan thaīne pachhī e paḍī jāy e vāt ahīn chhe nahi. jyān rāgathī bhinna paḍīne bhagavān ātmānun gnān karyun tyān e gnānabhāvamān karmano uday āve arthāt rāg thāy to paṇ te rāganī sāthe ekatvabuddhi thatī nathī ane tethī te uday kharī jāy chhe; pachhī pharīne bandh thato nathī. ahāhā...! āchāryadev potāno apratihat bhāv darshāve chhe.

bhagavān ātmā rāgathī judo-adhik shuddha chidānandaghanasvarūp chhe. āvā ātmānun jyān bhān thayun tyān rāganī ekatā tūṭī gaī. eṭale have kahe chhe ke gnānīne je karmano uday āve chhe te, ḍīṇṭāthī kharī gayelā pākā phaḷanī jem kharī jāy chhe, karma pharīne udayamān āvatun nathī. bhagavān gnāyakane rāgathī bhinna anubhavyo ane rāganā ekapaṇāthī judo pāḍayo; eṭale have kahe chhe ke je gnānabhāv pragaṭ thayo te vaḍe karmanī nirjarā thāy chhe arthāt karmano uday je āve chhe te kharī jāy chhe ane je kharī gayun te pharīne sambandh pāmatun nathī. (mithyātva-dashā to je gaī te gaī).

karmano uday kharī jatān ene rāgano (-mithyātvano) bandh thaīne vaḷī rāgathī ekatva thāy evun gnānīne banatun nathī em kahe chhe. gnānīne gnānano kṣhayopashamabhāv chhe. tethī tene karmano uday āve chhe paṇ te kharī jāy chhe, pharīne udayamān āvīne bandh karato nathī. ahāhā...! rāganī ekatā toḍīne gnāyakabhāvanī ekatā karī chhe jeṇe te jīv have paḍashe ja nahi evā apratihatabhāvanī shailīthī ahīn vāt chhe.

pravachanasār, gāthā 92 mān kahyun chhe ke-āgam kaushalya ane svabhāvanā āshray vaḍe ātmagnān dvārā men mithyātvano nāsh karyo chhe te pharīthī mane utpanna thavāno nathī. ahāhā...! bhagavānanā virah hovā chhatān pañcham ārānā muni ām kahe chhe! āchārya munivar kahe chhe-bhale bhagavānanā virah chhe, paṇ andar mane mārā ānandanā nāthano bhagavānano bheṭo thayo chhe. men rāgathī bhinna paḍīne bhagavān chidānandasvarūp ātmāno āshray līdho chhe; have karmano uday āve ane mane temān ekatvabuddhi thāy e vāt chhe nahi.

koīne em thāy ke muni chhadmastha chhe, bhagavān kevaḷī pāse gayā nathī ane pañcham āro chhe chhatān āṭalun jor! munirāj kahe chhe ke hun mārā samyak matishrutagnānanā sāmarthyathī kahun chhun, kemake bhagavān ātmānā samavasaraṇ-sam kahetān samyak prakāre guṇonun utaravun jemān thayun chhe evā anant anant guṇothī bharelā ātmāmān hun gayo chhun. āvā chaitanyamahāprabhunun men sharaṇ līdhun chhe to have mane rāgamān pharīthī ekatvabuddhi thāy em bananār nathī.

juo, draṣhṭinā viṣhayamān āsrav nathī ane evā abhedasvarūpanī draṣhṭimān paṇ āsrav nathī em ahīn siddha karavun chhe.


PDF/HTML Page 1714 of 4199
single page version

pravachanasāranī 4p mī gāthā ‘puṇṇaphalā arahantā...no ādhār laīne koī paṇḍit vaḷī atyāre em kahe chhe ke-puṇyane laīne arihantapad maḷe chhe. parantu ā vāt sāv khoṭī chhe. tyān to gāthānun mathāḷu ja ā chhe ke-‘tīrthaṅkarone puṇyano vipāk akiñchitkar ja chhe’ arthāt svabhāvano kiñchit ghāt karato nathī. bhāī! puṇyanun phaḷ tīrthaṅkaranā ātmāne akiñchitkar chhe. tīrthaṅkarane puṇyano atishay uday chhe e vāt judī chhe paṇ puṇyanā phaḷamān arihantapad maḷe chhe e vāt tadna khoṭī chhe. bhāī! potānī mati-kalpanāthī machaḍī-kachaḍīne gāthānā artha na karāy; em karavāthī tane nukashān thashe prabhu!

tyān (pravachanasāramān) gāthā 77 mān to em kahyun chhe ke-puṇya ane pāpamān taphāvat nathī em je nathī mānato arthāt puṇya ane pāpanā pariṇāmamān je bhed pāḍe chhe-pāpathī bandh thāy ane puṇyathī lābh thāy-em puṇya-pāpamān je bhed pāḍe chhe te mohāchchhādit vartato thako ghor apār sansāramān paribhramaṇ kare chhe. bhāī! ā siddhānt chhe; siddhānt to badhe ekasarakho ja hoy.

bhagavān kevaḷīne je divyadhvani ādi kriyāo chhe te puṇyanā vipākarūp chhe ane te bhagavānanā ātmāne akiñchitkar chhe eṭale bandhanī karanār nathī paṇ kṣhāyikī chhe; uday pratikṣhaṇ kṣhay pāme chhe em tyān gāthā 4p mān siddha karyun chhe. have āvun spaṣhṭa chhe tyān puṇyanā phaḷamān arihantapad maḷe chhe e vāt kayān rahī? (e vāt yathārtha chhe ja nahi). bhāī! siddhāntano virodh karavā jatān to bhagavān tāro ja virodh thashe; parano virodh to koṇ karī shake chhe?

ahīn kahe chhe-karmanā udayathī utpanna thato bhāv jīvabhāvathī ekavār chhūṭo paḍayo thako pharīne jīvabhāvane pāmato nathī. rāgathī bhinnatā ane bhagavān gnāyakanī ekatā thatān gnānabhāv pragaṭ thayo tyāre je karmano uday jharī gayo ane mithyātvabhāv maṭī gayo te pharīne thāy e vastumān chhe nahi. aho! digambar munivarone antaragnānadhārā akṣhayadhārā chhe. bhāī! chāritradoṣh judī chīj chhe ane draṣhṭi-doṣh judī chīj chhe. ekavār darshan-doṣh (-mithyātva) nāsh pāmyo ane gnānabhāv pragaṭ thayo pachhī te darshan-doṣh ane rāganī asthiratā je nāsh pāmyān te pharīne nahi thāy em kahe chhe. ā to dhārāvāhī anrta-puruṣhārthanī apratihat puruṣhārthanī ahīn vāt chhe.

ahā! ā bhagavān vīrano mārga vīrano-shūrāno ja mārga chhe. kahyun chhe ne ke-

‘vīrano mārga chhe shūrāno, nahi kāyaranun kām jo ne!’

vīrano mārga-bhagavānano mārga shūrāno chhe, anrta-puruṣhārthathī bhāganārā hīṇapuruṣhārthī kāyaronun emān kām nathī.


PDF/HTML Page 1715 of 4199
single page version

have kahe chhe-‘ā rīte gnānamay evo, rāgādik sāthe nahi maḷelo bhāv utpanna thāy chhe.’

ā rīte rāganā-puṇyanā vikalpathī ekarūp nahi thayelo evo samyagdarshan-gnān ane ānandano bhāv utpanna thāy chhe. hun shuddha chaitanyaghan vastu chhun evo vedanarūp gnānamayabhāv rāgādi sāthe ekatva nahi thayelo utpanna thāy chhe. rāg thāy chhe paṇ rāg sāthe gnānabhāv ekatva pāmato nathī. chothe guṇasthāne ā sthiti hoy chhe em vāt chhe.

koī gnānīne kṣhayopasham ke kṣhāyik samyagdarshan thayun hoy ane tene tīrthaṅkar gotra bāndhe evo je bhāv thāy te aparādh-gunho chhe. samyagdraṣhṭine te shubhabhāv aparādh chhe. te bhāv gnānamayabhāvathī pr̥uthak chhe ne? juo, shreṇīk rājāno jīv atyāre narakamān chhe, ane tyān tīrthaṅkar gotra bāndhe chhe. paṇ te shubhabhāv aparādh chhe. gnānīno gnānabhāv evā rāg sāthe paṇ ekatva nahi karato thako utpanna thayelo hoy chhe.

bhāī! ā to vītarāg parameshvarano sarvagnano mārga chhe. bhagavān ātmāno ‘gna’ svabhāv ja chhe. emān apūrṇatā kevī? ‘gna’ svabhāv kaho ke sarvagnasvabhāv kaho-ek ja vāt chhe. jene paryāyamān sarvagnasvabhāv pragaṭ thayo tene vishvanun jeṭalun (anant) gney chhe te samasta paryāyamān-kevaḷagnānamān jaṇāy chhe. ethī anantagaṇun gney hoy topaṇ tene jāṇī le evun svabhāvanun ane kevaḷagnān paryāyanun sāmarthya chhe. āvun svabhāvanun paripūrṇa sāmarthya chhe.

have āmāny loko vāndhā uṭhāve chhe ke-gney visheṣh nathī māṭe gnān vadhāre nathī arthāt nimitta nathī eṭale bhagavān jāṇatā nathī. nimitta hoy to jāṇe.

are bhāī! nimittane jāṇavun kahevun e to asadbhūt upacharit vyavahār nay chhe, kemake parane jāṇatān paramān tanmay thaīne jāṇatā nathī. samyak mati-shrutagnānamān paṇ eṭalī tākāt chhe ke paragneyane jāṇatān te paragneyamān tanmay thaīne jāṇatun nathī. potānā gnānamān tadrūp thaīne potāne jāṇe chhe temān paragney jaṇāī jāy chhe. paragneyane jāṇe chhe em kahevun e asadbhūt vyavahār chhe. jaṇāy chhe te yathārtha chhe.

prashnaḥ– sarvagna parane jāṇe chhe te asadbhūt vyavahār nay chhe to te parane jāṇe chhe te jūṭhun ṭharyun; to parane jāṇavun sarvagnapaṇāmān rahetun nathī?

uttaraḥ– em nathī, sāmbhaḷane bhāī! ātmāno sva-paraprakāshak svabhāv potāno potāthī ja chhe, parane līdhe nathī. paragneyane jāṇanārun gnānanun pariṇaman potānun potāthī ja thayun chhe, paragneyanā kāraṇe thayun nathī. paragneyane jāṇavānā kāḷe kharekhar paragney jaṇāy chhe em nathī paṇ kharekhar tatsambandhī potānun svaparaprakāshak gnān ja jaṇāy chhe. paragneyane


PDF/HTML Page 1716 of 4199
single page version

jāṇanārun gnān paragneyamān tadrūp nathī paṇ potāmān ja tadrūp rahīne, paragneyane bhinna rākhīne jāṇe chhe māṭe asadbhūt vyavahāranayathī jāṇe chhe em kahyun chhe; tyān jāṇapaṇāno abhāv chhe em artha nathī. sarvagnapaṇānī-svaparaprakāshakapaṇānī shakti svanī svataḥ chhe, parane laīne chhe em nathī-e vāt chhe.

are bhagavān! agni kone na bāḷe? sūkāne bāḷe ane bhegun līlun hoy tene paṇ sūkun karīne bāḷe. tem bhagavānanun gnān ke je paripūrṇa sāmarthyarūpe andar hatun te pūrṇapaṇe pragaṭ thatān kone na jāṇe? ene maryādā shī? e sva-pararūp samasta lokālokane jāṇe chhe. ek samayamān shaktimān je anantānant avibhāg pratichchhed chhe te kevaḷagnānamān badhā pragaṭ thaī gayā chhe. eṭalā ja bījā samaye hoy, eṭalā ja trījā samaye hoy ityādi. badhā anant samayano saravāḷo karīne anant hoy em nahi. e sarvane kevaḷagnān ek samayamān-sekanḍanā asaṅkhyātamā bhāgamān jāṇe chhe.

jem kevaḷī lokālokane jāṇe paṇ lokālokamān tadrūp nathī tem gnānīno gnānamay bhāv rāgādik sāthe maḷelo rāgathī tadrūp nathī. rāgathī nahi maḷelo evo gnānamay bhāv gnānīne utpanna thāy chhe-em ahīn kahe chhe.

* gāthā 168ḥ bhāvārtha uparanun pravachan *

‘jo gnān ekavār (apratipātī bhāve) rāgādikathī jūdun pariṇame to pharīne te kadī rāgādik sāthe bheḷaseḷ thaī jatun nathī.’

bhagavān ātmā lokālokane ek samayamān jāṇe evā gnānasvabhāvanā sāmarthyathī bharelo chaitanyabimb chhe. eno āshray karavāthī utpanna thayelo rāgādik sāthe nahi maḷelo gnānamay bhāv pharīthī rāgādik sāthe ekapaṇāne pāmato nathī. dayā, dān, vrat, bhakti ādinā vikalpathī jūdun paḍelun gnān-bhedagnān je thayun te-pharīthī rāg sāthe ekatva karatun nathī. chāhe shubh ho ke ashubh ho-rāg chhe te mel chhe. te melathī jūdun paḍelun je nirmaḷ gnān bhagavān nirmaḷānandanā āshraye pragaṭ thayun te pharīthī mel sāthe ekapaṇun karatun nathī. gnānamay bhāv gnānamay ja rahe chhe, rāgamay thato nathī. bhāṣhā to sādī chhe paṇ bhāv-marma bahu ūṇḍo chhe, bhāī!

juo, ā kundakundāchārya pachhī 1000 varṣhe thayelā amr̥utachandrāchārya gāthāmān je bhāv chhe tenun dohan karīne ā artha kāḍhe chhe.

‘‘maṅgalan bhagavān vīro maṅgalan gautamo gaṇī,
maṅgalan kundakundāryo jain dharmo‘stu maṅgalan.’’

ā māṅgalikamān bhagavān mahāvīr ane gautam gaṇadhar pachhī jemanun trījun


PDF/HTML Page 1717 of 4199
single page version

nām āve chhe te bhagavān kundakundāchāryanī ā vāṇī chhe. teno bhagavān amr̥utachandrāchārye dohan karīne artha kāḍhayo chhe te ā chhe. samajāṇun kāī...?

prashnaḥ– āmān bījā āchāryo ane mahāmunivarono anādar to nathī thato ne?

uttaraḥ– bhāī! kundakundāchāryanī shailī vastusvarūpane shāstra dvārā saṅkṣhepamān yathārtha spaṣhṭa karavānī rahī chhe tethī teo prasiddha chhe. bījā munivaro potānun kalyāṇ karī gayā ane keṭalāk to emānthī mokṣha paṇ gayā; bhagavān kundakundāchārya have mokṣha jashe. paṇ emanī arthagambhīr ati spaṣhṭa vāṇī rahī gaī. tethī potāne thayelo upakār jāṇīne temano mahimā karyo emān bījānā anādaranī vāt kayān āvī?

āchārya devasene ‘darshanasār’ granthanī rachanā karī chhe. temān teoe kahyun chhe ke - mahāvidehakṣhetramān vartamān tīrthaṅkaradev shrī sīmandharasvāmī pāsethī maḷelā divyagnān vaḍe shrī padmanandīdeve (kundakundāchāryadeve) bodh na āpyo hot to munio sāchā mārgane kem jāṇat? āchārya shrī devasen gnānī hatā ane emanā guru paṇ gnānī hatā. chhatān pote kundakundāchāryano upakār māne chhe. temān shun temanā guruno ane bījā munivarono anādar thayo kahevāy? em artha na thāy bhāī! are! lokone potānī moṭāī āgaḷ sat shun chhe te dekhātun nathī. gautam gaṇadhar pachhī keṭalāk munio mokṣha padhāryā chhe. paṇ gautam gaṇadhar pachhī kundakundāchāryanun nām āvyun te paramparāmān āvelun chhe, koīe navun karelun nathī.

shrīmad rājachandre paṇ kahyun chhe ke-he kundakundādi āchāryo! tamārā vachano paṇ svarūpanā anusandhānane vishe ā pāmarane param upakārabhūt thayān chhe. te māṭe hun tamane atishay bhaktithī namaskār karun chhun.

have kahe chhe-‘ā rīte utpanna thayelo, rāgādik sāthe nahi maḷelo gnānamay bhāv sadākāḷ rahe chhe. pachhī jīv asthiratārūpe rāgādikamān joḍāy te nishchayadraṣhṭimān joḍāṇ chhe ja nahi ane tene je alpa bandh thāy te paṇ nishchayadraṣhṭimān bandh chhe ja nahi, kāraṇ ke abaddhaspr̥uṣhṭarūpe pariṇaman nirantar vartyā ja kare chhe.’

ekatvabuddhi chhūṭī gaī chhe te apekṣhāe gnānīne rāgamān joḍāṇ chhe ja nahi. asthiratā chhe tene te bhinna rākhīne jāṇe chhe. draṣhṭi ane draṣhṭinā viṣhayanī apekṣhāe je alpa bandh thāy chhe te gauṇ chhe, kemake abaddhaspr̥uṣhṭarūpe pariṇaman nirantar vartyā ja kare chhe. gnānamay bhāv nirantar vartyā ja kare chhe.

‘vaḷī tene mithyātvanī sāthe rahenārī prakr̥itiono bandh thato nathī ane anya prakr̥itio sāmānya sansāranun kāraṇ nathī; mūḷathī kapāyelā vr̥ukṣhanān līlān pāndaḍān jevī te prakr̥itio shīghra sukāvāyogya chhe.’


PDF/HTML Page 1718 of 4199
single page version

ahāhā...! mūḷ kāpī nākhyā pachhī jem pāndaḍān sūkāī ja jāy tem mithyātvanun mūḷ jeṇe chhedī nākhyun chhe te gnānīne rāganī paramparā vadhavā pāme em banatun nathī paṇ rāgādi badho sūkāī ja jāy chhe, nāsh ja pāmī jāy chhe. chothe guṇasthāne 41 prakr̥itiono to samakitīne bandh thato ja nathī ane anya prakr̥itio dīrgha (anant) sansāranun kāraṇ nathī. āvo samakitano achintya mahimā chhe.

have, ‘je gnānamay bhāv chhe te ja bhāvāsravano abhāv chhe’ evā arthanun kaḷasharūp kāvya kahe chhe-

* kaḷash 114ḥ shlokārtha uparanun pravachan *

‘जीवस्य’ jīvane ‘यः’ je ‘रागद्वेषमोहैः विना’ rāgadveṣh moh vagarano, ‘ज्ञाननिर्वृत्तः एव भावः’ gnānathī ja rachāyelo bhāv ‘स्यात्’ chhe ane ‘सर्वान् द्रव्यकर्मास्रव–ओघान् रुन्धन्’ je sarva dravyakarmanā āsravanā thokane rokanāro chhe; ‘एषः सर्व–भावास्रवाणाम् अभावः’ te (gnānamay) bhāv sarva bhāvāsravanā abhāvasvarūp chhe.

juo, ā chothā guṇasthānanī vāt chāle chhe. shun kahe chhe? ke samakit thatān je gnātā- draṣhṭā svabhāvathī rachāyelo gnānamay bhāv, shraddhāmay bhāv, sthiratāmay bhāv pragaṭ thayo temān mithyātva ane dayā, dān ādi bhāvāsravano abhāv chhe.

are prabhu! shun thāy? lokone to shubhabhāv mokṣhanun kāraṇ ṭharāvavun chhe. paṇ em chhe nahi. bandh chhe te mokṣhanun kāraṇ nathī ane mokṣhano mārga chhe te bandhanun kāraṇ nathī.

ahā! satyane svīkāratān jo bahāranī ābarū jāy to javā de. bhagavān ātmāmān e ābarū kayān chhe? bhūlamān to anādithī paḍayo chhe. te bhūlane ṭāḷavāmān tārī ābarū nahi jāy, parantu tane enāthī lābh thashe. pahelān na jāṇe tyān sudhī khoṭī mānyatā hoy, amane paṇ hatī paṇ have satyane svīkāravāmān bahāranī pratiṣhṭhāno prashna āgaḷ karīsh nahi.

ahīn to kahe chhe ke-rāg-dveṣh-moh vināno gnānathī rachāyelo gnānamayabhāv jaththābandh dravyakarmanā-jaḍakarmanā pravāhane rokanāro chhe kemake te bhāv sarva bhāvāsravanā abhāvasvarūp chhe. ahīn mithyātva chhe e ja mukhyapaṇe āsrav chhe, sansāranun kāraṇ chhe em vāt chhe.

* kaḷash 114ḥ bhāvārtha uparanun pravachan *

‘mithyātvarahit bhāv gnānamay chhe.’ mithyātvasahit je bhāv chhe te agnānamay chhe. rāgane potānī sāthe meḷavavo-bheḷavavo-evo mithyātvasahit bhāv chhe te agnānamay chhe. ane rāgane ātmā sāthe nahi bheḷavelo evo mithyātvarahit bhāv gnānamay chhe.

‘te gnānamay bhāv rāg-dveṣh-moh vagarano chhe, ane dravyakarmanā pravāhane rodhanāro chhe.’ bhāvāsrav nathī eṭale dravyakarma rokāī jāy chhe. dravyakarmano pravāh āvanāro hato


PDF/HTML Page 1719 of 4199
single page version

ne rokī dīdho -em nahi, paṇ bhāvāsrav jyān nathī tyān dravyāsravano pravāh udbhavato ja nathī-tene rokī dīdho em kahevāmān āvyun chhe.

have kahe chhe-‘tethī te bhāv ja (gnānamay bhāv ja) bhāv-āsravanā abhāvasvarūp chhe.’

rāgathī bhinna paḍelo gnānamay bhāv bhāvāsravanā abhāvasvarūp chhe, ane tethī dravyāsrav thato nathī. dayā, dān, vrat, kām, krodh, viṣhayavāsanā ādi bhāv bhāvāsrav chhe ane dravyakarmanā rajakaṇo je ātmānā ekakṣhetrāvagāhe āve te dravyāsrav chhe.

have ahīn paṇḍit jayachandajī visheṣh khulāso karatān kahe chhe ke-‘sansāranun kāraṇ mithyātva ja chhe; tethī mithyātvasambandhī rāgādikano abhāv thatān, sarva bhāvāsravano abhāv thayo em ahīn kahyun.’

lyo, ek bāju kahe ke-mithyātva, avirati, kaṣhāy ane yog e bandhanun kāraṇ chhe ane ahīn em kahe ke mithyātva e ja sansār chhe, e ja bandh chhe-e kevun!

ahīn avratādinā pariṇām alpa sansāranun kāraṇ hovāthī tene gauṇ karel chhe. bākī to munine chhaṭṭhe guṇasthāne je shubhabhāv thāy tene ‘jagapanth’ kahyo chhe. parantu te anant sansārano panth nathī; thoḍā dev ane manuṣhyanā bhav thāy tevo e bhāv chhe. tene ahīn gauṇ karyo chhe. ātmasvabhāvanā bhāvane-gnānamay bhāvane shivapanth kahyo chhe. anantānubandhīnā abhāv-pūrvakanun je svarūp-ācharaṇ chhe te paṇ vītarāg avasthā chhe ane te shivapanth chhe.

sansāranun kāraṇ mithyātva ja chhe em kahyun. anant narak-nigodanā bhavasindhunun kāraṇ mithyātva ja chhe. mithyātva nāsh pāmatān je alpa kaṣhāy rahyo teno alpa kāḷamān-ek, be bhavamān abhāv thaī jāy chhe. jem vr̥ukṣhanān mūḷ ukhaḍī gayā pachhī tenān līlān pāndaḍān sūkāī ja jāy tem mithyātvanun mūḷ kapāī jatān alpa kāḷamān rāgādino abhāv thaī ja jāy chhe. parantu jem vr̥ukṣhanān mūḷ sājān hoy to toḍī nākhavā chhatān pāndaḍān pharī āve chhe tem mithyātva rahe tyān sudhī rāganī paramparā-sansāranī paramparā anant kāḷ sudhī chālyā ja kare chhe. māṭe mithyātvano abhāv thatān sarva bhāvāsravano abhāv thayo em ahīn kahyun chhe.

bhāī! jene shraddhāmān goṭā chhe tenān vrat, tap ke sanyam sāchān hotān nathī.

[pravachan nan. 232 * dināṅk 1p-11-76]

PDF/HTML Page 1720 of 4199
single page version

अथ ज्ञानिनो द्रव्यास्रवाभावं दर्शयति–

पुढवीपिंडसमाणा पुव्वणिबद्धा दु पच्चया तस्स।
कम्मसरीरेण दु ते बद्धा सव्वे वि णाणिस्स।। १६९।।
पृथ्वीपिण्डसमानाः पूर्वनिबद्धास्तु प्रत्ययास्तस्य।
कर्मशरीरेण तु ते बद्धाः सर्वेऽपि ज्ञानिनः।। १६९।।

have, gnānīne dravyāsravano abhāv chhe em batāve chheḥ-

je sarva pūrvanibaddha pratyay vartatā te gnānīne,
chhe pr̥ithvīpiṇḍ samān ne sau karmasharīre baddha chhe. 169.

gāthārthaḥ– [तस्य ज्ञानिनः] te gnānīne [पूर्वनिबद्धाः तु] pūrve bandhāyelā [सर्वे अपि] samasta [प्रत्ययाः] pratyayo [पृथ्वीपिण्डसमानाः] māṭīnān ḍhephān samān chhe [तु] ane [ते] te [कर्मशरीरेण] (mātra) kārmaṇ sharīr sāthe [बद्धाः] bandhāyel chhe.

ṭīkāḥ– je pūrve agnān vaḍe bandhāyelā mithyātva, avirati, kaṣhāy ane yogarūp dravyāsravabhūt pratyayo chhe, te anyadravyasvarūp pratyayo achetan pudgalapariṇāmavāḷā hovāthī gnānīne māṭīnān ḍhephān samān chhe (-jevā māṭī vagere pudgalaskandho chhe tevā ja e pratyayo chhe); te to badhāy, svabhāvathī ja mātra kārmaṇ sharīr sāthe bandhāyelā chhe-sambandhavāḷā chhe, jīv sāthe nahi; māṭe gnānīne dravyāsrravano abhāv svabhāvathī ja siddha chhe.

bhāvārthaḥ– gnānīne je pūrve agnānadashāmān bandhāyelā mithyātvādi dravyāsravabhūt pratyayo chhe te to māṭīnān ḍhephānnī māphak pudgalamay chhe tethī teo svabhāvathī ja amūrtik chaitanyasvarūp jīvathī bhinna chhe. temano bandh athavā sambandh pudgalamay kārmaṇ sharīr sāthe ja chhe, chinmay jīv sāthe nathī. māṭe gnānīne dravyāsravano abhāv to svabhāvathī ja chhe. (vaḷī gnānīne bhāvāsravano abhāv hovāthī, dravya āsravo navān karmanā āsravaṇanun kāraṇ thatān nathī tethī te draṣhṭie paṇ gnānīne dravya āsravano abhāv chhe.)

have ā arthanun kaḷasharūp kāvya kahe chheḥ-