PDF/HTML Page 1721 of 4199
single page version
द्रव्यास्रवेभ्यः स्वत एव भिन्नः।
ज्ञानी सदा ज्ञानमयैकभावो
निरास्रवो ज्ञायक एक एव।। ११५।।
shlokārthaḥ– [भावास्रव–अभावम् प्रपन्नः] bhāvāsravonā abhāvane pāmelo ane [द्रव्यास्रवेभ्यः स्वतः एव भिन्नः] dravyāsravothī to svabhāvathī ja bhinna evo [अयं ज्ञानी] ā gnānī- [सदा ज्ञानमय–एक–भावः] ke je sadā ek gnānamay bhāvavāḷo chhe te- [निरास्रवः] nirāsrav ja chhe, [एकः ज्ञायकः एव] mātra ek gnāyak ja chhe.
bhāvārthaḥ– rāgadveṣhamohasvarūp bhāvāsravano gnānīne abhāv thayo chhe ane dravyāsravathī to te sadāy svayamev bhinna ja chhe kāraṇ ke dravyāsrav pudgalapariṇāmasvarūp chhe ane gnānī chaitanyasvarūp chhe. ā rīte gnānīne bhāvāsrav tem ja dravyāsravano abhāv hovāthī te nirāsrav chhe. 11p.
have, gnānīne dravyāsravano abhāv chhe em batāve chheḥ-
‘je pūrve agnān vaḍe bandhāyelā mithyātva, avirati, kaṣhāy ane yogarūp dravyāsravabhūt pratyayo chhe, te anyadravyasvarūp pratyayo achetan pudgalapariṇāmavāḷā hovāthī gnānīne māṭīnān ḍhephān samān chhe.’
juo, shun kahe chhe? ke rāganī ekatvabuddhithī utpanna thato agnānabhāv ane agnānapūrvakanā rāg-dveṣh bandhanun kāraṇ bane chhe. puṇya-pariṇāmane karavun e gnātā-draṣhṭāsvabhāvī bhagavān ātmāno svabhāv nathī; e te agnānabhāv chhe ane te-pūrvakanā kaṣhāyabhāv mithyātvādinā bandhanun kāraṇ thāy chhe.
paṇ jeṇe rāgathī potānā gnāyakatattvane bhinna pāḍayun ane paryāyamān gnān ane ānandano svād līdho chhe evā dharmīne pūrve agnān vaḍe bandhāyelā je jaḍ paramāṇuo- darshanamohano thoḍo ansh arthāt samyakmohanīyanā rajakaṇo je kṣhayopasham samakit pragaṭ thayun chhe chhatān hoy chhe te, tathā avirati, kaṣhāy ane yogarūp dravyāsravabhūt pratyayo chhe; paṇ te anyadravyasvarūp pratyayo achetan pudgalapariṇāmavāḷā hovāthī tene māṭīnān ḍhephān samān chhe. jem māṭīnān ḍhephān ajīv chhe, gney chhe tem e
PDF/HTML Page 1722 of 4199
single page version
pratyayo paṇ ajīv ane gney chhe. jem māṭīnān ḍhephān pudgalaskandho chhe tem e pratyayo paṇ tevā ja skandho chhe.
vaḷī kahe chhe-‘te to badhāy, svabhāvathī ja mātra kārmaṇ sharīr sāthe bandhāyelā chhe- sambandhavāḷā chhe, jīv sāthe nahi.’
mithyātva, avirati, kaṣhāy ane yoganā paramāṇuo jeo jaḍ achetan chhe te mātra kārmaṇ sharīr sāthe bandhāyelā chhe, jīv sāthe nahi. mithyātvādi jaḍ pratyayone ātmā sāthe sambandh nathī. vaḷī paryāyamān dravyakarma sāthe je nimitta-naimittik sambandh chhe tene gnānīe toḍī nākhyo chhe. eṭale dravyakarmane pudgal kārmaṇ sharīr sāthe ja sambandh chhe. sadāy chaitanyaghanasvarūp bhagavān ātmāne to dravyakarma sāthe nimitta-naimittik sambandh chhe ja nahi; ane āvā ātmānī jene draṣhṭi thaī chhe evā gnānīe paryāyamān je nimittapaṇāno sambandh chhe te toḍī nākhyo chhe. tethī samakitīne mithyātva prakr̥iti kadāch sattāmān hoy topaṇ te prakr̥itinā paramāṇune kārmaṇ sharīr sāthe sambandh chhe, jīv sāthe nahi. gnānīne dravyāsravo sāthe sambandh chhe ja nahi. have kahe chhe-
‘māṭe gnānīne dravyāsravano abhāv svabhāvathī ja siddha chhe.’
jem sharīr, vāṇī, strī-kuṭumb-parivār ādi par padārtha par ja chhe, enī sāthe ātmāne kāī sambandh nathī tem gnānīne dravyāsravothī kāī sambandh nathī. par chīj potapotānā kāraṇe dravya-guṇapaṇe kāyam rahīne paryāyamān badalīne rahī chhe. sharīr potānā dravya-guṇamān potānī paryāy karīne rahyun chhe; bījā ātmāo, bījā sharīro ke pudgalo potapotānā dravya- guṇamān potapotānī paryāy karīne rahelān chhe. kārmaṇ sharīr chhe te paṇ potānā dravya-guṇ- paryāyamān rahelun chhe. karma-paramāṇuo kāī ātmānī paryāyamān āvyā nathī. bhāī! ātmāne ane par dravyone kāī sambandh chhe ja nahi. māṭe gnāyakamūrti bhagavān ātmāno jene āshray thayo chhe te gnānīne dravyāsravano abhāv svabhāvathī ja siddha chhe kemake paramāṇuono sambandh jaḍ sāthe ja chhe.
savāre bhedābhedaratnatray mokṣhanun kāraṇ chhe em āvyun hatun ne? eno khulāso-
juo, bhedaratnatray chhe te rāg chhe. shuddha chidānandaghan bhagavān ātmānā āshraye jene samyagdarshan-gnān ane svarūpācharaṇ pragaṭ thayān chhe evā nishchayadraṣhṭivantane bhedaratnatrayarūp shubharāg āve chhe. tene nishchay abhedaratnatrayano sahakārī jāṇīne vyavahār mokṣhanun kāraṇ kahyun chhe. bhedaratnatray rāg hovāthī chhe to bandhanun ja kāraṇ, parantu vāstavik mokṣhanun kāraṇ je abhed ratnatray tenā sahacharapaṇe evo ja rāg hoy chhe tethī ārop āpīne tene vyavahār mokṣhanun kāraṇ kahevāmān āvyun chhe. abhedaratnatray
PDF/HTML Page 1723 of 4199
single page version
ek ja nishchayathī mokṣhanun kāraṇ chhe; topaṇ jene nishchay-draṣhṭi thaī chhe, kartābuddhi chhūṭī gaī chhe, chhatān rāg (bhedaratnatrayano) āve chhe evā dharmī jīvanā bhedaratnatrayanā pariṇāmane ārop āpīne abhedaratnatrayanī sāthe mokṣhanun kāraṇ kahyun chhe.
bhāī! ātmā shun chīj chhe enī jene khabar ja nathī evā agnānīne to vyavahār ja nathī. jene abhedanī draṣhṭi nathī ene kayān bhedaratnatray chhe? agnānīno dev-guru-shāstranī shraddhāno rāg kāī vyavahār nathī, e to vyavahārābhās chhe. gnānīne je rāg thāy chhe tene te mātra jāṇe ja chhe, karato nathī ane evā jāṇanāranī je draṣhṭi ane sthiratā andaramān thayān chhe te ja vāstavik mokṣhanun kāraṇ chhe. āvī vāt chhe.
‘gnānīne je pūrve agnānadashāmān bandhāyelā mithyātvādi dravyāsravabhūt pratyayo chhe te to māṭīnān ḍhephānnī māphak pudgalamay chhe tethī teo svabhāvathī ja amūrtik chaitanyasvarūp jīvathī bhinna chhe.’
gnānīne dravyāsravabhūt pratyayo enā dravyamān to nathī paṇ enī paryāyamān paṇ eno abhāv chhe. jem paryāyamān rāg-dveṣhano sambandh chhe tem paryāyamān karmano sambandh nathī. temano bandh vā sambandh pudgalamay kārmaṇ sharīr sāthe ja chhe, chinmay jīv sāthe nahi. bhagavān ātmā to pragnā brahmasvarūp chaitanyamay ja chhe; enī sāthe jaḍ achetan evā karmane kāī paṇ sambandh nathī.
laukikamān strī-kuṭumb-parivār vagerene ā amārā sambandhīo chhe em nathī kahetā? ā amārā nātīlā chhe ane emanī sāthe amāre khūb purāṇo sambandh chhe em kahe chhe ne? bāpu! konī sāthe tāre sambandh? bahu to agnānamān tāre rāg-dveṣh ane vikār sāthe sambandh chhe; gnānamān to e sambandh paṇ nathī. tyān have anya sāthe sambandh kayānthī āvyo? pudgalakarma sāthe paṇ sambandh kayānthī hoy? ahā! chaitanya bhagavān ānandanā nāthane jyān rāganā kartāpaṇāthī bhinna bhāḷyo tyān ene karmanā jaḍ pudgalo sāthe to sambandh nathī, bhāvāsrav sāthe paṇ sambandh nathī.
gnānīne bhāvāsravano abhāv hovāthī dravyāsravabhūt pratyayo navān karmanā āsravaṇanun kāraṇ thatā nathī. jaḍ karma udayamān āve, paṇ mithyātva ane tatsambandhī rāgadveṣharūp bhāvāsravo nathī to jūnān karma navā bandhanun kāraṇ thatān nathī. āgaḷ ā vāt āvī gaī ke jaḍakarma chhe te kharekhar āsravo chhe ane navā bandhananun kāraṇ chhe; paṇ kone? mithyātva ane rāg-dveṣhapaṇe pariṇame tene. mithyātva ane rāg dveṣh na kare to te karmano uday navān karmanā āsravaṇanun kāraṇ nathī. tethī ā apekṣhāe paṇ gnānīne dravyāsravano abhāv chhe.
PDF/HTML Page 1724 of 4199
single page version
ek to dravyāsrav pudgal chhe māṭe sambandh nathī; ane bījun gnānīne bhāvāsravano abhāv chhe eṭale dravyāsravo bandhanun kāraṇ nahi thatā hovāthī gnānīne dravyakarma nathī. ā pramāṇe gnānīne dravyāsravano abhāv ja chhe.
have ā arthanun kaḷasharūp kāvya kahe chheḥ-
‘भावास्रव–अभावम् प्रपन्नः’ bhāvāsravonā abhāvane pāmelo...
matalab ke dharmī jīv shuddha dravyasvabhāvanā avalambanathī mithyātva tathā anantānubandhīnā rāg-dveṣharūp bhāvāsravanā abhāvane pāmelo chhe. ahāhā! jene rāganun kartāpaṇun chhūṭī gnātā-draṣhṭā svabhāvano anubhav thayo chhe te dharmī bhāvāsravanā abhāvane pāmelo chhe. samakitīne bhāvāsravano eṭale mithyātva ane anantānubandhīnā rāg-dveṣhano abhāv ja chhe. ā nāstithī vāt karī. astithī kahīe to dharmī jīv bhagavān je trikāḷ gnānānandasvarūp chhe tene pāmelo chhe.
anādithī jīv rāg-dveṣh-moharūp bhāvāsravane pāmato hato. rāgadveṣh mārā ane e mārān kartavya em anādithī kartāpaṇun mānato hato. have kartāpaṇāno tyāg karī te ja jīv jyāre-hun to paramānandano nāth shuddha chaitanyaghan prabhu ek gnātā-draṣhṭā chhun, jagat ākhuny mātra gney chhe, drashya chhe-em potānā gnātā-draṣhṭāsvarūpane dhyey banāvī temān antarlīn thayo tyāre te bhāvāsravanā abhāvane pāmelo gnānī chhe.
anādithī puṇya-pāpanā bhāv je āsravo chhe tene je pāmelo chhe te mithyādraṣhṭi agnānī chhe. je vastu potāthī bhinna chhe e chījane potānī māne te jīv agnānī mithyādraṣhṭi chhe. e ūndho puruṣhārtha kare chhe ne? bhāī! agnānī ke gnānī-koīne koī kārya puruṣhārtha vinānun hotun nathī. paramāṇumān paṇ tenun kārya tenī vīryashaktinā kāraṇe ja hoy chhe. ātmānī jem paramāṇumān paṇ vīryashakti chhe. agnānī bhinna chījane potānī māne chhe, paṇ em chhe nahi ane em banavun sambhavit paṇ nathī. chhatān potānī māne chhe ane rāgadveṣh kare chhe; e pramāṇe eṇe ūndhun vīrya phoravyun chhe.
shrīmade lakhyun chhe ke-‘digambaranā āchāryo em kahe chhe ke jīvano mokṣha thato nathī, mokṣha samajāy chhe.’ ahāhā! chidānandaghan prabhu anākuḷ shānt ane ānandarasano amāp-amāp gambhīr jeno behad svabhāv chhe evā bhagavān ātmāno mokṣha thato nathī. jīvane pahelān mānyatā hatī ke hun rāgathī bandhāṇo chhun; gnān thatān hun mokṣhasvarūp ja chhun em samajāy chhe. ātmā rāgathī bhinnasvarūp ja chhe em antar-anubhavamān samajāṇun tyāre te mukta ja chhe, muktasvarūp ja chhe. āvā gnāyakane
PDF/HTML Page 1725 of 4199
single page version
muktasvarūpe-abaddhasvarūpe dekhavo e jainashāsan chhe. (gnānī paryāyamān jainashāsan pāmelo chhe.)
samayasār gāthā 14 ane 1p mān paṇ āvyun ke-ātmā abaddhaspr̥uṣhṭa chhe. ahā! rāgathī e bandhāyelo nathī to pachhī karmathī e bandhāyelo chhe e vāt kayān rahī? (na rahī). sūkāyelā nāḷiyeramān jem goḷo chhūṭo hoy chhe tem bhagavān ātmā rāg ane karmathī chhūṭun tattva chhe.
pravachanasār, gāthā-200 mān āve chhe ke-anādi sansārathī gnāyak gnāyakabhāvapaṇe ja rahyo chhe. anek gneyane jāṇavāpaṇe pariṇamyo hovā chhatān sahaj anantashaktivāḷā gnāyakasvabhāv vaḍe ekarūpatāne chhoḍato nathī. agnānī jīvone mohane laīne anyathā adhyavasit thāy chhe. ahāhā...! bhagavān ātmā to sadā nirmaḷānand sachchidānand prabhu chhe. sat nām shāshvat gnān ane ānandano goḷo bhagavān ātmā chhe. dhruv-dhruv-dhruv anādi-anant gnāyakabhāv gnāyakabhāvarūpe ja chhe. paragneyane jāṇavā chhatān shuddha tattva paragneyapaṇe thayun nathī, chhe nahi ane thashe nahi.
have āvī (svabhāv-vibhāvanā bhedagnānanī) vāt samajavānī lokone phurasad hoy nahi eṭale bichārā koī upavās karavāmān, to koī vrat pāḷavāmān, koī jātrā-bhakti karavāmān ane koī mandiro bandhāvavāmān joḍāī gayā chhe. paṇ bhāī! e badhī jaḍanī kriyāo to jaḍanā kāraṇe enā kāḷamān thāy chhe ane e kāḷe tane jo shubharāg hoy to puṇyabandh thāy paṇ dharma nahi. paradravyanī kriyā-kāḷe rāganun nimitta ho bhale, paṇ nimitta kāī karatun nathī. nimitta hoy chhe kharun, paṇ nimitta paramān kāī (kārya) kare chhe em nathī. lokone ā khaṭake chhe. karmano uday nimitta hoy to vikār thāy chhe em māne chhe temane ā khaṭake chhe. parantu evī mānyatā ayathārtha chhe. upādānanī te te samayanī ‘yogyatā ja’ te te prakāre thavānī chhe.
prashnaḥ– paramātmānī divyadhvanithī ātmāne gnān thāy chhe-em āve chhe ne? banārasī- vilāsamān kahyun chhe ke-
uttaraḥ– bhāī! nimittanān (nimittanī mukhyatānān) kathan em ja āve. jīv svayam potāthī sanshay ṭāḷe to vāṇīne nimitta kahevāy chhe. bākī bhagavān gnāyakanī antardraṣhṭi karatān je gnān thayun te sanshay rahit gnān chhe-ane te svabhāvanā puruṣhārthathī svataḥ thayun chhe; nimittathī nahi. kahyun chhe ne ke-
PDF/HTML Page 1726 of 4199
single page version
rāgādi paṇ anya karma chhe, ātmā nahi. bhagavān trilokīnāthanī vāṇīno ā marma chhe. bhāī! jainashāsan koī vāḍo nathī, vastunun svarūp chhe. bhagavān! tun muktasvarūp chho, ane je shuddhopayogamān ātmā muktasvarūp jaṇāyo te shuddhopayog jainashāsan chhe.
have āvī antardraṣhṭinī vātamān sūjh paḍe nahi eṭale vrat karavān, dayā pāḷavī, bhakti karavī, dān karavun ityādi bāhya kriyāomān jīv lāgī jāy chhe, kemake emān jhaṭ samaj paḍe chhe. mahāvaro chhe ne eno? vaḷī bījāne paṇ khabar paḍe ke kāīk karyun. paṇ bhāī! e to badhī bahāranī kriyāo chhe. emān kayān ātmā chhe? janma-maraṇano ant karavo hoy to enāthī nahi thāy. bhagavān! potāne samajyā vinā ane antardraṣhṭi karyā vinā jīv anādithī duḥkhī chhe. ā moṭā rājāo ane karoḍapati sheṭhiyāo badhā ātmadraṣhṭi vinā duḥkhī ja chhe. shāntarasano samudra evā bhagavān ātmāne bhūlīne teo kaṣhāyanī agnimān baḷī ja rahyā chhe. chhahaḍhālāmān āve chhe ne ke-
bhāī! anantakāḷ viṣhay-kaṣhāy sevyā, have to tene chhoḍī antardraṣhṭi kar. potānī andar vikāranā pariṇām thāy chhe ene chhoḍavānun gnānīo kahe chhe, parane sevavānī ane chhoḍavānī koī vāt nathī, kemake parane koṇ seve ane chhoḍe chhe? ahīn to em kahe chhe ke-viṣhay- kaṣhāyarahit andar ānandano nāth bhagavān chhe enī sevāmān ekavār āv. tethī tane ānand thashe, sukh thashe ane andar bhaṇakār vāgashe ke have hun alpakāḷamān mukti pāmīsh.
ahā! samyaggnān je thayun te bhāvāsravathī rahit thayun chhe. bhale mati-shrutagnān ho topaṇ eṇe svagneyane pakaḍayun chhe ne? samyak mati-shrutagnān kevaḷagnānane bolāve chhe eṭale ke te kevaḷagnānane prāpta karavānun kāraṇ chhe.
prashnaḥ– bahāramān mandir ādi bandhāve, moṭā gajarath kāḍhe to dharmanī prabhāvanā thāy ne?
uttaraḥ– shuddha svabhāvamān ekāgratā pūrvak vignānaghanasvabhāvanī paryāyamān vr̥uddhi thavī te nishchay prabhāvanā chhe. āvī nishchay-prabhāvanā jene pragaṭ thaī chhe tevā jīvanā
PDF/HTML Page 1727 of 4199
single page version
shubharāgane vyavahār prabhāvanā kahe chhe. bahāramān jaḍanī kriyāmān to enun kāī kartavya nathī. lokone ekalo vyavahār gaḷe vaḷagyo chhe, paṇ agnānīno shubharāg kāī vyavahār prabhāvanā nathī. (e to prabhāvanāno ābhāsamātra chhe) have kahe chhe-
ā rīte bhāvāsravanā abhāvane pāmelo ane ‘द्रव्यास्रवेभ्यः स्वतः एव भिन्नः’ dravyāsravothī to svabhāvathī ja bhinna evo ‘अयं ज्ञानी’ ā gnānī ‘सदा ज्ञानमय–एक–भावः’ ke je sadā ek gnānamayabhāvavāḷo chhe te ‘निरास्रवः’ nirāsrav ja chhe.
ahāhā...! abhed ek gnān je shuddha ātmā tene pāmelo gnānī sadāy gnānamayabhāvavāḷo hovāthī nirāsrav ja chhe. ā mithyātva ane anantānubandhī kaṣhāyanā abhāvanī apekṣhāe vāt chhe. asthiratāno je rāg chhe tene svabhāvanā avalambane ṭāḷavāno prayatna chhe tethī tene gauṇ karīne gnānī nirāsrav ja chhe em kahyun chhe. vaḷī ‘एकः ज्ञायकः एव’ mātra ek gnāyak ja chhe. gnānī jāṇanār-jāṇanār-jāṇanār ja chhe; parane jāṇanār em nahi, paṇ jāṇanārane jāṇanāro te gnāyak ja chhe.
‘rāgadveṣhamohasvarūp bhāvāsravano gnānīne abhāv thayo chhe ane dravyāsravathī to te sadāy svayamev bhinna ja chhe.’ jaḍ dravyāsravothī to agnānī paṇ bhinna chhe, paṇ e māne chhe viparīt ke-māre ane dravyakarmane sambandh chhe. dravyāsrav pudgalapariṇāmasvarūp chhe ane gnānī chaitanyasvarūp chhe tethī gnānī dravyāsravathī svabhāvathī ja bhinna chhe.
‘ā rīte gnānīne bhāvāsrav tem ja dravyāsravano abhāv hovāthī te nirāsrav ja chhe.’ gnānī mithyātva ane anantānubandhī kaṣhāyanā abhāvavāḷo ane samakit ane svarūpasthiratāvāḷo hovāthī tene ahīn nirāsrav ja kahyo chhe. koī ekānte pakaḍī bese ke tene āsravanun astitva ja nathī to em nathī.
bāpu! anantakāḷamān nahīn karelī ā vāt chhe. bhagavān! tun pañchamahāvratadhārī digambar sādhu anantavār thayo paṇ svarūpe grahyā vinā ekalī rāganī kriyāomān vyasta rahīne tyān ne tyān (sansāramān) ja rokāī rahyo. bākī gnān thatān gnānī to nirāsrav ja hoy chhe; te alpakāḷamān muktine pāme chhe. āvī vāt chhe.
PDF/HTML Page 1728 of 4199
single page version
कथं ज्ञानी निरास्रव इति चेत्–
समए समए जम्हा तेण अबंधो त्ति णाणी दु।। १७०।।
समये समये यस्मात् तेनाबन्ध इति ज्ञानी तु।। १७०।।
have pūchhe chhe ke gnānī nirāsrav kaī rīte chhe? tenā uttaranī gāthā kahe chheḥ-
bahubhed bāndhe karma, tethī gnānī to bandhak nathī. 170.
gāthārthaḥ– [यस्मात्] kāraṇ ke [चतुर्विधाः] chār prakāranā dravyāsravo [ज्ञानदर्शन– गुणाभ्याम्] gnānadarshanaguṇo vaḍe [समये समये] samaye samaye [अनेकभेदं] anek prakāranun karma [बध्नन्ति] bāndhe chhe [तेन] tethī [ज्ञानी तु] gnānī to [अबन्धः इति] abandh chhe.
ṭīkāḥ– pratham, gnānī to āsravabhāvanī bhāvanānā abhiprāyanā abhāvane līdhe nirāsrav ja chhe; parantu je tene paṇ dravyapratyayo samay samay prati anek prakāranun pudgalakarma bāndhe chhe, tyān gnānaguṇanun pariṇaman ja kāraṇ chhe.
have pūchhe chhe ke gnānī nirāsrav kaī rīte chhe?-tenā uttaranī gāthā kahe chhe.
ahāhā...! shuddhachidānandasvarūp akhaṇḍ ek gnānasvarūp bhagavān ātmānī draṣhṭi ane anubhav jene thayān te gnānī chhe, dharmī chhe. tene gnānī kaho, dharmī kaho vā samyagdraṣhṭi kaho-e badhun ekārthavāchak chhe. evā gnānīne mithyātva ane anantānubandhī āsravano abhāv chhe. chāhe to dayā, dān, vrat, bhaktinā shubhabhāv ho ke hinsā, jūṭh, chorī, viṣhayavāsanānā ashubhabhāv ho-banne bhāv āsrav chhe. gnānī enāthī rahit chhe. vaḷī jaḍakarma-dravyāsravothī te svabhāvathī ja bhinna chhe. ā vāt āgaḷanī gāthāomān āvī gaī chhe.
PDF/HTML Page 1729 of 4199
single page version
have ahīn shiṣhya pūchhe chhe ke gnānī nirāsrav kaī rīte chhe? bas, gnānī thayo eṭale nirāsrav thaī gayo? āvī āshaṅkā pūrvak pūchhe chhe tene ā gāthāmān uttar āpavāmān āve chhe.
‘pratham, gnānī to āsravabhāvanī bhāvanānā abhiprāyanā abhāvane līdhe nirāsrav ja chhe.’ dharmī jīvane puṇya-pāparūp āsravabhāv karavāno abhiprāyamān abhāv chhe. āsravabhāv karavā lāyak chhe evā abhiprāyathī gnānī rahit chhe; tethī tene nirāsrav kahevāmān āve chhe.
jene samakit thayun chhe, samyaggnān thayun chhe evā dharmī jīvane shubhāshubh bhāvanī bhāvanā nathī, shubhāshubh bhāv karavāno abhiprāy nathī. ahāhā...! dharmātmāne dayā, dān, bhakti ādi shubhabhāv karavā yogya chhe em abhiprāy nathī. gajab vāt chhe! shuddha chaitanyaghanasvarūp pūrṇānandano nāth bhagavān ātmā chhe. tenān shraddhān-ruchi ane āshray jene thayān chhe tene shuddha chaitanyasvabhāvanī ekāgratānī bhāvanāmān puṇya-pāpanī bhāvanāno abhiprāyamān abhāv chhe. aho! bhagavānanī divyadhvanimān je āvyun te ahīn samayasāramān āchārya kundakundadeve kahyun chhe. vāh! santo bhagavānanā āḍatiyā thaīne bhagavānano sandesh jagat samakṣha jāher kare chhe.
kahe chhe-bhāī! 84 nā janma-maraṇanā pherā maṭāḍavāno upāy andar je pūrṇānandano nāth shuddha chidānandaghan paramātmā prabhu paḍayo chhe tenī draṣhṭi-ruchi ane abhiprāy bāndhavo te chhe. dharmanun pratham pagathiyun samyagdarshan chhe, arthāt dharmanī sharūāt samyagdarshanathī thāy chhe.
nimitta, rāg ane alpagnapaṇun-e badhānī upekṣhā ane pūrṇa sarvagnasvabhāvī bhagavān ātmānī apekṣhā ane te pūrvak shuddha ātmāno anubhav thavo te samyagdarshan chhe. samakitī jāṇe chhe ke-hun sharīr, man, vāṇī ke puṇya-pāp ke alpagna nathī, hun to chaitanyarasakand paripūrṇa sarvagnasvabhāvī bhagavān chhun. bhagavānane je paryāyamān sarvagnapaṇun pragaṭ chhe te kayānthī āvyun? andar ātmāmān sarvagnapaṇāno svabhāv paḍayo chhe to bahirmukh valaṇano tyāg karī antarmukh valaṇ vaḍe tenī pratītipūrvak paripūrṇa antar-ekāgratā karavāthī te pragaṭ thayun chhe.
ahīn kahe chhe-dharmīne antaramukh valaṇ hovāthī abhiprāyamān-shraddhānamān āsrav eṭale puṇya-pāpanā bhāvanī bhāvanā-eṭale te bhalā chhe, karavā yogya chhe evī chintavanā-no abhāv chhe. puṇya-pāpanā bhāv gnānīne āve chhe kharā, paṇ te karavā
PDF/HTML Page 1730 of 4199
single page version
lāyak chhe evo bhāv tenā abhiprāyamānthī chhūṭī gayo chhe. ā kāraṇathī gnānī nirāsrav ja chhe. joyun ‘ja’ līdhun chhe. abhiprāyanī apekṣhāe gnānī nirāsrav ja chhe. have kahe chhe-
‘parantu je tene paṇ dravyapratyayo samay samay prati anek prakāranun pudgalakarma bāndhe chhe, tyān gnānaguṇanun pariṇaman ja kāraṇ chhe.’
pūrvanān jaḍ karma udayamān āvatān gnānīne jarā (thoḍān) navān karma bandhāy chhe temān gnānaguṇanun (jaghanya) pariṇaman ja kāraṇ chhe; arthāt jīvanā gnānaguṇanī kṣhayopashamay dashā ja bandhanun kāraṇ chhe. vastu-ātmā ane enī draṣhṭi bandhanun kāraṇ nathī. abhiprāy bandhanun kāraṇ nathī to bandhanun kāraṇ shun chhe? teno ā khulāso karyo ke kamajorīnā kāraṇe gnānanī je hīṇī dashā pariṇame chhe te bandhanun kāraṇ chhe.
aho! samyagdarshan koī alaukik chīj chhe. duniyā dev-guru-shāstranī shraddhāne ke navatattvanī bhedarūp shraddhāne samakit māne chhe paṇ e (mānyatā) ayathārtha chhe, viparīt chhe. mahāvideh kṣhetramān sākṣhāt sarvagna paramātmā birāje chhe te em pharamāve chhe ke-jene potānā shuddha chaitanyamay ātmāno draṣhṭimān svīkār-satkār thayo chhe evā gnānīne abhiprāyamān āsrav karavāno bhāv chhūṭī gayo chhe. paṇ ā sthitimān je alpa karmabandhan thāy chhe te pūrvakarmanā udayamān je vartamān gnānanī pariṇati thoḍī kamajorīthī joḍāy chhe te kāraṇ chhe. gnānaguṇanī hīṇī-kṣhayopasham dashā ja tyān bandhanun kāraṇ chhe. e hīṇī dashā samakitano viṣhay ke samakitanun kāraṇ nathī.
PDF/HTML Page 1731 of 4199
single page version
कथं ज्ञानगुणपरिणामो बन्धहेतुरिति चेत्–
अण्णत्तं णाणगुणो तेण दु सो बंधगो भणिदो।। १७१।।
अन्यत्वं ज्ञानगुणः तेन तु स बन्धको भणितः।। १७१।।
have vaḷī pūchhe chhe ke gnānaguṇanun pariṇaman bandhanun kāraṇ kaī rīte chhe? tenā uttaranī gāthā kahe chheḥ-
pharīpharī praṇamato anyarūpamān, tethī te bandhak kahyo. 171.
gāthārthaḥ– [यस्मात् तु] kāraṇ ke [ज्ञानगुणः] gnānaguṇ, [जघन्यात् ज्ञानगुणात्] jaghanya gnānaguṇane līdhe [पुनरपि] pharīne paṇ [अन्यत्वं] anyapaṇe [परिणमते] pariṇame chhe, [तेन तु] tethī [सः] te (gnānaguṇ) [बन्धकः] karmano bandhak [भणितः] kahevāmān āvyo chhe.
ṭīkāḥ– gnānaguṇano jyān sudhī jaghanya bhāv chhe (-kṣhāyopashamikabhāv chhe) tyān sudhī te (gnānaguṇ) antarmuhartamān vipariṇām pāmato hovāthī pharīpharīne tenun anyapaṇe pariṇaman thāy chhe. te (gnānaguṇanun jaghanya bhāve pariṇaman), yathākhyātachāritra-avasthānī nīche avashyambhāvī rāgano sadbhāv hovāthī, bandhanun kāraṇ ja chhe.
bhāvārthaḥ– kṣhāyopashamik gnān ek gney par antarmuhūt ja thambhe chhe, pachhī avashya anya gneyane avalambe chhe; svarūpamān paṇ te antarmuhūrta ja ṭakī shake chhe, pachhī vipariṇām pāme chhe. māṭe em anumān paṇ thaī shake chhe ke samyagdraṣhṭi ātmā savikalpa dashāmān ho ke nirvikalpa anubhavadashāmān ho, -yathākhyātachāritra-avasthā thayā pahelān tene avashya rāgabhāvano sadbhāv hoy chhe; ane rāg hovāthī bandh paṇ thāy chhe. māṭe gnānaguṇanā jaghanya bhāvane bandhano hetu kahevāmān āvyo chhe.
have vaḷī pūchhe chhe ke gnānaguṇanun pariṇaman bandhanun kāraṇ kaī rīte chhe? -tenā uttaranī gāthā kahe chheḥ-
PDF/HTML Page 1732 of 4199
single page version
ahā! ā to ekadam adhyātma-vāṇī chhe. anantakāḷamān tun ene samajyo nathī. chhahaḍhālāmān āve chhe ne ke-
jīv nagnadashā sahit 28 mūlaguṇanun pālan karīne anantavār graiveyakamān upajyo chhe, paṇ āsravarahit bhagavān ātmānā gnān vinā tene ansh paṇ sukh pragaṭ thayun nahi; arthāt duḥkh ja thayun. jene ātmagnān thāy tene to paryāyamān atīndriy ānandano svād āve chhe. āvā ātmagnānanā abhāvamān pañchamahāvratādino bhāv e paṇ duḥkh ane āsrav ja hatā.
samyagdraṣhṭine kamajorīthī vratano vikalpa āve chhe paṇ tene emān kartābuddhi nathī (svāmīpaṇun nathī). dharmīne vratādinī bhāvanā nathī. shreṇik mahārājā kṣhāyik samakitī hatā. hāl narakamān chhe. tyān samaye samaye tīrthaṅkar gotra bāndhe chhe ane āvatī chovīsīmān pratham tīrthaṅkar thashe. tene hajāro rājāo chāmar ḍhāḷatā ane hajāro rāṇīo hatī. chhatān samakitī hatā ne? abhiprāyanī apekṣhāe teo nirāsrav ja hatā. ahā! samyagdarshan shun chīj chhe enī lokone khabar nathī. loko bāhya tyāgamān dharma mānī le chhe paṇ dharma antaranī judī chīj chhe bhāī! traṇ lokanā nāth vītarāg parameshvaranī vāṇīmān to em āvyun ke-pañchamahāvratādi jeṭalā kriyākāṇḍanā bhāv chhe te badhā āsrav chhe ane bandhanun kāraṇ chhe. samajāṇun kāī...?
to gnānīne te āsrav bhāvo kevī rīte chhe? enun samādhān kare chhe-
‘gnānaguṇano jyān sudhī jaghanya bhāv chhe (-kṣhāyopashamik bhāv chhe) tyān sudhī te (gnānaguṇ) antarmuhūrtamān vipariṇām pāmato hovāthī pharīpharīne tenun anyapaṇe pariṇaman thāy chhe.’
shun kahe chhe? ke abhiprāyanī apekṣhāe gnānīne nirāsrav kahyo, parantu pariṇatimān tene asthiratāno kamajorīno rāg-āsravabhāv chhe ane teṭalo bandh paṇ thāy chhe. gnānīne gnānanī pariṇati pūrṇa kevaḷagnānapaṇe pragaṭ na thāy arthāt jyānsudhī gnānaguṇ jaghanyabhāve (alpabhāve) pariṇame chhe tyānsudhī gnānaguṇ vipariṇāmane pāme ja chhe. pote ātmā gnānasvarūp chidānand bhagavān paramātmā chhe evā bhānapūrvak shuddha chaitanyasvarūpano gnānīne anubhav thayo chhe paṇ antaradhyānamān-ātmānā anubhavanī dashāmān to te antarmuhūrta ja rahī shake chhe, tethī visheṣh rahī shakato nathī; ane tyāre tene
PDF/HTML Page 1733 of 4199
single page version
vikalpa ūṭhe chhe, chāhe te vikalpa vratādino ho ke viṣhayakaṣhāyano ho, paṇ rāg āve ja chhe. gnānaguṇanun jaghanya pariṇaman hovāthī antarmuhūrta eṭale ghaḍīnā andaranā kāḷamān tenun vipariṇaman thāy ja chhe arthāt rāganun pariṇaman āvī ja jāy chhe.
kṣhāyik samakitī hoy topaṇ nirvikalpa anubhavamān āvyā pachhī antarmuhūrtamān anubhavanī pariṇatithī viparīt rāgabhāv āvī jāy chhe, eṭale ke pharīpharīne tenun anyapaṇe pariṇaman thāy chhe. have kahe chhe-
‘te (gnānaguṇanun jaghanyabhāve pariṇaman), yathākhyātachāritra-avasthānī nīche avashyambhāvī rāgano sadbhāv hovāthī, bandhanun kāraṇ ja chhe.’
samakitī dharmīne abhiprāyanī apekṣhāe nirāsrav kahyo kemake abhiprāy ane abhiprāyano viṣhay to akhaṇḍ vastu chhe. dharmīne abhiprāyanī apekṣhāe to chaitanyasvabhāvamān ja ekāgratānī bhāvanā chhe, paṇ enī pariṇati jaghanya chhe arthāt nīchalā darajjānī vītarāg pariṇati chhe. tene paripūrṇa vītarāgatā pragaṭī nathī māṭe sāthe rāgano sadbhāv jarūr chhe; ane te bandhanun ja kāraṇ chhe, ane eṭalun duḥkh paṇ gnānīne chhe. paryāyamān hīṇap chhe te apekṣhāe gnānīne eṭalun bandhan chhe ane te jāṇavā lāyak chhe. gnānīne nishchay-vyavahār banne nayo yathārtha hoy chhe.
gnānīne rāg thato ja nathī, duḥkh hotun ja nathī-e judī apekṣhāe-draṣhṭinī apekṣhāe kahyun chhe. parantu gnān apekṣhāe gnānī jāṇe chhe ke chhaṭṭhe guṇasthānake munine-ke jene samakit sahit prachur svasamvedanamān atīndriy ānandano svād āvyo chhe-tene paṇ mahāvratādinā je pariṇām āve chhe te pramād ane duḥkh chhe. shrī banārasīdāse samayasār nāṭakamān bhāvaliṅgī santane paṇ je 28 mūlaguṇ ādino rāg āve chhe tene ‘jagapanth’ kahyo chhe, ‘shivapanth’ nahi.
mātra svabhāvasanmukhatānun jeṭalun pariṇaman chhe teṭalo ja shivapanth-mokṣhamārga chhe. aho! agāunā paṇḍito-banārasīdās, ṭoḍaramalajī vageree alaukik vāto karī chhe! teo paramparā ane shāstrane anusarīne kahenārā hatā.
ahā! ek bāju kahe ke gnānī nirāsrav ja chhe ane vaḷī pāchhun kahe ke yathākhyātachāritra thavā pahelān tene rāg chhe-ā te kevī vāt!
bhāī! abhiprāy ane abhiprāyanā viṣhayanī apekṣhāe gnānīne nirāsrav kahyo, paṇ pariṇamanamān jaghanyatā chhe tenī apekṣhāe tene alpa rāgānsh vidyamān chhe ane
PDF/HTML Page 1734 of 4199
single page version
eṭalun bandhan chhe em kahyun, gaṇadharadevane paṇ je rāg bākī chhe te bandhanun ja kāraṇ chhe. tīrthaṅkarane paṇ jyān sudhī chhadmasthadashā chhe tyān sudhī rāg chhe ane te rāg temane paṇ avashya bandhanun kāraṇ chhe. bhāī! vītarāganī vāṇīmān jyān je apekṣhāe kathan hoy te yathārtha samajavun joīe.
tīrthaṅkar ho ke gaṇadhar ho, chāritranī pūrṇatā na thāy tyān sudhī rāg jarūr āve chhe. sādhakadashāmān jeṭalo atīndriy ānandano svād āvyo teṭalī gnānadhārā chhe, muktimārga chhe ane jeṭalo rāg chhe te karmadhārā chhe, jarūr bandhanun kāraṇ chhe.
gnānīne paṇ rāg bandhanun ja kāraṇ chhe. shubharāgathī kalyāṇ thashe, paramparā mukti thashe- evī mānyatāno ahīn niṣhedh kare chhe. bandhanun kāraṇ te vaḷī mokṣhanun kāraṇ thāy? (na thāy). je shubharāgane muktinun kāraṇ māne chhe tenī shraddhāmān bahu pher chhe; te jīvo mithyādraṣhṭi chhe, jain nahīn. teo anant sansārī chhe. bhāī! digambar dharma koī sampradāy nathī, vastunun svarūp chhe. bhagavānano mārga vītarāgatāno chhe. temano upadesh to ā chhe ke-jo tāre sukhī thavun hoy to amārī sāme jovānun chhoḍ ane antaramān svasanmukh jo.
‘kṣhāyopashamik gnān ek gney par antarmuhūrta ja thambhe chhe, pachhī avashya anya gneyane avalambe chhe; svarūpamān paṇ te antarmuhūrta ja ṭakī shake chhe, pachhī vipariṇām pāme chhe.’ svarūpamān eṭale ānandanā anubhavamān kṣhāyopashamik gnān antarmuhūrta ja rahī shake chhe. pachhī jarūrathī svathī vichalit thaī parane avalambe chhe ane rāg thāy chhe.
‘māṭe em anumān paṇ thaī shake chhe ke samyagdraṣhṭi ātmā savikalpa dashāmān ho ke nirvikalpa anubhavadashāmān ho-yathākhyātachāritra-avasthā thayā pahelān tene avashya rāgano sadbhāv hoy chhe; ane rāg hovāthī bandh paṇ thāy chhe. māṭe gnānaguṇanā jaghanya pariṇamanane bandhano hetu kahevāmān āvyo chhe.’
ahā! keṭalun spaṣhṭa karyun chhe? sāchā sant ho ke gnānī-jyān sudhī rāg chhe tyān sudhī bandh chhe em yathārtha jāṇavun joīe. draṣhṭi apekṣhāe gnānī nirāsrav hovā chhatān pariṇatimān je jaghanya pariṇaman chhe te avashya bandhanun kāraṇ chhe.
PDF/HTML Page 1735 of 4199
single page version
णाणी तेण दु बज्झदि पोग्गलकम्मेण विविहेण।। १७२।।
ज्ञानी तेन तु बध्यते पुद्गलकर्मणा विविधेन।। १७२।।
have vaḷī pharī pūchhe chhe ke-jo ām chhe (arthāt gnānaguṇano jaghanya bhāv bandhanun kāraṇ chhe) to pachhī gnānī nirāsrav kaī rīte chhe? tenā uttaranī gāthā kahe chheḥ-
tethī ja gnānī vividh pudgalakarmathī bandhāy chhe. 172.
gāthārthaḥ– [यत्] kāraṇ ke [दर्शनज्ञानचारित्रं] darshan-gnān-chāritra [जघन्यभावेन] jaghanya bhāve [परिणमते] pariṇame chhe [तेन तु] tethī [ज्ञानी] gnānī [विविधेन] anek prakāranā [पुद्गलकर्मणा] pudgalakarmathī [बध्यते] bandhāy chhe.
ṭīkāḥ– je kharekhar gnānī chhe te, buddhipūrvak (ichchhāpūrvak) rāgadveṣhamoharūpī āsravabhāvono tene abhāv hovāthī, nirāsrav ja chhe. parantu tyān eṭalun visheṣh chhe ke -te gnānī jyān sudhī gnānane sarvotkr̥uṣhṭa bhāve dekhavāne, jāṇavāne ane ācharavāne ashakta vartato thako jaghanya bhāve ja gnānane dekhe chhe, jāṇe chhe ane āchare chhe tyān sudhī tene paṇ, jaghanya bhāvanī anyathā anupapatti vaḍe (arthāt jaghanya bhāv anya rīte nahi banato hovāne līdhe) jenun anumān thai shake chhe evā abuddhipūrvak karmakalaṅkanā vipākano sadbhāv hovāthī, pudgalakarmano bandh thāy chhe. māṭe tyān sudhī gnānane dekhavun, jāṇavun ane ācharavun ke jyān sudhīmān gnānano jevaḍo pūrṇa bhāv chhe tevaḍo dekhavāmān, jāṇavāmān ane ācharavāmān barābar āvī jāy. tyārathī sākṣhāt gnānī thayo thako (ātmā) sarvathā nirāsrav ja hoy chhe.
bhāvārthaḥ– gnānīne buddhipūrvak (agnānamay) rāgadveṣhamohano abhāv hovāthī gnānī nirāsrav ja chhe. parantu jyān sudhī kṣhāyopashamik gnān chhe tyān sudhī te gnānī gnānane savotkr̥uṣhṭa bhāve dekhī, jāṇī ane ācharī shakato nathī-jaghanya bhāve dekhī,
PDF/HTML Page 1736 of 4199
single page version
वारंवारमबुद्धिपूर्वमपि तं जेतुं स्वशक्तिं स्पृशन्।
उच्छिन्दन्परवृत्तिमेव सकलां ज्ञानस्य पूर्णो भव–
न्नात्मा नित्यनिरास्रवो भवति हि ज्ञानी यदा स्यात्तदा।। ११६।।
jāṇī ane ācharī shake chhe; tethī em jaṇāy chhe ke te gnānīne haju abuddhipūrvak karmakalaṅkano vipāk (arthāt chāritramohasambandhī rāgadveṣh) vidyamān chhe ane tethī tene bandh paṇ thāy chhe. māṭe tene em upadesh chhe ke-jyān sudhī kevaḷagnān na ūpaje tyān sudhī gnānanun ja nirantar dhyān karavun, gnānane ja dekhavun, gnānane ja jāṇavun ane gnānane ja ācharavun. ā ja mārge darshan-gnān- chāritranun pariṇaman vadhatun jāy chhe ane em karatān karatān kevaḷagnān pragaṭe chhe. kevaḷagnān pragaṭe tyārathī ātmā sākṣhāt gnānī chhe ane sarva prakāre nirāsrav chhe.
jyān sudhī kṣhāyopashamik gnān chhe tyān sudhī abuddhipūrvak (arthātchāritramohano) rāg hovā chhatān, buddhipūrvak rāganā abhāvanī apekṣhāe gnānīne nirāsravapaṇun kahyun ane abuddhipūrvak rāgano abhāv thatān ane kevaḷagnān pragaṭatān sarvathā nirāsravapaṇun kahyun. ā, vivakṣhānun vichitrapaṇun chhe. apekṣhāthī samajatān e sarva kathan yathārtha chhe.
have ā ja arthanun kaḷasharūp kāvya kahe chheḥ-
shlokārthaḥ– [आत्मा यदा ज्ञानी स्यात् तदा] ātmā jyāre gnānī thāy tyāre, [स्वयं] pote [निजबुद्धिपूर्वम् समग्रं रागं] potānā samasta buddhipūrvak rāgane [अनिशं] nirantar [संन्यस्यन्] chhoḍato thako arthāt nahi karato thako, [अबुद्धिपूर्वम्] vaḷī je abuddhipūrvak rāg chhe [तं अपि] tene paṇ [जेतुं] jītavāne [वारंवारम्] vāramvār [स्वशक्तिं स्पृशन्] (gnānānubhavanarūp) svashaktine sparshato thako ane (e rīte) [सकलां परवृत्तिम् एव उच्छिन्दन्] samasta paravr̥uttine-parapariṇatine-ukheḍato [ज्ञानस्य पूर्णः भवन्] gnānanā pūrṇabhāvarūp thato thako, [हि] kharekhar [नित्यनिरास्रवः भवति] sadā nirāsrav chhe.
bhāvārthaḥ– gnānīe samasta rāgane hey jāṇyo chhe. te rāgane maṭāḍavāne udyam karyā kare chhe; tene āsravabhāvanī bhāvanāno abhiprāy nathī; tethī te sadā nirāsrav ja kahevāy chhe.
paravr̥utti (parapariṇati) be prakāranī chhe-ashraddhārūp ane asthiratārūp. gnānīe ashraddhārūp paravr̥utti chhoḍī chhe ane asthiratārūp paravr̥utti jītavā māṭe te nij
PDF/HTML Page 1737 of 4199
single page version
कुतो निरास्रवो ज्ञानी नित्यमेवेति चेन्मतिः।। ११७ ।।
shaktine vāramvār sparshe chhe arthāt pariṇatine svarūp prati vāramvār vāḷyā kare chhe. e rīte sakaḷ paravr̥uttine ukheḍīne kevaḷagnān pragaṭāve chhe.
‘buddhipūrvak’ ane ‘abuddhipūrvak’no artha ā pramāṇe chheḥ-je rāgādipariṇām ichchhā sahit thāy te buddhipūrvak chhe ane je rāgādipariṇām ichchhā vinā paranimittanī baḷajorīthī thāy te abuddhipūrvak chhe. gnānīne je rāgādipariṇām thāy chhe te badhāy abuddhipūrvak ja chhe; savikalpa dashāmān thatā rāgādipariṇāmo gnānīnī jāṇamān chhe topaṇ abuddhipūrvak chhe kāraṇ ke ichchhā vinā thāy chhe.
(rājamallajīe ā kaḷashanī ṭīkā karatān ‘buddhipūrvak’ ane abuddhipūrvak’no ā pramāṇe artha līdho chheḥ-je rāgādipariṇām man dvārā, bāhya viṣhayone avalambīne, pravarte chhe ane jeo pravartatā thakā jīvane potāne jaṇāy chhe tem ja bījāne paṇ anumānathī jaṇāy chhe te pariṇāmo buddhipūrvak chhe; ane je rāgādipariṇām indriyamananā vyāpār sivāy kevaḷ mohanā udayanā nimitte thāy chhe ane jīvane jaṇātā nathī te abuddhipūrvak chhe. ā abuddhipūrvak pariṇāmane pratyakṣha gnānī jāṇe chhe ane temanā avinābhāvī chihna vaḍe teo anumānathī paṇ jaṇāy chhe.) 116.
have shiṣhyanī āshaṅkāno shlok kahe chheḥ-
shlokārthaḥ– ‘[सर्वस्याम् एव द्रव्यप्रत्ययसंततौ जीवन्त्यां] gnānīne samasta dravyāsravanī santati vidyamān hovā chhatān [ज्ञानी] gnānī [नित्यम् एव] sadāy [निरास्रवः] nirāsrav chhe [कुतः] em shā kāraṇe kahyun?’- [इति चेत् मतिः] em jo tārī buddhi chhe (arthāt jo tane evī āshaṅkā thāy chhe) to have teno uttar kahevāmān āve chhe. 117.
have vaḷī pharī pūchhe chhe ke-jo ām chhe (arthāt gnānaguṇano jaghanya bhāv bandhanun kāraṇ chhe) to pachhī gnānī nirāsrav kaī rīte chhe? tenā uttaranī gāthā kahe chheḥ-
ekakor em kaho chho ke jene antarasvarūpano anubhav arthāt samyagdarshan thayun chhe te gnānī nirāsrav chhe ane vaḷī pāchhā kaho chho ke jyān sudhī gnānanun jaghanya
PDF/HTML Page 1738 of 4199
single page version
pariṇaman chhe tyān sudhī gnānīne rāg chhe ane tethī bandh paṇ chhe to ā kevī rīte chhe? gnānī nirāsrav kaī rīte chhe?
samyagdraṣhṭi-gnānī sarvathā nirāsrav hoy to tene kevaḷagnān hovun joīe; paṇ e to chhe nahi māṭe tene haju āsrav chhe, bandh chhe; chhatān te nirāsrav chhe em kahevun e to viruddha chhe. to kaī apekṣhāe tene nirāsrav kahevāmān āve chhe teno khulāso kare chhe-
‘je kharekhar gnānī chhe te, buddhipūrvak (ichchhāpūrvak) rāgadveṣhamoharūpī āsravabhāvono tene abhāv hovāthī nirāsrav ja chhe.’
juo, ‘je kharekhar gnānī chhe’ em kahīne ā samyagdraṣhṭi gnānīnī vāt kare chhe. have āmānthī koīne em thāy ke jene samyagdarshan nathī teṇe pahelān shun karavun?
uttaraḥ– samyagdarshan thayā pahelān-ātmā akhaṇḍ pūrṇa shuddha chhe, paryāyamān malinatāno ansh chhe paṇ vastumān malinatā nathī-evo pratham vikalpa dvārā nirṇay karavo. rāganī bhūmikāmān evo nirṇay hoy chhe (āve chhe) chhatān te vāstavik nirṇay nathī. ā vāt gāthā 73 mān āvī gaī chhe. tyān kahyun chhe ke-jem vahāṇ vamaḷamān pakaḍāī gayun hoy te vamaḷ chhūṭatān chhūṭī jāy chhe tem vikalpathī chhūṭīne nirvikalpa anubhav karavo. samudramān vamaḷ enī meḷe chhūṭe chhe ane rāg to pote puruṣhārtha karīne chhoḍe to chhūṭe chhe eṭalo draṣhṭānt ane siddhāntamān pher chhe. gāthā 144 mān paṇ āve chhe ke-ātmā gnānasvarūp chhe em pratham nirṇay karavo.
ātmāmān ek vīrya guṇ chhe; te dravya, guṇ ane paryāy traṇemān vyāpelo chhe. āthī paryāyamān paṇ vīrya chhe te vikalpa dvārā pratham em nirṇay kare chhe ke-hun shuddha buddha akhaṇḍ chaitanyaghan chhun, sadā abaddhaspr̥uṣhṭa sāmānya ekarūp chhun. āvo nirṇay (pratham) āve paṇ e vikalparūp nirṇay anubhavane āpe em nahi. jene nirvikalpa anubhav thāy tene pratham āvo nirṇay hoy chhe bas eṭalun ja. sarvagna parameshvare je rīte ātmā kahyo chhe te rīte ātmāne yathārtha jāṇavā māṭe tene vikalpa āve parantu vāstavik nirṇay to tyāre ja thāy jyāre vastunī antardraṣhṭi karavāthī vikalpa chhūṭīne nirvikalpa anubhav thāy. bhāi! kharekhar to pahelān-pachhī chhe ja kayān? (kemake nirvikalpa anubhav e ja nirṇay chhe) te nirṇayane vikalparūp nirṇayanī apekṣhā ja kayān chhe? chhatān hoy chhe. jene vikalpapūrvak paṇ shuddha ātmāno nirṇay nathī ene to antaramān javānān ṭhekāṇān ja nathī. mārga āvo chhe, bhāi! vastu to antarmukh chhe; ākhī vastu paryāyamān kayān chhe? tyān antaramān draṣhṭi paḍe tyāre nirvikalpa nirṇay thāy chhe. āvī vāt chhe.
PDF/HTML Page 1739 of 4199
single page version
ahīn-‘je kharekhar gnānī chhe’-em vāt upāḍī chhe. sanskr̥itamān ‘हि’ eṭale ‘kharekhar’- em shabda chhe; eṭale ke shāstranā vāñchanathī jāṇapaṇun karyun, dhāraṇā karī ke vikalpathī nirṇay karyo te gnānī-em nahi. antardraṣhṭi karavāthī jene nirvikalpa anubhav thayo chhe, bhagavān ānandanā nāthanun jene svasamvedan-gnān pragaṭ thayun chhe te gnānī chhe. sva nām potānā samvedan eṭale pratyakṣha gnānanā avalambanathī (vedanathī) jene ātmā jaṇāyo chhe te gnānī chhe. samajāṇun kāī...!
prashnaḥ– to vidvān ane gnānīmān shun pharak chhe?
uttaraḥ– je ghaṇān shāstra bhaṇelo hoy te vidvān chhe. jene nishchayatattva bhagavān pūrṇānandasvarūp ātmānun gnān nathī ane shāstramān vyavahāranān (nimittādinān) gnān karāvavā māṭenān je lakhāṇ hoy tene pakaḍīne temān varte te vidvān chhe. jyāre nirvikalpa vastu anākuḷ ānandasvarūp vītarāgamūrti prabhu ātmānā āshraye jene samyagdarshan-gnān ane svarūpācharaṇ pragaṭ thayān chhe te gnānī chhe. jene vāstavik ātmagnān pragaṭayun chhe te gnānī chhe.
ahīn kahe chhe-je kharekhar gnānī chhe te, buddhipūrvak eṭale ruchipūrvak-ichchhāpūrvak- agnānapūrvak tene agnānamay evā rāgadveṣhamoharūpī āsravabhāvono abhāv hovāthī nirāsrav ja chhe. abhiprāyamān āsravanī bhāvanāno dharmīne abhāv hovāthī tathā teno svāmī nahi thato hovāthī gnānīne nirāsrav kahyo chhe. jaḍ dravyāsravono to tene svabhāvathī ja abhāv chhe ane āsravabhāvonā kartāpaṇāno tene abhiprāy-shraddhān nathī tethī gnānī nirāsrav chhe em kahyun chhe. je āsrav thāy chhe temān gnānanī jaghanya-hīṇī pariṇati ja kāraṇ chhe.
abuddhipūrvak rāganā be artha thāy chhe-(1) abuddhipūrvak eṭale ruchi vinā je rāg thāy te-je artha ahīn karyo chhe ane (2) rājamalajīe abuddhipūrvak rāg eṭale je rāg jāṇavāmān na āve te rāg-em artha karyo chhe.
gnānīne pāpanā pariṇāmanī to shun puṇyanā pariṇāmanī paṇ ruchi nathī. puṇya- pariṇāmane gnānī bhāvato nathī. ānandasvarūp bhagavān ātmāmān ekāgratānī jene bhāvanā chhe ane rāgādi āsravabhāvanī jene bhāvanā nathī evo gnānī nirāsrav ja chhe. have kahe chhe-
‘parantu tyān eṭalun visheṣh chhe ke-te gnānī jyān sudhī gnānane sarvotkr̥uṣhṭa bhāve dekhavāne, jāṇavāne ane ācharavāne ashakta vartato thako jaghanya bhāve ja gnānane dekhe chhe, jāṇe chhe ane āchare chhe tyān sudhī tene paṇ, jaghanya bhāvanī anyathā upapatti
PDF/HTML Page 1740 of 4199
single page version
vaḍe jenun anumān thaī shake chhe evā abuddhipūrvak karmakalaṅkanā vipākano sadbhāv hovāthī, pudgalakarmano bandh thāy chhe.’
āgaḷanī gāthāmān em līdhun hatun ke yathākhyātachāritra thayā pahelān gnānī jaghanyabhāve pariṇame chhe tethī tene rāg chhe ane bandh paṇ chhe. ahīn em kahyun ke gnānī gnānane eṭale shuddha chaitanyaghanasvarūp bhagavān ātmāne jyān sudhī jaghanyabhāve ja dekhe chhe, jāṇe chhe ane āchare chhe ane sarvotkr̥uṣhṭa bhāve dekhavāne, jāṇavāne ane ācharavāne samartha nathī tyān sudhī tene rāg chhe ane tethī bandh paṇ chhe. gnānī je sarvotkr̥uṣhṭa bhāve ātmāne dekhavā-jāṇavā ane ācharavāmān ashaktapaṇe varte chhe te ashaktapaṇun koī karmane laīne chhe em nathī paṇ potānī paryāyanun vīrya eṭalun ja kām kare chhe em vāt chhe. ane tyān sudhī tene kiñchit rāg chhe ane bandh paṇ chhe.
asamarthapaṇun potānā puruṣhārthanī nabaḷāīthī chhe, karmanā udayanun jor ke baḷajorī chhe māṭe chhe em nathī. shāstramān koī ṭhekāṇe em āve ke-gnānīne karmanā udayanun jor chhe tethī rāg-dveṣhamān joḍāy chhe paṇ teno artha eṭalo ja chhe ke gnānīne honsh vinā-ruchi vinā rāg- dveṣhamān joḍāvun thāy chhe. rāganī gnānīne ruchi nathī em batāvavā māṭe karmanā udayanun jor kahevāmān āve chhe. iṣhṭopadeshamān ‘‘jīvo baḷiyo, kammo baḷiyo’’ koī vakhate jīv baḷavān ane koī vakhate karma baḷavān-evo pāṭh āve chhe. par taraphanā lakṣhe jīv pariṇame chhe tyāre karmanun baḷ kahevāmān āve chhe ane sva taraphanā eṭale bhagavān ātmānā lakṣhe pariṇame tyāre jīvanun baḷ kahevāmān āve chhe. jaḍ karma to ātmāne aḍatuny nathī to enun baḷ kayānthī āvyun? paradravyane ane ātmāne koī sambandh nathī tethī karma jīvane rāg karāve ke rakhaḍāve e vāt traṇakāḷamān sambhavit nathī. potāne paryāyamān puruṣhārthanī hīṇatānā kāraṇe nimittanā āshraye rāgādi-pariṇaman thāy chhe te bhāvakarmanun baḷ chhe to tyān upachārathī dravyakarmanun baḷ chhe em kahevāmān āve chhe; bākī dravyakarma baḷ karīne jīvane rāgādi bhāve pariṇamāve chhe e vāt nathī.
prashnaḥ– karmanī sāthe nimitta-naimittik sambandh to chhe ne?
uttaraḥ– are bhāī! eno artha shun? ke karmanā udayamān potānā puruṣhārthanī kamajorīnā kāraṇe joḍāy tyāre karmanī sāthe nimitta-naimittik sambandh kahevāy. (nishchayathī sambandh chhe nahi). lokone nimitta-naimittik sambandhamān atyāre moṭā goṭā uṭhayā chhe; em ke nimitta karma naimittik rāgane karāve chhe; paṇ em chhe nahi.
ahīn kahe chhe-gnānī potānā ātmāne jaghanya bhāve dekhe, jāṇe ane āchare chhe tyān sudhī tene abuddhipūrvak rāg chhe ane eṭalo bandh paṇ chhe. kṣhāyik shraddhānamān