Pravachan Ratnakar-Gujarati (simplified iso15919 transliteration). Gatha: 177-178.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 89 of 210

 

PDF/HTML Page 1761 of 4199
single page version

joḍāīne āsrav kare to navīn bandh thāy chhe, na kare to karma chhūṭī-jharī jāy chhe.

satnī sāme āje lokone be moṭā vāndhā chhe. (virodh chhe)-
1. nimittathī upādānamān kārya thāy ane
2. vyavahārathī nishchay thāy arthāt charaṇānuyoganun ācharaṇ-vrat-pachakakhāṇ ādi
shubharāgathī dharma thāy.

1. pravachanasār gāthā 102 mān spaṣhṭa kahyun chhe ke-mithyātva, rāg-dveṣhādi ke samyagdarshan- gnān-chāritra ādi je koī pariṇām utpanna thāy chhe te tenī utpattino kāḷ chhe, janmakṣhaṇ chhe. te pariṇām parathī-nimittathī utpanna thāy chhe em nathī. paradravya-nimittane to ātmā sparshato paṇ nathī. juo, ghaḍo je thayo chhe te māṭīthī thayo chhe. bījun nimitta (kumbhār) ho bhale, parantu nimittathī ghaḍo thayo nathī. samayasār gāthā 372 mān āchārya bhagavān kahe chhe ke- kumbhār ghaḍāne kare chhe em ame dekhatā nathī; kemake māṭī potānā svabhāvane nahi ullaṅghatī hovāne līdhe, kumbhār ghaḍāno utpādak chhe ja nahi; māṭī ja kumbhāranā svabhāvane nahi sparshatī thakī, potānā svabhāvathī kumbhabhāve upaje chhe. māṭīmān ghaḍo utpanna thavāno kāḷ hato to te ghaḍānī paryāye utpanna thaī chhe, kumbhāre ghaḍo karyo ja nathī.

vaḷī tyān ja (gāthā 372 mān) āchārya bhagavāne kahyun chhe ke-‘vaḷī jīvane paradravya rāgādik upajāve chhe em shaṅkā na karavī; kāraṇ ke anya dravya vaḍe anya dravyanā guṇano utpād karāvānī ayogyatā chhe; kemake sarva dravyonā svabhāvathī ja utpād thāy chhe’ juo, karmanī e shakti nathī ke te ātmāne vikār karāvī de. karma nimitta jarūr chhe, paṇ te ātmāne vikār karāvī de evī tenī yogyatā nathī, ayogyatā chhe. gnānāvaraṇīy karmane laīne gnān rokāy em agnānīo māne chhe. tyān shabda ‘gnānāvaraṇīy’ paḍayo chhe ne? paṇ bhāī! em nathī. gnānāvaraṇīy karma to nimittamātra chhe. potānī gnānanī hīṇī pariṇati pote potāthī kare chhe to karmane nimitta kahe chhe. jem kumbhār ghaḍāno utpādak chhe nahi tem karma jīvamān vikārano utpādak chhe nahi.

2. vyavahārathī nishchay thāy em keṭalāk loko māne chhe. ā vrat, tap, bhakti, jātrā ādi kare to jāṇe dharma thaī gayo em agnānīo māne chhe. bhāī! e sarva bhāvo par lakṣhe thatā hovāthī shubhabhāv chhe, paṇ emān dharma kayānthī āvyo? ashubhathī bachavā dharmīne paṇ te āve chhe paṇ te dharma nathī. dharma to bhagavān ātmā sachchidānandasvarūp je dhruv paramātmadravya tenā āshraye thāy chhe. samyagdarshan e dharmanun pahelun pagathiyun chhe. samyagdarshan arthāt ātmānubhavamaṇḍit ātmashraddhān vinā dharma kevo? samyagdarshan vinānā kriyākāṇḍ to ekaḍā vinānā mīṇḍān athavā var vinānī jān jevā chhe.


PDF/HTML Page 1762 of 4199
single page version

samayasār gāthā 72 mān (ātmā ane āsravonun bhedagnān karāvatān) spaṣhṭa kahyun chhe ke-shubh ane ashubh bhāv banne āsravabhāvo chhe. dayā, dān, vratādinā bhāv āsrav chhe. are je bhāve tīrthaṅkaragotrano bandh thāy te shubhabhāv paṇ āsrav chhe, ane te āsravo malin chhe, viparīt svabhāvavāḷā jaḍ chhe ane ākuḷatāne utpanna karavāvāḷā chhe. jyāre bījī bāju bhagavān ātmā ati nirmaḷ, chaitanyamātrasvabhāvapaṇe ane sadāy nirākuḷ svabhāvapaṇe anubhavamān āve chhe. ā rīte bhagavān ātmā shubhabhāvathī bhinna chhe. ā pramāṇe je shubharāg ātmāthī bhinna chhe te nishchayanun kāraṇ kem thāy? rāg kāraṇ ane nirmaḷ vītarāgī paryāy kārya em chhe nahi, rāg karatān karatān samyaktva thāy e vāt tadna mithyā chhe. shun lasaṇ khātān khātān kastūrīnā oḍakār āve? na ja āve. tem charaṇānuyoganī lākh kriyā vrat, tap ādi kare parantu enāthī nishchay (dharma) pragaṭ na thāy.

vītarāgano mārga bahu sūkṣhma chhe, bhāī! lokone sāmbhaḷavā maḷ‌yo nathī eṭale teo ajainane jain mānī beṭhā chhe. shun thāy? jīvanī yogyatā na hoy to ene (jainapaṇun) maḷe shī rīte? have kahe chhe-

‘samyagdraṣhṭine mithyātvano ane anantānubandhī kaṣhāyano uday nahi hovāthī tene te prakāranā bhāvāsravo to thatā ja nathī ane mithyātva tem ja anantānubandhī kaṣhāy sambandhī bandh paṇ thato nathī.’

juo, puṇyathī dharma thāy ke rāgathī (vyavahārathī) nishchay thāy evī viparīt mānyatā samyagdraṣhṭine hotī nathī. gneyane iṣhṭa mānī rāg thavo ane aniṣhṭa mānīne dveṣh thavo te anantānubandhī kaṣhāy chhe. eno samyagdraṣhṭine abhāv chhe. viparīt mānyatānā nāsh sahit samyagdraṣhṭine anantānubandhī kaṣhāyano abhāv thayo chhe ane teṭalo te svarūpācharaṇamān sthir thayo chhe tethī tene te prakāranā bhāvāsravo thatā ja nathī ane tethī mithyātva ane anantānubandhī kaṣhāy sambandhī bandh paṇ thato nathī. ā gāthāmān samakitīne je asthiratāno rāg thāy chhe tene gaṇyo ja nathī, kāraṇ ke mithyātva sambandhī rāg-dveṣh ja sansāranī jaḍ chhe. aho! samyagdarshan e evī adbhut chīj chhe je sansāranī jaḍ chhedī nākhe chhe.

ahā! ātmadravya anant anant ānandanā svabhāvathī bharelī vastu chhe. evā dravyanī draṣhṭi thatān paryāyamān ānandano svād āve chhe. ekalā ānandano nahi parantu dravyamān jeṭalā guṇo chhe te darekano vyakta ansh samyagdarshananā kāḷe pragaṭ thāy chhe. āvā samyagdraṣhṭine mithyātva ane anantānubandhīnā rāgadveṣh to chhe ja nahi tethī te prakārano bandh paṇ nathī. kṣhāyik samyagdraṣhṭine sattāmānthī mithyātvano kṣhay thatī vakhate


PDF/HTML Page 1763 of 4199
single page version

ja anantānubandhī kaṣhāyano tathā te sambandhī avirati ane yogabhāvano paṇ kṣhay thaī gayo hoy chhe tethī tene te prakārano bandh thato nathī.’ juo! jayachand paṇḍit thoḍo vadhu khulāso kare chhe ke paramāṇunī (jaḍakarmanī)-mithyātvakarmanī sattā chhe eno kṣhay thatī vakhate kṣhāyik samyagdraṣhṭine anantānubandhī kaṣhāyano kṣhay thāy chhe tathā te sambandhī aviratino paṇ nāsh thāy chhe. vaḷī samyagdarshan thatān kaṣhāy thavānun je te prakāranun yog-kampan (yogaguṇanī vikr̥ut avasthā) hatun te paṇ nāsh thayun chhe kemake ayog-guṇ-akampasvabhāvano ek ansh tyāre pragaṭ thayo chhe. ahīn em kahe chhe ke samyagdarshan thatān anantaguṇano ansh pragaṭ thāy chhe ane sāthe te te prakāranā avaguṇano ansh paṇ nāsh pāme chhe.

chothe guṇasthānake gr̥uhasthāshramamān ātmānā chāritraguṇano vyakta ansh pragaṭ thāy chhe ane tethī te prakāranā (anantānubandhī) kaṣhāyano paṇ nāsh thāy chhe. aupashamik samyagdraṣhṭine mithyātva tem ja anantānubandhī kaṣhāyo mātra upashamamān-sattāmān ja hovāthī sattāmān rahelun dravya udayamān āvyā vinā te prakāranā bandhanun kāraṇ thatun nathī. upasham samakitamān mithyātvano uday thato ja nathī. kṣhāyopashamik samyagdraṣhṭine paṇ samyakmohanīy sivāyanī chha prakr̥itio vipāk- udayamān āvatī nathī, tethī te prakārano bandh thato nathī. kṣhayopasham samakitīne mithyātva, mishra ane anantānubandhīnī chār em chha prakr̥itiono uday ja nathī. samyak mohanīyano jarī uday chhe paṇ eno koī bandh nathī. have kahe chhe-

‘aviratasamyagdraṣhṭi vagerene je chāritramohano uday varte chhe temān je prakāre jīv joḍāy chhe te prakāre tene navo bandh thāy chhe.’ shun kahyun e? nimittapaṇe jaḍakarma chāritramohano uday varte chhe, paṇ temān jīv je prakāre joḍāy chhe eṭalo bandh thāy chhe. udayane laīne bandh thāy chhe vā uday āvyo māṭe vikār karavo paḍe em chhe nahi. jīvanī paryāyanī yogyatā (karmanā udayamān) joḍāvānī jeṭalī chhe eṭalo joḍāy chhe. bījī rīte kahīe to (nishchayathī) teno joḍāṇano kāḷ chhe te prakāre joḍāy chhe. karmano uday āve enā pramāṇamān vikār karavo paḍe evun chhe nahi. je samaye je paryāy thavānī hoy te te samaye thāy chhe ane te nimittanī apekṣhā vinā ja thāy chhe.

dravyanī je samaye je paryāy thāy chhe te badhī kramabaddha thāy chhe. āmān koī em kahe ke dravyanī ek pachhī ek em kramathī paryāy to thāy paṇ ānā pachhī ā ja paryāy thāy em niyatakram nahi to tenī vāt khoṭī chhe. darek dravyanī paryāy niyatakramamān ja sarvagne joī chhe ane e ja pramāṇe jem chhe tem thāy chhe; āḍī-avaḷī


PDF/HTML Page 1764 of 4199
single page version

thāy nahi ane svakāḷamān thayā vinā rahe nahi. paryāyano-āyatasamudāyano pravāhakram chhe. guṇo akram chhe ane paryāyono pravāhakram eṭale ek pachhī ek thavāno kram chhe. e kram niyat ja chhe. jem jamaṇā pachhī ḍābo ane ḍābā pachhī jamaṇo pag upaḍe chhe-e niyat kram chhe tem je samaye je paryāy thavānī hoy te te samaye ja thāy evo niyat kram chhe. ahā! vastunun āvun svarūp chhe, chhatān je paryāyo kramabaddha mānato nathī tenā matamān sarvagnatā rahetī nathī arthāt te sarvagnane mānato nathī.

ahā! jenī ek ek guṇ-shakti paripūrṇa chhe evā dravyasvabhāvanun ane samaye samaye svatantrapaṇe thatī paryāyonun samyagdraṣhṭine yathārtha gnān hoy chhe. samyagdarshananī paryāy potānā kartā, karma, karaṇ, sampradān, apādān ane adhikaraṇarūp ṣhaṭkārakanā pariṇamanathī thāy chhe; ane nimittanī paryāy nimittamān enā potānā kāḷakrame thāy chhe. (kāryakāḷe) nimitta hoy paṇ nimittathī kārya thāy em nahi, kemake vyavahār ne nishchay ek ja samaye hoy chhe. draṣhṭi svabhāv upar jatān samyagdarshananī paryāy enā kāḷe potāthī nishchayathī thāy chhe ane te ja kāḷe je rāg bākī chhe teno paṇ e ja kram ane kāḷ potāthī chhe. eṭale vyavahārathī nishchay thāy e vāt rahetī nathī. samyagdarshananī paryāyano kartā je rāg-vyavahār chhe e to nathī paṇ enā dravya-guṇ paṇ enā kartā nathī. ahā! āvun vastunun svarūp pragaṭ hovā chhatān agnānīo haṭhathī pokār kare chhe ke-nimitta āve to upādānamān kārya thāy! paṇ bhāī! paryāy potānī te te kṣhaṇe svataḥ pragaṭ thāy chhe emān nimitta āve to thāy e kayān rahyun? bāpu! je rīte dravya- guṇ-paryāy chhe te rīte enun gnān karīne dravyanī draṣhṭi-pratīti karavāmān āve tyāre samyagdarshan thāy chhe. samay samayanī paryāy pratyek potānā kāḷe pragaṭ thāy chhe evo nirṇay karanāranī draṣhṭi dravyasvabhāvamān jāy chhe ane e samyagdarshan chhe.

have kahe chhe-‘tethī guṇasthānonā varṇanamān avirat-samyagdraṣhṭi ādi guṇasthānoe amuk amuk prakr̥itino bandh kahyo chhe, parantu ā bandh alpa hovāthī tene sāmānya sansāranī apekṣhāe bandhamān gaṇavāmān āvato nathī.’ chothe guṇasthāne samakitīne 41 prakr̥itiono nāsh hoy chhe. samakitīne chāritramohanā udayakāḷamān potānī jeṭalī yogyatā chhe eṭalo vikār thāy chhe ane eṭalo bandh paṇ thāy chhe paṇ te alpa chhe tethī sāmānya eṭale mūḷ sansāranī apekṣhāe ene bandhamān gaṇyo nathī.

‘samyagdraṣhṭi chāritramohanā udayamān svāmitvabhāve to joḍāto ja nathī, mātra asthiratārūpe joḍāy chhe; ane asthiratārūp joḍāṇ te nishchayadraṣhṭimān joḍāṇ ja nathī.’ juo, dharmī kartā thaīne rāgane karato nathī. tene mithyātva ane anantānubandhī to kṣhay pāmī gayā chhe tethī eṭalo to enī paryāyamān vikār-rāg chhe ja nahi. chāritramohanā udayamān potānī jeṭalī (paryāyanī) yogyatā chhe teṭalā pramāṇamān joḍāy chhe


PDF/HTML Page 1765 of 4199
single page version

paṇ je kiñchit rāg thāy chhe teno te svāmī ke kartā thato nathī. vyavahār jāṇelo prayojanavān chhe em bāramī gāthāmān je āve chhe te pramāṇe dharmī rāgane mātra jāṇe ja chhe. kharekhar gnānī rāgano svāmī nathī paṇ potānī nirmaḷ paryāyano svāmī chhe. ātmāmān svasvāmitvano ek guṇ chhe jene laīne shuddha dravya, shuddha guṇ ane nirmaḷ shuddha paryāy e dharmīnun sva chhe ane ātmā teno svāmī chhe. ātmā rāgano svāmī nathī. samayasār parishiṣhṭamān shaktionā varṇanamān dravya-guṇ ane paryāy traṇe nirmaḷ līdhān chhe. guṇano dharanār guṇī ātmāno āshray banatān guṇanun je nirmaḷ pariṇaman thāy teno ātmā svāmī chhe, rāgano nahi.

samyagdraṣhṭi chāritramohanā udayamān mātra asthiratārūpe joḍāy chhe, eṭale ke te te samaye te asthiratārūp paryāy thavānī thāy chhe paṇ asthiratārūp joḍāṇ te nishchayadraṣhṭimān joḍāṇ ja nathī. asthiratānā rāganī ahīn gaṇatrī nathī; ahīn to mithyātva sahitanā rāgadveṣhane ja āsrav-bandhamān gaṇyo chhe. māṭe samyagdraṣhṭine rāgadveṣhamohano abhāv kahevāmān āvyo chhe.

‘jyān sudhī karmanun svāmīpaṇun rākhīne karmanā udayamān jīv pariṇame tyān sudhī ja jīv karmano kartā chhe.’ dayā, dān, vrat, tap ādinā pariṇām te te kāḷamān gnānīne āve chhe paṇ gnānī tenā svāmīpaṇe thato nathī; jyāre agnānī shubharāganā svāmīpaṇe thaīne-pariṇamīne rāgano kartā thāy chhe. bhāī! charaṇānuyoganun jeṭalun vyavahārarūp ācharaṇ chhe tenā kartā thaīne pariṇamavun te agnān chhe em ahīn kahe chhe.

‘udayano gnātādraṣhṭā thaīne paranā nimittathī mātra asthiratārūpe pariṇame tyāre kartā nathī, gnātā ja chhe.’ juo, dharmīne je kāī asthiratārūp rāgādi paranā nimittathī mātra eṭale paranā-nimittanā lakṣhe thāy chhe teno te gnātā ja chhe, kartā nathī. ‘paranā nimittathī’ em kahyun tyān par-nimittanā kāraṇe rāg thāy chhe em nahi paṇ par-nimittamān pote joḍāy chhe to rāg thāy chhe em vāt chhe. jaḍ nayamān ek īshvaranay chhe. tyān kahyun chhe-‘ātmadravya īshvaranaye paratantratā bhogavanār chhe’. eṭale ke ātmā pote parane ādhīn thaīne pariṇame evī enī paryāyanī yogyatā chhe; par nimitta ene ādhīn kare chhe em nahi, paṇ pote nimittane ādhīn thāy chhe. āmān bahu moṭo pher chhe. juo, bhāṣhā-ke ‘paranā nimittathī mātra’ matalab ke nimitta to nimittamātra chhe. gnātā-draṣhṭāsvabhāve pariṇamato gnānī je asthiratāno rāg thāy teno gnātā ja rahe chhe kartā nahi.

‘ā apekṣhāe, samyagdraṣhṭi thayā pachhī chāritramohanā udayarūp pariṇamavā chhatān tene gnānī ane abandhak kahevāmān āvyo chhe. jyān sudhī mithyātvano uday chhe ane temān joḍāī ne jīv rāgadveṣhamohabhāve pariṇame chhe tyān sudhī ja tene agnānī ane


PDF/HTML Page 1766 of 4199
single page version

bandhak kahevāmān āve chhe.’ draṣhṭi ane draṣhṭino viṣhay shuddha nirmaḷ chhe e apekṣhāe nirmaḷ draṣhṭivant gnānīne mithyātva ane anantānubandhīnā pariṇām nahi hovāthī te prakāranun bandhan nathī ane tethī tene abandhak kahevāmān āvyo chhe. bījī bāju (paryāyanun) gnān karāvavun hoy tyāre em kahe chhe ke dashamā guṇasthān sudhī je rāg thāy chhe e potāno aparādh chhe ane pote ene kare chhe, karmane laīne e rāg thāy chhe em nahi. rāganā svāmīpaṇā ane kartāpaṇā vinā e rāg potāthī thāy chhe. āvī vāt chhe.

have kahe chhe-‘gnānī-agnānīno ane bandh-abandhano ā visheṣh jāṇavo. vaḷī shuddha svarūpamān līn rahevānā abhyās dvārā kevaḷagnān pragaṭavāthī jyāre jīv sākṣhāt sampūrṇagnānī thāy chhe tyāre to te sarvathā nirāsrav thaī jāy chhe em pahelān kahevāī gayun chhe.’

juo, gnānīne shuddha svarūp je anubhavamān āvyun chhe temān līn rahevānā abhyās dvārā tene kevaḷagnān pragaṭe chhe. kevaḷagnān pragaṭavāno ā ek ja upāy chhe; vrat, tap, bhakti ādi paṇ upāy chhe em chhe nahi. shāstramān jyān evun kathan hoy tyān te āropathī karelun kathan chhe em samajavun. jīvane jyāre shuddhātmānā anubhav vaḍe samyagdarshan pragaṭ thāy tyāre te gnānī thāy chhe ane e ja anubhavanā abhyās dvārā te kevaḷagnān pragaṭ kare chhe tyāre te sākṣhāt gnānī thāy chhe. chothe guṇasthānake gnānīne draṣhṭi apekṣhāe nirāsrav kahyo chhe ane kevaḷagnān thatān sākṣhāt gnānī thayo thako te sarvathā nirāsrav thaī jāy chhe. lyo, have ā badhun samajavun paḍashe hon.

are! ā badhun samajavānī vāṇiyāone phurasad kayān chhe? bichārā vepār dhandhāmān ane bairān-chhokarānnī māvajatamān guñchavāī gayā chhe. māṇḍ kalāk sāmbhaḷavā maḷe to emān āvī sūkṣhma vāt bichārāone pakaḍāy nahi! kare shun? bhāī! ā to phurasad laīne samajavā jevun chhe. samajaṇ-gnān to potāno svabhāv chhe. ene na samajāy e to chhe nahi; potānī ruchinī dishā badalavī joīe. bhāī! e badhī duniyādārīnī vāto kāī kām āvashe nahi hon. tathā ghaṇā badhā bījun māne chhe māṭe e sāchun-evī āndhaḷī shraddhā paṇ kām nahi āve. satya je rīte chhe e rīte mānyun hashe to satya ene javāb āpashe. lākho-karoḍo loko māne chhe māṭe te satya chhe em nathī. satyane saṅkhyāthī shun sambandh chhe? satyane to antaranī samajaṇanī jarūr chhe, saṅkhyānī nahi.

have ā arthanun kaḷasharūp kāvya kahe chheḥ-

PDF/HTML Page 1767 of 4199
single page version

* kaḷash 118ḥ shlokārtha uparanun pravachan *

ahīn samyagdraṣhṭinī vāt chāle chhe. ahā! samyagdraṣhṭi kone kahīe? bhagavān ātmā sachchidānandasvarūp prabhu paripūrṇa dhruv sadā paramātmasvarūpe andar birājamān chhe. parantu jīve potānā dhruvasvabhāvanun avalamban kadī līdhun nathī; ane dhruvanā avalamban vinā tene paranun- paryāyanun ja avalamban anantakāḷathī chhe. tyān paryāyanun lakṣha chhoḍī je potānā chidānandaghanasvarūp paramātmadravyanī antardraṣhṭi karī temān līn thāy chhe te samyagdraṣhṭi chhe. ahāhā...! ek samayanī vyakta paryāyathī bhinna trikāḷī bhagavān gnāyakadev ānandarasakand prabhu sadā jāṇavā-dekhavānā svabhāve andar rahelo chhe tenā āshraye anubhūti-ruchi pragaṭ karavī te samyagdarshan chhe.

ahā! jīvane anādithī dayā, dān, vrat, bhakti, pūjā ityādi parāvalambī bhāvonī sāvadhānīmān potānā shuddha chaitanyasvarūpanī sūjh-būjh rahī nathī. bhāī! e parāvalambī bhāvonī sāvadhānī mithyātva chhe. vrat, tap, bhakti ādi parāvalambī bhāvothī dharma thāy evo mithyātva bhāv ja anant sansāranī jaḍ chhe.

āvun mithyātva ane anantānubandhī rāgadveṣhano jeṇe nāsh karyo chhe tene samyagdraṣhṭi kahīe. anantānubandhī eṭale ke anant sansāranun kāraṇ je mithyātva chhe tenī sāthe anubandh eṭale sambandh rākhavāvāḷā je rāgadveṣh eno samyagdraṣhṭie nāsh karyo chhe. astithī kahīe to trikāḷī muktasvarūp je shuddha chaitanyasvabhāvī bhagavān gnāyak jāṇavā-dekhavānā svabhāve dhruv- dhruv-dhruv andar rahelo chhe tene anusarīne jeṇe anubhūti pragaṭ karī chhe, paryāyamān atīndriy ānandano anubhav pragaṭ karyo chhe te samyagdraṣhṭi chhe.

shuddha samakitanā svarūpane jeo jāṇatā nathī evā agnānīo kahe chhe ke-(bāhya) sanyam e ja chīj chhe. sanyamabhāv manuṣhyaparyāyamān ja hoy chhe, bījī traṇ gatimān hoto nathī. tethī manuṣhya avasthāmān vratādi sanyamanān sādhananun ācharaṇ karavun joīe.

are bhāī! sanyam kone kahīe enī tane khabar nathī. jene shuddha ātmānā anubhavapūrvak samyagdarshan thayun chhe tene je ātmasvarūpamān līnatā-ramaṇatā hoy chhe tenun nām sanyam chhe. ā vrat, tap ādi je shubharāg chhe te sanyam nathī; e to (kharekhar) asanyam chhe. bhagavān to em kahe chhe ke-mithyādraṣhṭinān badhān vrat ane tap bāḷavrat ane bāḷatap chhe. are! paṇ ene ā samajavānī kayān darakār chhe?


PDF/HTML Page 1768 of 4199
single page version

atyāre to bas ā ja-vrat, tap, bhakti, pūjā, jātrā ityādi badhun khūb chālyun chhe. lokone bahāranā tyāgano ane bāhya kriyāono mahimā chhe; em ke pote vrat pāḷe chhe, dayā pāḷe chhe, brahmacharya pāḷe chhe, strīno tyāg karyo chhe, nagna rahe chhe em bāhya ācharaṇanā mahimā āḍe andar mithyātvanun mahā shalya paḍayun chhe tene tyāgavānun ene sūjhatun nathī. are bhāī! e badhī bāhya tyāganī kriyāo to abhavī paṇ anantavār kare chhe. e koī antaranī chīj nathī. e kriyāomān bhagavān ātmā nathī. vinā samyagdarshan kadāchit 11 aṅg bhaṇī jāy topaṇ te agnānī chhe. lokone ākarun lāge paṇ shun thāy? rāganī kriyāmān dharma māne tene to mithyātvano bandh thāy chhe. bhagavān ātmā andar sadā abandhasvarūp chhe teno mahimā karī temān antarlīn thavun te abandhapariṇām chhe. ahīn kaḷashamān je āvā abandh pariṇāmane prāpta thayo chhe evā samakitī-gnānīnī vāt chhe.

kahe chhe–‘यद्यपि’ joke ‘समयम् अनुसरन्तः’ potapotānā samayane anusaratā (arthāt potapotānā samaye udayamān āvatā) evā ‘पूर्वबद्धाः’ pūrvabaddha (pūrve agnān-avasthāmān bandhāyelā) ‘द्रव्यरूपाः प्रत्ययाः’ dravyarūp pratyayo ‘सत्तां’ potānī sattā ‘न हि विजहति’ chhoḍatā nathī...

shun kahyun? ke samyagdarshan pragaṭ thatān mithyātva tathā anantānubandhī sambandhī kaṣhāyano nāsh thavā chhatān āṭh karma je paḍayān chhe te potānī sattā chhoḍatān nathī. samyagdraṣhṭine paṇ ātmapradeshe sambandhamān rahelān āṭh jaḍakarmanun astitva chhe ane teo samaye samaye udayamān paṇ āve chhe. ‘तदपि’ topaṇ ‘सकलरागद्वेषमोहव्युदासात्’ sarva rāgadveṣhamohano abhāv hovāthī ‘ज्ञानिनः’ gnānīne ‘कर्मबन्धः’ karmabandh ‘जातु’ kadāpi ‘अवतरति न’ avatār dharato nathī- thato nathī. gnānīne (draṣhṭi apekṣhāe) koī paṇ rāgadveṣhamoh thatā nahi hovāthī tene navān karma bandhātā nathī em kahe chhe. ahīn anant sansāranun kāraṇ evān mithyātva ane anantānubandhī kaṣhāyano nāsh thayo chhe te apekṣhāe vāt chhe. asthiratāno alpa chāritra-doṣh ahīn gaṇavāmān āvyo nathī. chāritra-doṣh e to ati alpa doṣh chhe. tene gauṇ karīne ahīn kahe chhe ke gnānīne-dharmīne karmabandh kadāpi avatarato-thato nathī.

vaḷī keṭalāk kahe chhe ke-gnānī koī judī chīj chhe ane dharmī koī judī chīj chhe. teo kahe chhe ke ame dharmī chhīe paṇ gnānī nathī. parantu e vāt barābar nathī. gnānī na hoy te vaḷī dharmī kevo? bhāī! gnānī kaho ke dharmī kaho-banne ek ja chhe; dharmī gnānī chhe ane gnānī dharmī chhe. nirvikalpa ātmāno jene anubhav chhe te samyagdraṣhṭi dharmī chhe, gnānī chhe. bhāī! ā apūrva vāt chhe.


PDF/HTML Page 1769 of 4199
single page version

juo, ‘bharat chakrī gharamān vairāgī’ em āve chhe ne? bharat chakravartīne 96 hajār rāṇīo ane te sambandhī vāsanā hatī. paṇ e to chāritrano alpa doṣh hato. tene gauṇ karīne ‘bharat gharamān vairāgī’ em kahyun chhe. jyāre koī lākho karoḍ ke abaj varṣha sudhī vrat, tap kare ane brahmacharyādi pāḷe ane enāthī potāne dharma thavānun māne to tene mithyātvano mahādoṣh upaje chhe je anant sansāranun kāraṇ thāy chhe.

viparīt mānyatā (mithyātva) ane tene anusarīne thavāvāḷā rāgadveṣhano jeṇe ātmānā antar-anubhav dvārā nāsh karyo chhe evī āṭh varṣhanī bālikā paṇ samyagdraṣhṭi gnānī chhe. samyagdarshan thayā pachhī kadāchit lagna kare topaṇ tene mithyātva ane anantānubandhīnān rāgadveṣh chhe nahi. alpa chāritranā doṣhane gauṇ karīne ahīn kahyun ke tene navīn karmabandh avatarato nathī. bhāī! samyagdarshan koī adbhut chīj chhe.

* gāthā 118ḥ bhāvārtha uparanun pravachan *

‘gnānīne paṇ pūrva agnān-avasthāmān bandhāyelā dravyāsravo sattā-avasthāmān hayāt chhe ane temanā udayakāḷe udayamān āvatā jāy chhe.’ juo, kaḷashamān potapotānā samayane anusaratā’’-em je kahyun hatun teno ā artha karyo ke gnānīne sattāmān rahelān pūrvanān jaḍakarmo potānā kāḷamān udayamān āve chhe. have kahe chhe-

‘parantu te dravyāsravo gnānīne karmabandhanun kāraṇ thatā nathī, kemake gnānīne sakaḷ rāgadveṣhamoh bhāvono abhāv chhe.’ jene andar rahelā sachchidānandamay bhagavān ātmānā avalambane samyagdarshan thayun tene mithyātva ane tene anusarīne thanārā rāgadveṣh nāsh pāmī gayā. tethī tene pūrva dravyāsravono uday navīn karmabandhanun kāraṇ thatā nathī. ahīn je sakaḷ rāg-dveṣh-mohano abhāv kahyo tyān mithyātva ane anantānubandhī rāgadveṣhamoh samajavā. sansāranun mūḷ mithyātva ane anantānubandhī kaṣhāy chhe. tethī je apekṣhāe vāt chhe te yathārtha samajavī. mūḷ-jaḍano ja jeṇe nāsh karyo chhe tevā samakitīne rāgadveṣhamoh thatā ja nathī ane tethī tene pūrva dravyāsravo navā karmabandhanun kāraṇ thatā nathī em kahe chhe.

bharat chakravartī chha lākh pūrva chakravartī-pade rahyā. ek pūrvamān 70 lākh pa6 hajār karoḍ varṣha thāy. evā chha lākh pūrva chakravartī-pade rahevā chhatān temane karmabandhan thatun na hatun kāraṇ ke teo samakitī hatā.

tyāre koī vaḷī kahe chhe ke te to e ja bhave mokṣha janār mahān puruṣh hatā, paṇ bījāne to karmabandhan thāy ja ne!

samādhānaḥ– bhāī! mahān to ātmā chhe ane teno emane anubhav hato. anant sansāranī jaḍ evān mithyātva ane te prakāranā rāgadveṣh emane hatā nahi.


PDF/HTML Page 1770 of 4199
single page version

alpa rāg hato tene kāraṇe karmanī sthiti ane ras paḍayo te paṇ alpa hato. bharat chakravartī mokṣhagāmī hatā parantu koī te bhave mokṣha na jāy ane svargamān jāy topaṇ samakitīne dīrgha sansāranā kāraṇarūp evā rāgadveṣhamoh hotā nathī.

ahīn samakitīne rāgadveṣhamoh chhe ja nahi em kahyun tyān asthiratānā alpa rāgane gaṇyo nathī em samajavun. bākī samakitīne asthiratānā kāraṇe shubhāshubh banne bhāv āve chhe, parantu temān visheṣhatā e chhe ke jyān sudhī tene ashubhabhāv rahe chhe tyān sudhī tene bhaviṣhyanā āyuṣhyano bandh paḍato nathī; jyāre te shubhabhāvamān āve chhe tyāre bhaviṣhyanā āyuṣhyano bandh paḍe chhe. bharat chakravartī to te ja bhave mokṣha gayā eṭale emane bhaviṣhyanā āyunā bandhano savāl nathī, parantu bījā chakravartī ke baḷadev ādi ke je svargamān vaimānik devamān jāy chhe tene jyān sudhī ashubh bhāvano kāḷ chhe tyān sudhī bhaviṣhyanā āyuno bandh paḍato nathī.

chothe guṇasthānake dharmīne ārtta ane raudra banne dhyān hoy chhe. ghaṇā shubhabhāv tem ja ghaṇā ashubhabhāv āve chhe. strī-sevanano ashubh rāg paṇ āve chhe. parantu te kāḷe dharmīne bhaviṣhyanā āyuno bandh na paḍe eṭalun koī gajabanun samyagdarshananun jor chhe. aho! samyagdarshan ane samyaggnānano koī achintya alaukik mahimā chhe!

lokone koī bahāramān rājya, dukān ke kuṭumbaparivār chhoḍī de ke sharīrathī brahmacharya pāḷe to teno mahimā āve chhe. parantu emān shun chhe bhāī? emān to jo kaṣhāy mand hoy to puṇyabhāv chhe, paṇ mithyātva to ūbhun ja chhe. emān tyāg to jarāy nathī kemake mithyātvano jyān tyāg nathī tyān bījo tyāg jarāy sambhavit nathī. mithyātvano tyāg thatān sarva rāg- dveṣh-mohano tyāg thaī jāy chhe. ahīn kahyun ne ke-gnānīne samasta rāg-dveṣh-mohano abhāv chhe. bhāī! āchārya bhagavān kaī shailīthī vāt kare chhe te yathārtha samajavī joīe.

are! paṇ ene kayān paḍī chhe? ākho divas bāyaḍī-chhokarān ane vepār-dhandhānun jatan karavāmān ja gūñchāyelo rahe chhe. tyān vaḷī thoḍo vakhat maḷe to evun sāmbhaḷavā maḷe ke-vrat karo, tap karo, bhakti karo ityādi; te vaḍe tamārun kalyāṇ thaī jashe. parantu bhāī! e to ūndhī shraddhārūp mithyātvane poṣhak-agnānane poṣhak prarūpaṇā chhe.

bhagavān! jyān pote sachchidānandasvarūpe trikāḷ birāje chhe tyān draṣhṭi karavā jevī chhe. pote sadā paramātmasvarūp ja chhe tenī pāse javā jevun chhe, ane nimitta, rāg ne paryāy taraph pīṭh karavā jevī chhe. samajāṇun kāī...?

tyāre koī vaḷī kahe chhe ke-‘samādhi shatak’ shāstramān avratanā pariṇāmane taḍakānī ane vratanā pariṇāmane chhāyānī upamā āpī chhe ne?


PDF/HTML Page 1771 of 4199
single page version

samādhānaḥ– hā, parantu e vrat kone hoy? bhāī! jene antaranā avalambane ātmagnān thayun chhe enī tyān vāt chhe. vinā ātmagnān avratanā pariṇām taḍako ane vratanā pariṇām chhānyo-em chhe nahi. jene ātmānā anubhavasahit samyagdarshan thayun chhe evā samakitīne avratanā ashubhabhāvamān rahevun e taḍako chhe. jyāre te vratanā shubhamān āve chhe tyāre te vrat- pariṇām chhānyā samān chhe. jyāre samakitīne andar vītarāgī shānti vadhī jāy chhe, vairāgyanā pariṇām draḍhatar thāy chhe tyāre tene sāthe vratanā vikalpa āve chhe enī tyān vāt chhe.

ahīn have visheṣh khulāso kare chhe ke-‘ahīn sakaḷ rāgadveṣhamohano abhāv buddhipūrvak rāgadveṣhamohanī apekṣhāe samajavo.’ matalab ke gnānīne je sarva rāgadveṣhamohano abhāv kahyo te buddhipūrvak eṭale ruchipūrvakanā rāgadveṣhamohanī apekṣhāe samajavun. paṇḍit rājamalajīe ‘buddhipūrvak’no bījo artha ‘jāṇavāmān āve te’-em karyo chhe parantu e vāt ahīn nathī. ahīn to abhiprāyamān gnānīne sarva rāgadveṣhamohano abhāv chhe enī vāt chhe.

loko pūchhe chhe ne ke-rāg kem ṭaḷe? bhāī! pote chidānandaghanasvarūp paramātmā chhe tene sparsha karatān eṭale ke temān ekāgra thaī pariṇamatān rāgano nāsh thaī jāy chhe. ā sivāy rāganā nāshano bījo koī upāy nathī.

are! sansāranā kām āḍe ene ā sāmbhaḷavā ane samajavānī kayān navarāsh chhe? ghare potāne dīkaro na hoy to koī bījāno dīkaro godamān le paṇ sansāranun lap to andar rākhe ja. are! ā sansārīonī kevī rīt! bījānā dīkarāne gode levā karatān je paisā hoy te dharmakāryamān kharche to shubhabhāv thāy, ane samay tattva-vichāramān kāḍhe to ātmakalyāṇ paṇ thāy.

hā, paṇ godamān levāthī potāno vansh rahe ne? paisā dharmakāryamān kharche emān vansh kayān rahe?

samādhānaḥ– kono vansh bhāī? ā jaḍ dehano vansh? bhāre vichitra sansār! bhāī! e dehanā vanshanī ruchi anant janma-maraṇanā duḥkhamān nākhanārī chhe. e badhā lapane chhoḍī ā shāstra shun kahe chhe enun shravaṇ, chintan ane manan karavānī phurasad levī joīe.

* * *

have ā ja artha draḍh karanārī be gāthāo āve chhe tenī sūchanikārūp shlok kahe chheḥ-


PDF/HTML Page 1772 of 4199
single page version

* kaḷash 119ḥ shlokārtha uparanun pravachan *

‘यत्’ kāraṇ ke ‘ज्ञानिनः रागद्वेषविमोहानां असम्भवः’ gnānīne rāgadveṣhamohano asambhav chhe ‘ततः एव’ tethī ‘अस्य बंधः न’ tene bandh nathī.

juo to kharā! ā shun kahe chhe? ke chothe guṇasthānake samakitīne-gnānīne rāgadveṣhamoh eṭale ke duḥkh nathī. kharekhar to ahīn mithyātvano nāsh thayo chhe tethī te sambandhī rāgadveṣhamoh nathī em kahevun chhe. āthī koī em samajī le ke sarvathā rāgadveṣh ke duḥkh nathī arthāt ekalun sukh ja sukh chhe to em nathī. sāchā bhāvaliṅgī sant ke jene ātmagnān sahit prachur svasamvedan varte chhe tene paṇ chhaṭhṭhe guṇasthānake kiñchit rāg, ashuddhatā ane duḥkh chhe. ahīn ā kaḷashamān to buddhipūrvak eṭale ruchipūrvakanā āsravanā abhāvanī apekṣhāe vāt chhe.

aḍhī dvīpanī bahār svayambhūramaṇ samudramān ek samakitīe asaṅkhya mithyādraṣhṭi-e rīte asaṅkhya samakitī pāñchame guṇasthānake chhe. evī ja rīte avirat samyagdraṣhṭi tiryañch paṇ tyān asaṅkhya chhe. te badhā gnānī chhe tethī te badhāne ahīn je apekṣhāe kahevāmān āve chhe te apekṣhāe rāgadveṣhamohano abhāv chhe, ane tethī temane bandh nathī. te pāṇīmān ek hajār jojan eṭale chār hajār gāu lāmbon magaramachchha rahe chhe. te dariyānun pāṇī pīve chhe je pāṇīnā bindumān asaṅkhya jīv rahelā chhe; tyān garaṇun nathī ke pāṇī gaḷīne pīve. chhatān tene enun pāp alpa chhe ane bandhan paṇ alpa chhe. samyagdarshananī apekṣhāe (draṣhṭinī mukhyatāe) tene āsrav ane bandh nathī ane chāritranī alpa asthiratā chhe tenī apekṣhāe jovāmān āve to alpa asthiratā chhe ane alpa bandh paṇ chhe. koīne em thāy ke ā kevun? ghaḍīkamān chhe ne ghaḍīkamān nathī! bhāī! jyān je apekṣhāe vāt hoy te yathārtha samajavī joīe.

gnānīne rāgadveṣhamohano asambhav chhe tethī tene bandh nathī-e parathī koī em samaje ke gnānī karoḍo pūrva moṭā rājapāṭamān ane hajāro strīonā bhogamān rahe, jeno ek koḷiyo chhannun karoḍanun pāyadaḷ na pachāvī shake evā batrīs koḷiyānun bhojan kare chhatān tene bandh nathī to te barābar nathī. tene alpa asthiratāno rāg chhe ane teṭalun bandhan paṇ chhe. chakravartī chhannu hajār rāṇīone bhogave chhatān tenā bhogane nirjarānun kāraṇ kahyun chhe māṭe tene sarvathā bandh thato ja nathī em koī māne to te yathārtha nathī. tene mithyātva ane anantānubandhī kaṣhāy nathī ane anant sansāranā kāraṇabhūt bandh e ja hovāthī enā (mithyātvādinā) abhāvanī apekṣhāe bandh nathī, nirjarā chhe em kahyun chhe. tyān koī pakaḍī le ke-lyo, bhogane nirjarānun kāraṇ kahyun chhe to bhāī! tun apekṣhā samajyo nathī. bhāī! tun dhīrajathī sāmbhaḷ.


PDF/HTML Page 1773 of 4199
single page version

draṣhṭipūrvak svabhāvanī ruchimān rāgano abhiprāy chhūṭī jāy chhe tethī draṣhṭino mahimā darshāvavā gnānīnā bhogane nirjarānun kāraṇ kahyun chhe; anyathā je pañchamahāvratanā shubh pariṇāmane bandhanun kāraṇ kahe te shun bhoganā ashubh pariṇāmane nirjarānun kāraṇ kahe? bhāī! tun apekṣhā na samaje ane (ekānte) tāṇe to e na chāle bāpā!

nirjarā adhikāramān ek bījī vāt āve chhe ke-‘‘he samakitī! tun paradravyane bhogav.’’ have ātmā jyān paradravyane bhogavī shakato nathī tyān tun ene bhogav em kahe eno artha shun? bhāī! tyān paradravyanā kāraṇe tane aparādh chhe evī viparīt draṣhṭi chhoḍāvavānī vāt chhe. em ke paradravyanā kāraṇe tane aparādh-nukashān thāy chhe evī mithyā mānyatā chhoḍī de. tārā aparādhathī tane bandh chhe em tyān siddha karavun chhe.

gnānīne kiñchit rāg hoy chhe paṇ e to asthiratāno doṣh chhe, ane te svarūpanā ugra avalambane kramashaḥ maṭī jāy chhe. shāstramān kahyun chhe ne ke-

‘sijjhanti chariyabhaṭṭā dansaṇabhaṭṭā ṇa sijjhanti’ (darshanapāhuḍ) matalab ke vrat, tap ādirūp puṇyabhāvathī dharma thāy em je māne chhe te ātmā darshanathī bhraṣhṭa chhe ane teno mokṣha thato nathī kemake je darshanathī bhraṣhṭa chhe te gnān ane chāritrathī paṇ bhraṣhṭa chhe. mithyādraṣhṭine ātmānān ruchi, gnān ke chāritra ekey hotān nathī. jyāre samakitī chāritrathī rahit hoy chhatān tene samyakdarshan chhe eṭale vartamānamān puruṣhārthanī ochhapanā kāraṇe kiñchit asthiratāno doṣh chhe tene te (heyapaṇe) jāṇe chhe ane krame antaranā ugra avalambananā puruṣhārtha vaḍe teno te nāsh karī de chhe.

bhāī! vrat, tap, bhakti, pūjā ādinā pariṇām shubhabhāv chhe ane te doṣh chhe. samayasāramān ālochanano jyān pāṭh chhe tyān shubhabhāv chhe te vartamān doṣh chhe em kahyun chhe; māṭe to tenun (ātmānā āshraye) ālochan kare chhe. parantu atyāre bahu pheraphār thaī gayo! lokoe vītarāganā mārgane chunthī chunthīne rāgamān ragaḍī nākhyo chhe.

bhāī! bhagavān kevaḷī paramātmāno mārga vītarāgatāno mārga chhe, ane te vītarāg paryāyathī utpanna thāy chhe. rāganī paryāy vaḍe vītarāg mārga kadīy utpanna na thāy. chothe guṇasthāne samyagdarshan, gnān ane chāritrano je ansh chhe te vītarāg paryāy chhe ane te paryāy rāganā āshraye utpanna thaī nathī, paṇ potānā trikāḷī vītarāgasvabhāvanā āshraye utpanna thaī chhe.


PDF/HTML Page 1774 of 4199
single page version

jenā upadeshamān em āvatun hoy ke ā vrat ane tap ādinā shubhabhāv karatān karatān kalyāṇ thaī jashe enī to draṣhṭi ja mithyā chhe. enun shraddhān jyān viparīt chhe tyān vrat ane tap ene (samyak) chhe ja kayān? (chhe ja nahi). agnānīnī vāte vāte pher chhe, bhāī!

ahīn kahe chhe-gnānīne navīn bandh nathī kemake rāgadveṣhamoh chhe te bandhanun kāraṇ chhe ane gnānīne rāgadveṣhamohano asambhav chhe.

[pravachan nan. 237 thī 240 chālu * dināṅk 20-10-76 thī 23-10-76]

PDF/HTML Page 1775 of 4199
single page version

रागो दोसो मोहो य आसवा णत्थि सम्मदिट्ठिस्स।
तम्हा आसवभावेण विणा हेदू ण पच्चया होंति।। १७७।।

हेदू चदुव्वियप्पो अट्ठवियप्पस्स कारणं भणिदं।
तेसिं पि य रागादी तेसिमभावे ण बज्झंति।। १७८।।

रागो द्वेषो मोहश्च आस्रवा न सन्ति सम्यग्द्रष्टेः।
तस्मादास्रवभावेन विना हेतवो न प्रत्यया भवन्ति।। १७७।।

हेतुश्चतुर्विकल्पः अष्टविकल्पस्य कारणं भणितम्।
तेषामपि च रागादयस्तेषामभावे न बध्यन्ते।। १७८।।

have ā artha nā samarthananī be gāthāo kahe chheḥ-

nahi rāgadveṣh, na moh–e āsrav nathī sudraṣhṭine,
tethī ja āsravabhāv viṇ nahi pratyayo hetu bane; 177.
hetu chaturvidh aṣhṭavidh karmo taṇān kāraṇ kahyā,
tenāy rāgādik kahyā, rāgādi nahi tyān bandh nā. 178.

gāthārthaḥ– [रागः] rāg, [द्वेषः] dveṣh [च मोहः] ane moh- [आस्रवाः] e āsravo [सम्यग्द्रष्टेः] samyagdraṣhṭine [न सन्ति] nathī [तस्मात्] tethī [आस्रवभावेन विना] āsravabhāv vinā [प्रत्ययाः] dravyapratyayo [हेतवः] karmabandhanān kāraṇ [न भवन्ति] thatā nathī.

[चतुर्विकल्प हेतुः] (mithyātvādi) chār prakāranā hetuo [अष्टविकल्पस्य] āṭh prakāranān karmonān [कारणं] kāraṇ [भणितम्] kahevāmān āvyā chhe, [च] ane [तेषाम् अपि] temane paṇ [रागादयः] (jīvanā) rāgādi bhāvo kāraṇ chhe; [तेषाम् अभावे] tethī rāgādi bhāvonā abhāvamān [न बध्यन्ते] karma bandhātān nathī. (māṭe samyagdraṣhṭine bandh nathī.)

ṭīkāḥ– samyagdraṣhṭine rāgadveṣhamoh nathī kāraṇ ke samyagdraṣhṭipaṇānī anyathā anupapatti chhe (arthāt rāgadveṣhamohanā abhāv vinā samyagdraṣhṭipaṇun banī shakatun nathī);


PDF/HTML Page 1776 of 4199
single page version

(वसन्ततिलका)
अध्यास्य शुद्धनयमुद्धतबोधतिह्न–
मैकाग्रयमेव कलयन्ति सदैव ये ते।
रागादिमुक्तमनसः सततं भवन्तः
पश्यन्ति बन्धविधुरं समयस्य सारम्।। १२०।।

rāgadveṣhamohanā abhāvamān tene (samyagdraṣhṭine) dravyapratyayo pudgalakarmanun (arthāt pudgalakarmanā bandhananun) hetupaṇun dhāratā nathī kāraṇ ke dravyapratyayone pudgalakarmanā hetupaṇānā hetuo rāgādik chhe; māṭe hetunā hetunā abhāvamān hetumānano (arthāt kāraṇanun je kāraṇ tenā abhāvamān kāryano) abhāv prasiddha hovāthī gnānīne bandh nathī.

bhāvārthaḥ– ahīn, rāgadveṣhamohanā abhāv vinā samyagdraṣhṭipaṇun hoī shake nahi evo avinābhāvī niyam kahyo tyān mithyātvasambandhī rāgādikano abhāv samajavo. mithyātvasambandhī rāgādikane ja ahīn rāgādik gaṇavāmān āvyā chhe. samyagdraṣhṭi thayā pachhī kāīk chāritramohasambandhī rāg rahe chhe tene ahīn gaṇyo nathī; te gauṇ chhe. ā rīte samyagdraṣhṭine bhāvāsravano arthāt rāgadveṣhamohano abhāv chhe. dravyāsravone bandhanā hetu thavāmān hetubhūt evā rāgadveṣhamohano samyagdraṣhṭine abhāv hovāthī dravyāsravo bandhanā hetu thatā nathī, ane dravyāsravo bandhanā hetu nahi thatā hovāthī samyagdraṣhṭine-gnānīne -bandh thato nathī.

samyagdraṣhṭine gnānī kahevāmān āve chhe te yogya ja chhe. ‘gnānī’ shabda mukhyapaṇe traṇ apekṣhāe vaparāy chheḥ- (1) pratham to, jene gnān hoy te gnānī kahevāy; ām sāmānya gnānanī apekṣhāe to sarva jīvo gnānī chhe. (2) samyak gnān ane mithyā gnānanī apekṣhā levāmān āve to samyagdraṣhṭine samyaggnān hovāthī te apekṣhāe te gnānī chhe ane mithyādraṣhṭi agnānī chhe. (3) sampūrṇa gnān ane apūrṇa gnānanī apekṣhā levāmān āve to kevaḷī bhagavān gnānī chhe ane chhadmastha agnānī chhe kāraṇ ke siddhāntamān pāñch bhāvonun kathan karatān bāramā guṇasthān sudhī agnānabhāv kahyo chhe. ā pramāṇe anekāntathī apekṣhā vaḍe vidhiniṣhedh nirbādhapaṇe siddha thāy chhe; sarvathā ekāntathī kāī paṇ siddha thatun nathī.

have, gnānīne bandh thato nathī e shuddhanayanun māhātmay chhe māṭe shuddhanayanā mahimānun kāvya kahe chheḥ-

shlokārthaḥ– [उद्धतबोधचिह्नम् शुद्धनयम् अध्यास्य] uddhat gnān (-koīnun dabāvyun dabāy nahi evun unnat gnān) jenun lakṣhaṇ chhe evā shuddhanayamān rahīne arthāt shuddhanayano āshray karīne [ये] jeo [सदा एव] sadāy [ऐकाग्रयम् एव] ekāgrapaṇāno


PDF/HTML Page 1777 of 4199
single page version

(वसंततिलका)
प्रच्युत्य शुद्धनयतः पुनरेव ये तु
रागादियोगमुपयान्ति विमुक्तबोधाः।
ते कर्मबन्धमिह बिभ्रति पूर्वबद्ध–
द्रव्यास्रवैः कृतविचित्रविकल्पजालम्।। १२१।।

ja [कलयन्ति] abhyās kare chhe [ते] teo, [सततं] nirantar [रागादिमुक्तमनसः भवन्तः] rāgādithī rahit chitavāḷā vartatā thakā, [बन्धविधुरं समयस्य सारम्] bandharahit evā samayanā sārane (arthāt potānā shuddha ātmasvarūpane) [पश्यन्ति] dekhe chhe-anubhave chhe.

bhāvārthaḥ– ahīn shuddhanay vaḍe ekāgratāno abhyās karavānun kahyun chhe. ‘hun kevaḷ gnānasvarūp chhun, shuddha chhun’-evun je ātmadravyanun pariṇaman te shuddhanay. āvā pariṇamanane līdhe vr̥utti gnānamān vaḷ‌yā kare ane sthiratā vadhatī jāy te ekāgratāno abhyās.

shuddhanay shrutagnānano ansh chhe ane shrutagnān to parokṣha chhe tethī te apekṣhāe shuddhanay dvārā thato shuddha svarūpano anubhav paṇ parokṣha chhe. vaḷī te anubhav ekadesh shuddha chhe te apekṣhāe tene vyavahārathī pratyakṣha paṇ kahevāmān āve chhe. sākṣhāt shuddhanay to kevaḷagnān thaye thāy chhe. 120.

have kahe chhe ke jeo shuddhanayathī chyut thāy teo karma bāndhe chheḥ-

shlokārthaḥ– [इह] jagatamān [ये] jeo [शुद्धनयतः प्रच्युत्य] shuddhanayathī chyut thaīne [पुनः एव तु] pharīne [रागादियोगम्] rāgādinā sambandhane [उपयान्ति] pāme chhe [ते] evā jīvo, [विमुक्तबोधाः] jemaṇe gnānane chhoḍayun chhe evā thayā thakā, [पूर्वबद्धद्रव्यास्रवैः] pūrvabaddha dravyāsravo vaḍe [कर्मबन्धम्] karmabandhane [विभ्रति] dhāraṇ kare chhe (-karmone bāndhe chhe) - [कृत–विचित्र–विकल्प–जालम्] ke je karmabandh vichitra bhedonā samūhavāḷo hoy chhe (arthāt je karmabandh anek prakārano hoy chhe).

bhāvārthaḥ– shuddhanayathī chyut thavun eṭale ‘hun shuddha chhun’ evā pariṇamanathī chhuṭīne ashuddharūpe pariṇamavun te arthāt mithyādraṣhṭi banī javun te. em thatān, jīvane mithyātva sambandhī rāgādik utpanna thāy chhe, tethī dravyāsravo karmabandhanān kāraṇ thāy chhe ane tethī anek prakāranān karma bandhāy chhe. ā rīte ahīn shuddhanayathī chyut thavāno artha shuddhatānā bhānathī (samyaktvathī) chyut thavun em karavo. upayoganī apekṣhā ahīn gauṇ chhe, arthāt shuddhanayathī chyut thavun eṭale shuddha upayogathī chyut thavun evo


PDF/HTML Page 1778 of 4199
single page version

artha ahīn mukhya nathī; kāraṇ ke shuddhopayogarūp rahevāno kāḷ alpa hovāthī mātra alpa kāḷ shuddhopayogarūp rahīne pachhī tenāthī chhūṭī gnān anya gneyomān upayukta thāy topaṇ mithyātva vinā je rāgano ansh chhe te abhiprāyapūrvak nahi hovāthī gnānīne mātra alpa bandh thāy chhe ane alpa bandh sansāranun kāraṇ nathī. māṭe ahīn upayoganī apekṣhā mukhya nathī.

have jo upayoganī apekṣhā laīe to ā pramāṇe artha ghaṭeḥ-jīv shuddhasvarūpanā nirvikalpa anubhavathī chhūṭe parantu samyaktvathī na chhūṭe to tene chāritramohanā rāgathī kāīk bandh thāy chhe. te bandh joke agnānanā pakṣhamān nathī topaṇ te bandh to chhe ja. māṭe tene maṭāḍavāne samyagdraṣhṭi gnānīne shuddhanayathī na chhūṭavāno arthāt shuddhopayogamān līn rahevāno upadesh chhe. kevaḷagnān thatān sākṣhāt shuddhanay thāy chhe. 121.

* * *

samayasār gāthā 177–178ḥ mathāḷu

have ā arthanā samarthananī be gāthāo kahe chheḥ-

shun kahe chhe? ke je jīv rāgadveṣhamoh kare chhe tene jūnān dravyakarma navān karmanā bandhanun kāraṇ thāy chhe. parantu samyagdraṣhṭine bhāvāsrav nathī tethī tene dravyāsravo navā bandhanun kāraṇ thatā nathī em ā gāthāomān draḍh kare chhe-

* gāthā 177–178ḥ ṭīkā uparanun pravachan *

‘samyagdraṣhṭine rāgadveṣhamoh nathī kāraṇ ke samyagdraṣhṭipaṇānī anyathā anupapatti chhe...’

juo, shun kahe chhe? ke rāgathī bhinna paḍīne jeṇe bhedagnān pragaṭ karyun ane sachchidānandamay bhagavān ātmāno anubhav karyo te samyagdraṣhṭine rāgadveṣhamoh nathī. rāganā kartāpaṇāno jene abhiprāy nathī ane shuddha chaitanyanā āshraye pragaṭ thatī vītarāg paryāy ja dharmarūp chhe evī jenī mānyatā chhe te samyagdraṣhṭi chhe ane enā upadeshamān shubharāgathī shuddhatā pragaṭe evo abhiprāy kadīy āve nahi. ahā! nirmaḷ vignānaghanasvarūp bhagavān ātmāne rāgathī bhinna anubhavavo e ja samyagdarshan chhe ane tyānthī ja mokṣhamārganī sharūāt thāy chhe.

ahīn mithyātva ane anantānubandhī kaṣhāyanī apekṣhāe vāt chhe. samyagdraṣhṭine anantānubandhī rāgadveṣh ane moh nām mithyātva e traṇe nathī. mithyātva ane rāgadveṣh je anantasansāranī jaḍ chhe ene ahīn sansār gaṇīne āsrav kahyo chhe.

have āthī koī bachāv kare ke amane asthiratā game teṭalī hoy temān amane


PDF/HTML Page 1779 of 4199
single page version

shun chhe? to em na chāle. (evo bachāv karanār to samakitī ja nathī). samakitīne je kiñchit asthiratā chhe te chāritrano doṣh chhe ane tenun ene alpa bandhan paṇ chhe. ṭheṭh dasamā guṇasthāne jyān abuddhipūrvakano rāg chhe tyān paṇ moh tathā āyu karma sivāy chha karmanun bandhan paḍe chhe. samakitīne jyān sudhī shubharāg chhe tyān sudhī e doṣh chhe; parantu mithyātva ane anantānubandhī rāgadveṣh jevo e mahā doṣh nathī.

are! jagatamān agnānīo shāstra vāñchavāthī, bhagavānanī pratimānā darshanathī, bhagavānanī bhaktithī samyagdarshan thashe em māne chhe. vaḷī shubharāg karatān karatān samakit pragaṭashe em paraspar āchāryapaṇun kare chhe; āchāryapaṇun eṭale mānhomānhe ekabījāne upadeshe chhe. teo kahe chhe-pañchamakāḷamān atyāre ā ja karī shakāy ane ā ja (shubharāg ja) karavā jevun chhe. kanīk (puṇyabhāv) karo, karo; kanīk karasho to kalyāṇ thashe.

temane ahīn spaṣhṭa kahe chhe ke rāgathī bhinna paḍīne ātmānubhav kare tene samyagdarshan thāy chhe ane samakitīne rāgadveṣhamohano abhiprāy hoto nathī. bhāī! paramārthano ā ek ja panth chhe. pāñchamā ārāmān rāgathī (dharma) thāy ane chothā ārāmān bhedagnānathī thāy-shun em chhe? (nā). are! lokoe bahu pheraphār karī nākhyo chhe! rāgathī prāpti thāy evī vāto paraspar honshathī kare chhe ane honshathī sāmbhaḷe chhe paṇ pote nirmaḷānandano nāth shuddha chaitanyamay bhagavān sadā rāgathī bhinna andar paḍayo chhe enī ene khabar nathī. are bhāī! ek vār andar ḍokiyun karī enī shraddhā to kar; tethī tane lābh thashe, samakit thashe. paṇ ene kayān navarāsh chhe?

bichārāne ākho divas-chovīse kalāk sansāramān-vepār-dhandho ane bāyaḍī-chhokarān ādinun jatan karavāmān-pāpamān chālyo jāy chhe. dharma to kayāny rahyo, puṇyey ene kayānthī maḷe? (puṇyanān paṇ ene ṭhekāṇān nathī). ākho di ām raḷavun ane ām kamāvun, māl ām lāvavo ane ām vechavo, ām vakhāramān nākhavo ane ām sambhāḷ karavī-ityādi anek vikalpo karī ākho di pāp ja pāp upajāve chhe. pāp, pāp ne pāpamān paḍelā tene dharmabuddhi kem thāy?

ātmāno vepār to rāgarahit thavun te chhe. mokṣhanā panthe javun chhe jene evā mokṣhārthīe to kevaḷagnānane utpanna karanārī bhedagnānajyoti pragaṭ karavānī chhe. shun (jenāthī bhinna thayun chhe evā) rāgane rākhīne bhedagnān thāy? (na thāy). vītarāganī vāṇīmān to rāgathī bhinna paḍīne vītarāg dashā pragaṭ karavānī vāt chhe. janma-maraṇano ant lāvavo hoy to bāpu! ā vāt chhe. bākī to puṇyey anantavār karyān ane enā phaḷamān svargamān paṇ anantavār gayo. bhagavānanā samosaraṇamān paṇ anantavār


PDF/HTML Page 1780 of 4199
single page version

eṇe ā vāt sāmbhaḷī parantu rāgathī bhinna paḍavānī vāt ene ruchi nahi. tethī to kahyun chhe ke-‘kevaḷī āgaḷ rahī gayo koro.’ dravya sanyamathī ṭheṭh graiveyak sudhī jaīne ātmānā bhān vinā tyānthī manuṣhya thaī, ḍhoramān jaī narak-nigodamān jīv chālyo jāy chhe. āvī vāt chhe, bhāī!

aho! ā to khūb gambhīr vāt chhe! kundakundāchāryanān shāstro eṭale sīdhī bhagavānanī vāṇī. vaḷī e mahā digambar sant potānā nijavaibhavathī vāt karī rahyā chhe. samayasār gāthā pa mān paramaguru sarvagnadev eṭale bhagavān mahāvīr ādi sarvagna-devo-tyānthī sharū karīne mārā guru paryant badhā nirmaḷ vignānaghanasvabhāvamān magna hatā em kahyun chhe. tyān mahāvrat pāḷatā hatā ke nagna digambar hatā em vāt līdhī nathī. are! kevaḷī badhāne jāṇe chhe em paṇ tyān līdhun nathī. teo nirmaḷ vignānaghanasvabhāvamān magna hatā em kahyun chhe. aho! shun shailī chhe! vaḷī tyān ja kahyun chhe ke-emanāthī ‘‘prasādarūpe apāyel’’ arthāt emaṇe kr̥upā karīne shuddhātmatattvano upadesh āpyo; ame lāyak hatā māṭe amane upadesh āpyo em tyān na kahyun. juo, kevī namratā!

samayasār gāthā pa mān bhagavāne kahyun ne men sāmbhaḷ‌yun te hun kahun chhun em na kahyun paṇ hun mārā nij vaibhavathī kahun chhun em āchāryadeve kahyun chhe. ahā! ā to shailī ja judī chhe! āmān to antaranimagnatāpūrvak svānubhavanī ja pradhānatā chhe. svānubhav vinā bhagavān pāsethī sāmbhaḷ‌yun chhe māṭe bhagavānano āshay ja agnānīnī vāṇīmān āve em hotun nathī. māṭe ja gnānīnā upadeshanun nimitta banatān mumukṣhu jīve sau pratham svānubhav sahit samyagdarshan pragaṭ karavun e ja mukhya chhe. mokṣhamārga prakāshakamān līdhun chhe ke agnānīno upadesh samyagdarshan prāpta thavāmān nimitta thato nathī. tathā gnānī pāsethī sāmbhaḷelun hoy chhatān mithyādraṣhṭinā upadeshamān bhale te vītarāganī vāt kaheto hoy chhatān kāraṇaviparītatā, bhedābhedaviparītatā ane svarūpaviparītatā āvyā vinā rahetī nathī. tethī to āchāryadeve kahyun ke hun kahun chhun te svānubhavathī pramāṇ karavun. (shrotā ane vaktā bannemān svānubhavanī ja mukhyatā chhe).

ahīn kahe chhe-samyagdraṣhṭine rāgadveṣhamoh nathī kāraṇ ke samyagdraṣhṭipaṇānī anyathā anupapatti chhe arthāt rāgadveṣhamohanā abhāv vinā samyagdraṣhṭipaṇun banatun nathī. samyagdraṣhṭine rāgadveṣhamoh nathī eṭale ke rāgādi karavā lāyak chhe evī buddhi samyagdraṣhṭine nathī. anantānubandhīnā rāgadveṣh ene nathī ane je kiñchit rāg chhe enun ene svāmitva nathī. samyagdraṣhṭie to rāgarahit ākho bhagavān ātmā paryāyamān prasiddha karyo chhe. kṣhaṇik kr̥utrim avasthāthī potānun sahaj trikāḷī chaitanyatattva bhinna chhe evun enā parichayamān ane vedanamān āvī gayun chhe. samyagdraṣhṭie rāgathī lābh