PDF/HTML Page 1841 of 4199
single page version

bhāī! tāro mahimā ten bījāmān-rāgamān ane puṇyamān nākhī dīdho. vaḷī kāīk sharīr sārun maḷ‌yun to emān tane adhikatā bhāse chhe. ām potānā svabhāv sivāy paravastu tane ṭhīk ruchikar lāge chhe te parano tane mahimā thayo chhe. parano mahimā karīne svarūpabhrāntine līdhe bhāī! tun anantakāḷamān duḥkhī thayo chhun. ahīn kahe chhe-par-rāgādine, karma-nokarmane ane ātmāne paraspar svarūpaviparītatā chhe, svarūpathī ja virodh chhe.

ātmānun gnān ane ānandasvarūp chhe ane rāgādi āsravo jaḍ ane duḥkh svarūpe chhe. ām ātmā ane āsravone atyant svarūpaviparītatā chhe; tethī bannene paramārthabhūt ādhāraādhey sambandh nathī. tyāre emānthī koī kāḍhe ke paramārthabhūt ādhāraādhey sambandh nathī paṇ vyavahārathī to evo sambandh chhe ne? tene kahīe chhīe ke bhāī! asadbhūt vyavahāranayathī enun gnān karāvavā evo sambandh kahevāmān āve chhe.

prashnaḥ– karmakāṇḍathī gnānakāṇḍ thāy evun pravachanasāramān āve chhe ne?

uttaraḥ– hā, āve chhe; paṇ e kaī apekṣhāe kathan chhe e jāṇavun joīe ne? shāstramān ek bāju ‘hā’ pāḍe ane bījī bāju ‘nā’ pāḍe to eno artha shun te samajavun joīe ne? shāstramān kayā nayanun e vachan chhe te yathārtha jāṇī teno bhāv yathārtha samajavo joīe. karmakāṇḍathī gnānakāṇḍ thāy e vyavahāranayanun-asadbhūt vyavahāranayanun kathan chhe ane te upachār chhe jyāre ahīn kahe chhe-kriyākāṇḍ ane gnānakāṇḍ vachche paraspar atyant svarūpaviparītatā chhe; ā nishchayanay chhe ane te yathārtha chhe, satyārtha chhe.

vyavahārathī nishchay thāy em jayasenāchāryanī ṭīkāmān bahu āve chhe. ethī loko ene vaḷagī paḍe chhe. paṇ bhāī! e asadbhūt vyavahāranayanun kathan chhe. ahīn kahe chhe-vyavahārane ane ātmāne svarūpaviparītatā chhe māṭe ātmāne ane vyavahārane (-rāgane) ādhāraādhey sambandh nathī. jyān ādhāraādhey sambandh kahyo hoy tyān e vyavahāranayanun upachārakathan chhe em samajavun. rāg chhe te ātmānun svarūp nathī tethī te asadbhūt vyavahāranayano viṣhay chhe. nishchayanī sāthe te te bhūmikāmān je rāg hoy chhe tenun gnān karāvavā māṭe tene vyavahāranayathī kahevāmān āve chhe. samayasār gāthā 12 mān e ja kahyun chhe ke-vyavahār te te kāḷe jāṇelo prayojanavān chhe.

svanā āshraye pragaṭ thatān gnān ane ānand sukhanun kāraṇ chhe ane strī, kuṭumb, parivār, dhandhā-vepār ādi paranā āshraye thato rāg tathā par padārthonā āshraye thatun gnān e duḥkhanun kāraṇ chhe. pt.. hukamachandajīe lakhyun chhe ne ke bhagavān paraṇyā nahotā

PDF/HTML Page 1842 of 4199
single page version

kemake strī paraṇatān anek durghaṭanā ūbhī thāy chhe. strīne sāchavavī, anek bhog bhogavavā, santān dīkarā-dīkarī thāy emane uchheravān ane raḷavun-kamāvun ityādi badhī durghaṭanā ja chhe. e durghaṭanā to ekalun pāp chhe. enī ahīn vāt nathī. ahīn to em vāt chhe ke-dev-guru-shāstranī shraddhāno rāg, enun gnān ane e rāganun ācharaṇ e badhī parādhīnatā chhe kāraṇ ke dev-guru- shāstra paradravya chhe. āvī paranā lakṣhe thatī parādhīn dashā ane svabhāvanā lakṣhe thatī svādhīn dashāne paraspar virodh chhe, svarūpaviparītatā chhe.

have kahe chhe-‘vaḷī gnānanun svarūp jem jāṇanakriyā chhe tem (gnānanun svarūp) krodhādikriyā paṇ chhe em, ane krodhādinun svarūp jem krodhādikriyā chhe tem (krodhādikanun svarūp) jāṇanakriyā paṇ chhe em koī rīte sthāpī shakātun nathī; kāraṇ ke jāṇanakriyā ane krodhādikriyā bhinna bhinna svabhāve prakāshe chhe ane e rīte svabhāvo bhinna hovāthī vastuo bhinna ja chhe.’

shun kahyun ā? ke ātmā shuddha pavitra chidānandaghanasvarūp chhe. sarvagna parameshvare āvo ātmā joyo chhe. enun je rāgathī bhinna thaīne shraddhānanī kriyārūp, shāntinī kriyārūp, ānandanī kriyārūp shuddhapaṇe pariṇamavun ene jāṇanakriyā kahe chhe; ane dayā, dān, vratādi rāganī ruchirūpe pariṇamavun tene krodhādikriyā kahe chhe. e bannenā svabhāv bhinna bhinna chhe. jāṇanakriyāthī krodhādikriyā viruddha chhe. jāṇanakriyārūpe pariṇamavun te mokṣhamārga chhe ane enun phaḷ mokṣha eṭale anant sukh chhe. jyāre krodhādikriyārūpe pariṇamavun e bandhamārga chhe ane enun phaḷ sansār ane anant duḥkh chhe.

jāṇanakriyā dharmanī kriyā chhe ane rāganī ruchirūp je krodhādikriyā thāy te svabhāvathī virūddha hovāthī adharmanī kriyā chhe. ek kṣhamādinā pariṇamanarūp chhe ane bījī krodhādinā pariṇamanarūp chhe. anādithī rāg sāthe ekatvanī kriyā chhe te krodhādikriyā chhe ane svabhāv sāthe je ekatva thayun e jāṇanakriyā samyagdarshananī kriyā, ānandanī kriyā, shuddhatānī kriyā, svarūpanī rachanārūp vīryanī kriyā chhe ane te dharma chhe. bāpu! ā nirṇay to kar. ā antaranī vāto chhe, bahāranā kriyākāṇḍathī maḷe evī ā chīj nathī. bhāī! ā nirṇay karavānān ṭāṇān chhe hon.

ahīn satyano pokār karīne satyane jāher karyun chhe. rāg hoy chhe chhatān rāg sādhan nathī. andaramān sādhan nām karaṇ nāmano guṇ chhe. e sādhan thaīne nirmaḷ jāṇanakriyānā bhāve pariṇaman thāy tyāre nimittane āropathī sādhan kahevāmān āve chhe.

shāstramān ‘परस्परोपग्रहो जीवानाम्’ em sūtra kahyun chhe ne?

hā, tattvārthasūtranun ā sūtra chhe te khyālamān chhe. uparānt dhavalamān ane paṇḍit sadāsukhadāsajīe lakhelā ‘arthaprakāshikā’ granthamān ā āve chhe. emān paraspar upagrah

PDF/HTML Page 1843 of 4199
single page version

eṭale ekabījānun bhalun kare evo artha na levo. tattvārthasūtramān āve chhe ke- sharīr, man, vāṇī, shvāsochchhvās e pudgalano (jīvane) upakār chhe. eno artha e ke e nimitta chhe. kāryamān nimitta hoy tene upakārī kahevāy paṇ nimitta kartā chhe em nathī. nimittane kāraṇ kahevun e asadbhūt vyavahāranayanun kathan chhe. shāstramān āve chhe ke ātmāne je sukh, duḥkh, jīvan, maraṇ thāy chhe emān pudgalano upakār chhe. ātmāne shātāvedanīyanā udayakāḷe shātā thāy emān sharīr, man, vāṇī nimitta chhe ethī pudgalano upakār chhe em vyavahārathī kahevāmān āve chhe. paṇḍit sadāsukhadāsajīe ‘arthaprakāshikā’mān upakārano ā ja artha karyo chhe. upagrahano artha koīnun bhalun ke bhūḍun kare em nahi; koī koīnun bhalun ke bhūḍun shun kare? bhalā-bhūṇḍānā je bhāv thāy chhe emān pudgal nimitta chhe eṭale eno upagrah kahevāmān āve chhe. sukhaduḥkh ādimān pudgal nimitta chhe bas eṭalun. sukhaduḥkhanī kalpanā to jīv upādānapaṇe thaīne pote kare chhe tyān pudgalane nimitta joī upakār kare chhe em kahevāmān āve chhe. nimitta paranā kāryano kartā chhe em nathī.

juo, pahelān em kahyun hatun ke krodhādi kriyā ane jāṇanakriyā e be vastu bhinna chhe kāraṇ ke bannenā pradesh bhinna chhe, māṭe temanī sattā bhinna chhe. tethī ek bījāmān ādhāraādhey sambandh nathī. have kahe chhe-bannene atyant svarūp-viparītatā chhe, ane te kāraṇe banne bhinna bhinna svabhāve prakāshe chhe. ane e rīte bannenā svabhāvo bhinnabhinna hovāthī vastuo bhinna ja chhe. āsravanī ruchivāḷā krodhādinā pariṇām ane ātmānā samyagdarshan- gnān-chāritranā pariṇām banne tadna bhinna vastuo chhe. have chhelle saravāḷo kahe chhe.

‘ā rīte gnānane ane agnānane (krodhādikane) ādhāraādheyapaṇun nathī.’

rāganī ruchinun pariṇaman e agnān chhe; emān gnān nathī. rāgamān gnānanun kiraṇ nathī. jem sūryanun kiraṇ shvet-saphed hoy tem bhagavān ātmānun kiraṇ (pariṇaman) gnān ane ānandamay hoy, rāgamay na hoy. rāg to agnān chhe, andhakār chhe.

arere! āvun manuṣhyapaṇun maḷ‌yun ane āṭalun na samaje to ḍhoranā avatāramān ane manuṣhyanā avatāramān kāī pher nathī. anantī chaitanyalakṣhmīno-svarūpalakṣhmīno pote bhaṇḍār chhe, enī ruchimān kadī āvyo nahi. anādithī e paisānā tathā bairīnā rāgamān salavāī gayo- mūrchhāī gayo chhe; ekalā pāpamān garī gayo chhe. ene puṇyanāny kayān ṭhekāṇān chhe? bhāī! puṇyanī ruchine chhoḍī antarasvabhāvanī ruchi jo na karī to bhagavān! tun bhavasamudramān kayāny khovāī jaīsh ke patto nahi lāge. māṭe potānī chaitanyanidhinī ruchi karīne andar jā; vādamān mā paḍ.

PDF/HTML Page 1844 of 4199
single page version

niyamasāramān āve chhe ke-prabhu! gnānanī nidhi pāmīne vādavivādamān paḍīsh nahi, ane koī āvā sundar mārganī nindā kare to mārga prati abhakti karīsh nahi. ā satya vāt chhe ane loko to ām (viruddha) kahe chhe em jovānun chhoḍī deje.

ahīn kahe chhe-gnān ane agnānane-krodhādine ādhāraādheyapaṇun nathī. ahā! madhyastha thaīne ekavār ruchi-vishvās lāvīne sāmbhaḷe to beḍo pār thaī jāy evī ā vāt chhe. paṇ pakṣha rākhīne sāmbhaḷe to ene ekānta chhe em lāgyā kare; ene em thāy ke bīje ṭhekāṇe vyavahāraratnatrayanā rāgane sādhan kahyun chhe ne? parantu bhāī! vītarāg sarvagnanī vāṇīmān pūrvāpar virodh na hoy. jyān sādhan kahyun hoy tyān to nimitta upar ārop daīne sādhan kahyun chhe. bāhya nimitta chhe em nimittanun gnān karāvī enun lakṣha chhoḍāvavānun tyān prayojan chhe-em jāṇavun; paṇ nimitta kāryanun kartā chhe em na jāṇavun.

pravachanasār gāthā 172 nā aliṅgagrahaṇanā chhaṭhṭhā bolamān āve chhe ke-ātmā potānā svabhāvathī jaṇāy evo pratyakṣha gnātā chhe kemake jem ātmāmān shraddhā ādi guṇ chhe tem enāmān je vaḍe pratyakṣha jaṇāy evo ek prakāsh nāmano guṇ chhe. ‘‘svayam prakāshamān vishad evā svasamvedanamayī prakāshashakti’’ nāmanī ātmāmān shakti chhe jenā kāraṇe ātmā svasamvedanamān- svānubhavamān pratyakṣha jaṇāy chhe. ene potāne prakāshavāmān koī anya sādhananī (-rāganī) jarūr chhe em nathī. tyān āgaḷ (17 mā bolamān) līdhun chhe ke ātmāne bahiraṅg yatiliṅgono abhāv chhe; matalab ke yatinī bāhyakriyāno (shubhācharaṇarūp kriyāno) ātmasvarūpamān abhāv chhe. have jyān rāgādino ātmasvarūpamān abhāv chhe tyān enā vaḍe ātmalābh-svarūpalābh kem thāy? (na thāy). are! bhagavānanā virah paḍayā! pūrvadhar paṇ rahyā nahi! avadhignānī paṇ rahyā nahi! ane shubhathī thāy ane vyavahārathī thāy evā vivād thaī gayā!

ahīn kahe chhe-ātmapariṇatine ane rāganī dashāne ādhāraādheyapaṇun nathī. aho! āchāryadeve bhedavignānanī param adbhut vāt karī chhe. bāpu! ene gnānamān-dhāraṇāmān to le ke vastu āvī chhe. bhāī! tun dhār to kharo ke rāganī kriyāne ane ātmānī kriyāne paraspar bhinnatā chhe.

vaḷī visheṣh samajāvavāmān āve chhe-

‘jyāre ek ja ākāshane potānī buddhimān sthāpīne (ākāshano) ādhār-ādheyabhāv vichāravāmān āve tyāre ākāshane bākīnān anya dravyomān āropavāno nirodh ja hovāthī (arthāt anya dravyomān sthāpavānun ashakay hovāthī) buddhimān bhinna ādhāranī apekṣhā prabhavatī nathī; ane te nahi prabhavatān, ek ākāsh ja ek ākāshamān ja pratiṣhṭhit chhe em barābar samajī javāy chhe ane tethī evun samajī janārane par-ādhāraādheyapaṇun bhāsatun nathī.’

PDF/HTML Page 1845 of 4199
single page version

juo, gnānamān ek ākāshane ja lakṣhamān laī vichār karavāmān āve to ākāshano ādhār koī bījī chīj bhāsatī nathī; arthāt bījā ādhāranī apekṣhā buddhimān besatī nathī, bījā ādhāranī apekṣhā ṭharī jāy chhe, udbhavatī nathī. sarvavyāpak ākāshane kono ādhār? ākāsh pote ja ādhār ane pote ja ādhey em spaṣhṭa samajī javāy chhe. kharekhar dravyone ādhār koṇ? darek dravya nishchayathī pote potānā ja ādhāre chhe. ākāshamān je dravyo rahelān chhe temane ākāshano ādhār kahevo e to nimittanī apekṣhāthī kathan chhe; vāstavik ādhār to koī dravyane koī anya dravya chhe ja nahi.

jem koī jagatano kartā īshvar chhe em kahe to pachhī īshvarane koṇe karyo? jo ene bījāe karyo to pachhī e bījāne koṇe karyo? em vichāratān koī thambhāv raheto nathī. eno artha ja e thayo ke vastu svayansiddha chhe; ene koṇ kare? (koī nahi). anādithī chhe chhe ne chhe. tem chhaye dravyo pratyek potapotānā ja ādhāre chhe. jem ākāshane koī ādhār nathī tem chhaye dravyone nishchayathī koī anya ādhār nathī.

ahīn kahe chhe ke sarvavyāpī ākāshane koī anya ādhār bhāsato nahi hovāthī ākāsh ja ākāshamān pratiṣhṭhit chhe em barābar samajī javāy chhe. ākāshano ādhār ākāsh ja chhe, anya nahi. āvun samajī janārane koī par ādhār ane ākāsh ādhey em par- ādhāraādheyapaṇun bhāsatun nathī. juo, ā āchāryadeve draṣhṭānt kahyun. have siddhānt kahe chhe-

‘evī rīte jyāre ek ja gnānane potānī buddhimān sthāpīne (gnānano) ādhāraādheyabhāv vichāravāmān āve tyāre gnānane bākīnān anyadravyomān āropavāno nirodh ja hovāthī buddhimān bhinna ādhāranī apekṣhā prabhavatī nathī; ane te nahi prabhavatān, ek gnān ja ek gnānamān ja pratiṣhṭhit chhe-em barābar samajī javāy chhe ane tethī evun samajī janārane par-ādhāraādheyapaṇun bhāsatun nathī. māṭe gnān ja gnānamān ja chhe, krodhādik ja krodhādikamān ja chhe.’

jem gnānamān ākāshane lakṣhamān letān ākāshano bījo koī ādhār dekhāto nathī em buddhimān gnānane vichāratān gnānane koī bījī chījano ādhār chhe em dekhātun nathī. gnān gnānamān ja pratiṣhṭhit chhe arthāt ātmā ātmāmān ja chhe koī anyadravyamān nahi. bījā dravyano gnānane-ātmāne ādhār nathī; ātmā sharīramān ke rāgamān nathī. ātmā ekalā gnānanā pariṇamanamān ke je ātmānun svarūp chhe emān chhe. rāg ādhār ane ātmā ādhey em chhe nahi. bhāī! ek vār tun āvun yathārtha shraddhān to kar ke gnān gnānamān ja chhe, rāgamān- krodhādimān nahi ane krodhādik krodhādikamān ja chhe, ātmāmān nahi. bhāī! āvun shraddhān kare e to andar (svarūpamān) chālyo jāy

PDF/HTML Page 1846 of 4199
single page version

evī ā vāt chhe. ā samajyā vinā pāñch-pachās lākhanā mandir bandhāve toy shun? shubharāg hoy to puṇya bandhāy, bas; bākī mandir to e (jīv) kayān karī shake chhe? ahīn kahe chhe- rāgādi ādhār ane ātmā ādhey em par-ādhāraādheyapaṇun bhāsatun nathī. tethī shuddha nirmaḷ gnānanī pariṇati te ādhār ane gnān-ātmā ādhey em ja nakkī thāy chhe.- samajāṇun kāī...?

vāsaṇanā ādhāre ghī chhe ke ghīnā ādhāre ghī chhe? koī kahe ke vāsaṇanā ādhāre ghī chhe; nahitar ghī ḍhoḷāī jāy. ahīn kahe chhe-e vāt tadna khoṭī chhe. ghīnā ek ek rajakaṇamān ādhār (adhikaraṇ) nāmano guṇ rahelo chhe ane ene laīne ghī (ghīmān) rahelun chhe, vāsaṇane laīne nahi. tem gnān gnānamān ja chhe.

ā pramāṇe (gnānanun ane krodhādik tem ja karma-nokarmanun) bhedavignān bhalī rīte siddha thayun. rāganī-krodhādinī kriyā ātmāthī anya vastu chhe, gnānanī kriyāthī bhinna chhe em siddha thayun.

‘upayog to chaitanyanun pariṇaman hovāthī gnānasvarūp chhe ane krodhādi bhāvakarma, gnānāvaraṇādi dravyakarma, sharīrādi nokarma-e badhāy pudgaladravyanā pariṇām hovāthī jaḍ chhe; temane ane gnānane pradeshabhed hovāthī atyant bhed chhe.’

upayog e rāgathī bhinna paḍīne andaramān je pariṇaman thayun te chaitanyanun pariṇaman chhe ane te ātmasvarūp-gnānasvarūp chhe. tathā rāganī ruchirūp krodhādi bhāvakarma, gnānāvaraṇādi dravyakarma ane sharīrādi nokarma-e badhān pudgaladravyanān pariṇām hovāthī achetan jaḍ chhe. karma ane sharīrādi to pratyakṣha achetan chhe ja. ahīn to rāganī ruchirūp krodhādine jaḍ kahyān chhe kemake temanāmān chaitanyano ansh nathī. vaḷī temane ane gnānane pradeshabhed hovāthī, bannenān kṣhetra bhinna bhinna hovāthī atyant bhed chhe.

‘māṭe upayogamān krodhādik, karma tathā nokarma nathī ane krodhādikamān, karmamān tathā nokarmamān upayog nathī. ā rīte temane pāramārthik ādhāraādheyasambandh nathī.’ matalab ke vikāranā ādhāre ātmā pragaṭe ke ātmānā ādhāre vikār thāy em chhe nahi.

‘darek vastune ādhāraādheyapaṇun potapotāmān ja chhe. māṭe upayog upayogamān ja chhe, krodh krodhamān ja chhe.’ chaitanyanā pariṇamananā ādhāre ātmā jaṇāyo e pariṇaman ātmā ja chhe, chaitanyamay ja chhe ane rāganī ruchinun-mithyātvanun pariṇaman jaḍ ja chhe; darekane ādhār- ādheyapaṇun potāmān ja chhe.

PDF/HTML Page 1847 of 4199
single page version

mokṣhamārga prakāshakamān shuddhopayogane grahaṇ kare te muni em munipaṇānun lakṣhaṇ kahyun chhe. vastu to trikāḷ shuddhadravya chhe. have pariṇamanamān shuddhopayogane grahaṇ kare enun nām munidashā chhe. vaḷī e shuddhopayoganā sādhan vaḍe munivaro ghātīkarmano nāsh karī kevaḷagnān pāme chhe em tyān kahyun chhe. vibhāvanā-rāganā sādhan vaḍe kevaḷagnān pāme chhe em chhe nahi. bhāī! jeno je svabhāv chhe te svabhāvathī svabhāvanī prāpti thāy ne? yathākhyātachāritra potānā svabhāvanī vītarāg pariṇatithī prāpta thāy ane kevaḷagnān gnānanī nirmaḷ pariṇatithī prāpta thāy paṇ rāgathī na thāy.

māṭe upayog eṭale ātmā-gnāyakabhāv upayogamān eṭale chaitanyanā nirmaḷ pariṇamanamān ja chhe ane krodhādi vikār krodhādimān ja chhe.

agāu gāthā pa0 thī pap mān (29 bolamān) āvī gayun ke mithyātvādi chhe te anubhūtithī bhinna chhe. mithyātva, avirati, kaṣhāy ane yog e chār pratyayonā bhed ter guṇasthāno chhe. āsrav hovāthī e badhān achetan jaḍ chhe. ane shuddha upayog-vītarāgī pariṇatimān ātmā chhe. ā bhedagnān chhe. bhāvakarma, dravyakarma ane nokarmathī upayogano bhed jāṇavo te bhedagnān chhe ane āvun bhedagnān chothā guṇasthānathī hoy chhe. ā rīte bhedavignān barābar siddha thayun.

pravachanasāramān (1 thī pa gāthāmān) āve chhe ke shuddha ātmānā lakṣhe thayelo param nirapekṣha (rāganī apekṣhā rahit) shuddhopayog tene prāpta thayelā chhe te āchārya, upādhyāy ane sādhu chhe.

have ā arthanun kaḷasharūp kāvya kahe chheḥ-

‘चैद्रूप्यं जडरूपतां च द्धतोः ज्ञानस्य रागस्य च’ chidrūpatā dharatun gnān ane jaḍarūpatā dharato rāg-‘द्वयोः’ e banneno, ‘अन्तः’ antaraṅgamān ‘दारुण–दारणेन’ dāruṇ vidāraṇ vaḍe ‘परितः विभागं कृत्वा’ chotaraphathī vibhāg karīne ‘इदं निर्मलम् भेदज्ञानम् उदेति’ ā nirmaḷ bhedagnān uday pāmyun chhe.

chidrūpatā dharatun gnān eṭale gnānapaṇe, shraddhāpaṇe, vītarāgatāpaṇe, ānandapaṇe pariṇamato ātmā chhe. ane jaḍarūpatā dharato rāg chhe. rāg jaḍ chhe. āgaḷ krodhādi, karma ane nokarma em traṇ līdhān hatān. ahīn rāg ja līdho chhe. dayā, dān, pūjā, bhakti ityādino rāg chhe te jaḍ chhe em kahe chhe. e bannenā (gnān ane rāganā) antaraṅgamān dāruṇ vidāraṇ vaḍe arthāt bhed pāḍavānā ugra abhyās vaḍe chotaraphathī vibhāg karīne nirmaḷ bhedavignān uday pāmyun chhe. juo, ā bhedavignān kevī rīte

PDF/HTML Page 1848 of 4199
single page version

pragaṭe enī vāt kare chhe. kahe chhe-paralakṣhe thato je rāg enāthī bhinna paḍīne svalakṣhe thatā shuddha upayogane pragaṭ karī samasta prakāre rāg ane gnānane judā karīne bhedagnān pragaṭ thayun chhe. chotaraphathī eṭale dravya, kṣhetra, kāḷ ane bhāv-em samasta prakārathī bhagavān ātmāne rāgathī bhinna karīne bhedavignān pragaṭ thayun chhe. ahāhā...! bhedavignān thatān vibhāvano koī ansh svapaṇe bhāsato nathī. bhedavignān ātmāne ane rāgane chotaraphathī bhinna karatun pragaṭ thayun chhe. matalab ke dravyathī bhinna, kṣhetra-pradeshathī bhinna, kāḷathī bhinna ane bhāvathī bhinna-em rāgathī ātmāne sarva prakāre bhinna karatun bhedagnān pragaṭ thayun chhe.

ahāhā! ā vastu ātmā je trikāḷ gnān ane ānandasvarūp chhe tene parathī-rāgathī bhed pāḍatān ā pratyakṣha nirmaḷ bhedagnān pragaṭ thayun chhe. bhāī! chaitanyanī mūḷ puñjī grahaṇ karavāmān chaitanyanun pariṇaman kārya kare, temān rāg kārya na kare, vyavahāraratnatrayano rāg paṇ emān kām na āve; kemake gnānanun pariṇaman dharato ātmā chhe ane jaḍarūpatā dharato rāg chhe. bannenā bhinna svabhāv chhe.

prashnaḥ– to ‘‘mukhyopachār du bhed yon baḍabhāgi ratnatray dharain’’ em shāstramān āve chhe ne?

uttaraḥ– shāstramān koī ṭhekāṇe nirupachār ratnatrayanī sāthe rahelā vyavahāraratnatrayanun gnān karāvavā tene ārādhato-dharato em paṇ kahevāmān āvyun chhe. nishchayanī sāthe te vyavahār hoy chhe tethī nishchayano rāg upar ārop āpī tene ārādhe chhe em shāstramān kahelun chhe. gnānī ārādhe chhe to ek svane ja, paṇ rāgamān ārādhanāno ārop karī rāgane ārādhe chhe em vyavahārathī kahevāmān āve chhe. have āgaḷ kahe chhe-

‘अधुना’ māṭe have ‘एकम् शुद्ध–ज्ञानघन–ओघम् अध्यासिताः’ ek shuddha vignānaghananā puñjamān sthit ane द्वितीय–च्युताः’ bījāthī eṭale rāgathī rahit evā ‘सन्तः’ he satpuruṣho! ‘मोदध्वम्’ tame mudit thāo.

anādithī je rāgamān sthit hato te paryāyabuddhi hatī, agnānabhāv hato. have rāgathī bhinna paḍīne bhagavān gnānapuñjamān sthit thayo te vītarāg-vignānarūp bhedavignān chhe, mokṣhamārga chhe. āvun bhedavignān gnānanā lakṣhe thāy chhe. rāganā lakṣhe andar bhedavignān na thāy. svanun-gnānapuñj evā ātmānun lakṣha thatān bhedavignānanun pariṇaman thāy chhe.

jem khetaramān so so maṇanā ghāsanā gañj-puñj hoy chhe em ātmā gnānaghanano puñj eṭale gañj-ḍhagalo chhe. emān sthit ane bījāthī rahit-te bījun koṇ? gnānasvabhāvathī rāg bījo chhe. māṭe gnānamān sthit ane rāgathī rahit evā he

PDF/HTML Page 1849 of 4199
single page version

satpuruṣho! tame mudit thāo arthāt ānandit thāo, sukhī thāo, rāganī ekatāmān duḥkh hatun te have rāganī bhinnatā karī ātmasthit thatān sukhī thāo-em kahe chhe.

bhagavān! tārun tattva-ānandano nāth andar paramātmasvarūpe emane em paḍayun chhe. ten pahelān mānyun na hatun tyāre tane e na hatun paṇ have mānyun tyāre te chhe. māṭe emān sthit thaī have prasanna thāo, sukhī thāo em āshīrvād āpe chhe.

gnānanā oghamān ṭharelā satpuruṣho sukhī thāo em kahyun ne? matalab ke gnānapuñj bhagavān ātmā je sat chhe emān ṭhare te satpuruṣh chhe ane asat evā rāgamān ṭhare te asatpuruṣh chhe. rāgamān ṭhare te asatpuruṣh duḥkhī chhe. tene kahe chhe-gnānapuñj bhagavān ātmāmān sthit thaīne arthāt gnānanā pariṇamanamān bhagavān ātmā samīp karīne he satpuruṣho! mudit thāo, ānandit thāo. je gnānanā pariṇamanamān ātmā samīp chhe te gnānane dharma kahe chhe, mokṣhamārga kahe chhe ane je gnānanī paryāyamān rāg samīp chhe te adharma chhe, sansāramārga chhe.

‘द्वितीयच्युताः’ em līdhun chhe ne? rāgathī bhinna thaīne eno artha ja e thayo ke svaastitvamān ṭharyo eṭale parathī-rāgathī nāsti thaī. ahā! jene sāchī paddhati-rītanī khabar ja na hoy tene dharma kevī rīte thāy? koī kahe ke amārā bāpadādā karatā hatā māṭe ame karīe chhīe. ā to amāro kuḷano dharma chhe em jāṇī ame pāḷīe chhīe. parantu bhāī! dekhādekhī ke kuḷakramane anusaranārane to dharmabuddhi ja nathī em mokṣhamārga-prakāshakamān pt.. shrī ṭoḍaramalajīe kahyun chhe. kuḷakramathī jainadharma nathī paṇ rāgane jītī vītarāgatā pragaṭ kare te jainadharma chhe ane te nirmaḷ bhedavignān vaḍe pragaṭ thāy chhe.

ahāhā...! kaḷash to kaḷash chhe kāī! kahe chhe-rāgane judā pāḍavānā abhyās vaḍe ānandit thāo. juo ā ānandit thavānī rīt. bījāne samajāvatān āvaḍe na āvaḍe enī sāthe kāī sambandh nathī. lokamān ā vaktā bahu prasiddha chhe em prashansā thāy paṇ e kāī chīj nathī. jene ātmagnān thayun hoy, je jainadharmamān draḍh shraddhāvān hoy ane je ātmarasī hoy te sācho vaktā chhe. jeṇe adhyātmaras pīdho nathī te nishchay vastunī shun vāt kare? mokṣhamārgaprakāshakamān kahyun chhe ke shrotāthī vaktānun pad ūñchun chhe. shrotāone khush rākhavā vaktā kāī na kahe, jo em kare to enun pad nīchun jaī jāy.

ahīn kahe chhe-shuddhagnānaghan prabhu ātmānī draṣhṭi ane ekāgratā thatān rāganī-paryāyanī draṣhṭi uḍī gaī ane atīndriy ānandanī lahar ūṭhī. māṭe kahe chhe ke bhedagnānanā abhyās vaḍe ānandit thāo.

PDF/HTML Page 1850 of 4199
single page version

ā badhā dūghapāk ādinā svādanī honshu kare chhe ne? are bhagavān! dūdhapāk ādino svād tane kayān āve chhe? e to jaḍ māṭī chhe. enā prati rāgane karīne je rāg kare chhe te rāgano tane svād āve chhe ane e rāgano svād to jherano-duḥkhano svād chhe bāpā! gnānī santo kahe chhe-bhāī! lāḍu vagere jaḍano svād to jīvane āvato nathī paṇ enā pratyenā rāgano kaṣhāyalo-kaḍavo svād agnānī jīvo le chhe. ahīn kahe chhe ke bhāī! rāgathī bhinna paḍī andar nij chaitanyagharamān āvatān tane atīndriy ānandano svād āvashe. rāgano svād to parano jherano svād chhe; māṭe rāgathī haṭhī bhagavān ātmāne āsvādo. ānun nām bhedavignān chhe, dharma chhe.

‘gnān to chetanāsvarūp chhe ane rāgādik pudgalavikār hovāthī jaḍ chhe; parantu agnānathī, jāṇe ke gnān paṇ rāgādirūp thaī gayun hoy em bhāse chhe arthāt gnān ane rāgādik banne ekarūp-jaḍarūp bhāse chhe.’

juo, shun kahe chhe? ke bhagavān ātmā gnānasvarūp chhe ane rāgādi jaḍ agnānasvarūp chhe. ātmā chaitanyasvabhāvamay chhe ane rāgādi vibhāvasvarūp chhe. ātmā ānandasvarūp chhe ane rāg duḥkhasvarūp chhe. chhahaḍhālāmān kahyun chhe ne ke-

juo, āmān em nathī kahyun ke mātra ashubh rāg ja āg chhe. shubhāshubh banne prakāranā rāg āg chhe; kaṣhāyamātra agni chhe. bhāī! rāganā pariṇām chetananī jātanā pariṇām nathī. atīndriy gnān ane ānandanā pariṇām chaitanyanī jātinā pariṇām chhe. rāg to kajāt chhe. chhatān agnānathī em bhāse chhe ke jāṇe rāg ātmānī jātino kem na hoy. agnānīne anādithī ātmā ane rāganā bhāv banne ek jātinā jaḍarūp bhāse chhe. tene em bhāse chhe ke rāg jīvanā svarūpamay chhe. paṇ ahīn kahe chhe ke-gnāyak bhagavān sadā rāgathī bhinna chhe ane kadī rāgarūp thāy em nathī.

‘jyāre antaraṅgamān gnān ane rāgādino bhed pāḍavāno tīvra abhyās karavāthī bhedagnān pragaṭ thāy chhe tyāre em jaṇāy chhe ke gnānano svabhāv to mātra jāṇavāno ja chhe, gnānamān je rāgādikanī kaluṣhatā-ākuḷatārūp saṅkalpa-vikalpa bhāse chhe te sarva pudgalavikār chhe, jaḍ chhe.’

ahīn rāgane pudgalavikār kahyo māṭe te (rāg) pudgalathī thayā chhe em nathī. vikār- rāg chhe to enī (jīvanī) pariṇatimān, paṇ te chaitanyanī jātano nathī tethī te jaḍ achetan chhe em siddha karyun chhe kemake rāgamān chetananā kiraṇano ek ansh

PDF/HTML Page 1851 of 4199
single page version

paṇ nathī. ā pramāṇe gnān ane rāgādinā bhedanun bhān thāy chhe tyāre-bhedano ugra abhyās karavāthī ānandanā svād sahit ātmāno anubhav thāy chhe. ānun nām bhedagnān chhe.

‘jyāre āvun bhedagnān thāy tyāre ātmā ānandit thāy chhe kāraṇ ke tene jaṇāy chhe ke ‘‘pote sadā gnānasvarūp ja rahyo chhe, rāgādirūp kadī thayo nathī.’’

juo, āmān keṭalī dhīraj joīe. ā kāī kriyākāṇḍ chhe ke jhaṭ daīne karī nākhe! pahelān rāgano svād hato tyāre ānandano svād na hato. rāganā vikalpathī bhedano abhyās karī jyāre bhedagnān karyun tyāre ātmānā ānandano svād āvyo ane tyāre ene jaṇāyun ke- aho! hun to sadā gnāyak ja rahyo chhun, rāgarūp kadī thayo ja nathī.’’ mānyo hato paṇ bhagavān ātmā rāgarūpe shī rīte thāy?

juo, pote sadā gnānasvarūpe ja rahyo chhe. kathañchit gnānasvarūpe ane kathañchit rāgasvarūpe-vikārasvarūpe chhe em nahi. ahāhā...! bhagavān gnāyakamūrti prabhu kadīy dayā, dān ādinā svabhāve thayo ja nathī. pravachanasār gāthā 200 mān kahyun chhe ke-bhagavān ātmā anādino gnāyakabhāve ja rahyo chhe, parantu ene bījī rīte adhyavasit karyo chhe-mānyo chhe. rāg te hun, puṇya te hun em bījī rīte mithyāpaṇe mānyun chhe.

keṭalāk kahe chhe ke-puṇyathī paṇ dharma thāy em māno to anekānta thāy.

bhāī! kharekhar em nathī. svabhāvanā āshraye dharma thāy ane puṇyathī na thāy enun nām samyak anekānta chhe. nishchayathī lābh thāy ane vyavahārathī paṇ lābh thāy evun anekānta chhe ja nahi.

tethī to āchārya kahe chhe-he satpuruṣho! je kāḷ gayo te gayo, paṇ have rāgathī bhedanā ugra abhyās vaḍe bhedagnān pragaṭ karīne ānandane pāmo, mudit thāo.

anādikāḷathī shubhāshubh rāg māro chhe em mānīne temān ramī rahyo chhe te mithyātvabhāv chhe ane emān ja anant bhavanun bīj paḍayun chhe. shubhāshubh rāganā vibhāvathī bhinna paḍī antaramukhavalaṇ vaḍe jeṇe ātmānubhav karyo te bandhanathī chhūṭe chhe kemake tene nirmaḷ bhedavignān pragaṭ thāy chhe. e ja kahe chhe-

‘ā rīte ā bhedavignān jyāre gnānane aṇumātra paṇ viparītatā nahi pamāḍatun thakun avichaḷapaṇe rahe chhe, tyāre shuddha upayogamayātmakapaṇā vaḍe gnān kevaḷ gnānarūp ja rahetun thakun jarā paṇ rāgadveṣhamoharūp bhāvane karatun nathī,.. .’

PDF/HTML Page 1852 of 4199
single page version

juo, rāganī ruchirūp viparītatāthī bhinna paḍīne bhedagnānanā baḷ vaḍe gnānamān avichalapaṇe rahe chhe te ātmā sukhane prāpta kare chhe. te jīv samakitī chhe ane tene shuddhopayogātmakapaṇun chhe. samyakdarshan shuddhopayoganā kāḷamān thāy chhe. bhedagnān thatān dayā, dān, bhakti ādinā rāgathī rañjit malin upayogathī khasīne gnān kevaḷ gnānarūp ja rahetun thakun shuddhopayogapaṇe pariṇame chhe. antaramān gnānanī vartamān paryāyane dravya upar sthāpatān ātmā shuddhabhāvarūpe pariṇame chhe. rāgathī bhinna paḍelun gnān ahinsakapaṇe rahī viparītapaṇe-rāgapaṇe nahi thatun thakun jarā paṇ rāgadveṣhamohane karatun nathī. lyo? āvī vāt!

have atyāre to ākhā mārgano lop thaī gayo chhe. loko upavās karavo, ne rasatyāg karavo ityādi bāhya kriyāone dharma mānavā lāgyā chhe. paṇ bhāī! vrat, tap ādi kriyākāṇḍ kāī dharma nathī, e to rāg chhe, duḥkh chhe. enā vaḍe dharma mānatān to ātmā viparītapaṇāne pāme chhe. ahīn kahe chhe-bhedagnān ātmāne jarā paṇ viparītatāne pamāḍatun nathī ane tethī gnān gnānamān-gnānamay bhāvamān rahe chhe.

bhāī! rāganī ruchinī mūrkhāīmān tun chorāsīnā avatāramān rajhaḷī-rakhaḍī rahyo chhe. e rajhaḷapaṭṭīne maṭāḍavāno ā bhedagnān ek ja upāy chhe. puṇyanā bhāvanī ruchi bhagavān! paribhramaṇanun kāraṇ chhe.

keṭalāk paṇḍito ‘puṇyaphalā arahantā’ ityādi pravachanasāranī gāthā 4p no artha em kare chhe ke-‘arihantapaṇun e puṇyanun phaḷ chhe.’ enī ṭīkāmān bhāv pragaṭ karyo chhe te jotā nathī. ṭīkāmān to em chhe ke-‘puṇyano vipāk-uday ātmāne akiñchitkar chhe;’ arthāt ātmāne te lābh ke hāni karatun nathī. pūrve je puṇya bāndhyun hatun te udayamān āvatān enun je phaḷ divyadhvani, samosaraṇ ityādi atishayo ātmāne (arihantane) akiñchitkar chhe. uday chhe te kharī jāy chhe. tyān (pravachanasāramān) gāthā 77 mān to ati spaṣhṭa kahyun ke-dayā, dān ādi puṇyabhāv ane hinsādi pāpabhāv-e bemān pher nathī em je mānato nathī te mohāchchhādit vartato thako ghor apār sansāramān paribhramaṇ kare chhe.

ahīn kahe chhe-duḥkharūp rāg ane ānandasvarūp bhagavān ātmā e be vachchenun bhedagnān karatān gnān potāpaṇe-shuddhopayogapaṇe rahetun rāgane jarīy karatun nathī. juo, paranī dayā pāḷavāno bhāv rāg hovāthī hinsā chhe. enāthī bhinna bhagavān ātmā ahinsak- vītarāgasvabhāvamay chhe. e be vachche bhedagnān karīne vītarāgapaṇe rahenār shuddhopayogamay ātmā rāgane jarīy karato nathī. gnān rāgane bhaḷavā detun ja nathī. ahā! rāg āve paṇ bhedagnānī kartābuddhithī rāgane karato nathī. jenāthī bhed thayo

PDF/HTML Page 1853 of 4199
single page version

tene te kem kare? gnān to mātra jāṇe, rāgane karavo evo eno svabhāv ja kayān chhe? svabhāvane grahaṇ karyo pachhī rāganun karavāpaṇun rahe ja kayānthī?

‘tethī em siddha thayun ke bhedavignānathī shuddha ātmānī upalabdhi thāy chhe ane shuddhaātmānī upalabdhithī rāgadveṣhamohano abhāv jenun lakṣhaṇ chhe evo samvar thāy chhe.’

shun kahyun ā? ke dayā, dān ādinā rāgathī bhed karīne bhedagnān vaḍe ātmānī upalabdhi kahetān anubhav thāy chhe. lyo, ā vidhi kahī. bhāī! ā vidhi vinā ātmāno anubhav thato nathī. rāg e to paraghar chhe ane paragharamān javun e to vyabhichār chhe. rāgathī bhinna paḍelun gnān, shuddha gnānamayapaṇe pariṇamatun, jarīy rāgayuktapaṇe nahi thatun thakun, gnānapaṇe ja rahe chhe ane atīndriy ānandane anubhave chhe. ā vidhie ātmānī upalabdhi thāy chhe.

jem koīne shīro banāvavo hoy to pahelān loṭane ghīmān sheke, pachhī goḷanun pāṇī emān nākhe. paṇ koī ghīnī bachat karavā khātar pahelān loṭane goḷanā pāṇīmān nākhe ane pachhī ghīmān sheke to shīro to shun loparī-poṭīs paṇ nahi thāy. enān ghī, loṭ, goḷ badhuy nakāmun jashe. em koī pahelān dayā, dān, vratādinā kriyākāṇḍ kare, kemake e sahelun paḍe chhe ane pachhī svarūpanān shraddhā, gnān, chāritra ādi thashe em māne tene kahe chhe-bhāī! tārā vratādinā badhā kriyākāṇḍ phogaṭ jashe. bhāī! bhedagnānathī nirmaḷ ratnatray thāy paṇ bhedaratnatrayathī ātmānubhav kadīy na thāy. bhedaratnatray pāḷatān pāḷatān nishchay nirupachār ratnatray pragaṭe em koī māne to ene moṭun mithyātvanun shalya chhe.

prashnaḥ– to pravachanasāramān āve chhe ke gnānī samakitī gnānāchār, darshanāchār, chāritrāchār, vīryāchār, tapāchār ādi vyavahārane kare chhe?

uttaraḥ– bhāī! jyān sudhī pūrṇatā na pamāy tyān sudhī samakitī gnānīne āvo vyavahār hoy chhe em tyān kahevun chhe. gnānī tene potānun kartavya jāṇī kare chhe em nathī; gnānī to e sarva vyavahārane svarūpathī bhinna heyapaṇe jāṇe ja chhe, karato nathī. bhāī! charaṇānuyogamān kathananī āvī vyavahāranī shailī chhe tene yathārtha samajavī.

are! e samaje kayāre? bichāro ākho di’ bairāne, chhokarānne, kuṭumbane pāḷavā- poṣhavāno ane raḷavāno ekalo pāpano udyam karavāthī navaro paḍe to ne? ene pāpanī majurīmānthī navarāsh kayān chhe?

tyāre te kahe chhe-ame to amārī kuṭumb pratyenī pharaj bajāvīe chhīe. kuṭumb pratyenī pharaj to bajāvavī joīe ne? tene kahīe chhīe-

PDF/HTML Page 1854 of 4199
single page version

bhagavān! kuṭumb pratye tārī pharaj kevī? kuṭumb to pratyakṣha bhinna par vastu chhe. tārī pharaj to tārāmān hoy ke paramān-kuṭumbamān? ātmāne par pratye pharaj nathī. par pratye pharaj mānanār mūḍh mithyādraṣhṭi chhe ane te anant sansāramān rakhaḍanārā chhe. bhagavān! tāre potānun hit karavun chhe ke nahi? jo tāre potānun hit karavun hoy to dharma pragaṭ kar. e dharma kem thāy? to kahe chhe ke puṇya-pāpanā bhāvane ane bhagavān ātmāne bhinna jāṇe tyāre thāy. bhāī! tun anādi kāḷathī janma-maraṇanā bhāvamān jholā khāto duḥkhī thaī rahyo chhe. bhagavān! ten kahyān na jāy ane sahyān paṇ na jāy evān mahā kaṣhṭa-duḥkh uṭhāvyān chhe.

juo, lāṭhīmān ek aḍhār varṣhanī chhoḍī hatī. navī navī paraṇelī. tene shītaḷā nīkaḷ‌yā. sharīranā rom rom par shītaḷānā dāṇā ane dāṇedāṇe īyaḷo paḍelī. bichārīne pārāvār vedanā; taḷāīmān pāsun palaṭe tyān chīs pāḍī uṭhe; bichārī rūve-rūve, bhāre ākranda kare, tenī māne te kahe-bā, ā te shun thayun? āvān pāp men ā bhavamān to karyān nathī, āvun duḥkh te kem sahan thāy? raḍatī, bhāre kakaḷāṭ karatī vilāpanī dashāmān bichārīno deh chhūṭī gayo. bhāī! āvān to shun ānāthī anekagaṇān duḥkh ten bhūtakāḷamān uṭhāvyān chhe. tun jāṇe ke ā bījānī vāt chhe paṇ em nathī bhāī! āvā to anant anantavār potāne paṇ bhav thayā chhe. mithyātvanā phaḷamān chār gatinā, ane nigodanā bhav tane anantavār thayā chhe. bhagavān! ā tārā ja duḥkhanī kathā chhe.

ahīn kahe chhe-rāgathī-kriyākāṇḍathī dharma mānanārane sansāranun-duḥkhanun paribhramaṇ nahi maṭe; bhavano abhāv nahi thāy. to kevī rīte thāy? to kahe chhe-bhāī! kriyākāṇḍanā rāgathī bhagavān ātmā bhinna chhe em bhedano abhyās karī, rāgathī lakṣha chhoḍī bhedagnān vaḍe avichalapaṇe gnānane gnānamān rākhīne shuddhopayogapaṇe pariṇamatān dharma thāy chhe ane bhavano abhāv karavānī ā ja rīte chhe. āvī bhedagnānanī bhūmikāmān samakitī gnānī rāgano jarāy kartā thato nathī, gnātā rahe chhe ane ekalā gnānamayabhāve pariṇamato thako te sarvathā rāgarahit thaī bhavamukta thaī jāy chhe. aho! bhedavignān koī alaukik chīj chhe. banārasīdāse kahyun chhe ne ke-

bhedagnānathī ātmāno anubhav thāy chhe. ātmānā anubhavathī rāgadveṣhamohano nāsh thāy chhe arthāt rāgadveṣhamohādi āsravano abhāv jenun lakṣhaṇ chhe evo samvar thāy chhe. rāgadveṣhamoh āsrav chhe. tenā abhāvasvarūp samvar chhe. te samvar ātmānī shuddha chaitanyamay pariṇatirūp dharma chhe. lyo, ām bhedavignān ja dharmanun mūḷ chhe. samajāṇun kāī...?

PDF/HTML Page 1855 of 4199
single page version

कथं भेदविज्ञानादेव शुद्धात्मोपलम्भ इति चेत्–

have pūchhe chhe ke bhedavignānathī ja shuddha ātmānī upalabdhi (anubhav) kaī rīte thāy chhe? tenā uttararūp gāthā kahe chheḥ-

gāthārthaḥ– [यथा] jem [कनकम्] suvarṇa [अग्नितप्तम् अपि] agnithī tapta thayun thakun paṇ [तं] tenā [कनकभावं] suvarṇapaṇāne [न परित्यजति] chhoḍatun nathī [तथा] tem [ज्ञानी] gnānī [कर्मोदयतप्तः तु] karmanā udayathī tapta thayo thako paṇ [ज्ञानित्वम्] gnānīpaṇāne [न जहाति] chhoḍato nathī.- [एवं] āvun [ज्ञानी] gnānī [जानाति] jāṇe chhe, ane [अज्ञानी] agnānī [अज्ञानतमोऽवच्छन्नः] agnān-andhakārathī āchchhādit hovāthī [आत्मस्वभावम्] ātmānā svabhāvane [अजानन्] nahi jāṇato thako [रागम् एव] rāgane ja [आत्मानम्] ātmā [मनुते] māne chhe.

ṭīkāḥ– jene upar kahyun tevun bhedavignān chhe te ja tenā (bhedavignānanā) sadbhāvathī gnānī thayo thako ā pramāṇe jāṇe chheḥ-jem prachaṇḍ agni vaḍe tapta thayun

PDF/HTML Page 1856 of 4199
single page version

thakun paṇ suvarṇa suvarṇatva chhoḍatun nathī tem prachaṇḍ karmoday vaḍe gherāyun thakun paṇ (arthāt vidhna karavāmān āvatān chhatān paṇ) gnān gnānatva chhoḍatun nathī, kem ke hajār kāraṇo bhegān thavā chhatān svabhāvane chhoḍavo ashakay chhe; kāraṇ ke tene chhoḍatān svabhāvamātra vastuno ja uchchhed thāy, ane vastuno uchchhed to thato nathī kāraṇ ke satnā nāshano asambhav chhe. āvun jāṇato thako gnānī karmathī ākrānt (gherāyelo, ākramaṇ pāmelo) hovā chhatān paṇ rāgī thato nathī, dveṣhī thato nathī, mohī thato nathī, parantu shuddha ātmāne ja anubhave chhe. ane jene upar kahyun tevun bhedavignān nathī te tenā abhāvathī agnānī thayo thako, agnān-andhakār vaḍe āchchhādit hovāthī chaitanya- chamatkāramātra ātmasvabhāvane nahi jāṇato thako, rāgane ja ātmā mānato thako, rāgī thāy chhe, dveṣhī thāy chhe, mohī thāy chhe, parantu shuddha ātmāne bilakul anubhavato nathī. māṭe em siddha thayun ke bhedavignānathī ja shuddha ātmānī upalabdhi (anubhav) thāy chhe.

bhāvārthaḥ– jene bhedavignān thayun chhe te ātmā jāṇe chhe ke ‘ātmā kadī gnānasvabhāvathī chhūṭato nathī.’ āvun jāṇato hovāthī te, karmanā uday vaḍe tapta thayo thako paṇ, rāgī, dveṣhī, mohī thato nathī parantu nirantar shuddha ātmāne anubhave chhe. jene bhedavignān nathī te ātmā, ātmānā gnānasvabhāvane nahi jāṇato thako, rāgane ja ātmā māne chhe tethī te rāgī, dveṣhī, mohī thāy chhe parantu kadī shuddha ātmāne anubhavato nathī. māṭe e nakkī thayun ke bhedavignānathī ja shuddha ātmānī upalabdhi thāy chhe.

have pūchhe chhe ke bhedavignānathī ja shuddha ātmānī upalabdhi (anubhav) kaī rīte thāy chhe? tenā uttararūp gāthā kahe chheḥ-

shiṣhya pūchhe chhe ke-bhagavān! shun bhedavignānathī ja shuddha ātmāno lābh thāy em ekānta ja chhe? guru uttar āpe chhe ke-hā; bhedavignānathī ja ātmalābh thāy chhe. bhedavignānathīy thāy ane rāgathīy ātmalābh thāy em jo koī māne to te yathārtha nathī em have uttararūp gāthā kahe chheḥ-

‘jene upar kahyun tevun bhedavignān chhe te ja tenā (bhedavignānanā) sadbhāvathī gnānī thayo thako ā pramāṇe jāṇe chhe...’

PDF/HTML Page 1857 of 4199
single page version

joyun? jene bhedavignān thayun chhe arthāt rāgathī bhinna paḍīne shuddha ātmāno jene anubhav thayo chhe te ja e bhedavignānanā sadbhāvathī gnānī thayo chhe; rāg ke vyavahāraratnatrayane laīne gnānī thayo chhe em nathī.

pravachanasār gāthā 236 mān āve chhe ke je kāyā ne kaṣhāyane potānā mānanāro chhe te chhakāyanā jīvano ghātī-hinsak ane pāñch indriyonā viṣhayono abhilāṣhī chhe. ahāhā...! nagna digambar muni thayo hoy topaṇ jenī mānyatā chhe ke sharīranī kriyā mārī chhe ane vratādino rāg mārun kartavya chhe te ekendriy jīvone na haṇato hovā chhatān chhakāyano hinsak chhe ane indriyanā viṣhayono abhilāṣhī chhe. gambhīr vāt chhe prabho! kāy eṭale ajīv ane kaṣhāy eṭale āsrav-e bannene je potānā māne chhe te mithyādraṣhṭi chhe.

tyāre koī kahe chhe-nirargal pāpamān rachyāpachyā chhe emane bichārāone kāīk puṇya to karavā do; dharma to pachhī (e vaḍe) thashe.

are bhāī! puṇya hun karun, puṇya mārun kartavya evī je mānyatā te mahā mithyātva chhe. ane mithyātva e shun pāp nathī? mithyātva e ja mahāpāp chhe ane mithyātvane vash thaīne ja jīv pāp kare chhe.

aṣhṭapāhuḍamān darshanapāhuḍanī trījī gāthāmān spaṣhṭa kahyun chhe ke-je jīv darshanathī bhraṣhṭa chhe te muktine pāmato nathī; je jīv darshanathī bhraṣhṭa chhe te gnānathī ane chāritrathī paṇ bhraṣhṭa chhe; te bhraṣhṭamān bhraṣhṭa chhe. tathā jene darshanashuddhi chhe paṇ chāritra nathī te muktine pāmashe; hamaṇān chāritrarahit chhe paṇ darshanashuddhinā baḷe te chāritrane prāpta thaīne sījhashe-muktine pāmashe. āvī vāt chhe. bhāī! vrat, tap, bhakti ādinā rāgathī mane lābh (ātmalābh) thashe em mānī je pravarte chhe te mūḍh mahābhraṣhṭa-sarvabhraṣhṭa mithyādraṣhṭi chhe. samajāṇun kāī...?

ahīn kahe chhe-jīv bhedagnānanā sadbhāvathī gnānī thayo thako ā pramāṇe jāṇe chheḥ-‘jem prachaṇḍ agni vaḍe tapta thayun thakun paṇ suvarṇa suvarṇatva chhoḍatun nathī tem prachaṇḍ karmoday vaḍe gherāyun thakun paṇ gnān gnānatva chhoḍatun nathī.’

jayasenāchāryadevanī ṭīkāmān ā samajavā pāṇḍav ādinun draṣhṭānt āpelun chhe.

pāñch pāṇḍavo pūrve rājakumār hatā ane pāchhaḷathī jeo mahāmuni thayā teonun nājuk sundar sharīr hatun. ek vār shatruñjay parvat par dharmātmāo badhā ātmānā ati prachur ānandanā vedanamān sukh nimagna hatā tyāre duryodhanano bhāṇej tyān āvyo ane pūrvanun ver yād karīne lokhaṇḍanān dhagadhagatān kaḍān vagere temanā sharīr par paherāvyān.

PDF/HTML Page 1858 of 4199
single page version

ahā! āvā prachaṇḍ karmoday vaḍe gherāyelā hovā chhatān te mahāmunio-bhāvaliṅgī santo ānandamān magna rahyā. te kāḷe paṇ gnāne gnānatva chhoḍayun nahi. traṇ pāṇḍavo to (evā prasaṅge paṇ shreṇī māṇḍīne) kevaḷagnān pāmī mokṣhe padhāryā. nakuḷ ane sahadevane, are! sādharmī moṭābhāīone kem hashe-evo shubh vikalpa āvyo to enā phaḷamān emane sarvārthasiddhinun āyuṣhya bandhāī gayun ane devagatine pāmyā. ahā! kevaḷagnān tetrīs sāgaropamathī kāīk adhik dūr thaī gayun kemake pharīne manuṣhyapaṇe janmyā pachhī paṇ āṭh varṣha pahelān kevaḷagnān nahi thāy.

koīne thāy ke -are! pāṇḍavo -dharmātmāone paṇ āvā prasaṅgo!

bhāī! karmanā udayanī sāmagrī enā kāḷe svayam udayamān āve tene koṇ roke?

tyāre prashna thāy ke koī dev kem vahāre na āvyā? shun devane paṇ khabar na paḍī?

devane khabar paḍe toy ā jīvano puṇyano uday hoy tyāre āve ne? devane paṇ jyāre tīvra kaṣhāy hoy tyāre khabar paḍatī nathī (upayog emān jato nathī) ane mand kaṣhāy hoy ane khyālamān āve topaṇ te prakāranī shakti na hoy to shun kare? mokṣhamārga prakāshakamān ā vāt līdhī chhe. dev paṇ kāī na kare. (bhavitavya koī na nivārī shake).

shāstramān bījun draṣhṭānt bandhak ādi pāñchaso munionun āve chhe. bandhak ādi pāñchaso munio hatā. ek vakhat muni rājānī rāṇī sāthe vāt karatā hashe to koīe rājāne bharamāvyun ke munio āvā ja (vyabhichārī) chhe. tethī rājāne shaṅkā paḍī-vahem paḍayo. rājāe hukam karyo ke badhā munione ghāṇīmān pīlo. āvā bhāre upasarganā prasaṅgamān paṇ munivaro atīndriy ānandanā prachur svasamvedanamān jhūlatā hatā; te kāḷe paṇ gnān dhīr thaīne gnānapaṇe kāyam avichal rahyun.

vaḷī sītājīnī paṇ vāt āve chhe ne? bhagavān rāmachandra tadbhav mokṣhagāmī charam sharīrī dharmātmā hatā. sītājī rāvaṇane tyān rahelā ane rāmachandre svīkāryān evo lokāpavād thatān dharmātmā ane sādharmī sītājīne potānā shīlanī parīkṣhā āpavā dhagadhagatā agnikuṇḍamān pravesh karavā rāmachandre āgnā karī. sītājī agniparīkṣhāmān utaratān pahelān agnine kahe chhe-he agni! jo men rām sivāy pati tarīke koī bījāno vikalpa karyo hoy to mane bhasma karī de; hā, paṇ jo bījāno vikalpa na āvyo hoy to dhyān rākhaje, anyathā jagatamān hānsī thashe. te veḷā sītājīno puṇyano uday hato eṭale sinhāsan rachāī gayun ane kasoṭīmān pār utaryān juo, ā dharmātmā! āvā viṣhay prasaṅge paṇ sītājīe gnānatva na chhoḍayun. aho gnān! aho bhedagnān!

PDF/HTML Page 1859 of 4199
single page version

draupadīnī paṇ vāt āve chhe ne? duryodhananā māṇasoe sabhāmān draupadīnī sāḍī kheñchī; ek kheñchī tyān bījī thaī gaī, bījī kheñchī tyān trījī thaī gaī-āvun. puṇyakarmano uday chhe ne? to draupadīnā shīlanī rakṣhā thaī. paṇ kadāch (pāpano uday hoy to evun na paṇ thāy, topaṇ gnānīne gnānatva chhūṭatun nathī. pāṇḍavo vachanathī bandhāyelā hatā eṭale āvī cheṣhṭāne joī rahyā; bījun kare paṇ shun? ahīn kahe chhe-

jem suvarṇa agnimān tapāvavā chhatān suvarṇapaṇāne chhoḍatun nathī tem bhedagnānathī yukta ātmānun gnānamay pariṇaman prachaṇḍ karmodayanā gherāvāmān chhūṭatun nathī; gnān gnānatva chhoḍatun nathī, nirmaḷ pariṇati chhoḍatun nathī. bhāī! ā vartamān pariṇatinī vāt chhe, trikāḷī svabhāvanī vāt nathī. trikāḷī svabhāv to agnānīne paṇ sadā evo ne evo ja chhe. ahīn to jeṇe trikāḷīnā āshraye rāgathī bhinna gnānano anubhav karyo evā bhedagnānī jīvanun gnān (pariṇaman) prachaṇḍ karmodayathī gherāī jāy topaṇ gnānatvane chhoḍatun nathī em vāt chhe. enun kāraṇ āpatān kahe chhe-

‘kemake hajār kāraṇo bhegān thavā chhatān svabhāvane chhoḍavo ashakay chhe; kāraṇ ke tene chhoḍatān svabhāvamātra vastuno ja uchchhed thāy, ane vastuno uchchhed to thato nathī kāraṇ ke satnā nāshano asambhav chhe.’

ahīn ‘hajār kāraṇo’ kahīne saṅkhyānī aparimitatā batāvavī chhe. matalab ke lākho, karoḍo, anantā kāraṇo bhegān thaī āve chhatān svabhāvane chhoḍavo ashakay chhe. ahāhā...! rāgathī bhinna paḍīne je gnānamay pariṇaman thayun tene bījī chīj (karmoday) shun karī shake? (kāī nahi). bāpu! bahāramān (karmodayamān) to je thavānun hoy te thāy, temān bījo (-ātmā) shun karī shake? ahāhā...! juo ā vastunā pariṇamananī svatantratā! pratikūḷatānā gañjanā gañj paṇ ātmānā-gnānanā gnānatvane chhoḍāvī shakatī nathī.

bhagavān ātmā sachchidānandasvarūp prabhu pūrṇa gnān ane ānandanā svabhāve bharelo chhe. samakitīne enī dashāmān, ātmāmān je ānandasvabhāv chhe teno ansh ja pragaṭ chhe; chhe e siddhanī jātano hon. ane munine? ahāhā...! je muni chhe ene to ānandanā prachaṇḍ phuvārā phūṭe chhe. jem phuvārāmānthī pāṇī phūṭe tem andar ānandanā nāthamān je antar-ekāgra thayā chhe evā munirājane atīndriy ānandanī prachaṇḍ dhārā phūṭe chhe. ene karmano gherāvo shun kare? (kāī nahi). enun gnān gnānattva chhoḍatun nathī arthāt ātmā vītarāgī shāntinī pariṇatine chhoḍato nathī. ashātānā udayamān gherāyelo hoy chhatān vītarāgapaṇun-ānandapaṇun chhūṭatun nathī; kemake anantā kāraṇo maḷavā chhatān svabhāvane chhoḍavo ashakay chhe, kemake svabhāvane chhoḍatān svabhāvamātra vastuno ja nāsh thāy. vītarāg pariṇati chhūṭe to vastuno ja nāsh thaī jāy.

PDF/HTML Page 1860 of 4199
single page version

ahāhā...! vītarāgabhāvano raṅg chaḍhayo chhe ne? rāganā raṅge chaḍhelāne vītarāgatā durlabh chhe ane vītarāgatānā raṅge chaḍhelāne rāg durlabh chhe. niyamasāramān āve chhe ke gnānīone vikalpa durlabh chhe, dharmātmāone rāg durlabh chhe ane agnānīne vītarāgapaṇun durlabh chhe. rāgathī bhinna paḍī jyān atīndriy ānandamay ātmāno anubhav thayo, ātmāne jāṇyo ane oḷakhyo ane tyāre je vītarāgatāmay-ānandamay pariṇaman thayun te karmanā gherāvamān paṇ chhūṭatun nathī; jo e chhūṭe to kahe chhe svabhāv ja chhūṭī jāy ane to vastuno ja nāsh thaī jāy. paṇ svabhāv koī divas chhūṭe nahi kāraṇ ke satno nāsh asambhav chhe. juo, ā nyāy chhe. vītarāgasvabhāvī prabhu ātmānān dravya, guṇ ane paryāy traṇe sat chhe. vītarāgasvabhāvī sattānun pariṇaman paṇ sat chhe bhāī! ane te ahetuk chhe; dravya-guṇ paṇ enun kāraṇ nathī. have ām jyān enī utpattimān dravya-guṇ paṇ kāraṇ nathī tyān jagatanā pratikūḷ sañjogo eno nāsh kevī rīte kare? (na karī shake). have kahe chhe-

‘āvun jāṇato thako gnānī karmathī ākrānt hovā chhatān paṇ rāgī thato nathī, dveṣhī thato nathī, mohī thato nathī, parantu shuddha ātmāne ja anubhave chhe.’

gnānī to jāṇe chhe ke hun to sadā gnātā-draṣhṭā jāṇavā-dekhavānā svabhāve rahelo chhun. pratikūḷ sanyogono paṇ hun to jāṇanār-dekhanār mātra chhun. ā pramāṇe jāṇato thako gnānī karmathī gherāī jāy chhatān pariṣhahanī bhīns vachche paṇ dhīraj khoīne rāg-dveṣh-mohabhāvane prāpta thato nathī, agnānapaṇe pariṇamato nathī; shuddha ātmāne ja anubhave chhe. dharmī rāgī-dveṣhī thato nathī e mithyātvapūrvakanā rāgadveṣhanī vāt chhe.

samādhishatakamān āve chhe ke pratikūḷ sanyogo ātmāne duḥkhanun kāraṇ nathī; māṭe he ātman! sahan karavānī (bhedagnānanā abhyāsathī dhairya keḷavavānī) ṭev pāḍ. sukh-sagavaḍathī (viṣhayothī) jo tun ṭevāī gayo hoīsh to pariṣhahanī bhīnsamān agavaḍatā āvashe tyāre thījāī jaīsh; māṭe pratikūḷatā vakhate paṇ sahan-shīlatā kāyam rahe evo abhyās kar. aho! āchāryoe to gajabanān kām karyā chhe! shātāshīḷiyā na rahetān antarapuruṣhārthane puṣhṭa karavānī preraṇā karī chhe jethī sahanashīlatā ane dhairya kāyam banī rahe.

have kahe chhe-‘jene upar kahyun tevun bhedavignān nathī te tenā abhāvathī agnānī thayo thako, agnān-andhakār vaḍe āchchhādit hovāthī chaitanyachamatkāramātra ātmasvabhāvane nahi jāṇato thako, rāgane ja ātmā mānato thako, rāgī thāy chhe, dveṣhī thāy chhe, mohī thāy chhe, parantu shuddha ātmāne bīlakul anubhavato nathī.’

juo, jene bhedavignān nathī te agnānī chhe. shubharāg māro chhe ane enāthī mane lābh thashe evī rāg sāthenī ekatvabuddhinā andhakārathī ḍhaṅkāī gayelo hovāthī