PDF/HTML Page 1881 of 4199
single page version
potānā gnān, darshan ādi anantaguṇothī paripūrṇa bhagavān ātmā ichchhā-rāg ane paradravyathī sadā khālī chhe. evun ja enun svarūp chhe. evā potānā svarūpamān draṣhṭi daīne ekāgra thatān ātmānubhav prāpta thāy chhe. e ātmānubhavamān ja svarūpanī pratītirūp samyagdarshan pragaṭe chhe. te kāḷe koī vikalpa ke vichār na hoy. vastu pote nirvikalpa vītarāgasvarūp chhe; tethī vītarāgī paryāy paṇ nirvikalpa anubhavamān -dhyānamān ja prāpta thāy chhe. āvī nirvikalpa vītarāgī samyagdarshan-gnānanī dashā pragaṭ thaī chhe te jīv shuddhadarshanagnānamay ātmāne paradravyathī bhinna chetato-anubhavato sthir thaīne alpakāḷamān pūrṇa paramātmapadane pāme chhe. aho! pañcham ārānā muni pūrṇa paramātmapadanī prāptirūp mokṣhanī vāt kahe chhe; em kahetā nathī ke atyāre mokṣha nathī paṇ ā vidhi vaḍe mokṣha thāy chhe em draḍhapaṇe kahe chhe.
keṭalāk loko kahe chhe ke atyāre to shubh upayog ja hoy. tene kahīe chhīe ke bhāī! shubh upayog chhe te puṇyabhāv chhe, dharma nathī. jayasenāchāryanī ṭīkāmān āve chhe ke-je koī ātmāne chhoḍīne puṇya kare chhe tene enā phaḷarūp bhoganī ja abhilāṣhā chhe. āgaḷ bandh adhikāramān līdhun chhe ke-abhavya jīv bhoganā nimittarūp dharmane ja shraddhe chhe, karmakṣhayanā nimittarūp dharmane nahi. are bhāī! jene puṇya vahālun lāge chhe tene tenā phaḷarūp pañchendriyanā viṣhayonī ja vāñchhā chhe. puṇyano abhilāṣhī bhogano ja abhilāṣhī chhe.
prashnaḥ– gnānīne paṇ puṇyabhāv to āve chhe?
uttaraḥ– hā, gnānīne paṇ puṇyabhāv āve chhe, paṇ tenī tene ruchi ke prem nathī. gnānīne puṇyabhāvamān dharmabuddhi ke sukhabuddhi nathī; jyāre agnānī puṇyane bhalun ane dharmarūp māne chhe, tene puṇyamān sukhabuddhi hoy chhe.
have ā arthanun kaḷasharūp kāvya kahe chheḥ-
‘भेदविज्ञानशक्तया निजमहिमरतानां एषां’ jeo bhedavignānanī shakti vaḍe nij mahimāmān līn rahe chhe temane ‘नियतम्’ niyamathī ‘शुद्धतत्त्वोपलंभः’ shuddha tattvanī upalabdhi ‘भवति’ thāy chhe.
shun kahyun? bhagavān pūrṇānandano nāth prabhu ātmā trikāḷ akr̥utrim chhe ane rāgādi sarva chījo kr̥utrim chhe. jeo rāgathī bhed karīne bhedagnānanā baḷ vaḍe param mahimāvant sahaj akr̥utrim nij chaitanyasvarūpamān magna rahe chhe temane niyamathī chidānandamay shuddha tattvano anubhav thāy chhe. bhedavignānanī shakti vaḍe’-em kahyun eṭale ke
PDF/HTML Page 1882 of 4199
single page version
shubharāganī sahāy ke madadathī nahi paṇ rāgamātrathī bhed karīne, bhinna paḍīne jeo shuddha darshanagnānamay ātmadravyamān nimagna thaīne rahe chhe arthāt ene ja potānun gney banāvī dhyān kare chhe temane avashya shuddha ātmatattvanī prāpti thāy chhe. ahāhā...! vastu ātmā gnātā- draṣhṭāsvarūp chhe. jene gnātānun gney gnātā ane draṣhṭānun drashya draṣhṭā evo bhagavān ātmā chhe tene niyamathī shuddha ātmatattvanī - antaḥtattvanī upalabdhi thāy chhe.
‘तस्मिन् सति च’ shuddha tattvanī upalabdhi thatān, ‘अचलितम्–अखिल–अन्यद्रव्य–दूरे– स्थितानां’ achalitapaṇe samasta anya dravyothī dūr vartatā evā temane, ‘अक्षयः कर्ममोक्षः भवति’ akṣhay karmamokṣha thāy chhe.
ahāhā...! rāgathī bhinna shuddha chaitanyasvarūpano anubhav thatān te svarūpamān niyat thaī achalitapaṇe samasta anyadravyothī dūr rahe chhe. samasta anyadravyomān dev, guru, shāstra, mandir, pratimā tathā te pratyenī bhaktino rāg ityādi badhun āvī gayun.
samasta anyadravyothī dūr vartatā evā temane akṣhay karma mokṣha thāy chhe arthāt pharīne kadīy karmabandh na thāy evo dravyakarma-bhāvakarmathī chhūṭakāro thāy chhe. bhāṣhā to juo! paradravyathī ane rāgathī bhinna paḍīne ātmānā anubhavanā sāmarthya vaḍe antaḥsthiratānī jamāvaṭ karīne teo alpakāḷamān mukti pāme chhe, param sukhamay evā siddhapadane pāme chhe. vachche paḍī jashe em vāt ja nathī.
bhāī! ā to dhīrānān kām chhe. teone akṣhay karmamokṣha thāy chhe eṭale ke pharīne karmabandh thāy nahi tevo mokṣha thāy chhe; arthāt karma mūḷathī ja vināsh pāmī jāy chhe ane svabhāvamātra vastu rahī jāy chhe. lyo, āvī vāt chhe.
PDF/HTML Page 1883 of 4199
single page version
केन क्रमेण संवरो भवतीति चेत्–
मिच्छत्तं अण्णाणं अविरयभावो य जोगो य।। १९०।।
आसवभावेण विणा जायदि कम्मस्स वि णिरोहो।। १९१।।
णोकम्मणिरोहेण य संसारणिरोहणं होदि।। १९२।।
मिथ्यात्वमज्ञानमविरतभावश्च योगश्च।। १९०।।
आस्रवभावेन विना जायते कर्मणोऽपि निरोधः।। १९१।।
नोकर्मनिरोधेन च संसारनिरोधनं भवति।। १९२।।
have pūchhe chhe ke samvar kayā krame thāy chhe? teno uttar kahe chheḥ-
–mithyātva ne agnān, aviratabhāv tem ja yogane. 190.
āsravabhāv vinā vaḷī nirodh karmataṇo bane; 191.
nokarmanā rodhan thakī sansārasanrodhan bane. 192.
gāthārthaḥ– [तेषां] temanā (pūrve kahelā rāgadveṣhamoharūp āsravonā) [हेतवः] hetuo [सर्वदर्शिभिः] sarvadarshīoe [मिथ्यात्वम्] mithyātva, [अज्ञानम्] agnān,
PDF/HTML Page 1884 of 4199
single page version
[अविरतभावः च] aviratabhāv [योगः च] ane yog- [अध्यवसानानि] e (chār) adhyavasān [भणिताः] kahyā chhe. [ज्ञानिनः] gnānīne [हेत्वभावे] hetuonā abhāve [नियमात्] niyamathī [आस्रवनिरोधः] āsravano nirodh [जायते] thāy chhe, [आस्रवभावेन विना] āsravabhāv vinā [कर्मणः अपि] karmano paṇ [निरोधः] nirodh [जायते] thāy chhe, [च] vaḷī [कर्मणः अभावेन] karmanā abhāvathī [नोकर्मणाम् अपि] nokarmono paṇ [निरोधः] nirodh [जायते] thāy chhe, [च] ane [नोकर्मनिरोधेन] nokarmanā nirodhathī [संसारनिरोधनं] sansārano nirodh [भवति] thāy chhe.
ṭīkāḥ– pratham to jīvane, ātmā ane karmanā ekapaṇāno adhyās (abhiprāy) jemanun mūḷ chhe evān mithyātva-agnān-avirati-yogasvarūp adhyavasāno vidyamān chhe, teo rāgadveṣhamohasvarūp āsravabhāvanān kāraṇ chhe; āsravabhāv karmanun kāraṇ chhe; karma nokarmanun kāraṇ chhe; ane nokarma sansāranun kāraṇ chhe. māṭe-sadāy ā ātmā, ātmāne karmanā ekapaṇānā adhyāsathī mithyātva-agnān-avirati-yogamay ātmāne māne chhe (arthāt mithyātvādi adhyavasān kare chhe); tethī rāgadveṣhamoharūp āsravabhāvane bhāve chhe, tethī karma āsrave chhe; tethī nokarma thāy chhe; ane tethī sansār utpanna thāy chhe. parantu jyāre (te ātmā), ātmāne karmanā bhedavignān vaḍe shuddha chaitanyachamatkāramātra ātmāne upalabdha kare chhe-anubhave chhe tyāre mithyātva, agnān, avirati ane yogasvarūp adhyavasāno ke je āsravabhāvanān kāraṇo chhe temano abhāv thāy chhe; adhyavasānono abhāv thatān rāgadveṣhamoharūp āsravabhāvano abhāv thāy chhe; āsravabhāvano abhāv thatān karmano abhāv thāy chhe; karmano abhāv thatān nokarmano abhāv thāy chhe; ane nokarmano abhāv thatān sansārano abhāv thāy chhe. ā pramāṇe ā samvarano kram chhe.
bhāvārthaḥ– jīvane jyān sudhī ātmā ne karmanā ekapaṇāno āshay chhe-bhedavignān nathī tyān sudhī mithyātva, agnān, avirati ane yogasvarūp adhyavasāno varte chhe, adhyavasānathī rāgadveṣhamoharūp āsravabhāv thāy chhe, āsravabhāvathī karma bandhāy chhe, karmathī sharīrādi nokarma utpanna thāy chhe ane nokarmathī sansār chhe. parantu jyāre tene ātmā ne karmanun bhedavignān thāy chhe tyāre shuddha ātmānī upalabdhi thavāthī mithyātvādi adhyavasānono abhāv thāy chhe, adhyavasānanā abhāvathī rāgadveṣhamoharūp āsravano abhāv thāy chhe, āsravanā abhāvathī karma bandhātān nathī, karmanā abhāvathī sharīrādi nokarma utpanna thatān nathī ane nokarmanā abhāvathī sansārano abhāv thāy chhe.-ā pramāṇe samvarano anukram jāṇavo.
samvar thavānā kramamān samvaranun pahelun ja kāraṇ bhedavignān kahyun chhe tenī bhāvanānā upadeshanun kāvya kahe chheḥ-
PDF/HTML Page 1885 of 4199
single page version
च्छुद्धात्मतत्त्वस्य किलोपलम्भात्।
स भेदविज्ञानत एव तस्मात्
तद्भेदविज्ञानमतीव भाव्यम्।। १२९।।
तावद्यावत्पराच्च्युत्वा ज्ञानं ज्ञाने प्रतिष्ठते।। १३०।।
shlokārthaḥ– [एषः साक्षात् संवरः] ā sākṣhāt (sarva prakāre) samvar [किल] kharekhar [शुद्ध–आत्म–तत्त्वस्य उपलम्भात्] shuddha ātmatattvanī upalabdhithī [सम्पद्यते] thāy chhe; ane [सः] te shuddha ātmatattvanī upalabdhi [भेदविज्ञानतः एव] bhedavignānathī ja thāy chhe. [तस्मात्] māṭe [तत् भेदविज्ञानम्] te bhedavignān [अतीव] atyant [भाव्यम्] bhāvavāyogya chhe.
bhāvārthaḥ– jīvane jyāre bhedavignān thāy chhe arthāt jīv jyāre ātmāne ane karmane yathārthapaṇe bhinna jāṇe chhe tyāre te shuddha ātmāne anubhave chhe, shuddha ātmānā anubhavathī āsravabhāv rokāy chhe ane anukrame sarva prakāre samvar thāy chhe. māṭe bhedavignānane atyant bhāvavāno upadesh karyo chhe. 129.
have bhedavignān kayān sudhī bhāvavun te kāvya dvārā kahe chheḥ-
shlokārthaḥ– [इदम् भेदविज्ञानम्] ā bhedavignān [अच्छिन्न–धारया] achchhinnadhārā thī (arthāt jemān vichchhed na paḍe evā akhaṇḍ pravāharūpe) [तावत्] tyān sudhī [भावयेत्] bhāvavun [यावत्] ke jyān sudhī [परात् च्युत्वा] parabhāvothī chhūṭī [ज्ञानं] gnān [ज्ञाने] gnānamān ja (potānā svarūpamān ja) [प्रतिष्ठते] ṭharī jāy.
bhāvārthaḥ– ahīn gnānanun gnānamān ṭharavun be prakāre jāṇavun. ek to mithyātvano abhāv thaī samyaggnān thāy ane pharī mithyātva na āve tyāre gnān gnānamān ṭharyun kahevāy; bījun, jyāre gnān shuddhopayogarūpe sthir thai jāy ane pharī anyavikārarūpe na pariṇame tyāre te gnānamān ṭharī gayun kahevāy. jyān sudhī banne prakāre gnān gnānamān na ṭharī jāy tyān sudhī bhedavignān bhāvyā karavun. 130.
pharīne bhedavignānano mahimā kahe chheḥ-
PDF/HTML Page 1886 of 4199
single page version
अस्यैवाभावतो बद्धा बद्धा ये किल केचन।। १३१।।
द्रागग्रामप्रलयकरणात्कर्मणां संवरेण।
बिभ्रत्तोषं परमममलालोकमम्लानमेकं
ज्ञानं ज्ञाने नियतमुदितं शाश्वतोद्योतमेतत्।। १३२।।
shlokārthaḥ– [ये केचन किल सिद्धाः] je koī siddha thayā chhe [भेदविज्ञानतः सिद्धाः] te bhedavignānathī siddha thayā chhe; [ये केचन किल बद्धाः] je koī bandhāyā chhe [अस्य एव अभावतः बद्धाः] te tenā ja (-bhedavignānanā ja) abhāvathī bandhāyā chhe.
bhāvārthaḥ– anādi kāḷathī māṇḍīne jyān sudhī jīvane bhedavignān nathī tyān sudhī te karmathī bandhāyā ja kare chhe-sansāramān rajhaḷyā ja kare chhe; je jīvane bhedavignān thāy chhe te karmathī chhūṭe ja chhe-mokṣha pāme ja chhe. māṭe karmabandhanun-sansāranun-mūḷ bhedavignānano abhāv ja chhe ane mokṣhanun pratham kāraṇ bhedavignān ja chhe. bhedavignān vinā koī siddhi pāmī shakatun nathī.
ahīn ām paṇ jāṇavun ke-vignānādvaitavādī boddho ane vedāntīo ke jeo vastune advait kahe chhe ane advaitanā anubhavathī ja siddhi kahe chhe temano, bhedavignānathī ja siddhi kahevāthī, niṣhedh thayo; kāraṇ ke sarvathā advait vastunun svarūp nahi hovā chhatān jeo sarvathā advait māne chhe temane bhedavignān koī rīte kahī shakātun ja nathī; jyān dvait ja-be vastuoj - mānatā nathī tyān bhedavignān shānun? jo jīv ane ajīv-be vastuo mānavāmān āve ane temano sanyog mānavāmān āve to ja bhedavignān banī shake ane siddhi thaī shake. māṭe syādvādīone ja badhuy nirbādhapaṇe siddha thāy chhe. 131.
have, samvar adhikār pūrṇa karatān, samvar thavāthī je gnān thayun te gnānanā mahimānun kāvya kahe chheḥ-
shlokārthaḥ– [भेदज्ञान–उच्छलन–कलनात्] bhedagnān pragaṭ karavānā abhyāsathī [शुद्धतत्त्व–उपलम्भात्] shuddha tattvanī upalabdhi thaī, shuddha tattvanī upalabdhithī [राग– ग्रामप्रलयकरणात्] rāganā samūhano vilay thayo, rāganā samūhano vilay karavāthī
PDF/HTML Page 1887 of 4199
single page version
[कर्मणां संवरेण] karmano samvar thayo ane karmano samvar thavāthī, [ज्ञाने नियतम् एतत् ज्ञानं उदितं] gnānamān ja nishchaḷ thayelun evun ā gnān udray pāmyun- [बिभ्रत् परमम् तोषं] ke je gnān param santoṣhane (arthāt param atīndriy ānandane) dhāraṇ kare chhe, [अमल–आलोकम्] jeno prakāsh nirmaḷ chhe (arthāt rāgādikane līdhe malinatā hatī te have nathī), [अम्लानम्] je amlān chhe (arthāt kṣhāyopashamik gnānanī māphak karamāyelun-nirbaḷ nathī, sarva lokālokane jāṇanārun chhe), [एकं] je ek chhe (arthāt kṣhayopashamathī bhed hatā te have nathī) ane [शाश्वत–उद्योतम्] jeno udyot shāshvat chhe (arthāt jeno prakāsh avinashvar chhe). 132.
ṭīkāḥ– ā rīte samvar (raṅgabhūmimānthī) bahār nīkaḷī gayo.
bhāvārthaḥ– raṅg bhūmimān samvarano svāṅg āvyo hato tene gnāne jāṇī līdho tethī te nr̥itya karī bahār nīkaḷī gayo.
rāg-dveṣh-vimoh sabahī gali jāy imai duṭh karma rukāhī;
ujjval gnān prakāsh karai bahu toṣh dhare paramātamamāhī,
yon munirāj bhalī vidhi dhārat keval pāy sukhī shiv jāhīn.
ām shrī samayasāranī (shrīmadbhagavatkundakundāchāryadev praṇīt shrī samayasār paramāgamanī) shrīmad amr̥utachandrāchāryadevavirachit ātmakhyāti nāmanī ṭīkāmān samvarano prarūpak pāñchamo aṅk samāpta thayo.
have pūchhe chhe ke samvar kayān krame thāy chhe?
rāgathī bhinna paḍīne svarūpamān līnatā karavī te samvar chhe. evā samvarano eṭale ke shuddhinī utpattino kram shun chhe? tenā uttararūp gāthāo kahe chheḥ-
‘pratham to jīvane, ātmā ane karmanā ekapaṇāno adhyās jemanun mūḷ chhe evān mithyātva-agnān-avirati-yogasvarūp adhyavasāno vidyamān chhe, teo rāgadveṣh-mohasvarūp āsravabhāvanān kāraṇ chhe;...’
bhagavān ātmā shuddha gnāyak tattva, param ānand tattva chhe; te vikārī bhāvothī sadāy bhinna chhe. tene (vikārathī) bhinna na mānatān bannene ek mānavān te mithyātvarūp mahāshalya chhe. bhāī! ā anant tīrthaṅkarono-kevaḷī bhagavantono pokār chhe. ahāhā...! gaṇadharo, indro, karoḍo manuṣhyo ane devonī sabhāmān bhagavānanī je divya-dhvani thaī
PDF/HTML Page 1888 of 4199
single page version
temān bhagavānano ā upadesh chhe. bhagavān! tun koṇ chho? ane ā vikalpa utpanna thāy chhe te shun chhe? to kahe chhe-bhagavān! tun chidānandaghanasvarūp vastu ātmā chho ane ā je vikalpo utpanna thāy chhe te tārāthī bhinna parachīj chhe. banne bhinna bhinna chhe. tārī shuddha chaitanyamay svachīj ane vikārī karma je parachīj-e benī ekatāno je abhiprāy chhe te mithyātva- agnān-avirati-yoganun mūḷ chhe.
ahā! jem mātā bāḷakane suvāḍavā mīṭhān hālaraḍān gāy chhe tem ahīn traṇalokanā nāth ātmānān madhur gāṇān gāīne ātmāne jagāḍe chhe. jāg re bhāī jāg! āvun manuṣhyapaṇun maḷyun, sarvagnanī vāṇī maḷī; have kayān sudhī tāre sūvun chhe? āgaḷanā jamānāmān nāṭakamān paṇ uttam drashyo jovā maḷatān. emān mātā bāḷakane suvāḍavā hālaraḍān paṇ āvān gātī ke-beṭā! tun nirvikalpa chho, shuddha chho, udāsīn chho. lyo, nāṭakamān paṇ tyāre āvun āvatun. atyāre to jene dharmāyatano kahevāy tyān paṇ āvā shabdo sāmbhaḷavā maḷavā durlabh chhe.
āchāryadev ātmāne bhagavān kahīne ja bolāve chhe. ā samayasār gāthā 72 mān ātmāne traṇ vār bhagavān kahīne bolāvyo chhe. tyān em āve chhe ke-shubhāshubh bhāv jaḍ chhe, ashuchi chhe. pañchamahāvratanā pariṇām rāg chhe, āsrav chhe ane tethī teo melapaṇe anubhavāy chhe. paranā lakṣhe utpanna thatī koī paṇ vr̥utti rāg chhe. koī ene dharma māne to te enī bhūl chhe. vaḷī te jaḍ chhe māṭe tenī sāthe ekatvabuddhi karanār, enāthī lābh mānanār paṇ jaḍ chhe. ahīn āchāryadev kahe chhe ke-ātmā ane vikāranī ekapaṇānī mānyatā mithyātva-agnān- avirati-yogasvarūp adhyavasānanun kāraṇ chhe, ane e adhyavasān rāgadveṣhamohasvarūp āsravabhāvanān kāraṇ chhe.
have kahe chhe-‘āsravabhāv karmanun kāraṇ chhe; karma nokarmanun kāraṇ chhe; ane nokarma sansāranun kāraṇ chhe.’ matalab ke rāgādi āsravabhāvanā nimitte navān karmano bandh thāy chhe; karmanā nimitte nokarma eṭale sharīrādi maḷe chhe ane nokarma e sansāranun kāraṇ chhe.
‘māṭe -sadāy ā ātmā, ātmā ane karmanā ekapaṇānā adhyāsathī mithyātva- agnān-avirati-yogamay ātmāne māne chhe; tethī rāgadveṣhamoharūp āsravabhāvane bhāve chhe, tethī karma āsrave chhe; tethī nokarma thāy chhe; ane tethī sansār utpanna thāy chhe.’
juo, ātmā to sadā gnān ane ānandasvarūp ja chhe. parantu agnānī jīv agnānavash rāgane potāno mānato hovāthī rāganī bhāvanā kare chhe. tethī karma āsrave chhe ane tethī nokarma- sharīrādino tene sanyog thāy chhe, ane tethī sansār utpanna
PDF/HTML Page 1889 of 4199
single page version
thāy chhe. anādithī agnānadashāmān ā pramāṇe thāy chhe tenī ā vāt karī. have samyagdarshan thatān shun thāy chhe te kahe chheḥ-
‘parantu jyāre (te ātmā), ātmā ane karmanā bhedavignān vaḍe shuddha chaitanyachamatkāramātra ātmāne upalabdha kare chhe-anubhave chhe tyāre mithyātva, agnān, avirati ane yogasvarūp adhyavasāno ke je āsravabhāvanān kāraṇo chhe temano abhāv thāy chhe;...’
shun kahyun? ke anādithī paryāy je par taraph vaḷelī hatī te parathī-rāgathī bhinna paḍīne jyān sva taraph vaḷī arthāt shuddha chaitanyasvarūpamān ḍhaḷī tyān tene samyagdarshan thāy chhe ane tyāre tene hun parathī bhinna chhun evun sāchun bhān thāy chhe ane te ja bhedagnān chhe. bhedagnānamān ātmānān samyak pratīti ane anubhav thāy chhe. tyār pachhī bhedagnānanā baḷe ja anukrame asthiratānā rāgano tyāg karī, sarvasaṅgano parityāgī thaī andar ṭhare chhe; tyāre tene karma bandhātān nathī, ane karmathī mukta thaīne mokṣha pāme chhe. lyo, ā dharma ane dharmanī rīt chhe.
bāpu! dharma koī adbhut alaukik chīj chhe. bhale shubharāg ho, paṇ enāthī bhedagnān karīne svabhāvamān ekāgratā karavī enun nām dharma chhe. trilokanāth sarvagna vītarāgadev āne dharma kahe chhe. ānāthī viruddha ātmānī ekāgratā chhoḍī rāgamān ekāgratā karavī e to mithyātvarūpī adharma chhe; shubharāgamān paṇ ekāgratā karavī te adharma chhe. āvun kaṭhaṇ paḍe paṇ bhāī! mārga to ā ek ja chhe. shrīmade kahyun chhe ne ke-‘‘ek hoy traṇ kāḷamān paramārathano panth.’’ bhedagnān ek ja mokṣhano mārga chhe, bījo koī mārga chhe nahi.
bhāī! ā koī vyaktino mārga nathī, vastunun svarūp ja āvun chhe. vastu ātmā sadā vītarāgī tattva chhe ane rāg āsrav tattva chhe. te bannemān ekapaṇānī mānyatā te mithyātva chhe. bhāī! koī em māne ke shubharāg karatān karatān vītarāgatā vā dharma pragaṭashe to teno e abhiprāy mithyā chhe ane tethī te mithyādraṣhṭi chhe.
juo, ā koī pakṣhanī vāt nathī, tem koī pakṣhanā virodhanī paṇ vāt nathī. ā to vastunā svarūpanī vāt chhe. ahīn kahe chhe-jene rāganī ekatābuddhi chhe tene sharīranī prāpti thashe ane te sansāramān rajhaḷashe ane jeṇe rāgathī bhinnatā karīne ātmānī ekatā karī chhe te bhedagnānīne ātmānī prāpti thashe ane te sansārathī mukti pāmashe.
ahāhā...! ātmā andar chaitanyachamatkāramātra vītarāgamūrti prabhu paramātmā chhe. ātmā jo vītarāgamūrti na hoy to paryāyamān vītarāgatā āve kayānthī? shun bahārathī
PDF/HTML Page 1890 of 4199
single page version
vītarāgatā āve chhe? (nā; em nathī). ātmā vītarāgamūrti sadāy chhe. āvā vītarāgamūrti ātmā ane karma-rāganā bhedagnān vaḍe chaitanyachamatkāramātra ātmā upalabdha thāy chhe. ahīn ātmāne chaitanyachamatkāramātra kem kahyo? kāraṇ ke enī pūrṇa gnānanī paryāyamān traṇakāḷ- traṇalokane ek samayamān jāṇe evā mahāchamatkārik anupam sāmarthyayukta r̥uddhivāḷo ātmā chhe. māṭe ene chaitanyachamatkār kahyo chhe. āvā ātmānī prāpti bhedavignān vaḍe thāy chhe. aho! bhedavignān anantā janma-maraṇano nāsh karī mukti pamāḍe evī mahā alaukik chīj chhe! bhāī! bhedavignān vinā rāganī ekatābuddhi tane bhavasamudramān kayāny ūṇḍe ḍūbāḍashe. bhavasamudra apār chhe; emān 84 lākh yoni chhe. rāganī ekatā karī-karīne ek ek yonine anantavār sparshīne ten anant anant avatār karyā chhe bhāī! shubharāgane jo tun dharma vā dharmanun kāraṇ māne chhe to tārā bhavanā ant nahi āve! māṭe bhedavignān pragaṭ kar.
ahīn kahe chhe-bhedavignān vaḍe jyāre ātmā shuddha chaitanyachamatkāramātra ātmāne anubhave chhe tyāre mithyātva, agnān, avirati ane yogasvarūp adhyavasāno ke je āsravabhāvanān kāraṇo chhe temano abhāv thāy chhe; adhyavasānono abhāv thatān rāgadveṣh-moharūp āsravabhāvano abhāv thāy chhe; āsravabhāvano abhāv thatān karmano abhāv thāy chhe; karmano abhāv thatān nokarmano abhāv thāy chhe; ane nokarmano abhāv thatān sansārano abhāv thāy chhe. ā pramāṇe ā samvarano kram chhe.
lyo, rāganī ekatānā adhyavasānano abhāv thavo, enāthī āsravano abhāv thavo, enāthī karmano abhāv thavo, enāthī nokarma ane sansārano abhāv thavo-em samvarano kram chhe.
bhāī! andar ātmā sadā abaddhasvarūp-muktasvarūp ja chhe. gāthā 1p mān āve chhe ke- je koī ātmāne shuddhopayog vaḍe abaddha-spaṣhṭa dekhe, ananya eṭale nar-nārakādi anerī anerī avasthā rahit sāmānya dekhe, niyat arthāt hāni-vr̥uddhirahit ekarūp dekhe, avisheṣh arthāt guṇabhed vināno abhed dekhe, ane asanyukta arthāt puṇya-pāpanā kalesharūp bhāvathī rahit dekhe te sakal jainashāsanane dekhe chhe. aho! vītarāgabhāv e jainashāsan chhe. vītarāgasvarūp nij paramātmadravyane dekhavun e jainashāsan chhe, e ja samvar ane dharma chhe.
‘jīvane jyān sudhī ātmā ne karmanā ekapaṇāno āshay chhe-bhedavignān nathī tyān sudhī mithyātva, agnān, avirati, ane yogasvarūp adhyavasāno varte chhe, adhyavasānathī rāgadveṣhamoharūp āsravabhāv thāy chhe, āsravabhāvathī karma bandhāy chhe, karmathī
PDF/HTML Page 1891 of 4199
single page version
sharīrādi nokarma utpanna thāy chhe ane nokarmathī sansār chhe.’ juo, ā rāganī ekatābuddhi vaḍe jīvane anādithī sansār kevī rīte chhe te kahyun.
chothe guṇasthāne jyāre samyagdarshan ane ātmānubhav pragaṭ thāy tyāre anant guṇonī nirmaḷ paryāy anshe pragaṭe chhe, avrat anshe ṭaḷe chhe, niṣhkriyatvaguṇanī paṇ anshe nirmaḷ paryāy pragaṭe chhe arthāt anshe akampabhāv pragaṭ thāy chhe. sarvathā yogano abhāv chaudame guṇasthāne thāy chhe, paṇ chothe guṇasthāne anshe yogano abhāv thāy chhe.
‘shrīmad rājachandra’mān āve chhe ke-‘sarva guṇānsh te samyaktva.’ paṇḍitapravar shrī ṭoḍaramalajīe rahasyapūrṇa chiṭṭhīmān līdhun chhe ke-‘chothā guṇasthānavartī ātmāne gnānādi guṇo ekadesh pragaṭ thayā chhe’-matalab ke gnānādi sarva guṇonī ekadesh pragaṭatā thavī te samakit chhe; ane sarvadesh pragaṭatā thavī te kevaḷagnān chhe. āno artha ja e thayo ke sarva guṇo chothe guṇasthānake anshe nirmaḷatārūpe pragaṭ thāy chhe. anantaguṇano ekarūp piṇḍ evā dravyano jene anubhav thayo, enun gnān thaīne jene pratīti thaī tene sarva anantaguṇano ansh to nirmaḷ pragaṭ thāy ja. gnānī samakitī jīv bhedagnānanā baḷe karīne kramashaḥ antaḥsthiratā karīne, andar ṭharīne sarvasaṅg rahit thaī karmathī mukta thaī jāy chhe. e ja kahe chhe-
‘jyāre tene ātmā ne karmanun bhedavignān thāy chhe tyāre shuddha ātmānī upalabdhi thavāthī mithyātvādi adhyavasānono abhāv thāy chhe, adhyavasānanā abhāvathī rāgadveṣhamoharūp āsravano abhāv thāy chhe, āsravanā abhāvathī karma bandhātān nathī, karmanā abhāvathī sharīrādi nokarma utpanna thatān nathī ane nokarmanā abhāvathī sansārano abhāv thāy chhe.-ā pramāṇe samvarano anukram jāṇavo.’ lyo, ā samvarano arthāt dharma pragaṭ thavāno anukram kahyo.
samvar thavānā kramamān samvaranun pahelun ja kāraṇ bhedavignān kahyun chhe tenī bhāvanānā upadeshanun kāvya kahe chheḥ-
‘एषः साक्षात् संवरः’ ā sākṣhāt (sarva prakāre) samvar ‘किल’ kharekhar ‘शुद्ध– आत्मतत्त्वस्य उपलम्भात्’ shuddha ātmatattvanī upalabdhithī ‘सम्पद्यते’ thāy chhe.
shun kahyun ā? rāgathī bhinna paḍī shuddha ātmāno anubhav karavāthī sarva prakāre-sarvathā ā sākṣhāt eṭale pratyakṣha samvar pragaṭ thāy chhe. juo, svarūpanā āshray vinā ane parathī- rāgathī bhinna paḍayā vinā kadīy samvar arthāt dharma pragaṭ thato nathī. chaitanyasvabhāvamān ḍhaḷatān puṇya-pāpanā bhāv rokāī jaīne sākṣhāt vītarāgapariṇatirūp samvar pragaṭ thāy chhe. kaḷashamān ‘एषः’-‘ā’ shabda paḍayo chhe ne? te pratyakṣhapaṇun
PDF/HTML Page 1892 of 4199
single page version
batāve chhe. ‘pratyakṣha’ shabdathī shun āshay chhe? to kahe chhe ke-rāgarahit ātmānī je vītarāg dashā pragaṭ thāy chhe te samvar pratyakṣha chhe. have kahe chhe-
ane ‘सः’ te shuddha ātmatattvanī upalabdhi ‘भेदविज्ञानतः एव’ bhedavignānathī ja thāy chhe.
bhāī! vyavahāraratnatrayano vikalpa paṇ rāg-shubharāg chhe; enāthī ātmopalabdhi- ātmāno anubhav thato nathī. dehādi parathī to bhinna ane rāgādi parabhāvathī-dayā, dān, vratādinā rāgathī bhinna paḍe tyāre ātmāne ātmānī upalabdhi-anubhav thāy chhe. samvar chhe te rāgathī sarvathā-sarva prakāre bhinna chhe. āvo ātmānubhavarūp samvar-dharma bhedavignānathī ja (rāgathī nahi) pragaṭ thāy chhe.
loko dayā, dān, vrat bhakti ityādi shubhācharaṇ karīne māne chhe ke e vaḍe kalyāṇ thashe parantu e temano bhram chhe. ahīn kahe chhe-rāgathī bhed karīne antaḥekāgratā vaḍe ātmāno anubhav karavo e samvar ane dharma chhe. ‘एषः’ shabda em batāve chhe ke pratyakṣha-sākṣhāt samvar ātmānā anubhavathī thāy chhe, anyathā nahi.
pañchāstikāy shāstra, gāthā 172 mān chāre anuyoganun tātparya vītarāgatā chhe-em kahyun chhe. e vītarāgatā kem pragaṭe? to kahe chhe ke-shubhāshubh rāgathī bhinna paḍīne vītarāgasvarūp nij bhagavān ātmāno āshray kare tyāre paryāyamān vītarāgatā pragaṭ thāy chhe.
are! moṭā bhāganā jīvone to ākho di’ bāḷ-bachchānnī āḷapampāḷ ane raḷavā- kamāvānī majurī karavā āḍe āvī bhedagnānanī vāt sāmbhaḷavā paṇ maḷatī nathī. teo bichārā shun kare? kāī khabar maḷe nahi eṭale bhakti kare, upavās kare ane varṣhe dahāḍe jātrā kare ane māne ke dharma thaī gayo. paṇ ethī to dhūḷey dharma nahi thāy, sāmbhaḷane! ahīn to kahe chhe-e badhā kriyākāṇḍ to rāg chhe, dharma nathī, dharmanā upāy paṇ nathī. e sarva kriyākāṇḍathī bhinna paḍī andar sadā akriy bhagavān chaitanya-mahāprabhu birāje chhe ek teno āshray karavo te samvar-dharma pragaṭ thavāno upāy chhe. samajāṇun kāī...?
bhāī! parathī nivr̥utti līdhī te sāchī nivr̥utti nathī. rāg e paṇ pravr̥utti chhe. e rāgathī nivr̥utti thaī andar svarūpamān pravr̥utti karavī e samyak nivr̥utti chhe. rāganī pravr̥uttimān to svanī pravr̥uttino abhāv chhe. je rāgamān pravr̥utta chhe te svarūpamān nivr̥utta chhe ane je svarūpamān pravr̥utta chhe te rāgathī nivr̥utta ja hoy chhe. (svarūpamān charavun enun nām svanī pravr̥utti chhe).
pañchamahāvratādinā vikalparūp je bāhya ācharaṇ tenāthī bhinna paḍatān svavastu- chidānandaghanasvarūp paramātmā pratyakṣha gnānamān-anubhavamān āve chhe ane tyāre ene
PDF/HTML Page 1893 of 4199
single page version
sākṣhāt samvar pragaṭ thāy chhe. shuddha ātmānī upalabdhi ane nirākuḷ ānandadashānī prāpti ek bhedavignānathī ja thāy chhe. ‘भेद विज्ञानतः एव’–em kahyun chhe ne?
tyāre koī kahe ke-ā to ekānta thaī gayun; bhedagnānathī paṇ thāy ane shubhācharaṇathī paṇ thāy em anekānta karavun joīe.
tene kahīe chhīe ke-bhāī! tārun mithyā anekānta chhe, phudaḍīvād chhe. bhedavignānathī ja samvar pragaṭ thāy ane bījī koī rīte (shubhācharaṇathī) na thāy e samyak anekānta chhe. samajāṇun kāī...?
have kahe chhe–‘तस्मात्’ māṭe ‘तत् भेदविज्ञानम्’ te bhedavignān ‘अतीव भाव्यम्’ atyant bhāvavāyogya chhe.
juo ā upadesh! kahe chhe-rāgathī bhinnatā ane svabhāvanī ekatā jemān thāy evun bhedavignān atyant bhāvavāyogya chhe arthāt bhedavignān vaḍe sachchidānandamay bhagavān ātmānā nirākuḷ ānandano svād atyant levā yogya chhe; bhedavignān dvārā antaraṅgamān nijānandasvarūp atyant svād-grāhya karavā yogya chhe.
bhāī! tane anādithī rāgano svād chhe te jherano svād chhe. sansāranā bhog ādinā svād ke pañchamahāvratādi shubharāganā svād e badhā be-svād chhe, kaṣhāyalā svād chhe; emān svarūpanā ānandano svād nathī. māṭe ek vakhat parathī-rāgathī bhinna paḍī bhedagnān vaḍe antaḥekāgra thaī ātmānā atīndriy ānandano svād levā yogya chhe em kahe chhe. bhedavignānathī ja ātmopalabdhi thāy chhe māṭe te bhedavignān ja atyant bhāvavāyogya chhe; rāgabhāv bhāvavāyogya nathī.
bhagavān ātmā ānandasvarūp chhe, jyāre ethī viparīt rāgabhāv kaluṣhatārūp-duḥkharūp chhe. chhahaḍhāḷāmān āve chhe ne ke-
bhāī! tun hajāro rāṇīo chhoḍī, munivrat dhāraṇ karī, pañchamahāvrat pāḷī anantavār grīvakamān upajyo. paṇ ethī shun? ātmagnān vinā arthāt shuddhātmānī upalabdhi vinā samvar pragaṭ thayo nahi ane sansār-paribhramaṇano kalesh maṭayo nahi. kiñchit sukh na thayun em kahyun; matalab ke duḥkh ja rahyun. eno artha ja e thayo ke pañchamahāvratanā pariṇām paṇ badhā kalesharūp-duḥkharūp ja rahyā. bhāī! ā vastunun svarūp chhe. āgamanī vyavahārapaddhati je rāgarūp chhe te badhī duḥkharūp chhe. ahā! gajab vāt chhe. bhedagnānapūrvak samvar pragaṭ thāy e ja ānandarūp chhe. aho! bhedagnān! aho samvar!
PDF/HTML Page 1894 of 4199
single page version
paramārtha vachanikāmān āve chhe ke-āgamaaṅg je bāhyakriyārūp-rāgarūp pratyakṣha (sthūḷ) jaṇāy chhe tenun svarūp sādhavun agnānīone sugam-sahelun lāge chhe. tethī dayā, dān, pañchamahāvrat, tap ādi bāhya kriyā te loko kare chhe ane potāne mokṣhamārgī māne chhe. parantu antagarbhit je adhyātmarūp kriyā te antardraṣhṭigrāhya chhe ane tene mūḍh jīv jāṇato nathī. trikāḷī shuddha ātmānā āshraye je nirmaḷ dashāo pragaṭ thāy chhe te adhyātmano vyavahār chhe ane agnānī loko antardraṣhṭi vinā-bhedavignān vinā tene jāṇatā nathī. tethī teo mokṣhamārga sādhavā asamartha rahe chhe arthāt bāhyakriyāmān rāchatā teone sansār-paribhramaṇ maṭatun nathī.
pravachanasār gāthā 172 nā aliṅgagrahaṇanā 17 mā bolamān līdhun chhe ke-yatinī shubhakriyānā vikalpono jemān abhāv chhe evo ātmā aliṅgagrahaṇ chhe. tyān aliṅgagrahaṇ evā shuddha ātmānī apekṣhāe vāt chhe. ahīn samvaranī apekṣhāe vāt chhe ke-parathī -shubhācharaṇathī bhinna paḍatān sachchidānandasvarūp shuddha ātmatattvanī prāpti thavī-pratyakṣha anubhav thavo te samvar chhe, yatinī bāhyakriyā-vratācharaṇādi samvar chhe vā samvaranun kāraṇ chhe em nathī.
prashnaḥ– to shāstramān puṇya pariṇāmarūp-shubhācharaṇarūp vyavahārane dharma kahyo chhe?
uttaraḥ– samādhān e chhe ke jene svabhāvanā āshraye dharma pragaṭ thayo chhe te dharmī jīvane te kāḷe je vratādi rāg chhe tene sahachar vā nimitta jāṇī upachārathī dharma kahyo chhe; kharekhar e dharma chhe em nathī paṇ nishchay dharma pragaṭ thayo chhe teno shubharāgamān ārop karīne shubharāgane vyavahār dharma kahevāmān āvyo chhe. agnānīne vyavahār dharma nathī kemake tene nishchay pragaṭ thayo nathī. ene to je chhe te vyavahārābhās chhe.
koī ghaṇān shāstra bhaṇe paṇ shāstranun tātparya je vītarāgatā te pragaṭ kare nahi to tene dharma kem thāy? (na thāy). dev-guru-shāstra pratyenā rāg bhaṇī jhukavānun chhoḍī daī svadravyamān jhuke to dharma prāpta thāy ane tyāre dev-guru-shāstra nimitta kahevāy. paranun lakṣha chhoḍī daī svanun lakṣha kare tyāre ja vītarāgatā-dharma pragaṭ thāy chhe.
anādithī vartamān vartatī paryāy paryāyabuddhimān ramī rahī chhe. te (gnānanī paryāy) rāgādimān jhukelī chhe tethī te antaramān jhukī shakatī nathī. parantu rāganā jhukāvano tyāg karī bhedagnān vaḍe jyāre te andar dhruvamān-shuddha chaitanyamān jhuke chhe tyāre dharma kaho vā samvar kaho te pragaṭ thāy chhe. ā pramāṇe mahā mahimāvant evun bhedagnān ja dharma pragaṭavānun kāraṇ chhe.
PDF/HTML Page 1895 of 4199
single page version
‘jīvane jyāre bhedavignān thāy chhe arthāt jīv jyāre ātmāne ane karmane yathārthapaṇe bhinna jāṇe chhe tyāre te shuddha ātmāne anubhave chhe.’
juo, jīv jyāre ātmāne ane karmane eṭale rāgane yathārthapaṇe bhinna jāṇe chhe- yathārthapaṇe eṭale hun rāgathī bhinna chhun evī dhāraṇā mātra nahi paṇ andar antardraṣhṭi karī bhinna jāṇe chhe tyāre te shuddha ātmāne anubhave chhe eṭale ke tyāre te atīndriy ānandanā svādane prāpta thāy chhe.
svād to lāḍavā, maisūb ityādinā rasano je āve tene kahevāy? ā svād vaḷī kevo?
are bhāī! lāḍavā, maisūb, mosambī ādino ras to jaḍ pudgalanī chīj chhe. e pudgalano (dhūḷano) svād jīvane hoto nathī. shun chetanane jaḍano svād āve? (na āve). agnānī lāḍavā ādi taraph lakṣha karī e ṭhīk chhe evo rāg kare chhe, e rāgano svād ene āve chhe. paṇ e rāgano svād to kaṣhāyalo duḥkhano svād chhe bhāī! tethī dharmī jīv enāthī bhedagnān karī antardraṣhṭi karī shuddha ātmatattvanī paryāyamān prāpti karī atīndriy ānandarasano svād le chhe. ātmānubhavanā kāḷamān je nirākuḷ ānandaras pragaṭe chhe teno dharmī jīvane svād āve chhe.
ātmā anantaguṇanī lakṣhmīthī bharelo bhaṇḍār chhe. agnānī jīv tene nahi jāṇavāthī bahāranī dhanasampattimān āsakta thaīne duḥkhī-duḥkhī thāy chhe. ā karoḍapati ane abajopati badhā duḥkhī chhe bhāī! are āvī sampattino sanyog to tane anantavār thayo paṇ sukh thayun nahi, kemake emān kayān sukh chhe? sukhano bhaṇḍār to bhagavān ātmā chhe em jāṇī je dhanādi parathī ane rāgathī bhinna paḍī je sarvathā prakāre andar ātmāmān jhuke chhe tene ātmānubhavapūrvak sukhano lābh thāy chhe. aho! bhedagnānathī sukhanī prāpti thāy evī e alaukik chīj chhe.
āgaḷ kahe chhe-‘shuddha ātmānā anubhavathī āsravabhāv rokāy chhe ane anukrame sarvaprakāre samvar thāy chhe. māṭe bhedavignānane atyant bhāvavāno upadesh karyo chhe.’
shuddha ātmāno anubhav arthāt samvar sākṣhāt bhedavignānathī ja thāy chhe. māṭe bhedavignān atyant bhāvavāyogya chhe. rāgathī atyant bhinna potānī chaitanyamātra vastunī bhāvanā karavā yogya chhe. lyo, ā ja karavā yogya chhe; rāgamān ekatvabuddhi karavā yogya nathī.
shuddha ātmānā anubhavathī āsravabhāv rokāy chhe eṭale shubhāshubhabhāv aṭakī jāy chhe. rokāy chhe eṭale āvatā hatā ane rokāī gayā em nahi paṇ shuddhātmānun lakṣha thatān te āsravo utpanna thatā nathī ene rokāy chhe em kahyun chhe. ā prakāre
PDF/HTML Page 1896 of 4199
single page version
anukrame sarva prakāre samvar thāy chhe māṭe bhedavignān atyant bhāvavāyogya chhe. ā kāgaḷamān lakhatā nathī ke-‘thoḍun lakhyun ghaṇun karīne mānajo’? tem āchāryadeve ahīn ṭūṅkamān kahyun ke-shuddha ātmāno anubhav bhedavignānathī ja thāy chhe, māṭe bhedavignān atyant bhāvavāyogya chhe. he bhāī! ā thoḍun kahyun ghaṇun karīne mānaje.
have bhedavignān kayān sudhī bhāvavun te kāvya dvārā kahe chheḥ-
‘इदम् भेदविज्ञानम्’ ā bhedavignān eṭale rāgathī bhinna potānā svarūpano anubhav evun bhedagnān ‘अच्छिन्न धारया’ achchhinnadhārāthī-tūṭe nahi-vikṣhep paḍe nahi e rīte akhaṇḍ pravāharūpe ‘तावत्’ tyānsudhī ‘भावयेत्’ bhāvavun ‘यावत्’ ke jyānsudhī ‘परात्च्युत्वा’ parabhāvothī chhūṭī eṭale rāgathī chhūṭī ‘ज्ञानं’ gnān ‘ज्ञाने’ gnānamān ja (potānā svarūpamān ja) ‘प्रतिष्ठते’ ṭharī jāy. gnānanī nirmaḷ paryāy dhruv ātmasvarūpamān ja ṭharī jāy tyānsudhī bhedagnān bhāvavun. gnān gnānamān nishchalatā pāme nahi tyānsudhī vyavahāraratnatray karavun em nathī kahyun; samajāṇun kāī...?
have āvo mārga sāmbhaḷavā maḷe nahi ane kadāchit sāmbhaḷavā maḷe to samajāy nahi eṭale ghaṇā lokone agnānamān dayā pāḷavī, vrat karavān ityādi bāhya kriyā sahelī lāge chhe. paramārtha vachanikāmān banārasīdāse kahyun chhe ke-‘‘gnātā to mokṣhamārga sādhī jāṇe; mūḍh mokṣhamārga sādhī jāṇe nahi. shā māṭe? te sāmbhaḷoḥ-mūḍh jīv āgamapaddhatine vyavahār kahe, ane adhyātmapaddhatine nishchay kahe; tethī te ekāntapaṇe āgamaaṅgane sādhī tene mokṣhamārga darshāve chhe, adhyātma-aṅganā vyavahārane jāṇato nathī. e mūḍhadraṣhṭino svabhāv chhe. tene e pramāṇe sūjhe ja kayānthī? kāraṇ ke āgamaaṅg bāhyakriyārūp pratyakṣha-pramāṇ chhe tenun svarūp sādhavun sugam chhe; te bāhyakriyā karato thako mūḍh jīv potāne mokṣhamārgano adhikārī māne chhe, paṇ antargarbhit je adhyātmarūp kriyā te antardraṣhṭigrāhya chhe te kriyāne mūḍh jīv jāṇato nathī. antardraṣhṭinā abhāvathī antaḥkriyā draṣhṭigochar thāy nahi. tethī mithyādraṣhṭi jīv mokṣhamārga sādhavāne asamartha chhe.’’
juo, adhyātmamān nishchay dravya chhe ane nirmaḷ pariṇati te vyavahār chhe. antargarbhit adhyātmanī kriyā eṭale rāgathī bhinna ātmānī svabhāvapariṇatirūp nirmaḷ kriyā te adhyātmano vyavahār chhe. antardraṣhṭinā abhāve arthāt bhedavignānanā abhāve mithyādraṣhṭi jīv game teṭalī bāhyakriyā kare topaṇ mokṣhamārga sādhī shakato nathī. tethī bāhyakriyānī draṣhṭi chhoḍī gnān gnānamān-ātmāmān ja sthit thaī jāy tyānsudhī bhedagnān bhāvavun em upadesh chhe.
PDF/HTML Page 1897 of 4199
single page version
‘ahīn gnānanun gnānamān ṭharavun be prakāre jāṇavun. ek to mithyātvano abhāv thaī samyaggnān thāy ane pharī mithyātva na āve tyāre gnān gnānamān ṭharyun kahevāy.’
ātmā gnānānand sahajānandasvarūp chhe. ene rāgathī bhinna jāṇatān je bhedagnān pragaṭ thāy te akhaṇḍadhārāe rahe; vachamān mithyātva na āve-pharīne mithyātva na āve tyāre gnān gnānamān ṭharyun kahevāy. ā ek prakār kahyo.
bījo prakāraḥ-‘jyāre gnān shuddhopayogarūpe sthir thaī jāy ane pharī anya vikārarūpe na pariṇame tyāre te gnānamān ṭharī gayun kahevāy.’
jyāre dhyān-dhyātā-dhyeyanā vikalpane chhoḍī upayog ekalā andar ātmasvarūpamān sthir lāgyo rahe ane pharī anyavikārarūpe na pariṇame-anya anya gneyamān na bhame vā vikalparūp na thāy tyāre gnān gnānamān ṭharī gayun kahevāy.
bhagavān ātmā chidānand prabhu gnānamātra vastu chhe. potānī chaitanyamay vastu shun chhe enī khabar na kare ane bahāranī badhī māṇḍe e to ‘gharanān chhokarān ghaṇṭī chāṭe ane pāḍoshīne āṭo’ enā jevī vāt chhe. ahā! potānun ātmakalyāṇ kem thāy enī khabar na karī ane bījānun karavāmān rokāī gayo! bhāī! parathī-rāgathī bhedagnān karyā vinā ātmakalyāṇ nahi thāy.
tethī kahe chhe-‘jyān sudhī banne prakāre gnān gnānamān ṭharī na jāy tyān sudhī bhedavignān bhāvyā karavun.’
shrīmad (rājachandra) gr̥uhasthāshramamān hovā chhatān gnānī hatā. bahāramān lākho rūpiyāno jhaverātano dhandho hato paṇ andaramān teo gnānamān tenā bhinna jāṇanāramātra hatā. jem nāḷiyeramān goḷo chhūṭo paḍī jāy tem rāgathī bhinna paḍī ātmagnān-bhedagnān karavāthī andar chaitanyagoḷo chhūṭo paḍī gayo hato. bhagavān ātmānā akhaṇḍ ekarūp chaitanyarasane batāvatān shrīmade kahyun chhe ke-
bhagavān ātmā shuddha-pavitra chidānandamay gnānano piṇḍ chhe, chaitanyaghan kahetān asaṅkhyapradeshī chhe, svayañjyoti-chaitanyabimb bhagavān svayansiddha vastu chhe ane ānandanun dhām- sukhanun dhām prabhu chhe. āvo ātmā bhedagnān vaḍe ja upalabdha thāy chhe.
ahā! ātmā pote sukhanun dhām hovā chhatān loko sukhane māṭe bahār phāmphān
PDF/HTML Page 1898 of 4199
single page version
māre chhe. juo, ek ḍoshīmānī andhārāmān soy khovāṇī. tene andhāramān shodhatān te jaḍī nahi. eṭale ḍoshīmā ajavāḷāmān shodhavā lāgyān. tyāre koīe pūchhayun- mājī shun karo chho? to kahe-hun mārī soy shodhun chhun. te kayān khovāṇī chhe? tyāre kahe ke-andhārāmān khovāṇī chhe. pelā bhāīe samaj pāḍī kahyun-jyān khovāṇī chhe tyān shodho to maḷe, bījethī nahi maḷe. paṇ ḍoshīmā samajyān nahi; to soy kem maḷe? tem anādithī ā ātmā rāgamān-vikalpamān ākho khovāī gayo chhe, ane tene te rāgamān ja shodhe chhe. vivekī puruṣho ahīn kahe chhe-bhāī! ātmā jyān chhe tyān shodh to jaḍashe, nahi to nahi maḷe. paṇ te samajato nathī ane puṇya-pāpanā vikalpamān ja ekatā karī tyān potāne mānī rahyo chhe, paṇ bhāī! rāgamān ke vikalpamān tāro bhagavān chhe nahi to te kem hāth āve? (na ja āve). jyān nathī tyānthī bhinna paḍī jyān chhe tyān chetanāmātra vastumān jā to tane tārī vastu hāth āve ane ānand thāy.
māṭe kahyun ke-gnān gnānamān ṭharī na jāy tyān sudhī be prakāre bhedavignān bhāvyā karavun. ahāhā...! upayog upayogamān-svarūpamān sampūrṇa ṭharī jāy tyān sudhī akhaṇḍadhārāe bhedagnān bhāvavun. aho! shun kaḷash chhe! saras, saras!!
pharīne bhedavignānano mahimā kahe chheḥ-
‘ये केचन किल सिद्धाः je koī siddha thayā chhe ‘भेदविज्ञानतः सिद्धाः’ te bhedavignānathī siddha thayā chhe.’ bhāī! rāgarūp je vyavahār tenāthī bhinna paḍī bhedavignān karavun e muktinun pratham kāraṇ chhe, rāg nahi.
keṭalāk loko māne chhe ke pratham nimitta ke vyavahār hoy, pachhī nishchay thāy. paṇ ā mānyatā jūṭhī-ayathārtha chhe. ahīn bhāvārthamān kaheshe. ke mokṣhanun pratham kāraṇ bhedavignān ja chhe. puṇya-pāpanā bhāvathī bhinna paḍī chetanasvarūp bhagavān ātmāmān ekatā karavī e muktinun pratham kāraṇ chhe. lyo, ā ṭūṅkun ne ṭach ke bhedagnān bhaj. vaḷī visheṣh spaṣhṭa kare chhe ke-
‘ये केचन किल बद्धाः’ je koī bandhāyā chhe arthāt jeo sansāramān chār gatimān rajhaḷe chhe te ‘अस्य एव अभावतः बद्धाः’ tenā ja (bhedavignānanā ja) abhāvathī bandhāyā chhe; āsravanā pariṇāmanī ekapaṇānī mānyatāthī ja bandhāyā chhe; paṇ karmanā udayathī bandhāyā chhe em kharekhar nathī.
prashnaḥ– to shāstramān āsravabhāv vaḍe gnānāvaraṇīy ādino dravyabandh thāy chhe ane teno uday āvatā gnānadarshananun hīṇapaṇun thāy chhe em āve chhe ne?
PDF/HTML Page 1899 of 4199
single page version
uttaraḥ– hā, āve chhe; mokṣhamārgaprakāshakamān āve chhe ke āsravabhāvanā kāraṇe gnānāvaraṇīy ādino bandh thāy chhe ane teno uday āvatān gnānadarshananun hīṇapaṇun thāy chhe. vaḷī evī ja rīte mithyātvarūp pariṇamananā kāraṇe mohanīyano bandh thāy chhe. jo karmanā nimittapaṇāthī vāt laīe to ichchhānusār na banavun te antarāy karmanā kāraṇe, sukhaduḥkhanān kāraṇo maḷavān te vedanīy karmanā kāraṇe, sharīrano sambandh rahevo te āyukarmanā kāraṇe, gati, jāti ādinī prāpti thavī te nāmakarmanā kāraṇe ityādi. paṇ ā to badhān nimittanun gnān karāvanārān nimittanī mukhyatāthī karelān kathan chhe. kharekhar to potānī hīṇī dashāno kāḷ chhe tethī hīṇī dashā thāy chhe, karmathī-nimittathī hīṇī dashā thāy chhe em nathī.
ahīn kahe chhe-je koī bandhāyā chhe te bhedagnānanā abhāvathī arthāt āsravabhāvathī bandhāyā chhe. ātmā sachchidānand prabhu atīndriy anākuḷ gnān ane ānandano bhaṇḍār chhe. āvā ātmāne puṇya-pāpanā bhāv vaḍe paryāyamān bandh thāy chhe. ā dayā, dān, bhakti ityādino bhāv badho rāg chhe, āsrav chhe, vikār chhe, vibhāv chhe ane e ja bandh chhe, ek ātmagnān ja abandh chhe.
sansāramān jīv rakhaḍe chhe kem? ane tenī mukti kem thāy?-enī ṭūṅkāmān ā kaḷashamān vāt karī chhe. kahe chhe-bhedagnānanā abhāvathī arthāt rāganī ekatābuddhi sahit pariṇamanathī jīvo anādithī bandhāyā chhe ane je koī siddha thayā chhe te badhā bhedagnānathī ja thayā chhe. ‘किल’ shabda paḍayo chhe ne? eṭale nishchayathī bandhāvāmān ane mukta thavāmān anukrame bhedavignānano abhāv ane sadbhāv ja kāraṇ chhe. je koī nigodādinā jīvo atyār sudhī nishchayathī bandhāyā chhe te bhedagnānanā abhāvathī ja bandhāyā chhe, karmathī bandhāyā chhe em nahi. nigodanā jīv paṇ karmanun jor chhe tethī rokāyā chhe em nathī. gommaṭasāramān (gāthā 197 mān) āve chhe ke nigodanā jīvo prachur bhāvakarmakalaṅkane laīne nigodamān rahyāchhe. bhāī! nimitta chhe kharun, paṇ nimitta kāī paramān kare chhe e vāt mithyā chhe; nimitta jo kare to te upādān thaī jāy. nigodanā jīvane vikāranī pravr̥utti svayam enā kramamān chhe ane nimittanī upasthiti svayam enā kramamān chhe. (koī koīnāthī chhe em chhe ja nahi). samajāṇun kāī...?
keṭalāk lokone nimitta-upādān, nishchay-vyavahār ane kramabaddha sambandhī ahīnnī prarūpaṇā viruddha vāndhā chhe. bhāī! je kāḷe dravyanī je paryāy thavānī hoy te kramabaddha tenā kāḷe ja thāy chhe. nimitta āvyun māṭe thāy chhe em nathī. chhatān jo koī em māne chhe ke nimitta āvyun māṭe paradravyanī paryāy thaī to tenā evā nirṇayamān bhedagnānano abhāv chhe, kemake e jīv to rāganī nimittanī ekatāmān paḍayo chhe, paṇ rāgathī-parathī bhinna paḍayo nathī. tethī nimittathī paramān kārya thāy chhe em jenī
PDF/HTML Page 1900 of 4199
single page version
mānyatā chhe te jīv tyān rāgamān ja bandhāṇo chhe; tenī mukti thatī nathī. tevī rīte vyavahārathī nishchay pragaṭe em mānanār paṇ rāganā ekatvamān paḍayo chhe ane e bhedagnānanā abhāve bandhāy ja chhe.
vaḷī keṭalāk em to kahe chhe ke-‘kāḷalabdhi pāke tyāre kārya thāy’ paṇ temane kāḷalabdhinun yathārtha gnān hotun nathī. bhāī! kāḷalabdhinun yathārtha gnān kone thāy? je jīv āsravathī bhinna paḍīne svabhāvamān antaḥsanmukh thaī samyagdarshan pragaṭ kare tene kāḷalabdhinun sāchun gnān thāy chhe. shāstramānthī mātra bahārathī dhāraṇā karī le ene kāḷalabdhinun yathārtha gnān nathī.
prashnaḥ– to kaḷashaṭīkāmān rājamalajīe līdhun chhe ke-‘kāḷalabdhi vinā karoḍ upāy jo karavāmān āve topaṇ jīv samyaktvarūp pariṇamanane yogya nathī evo niyam chhe’ e kevī rīte chhe?
uttaraḥ– bhāī! kārya thavāmān to pāñche kāraṇo ek sāthe hoy chhe, paṇ tenā kathanamān koī ekanī vivakṣhā bane chhe. tyān kaḷashaṭīkāmān kāḷalabdhinī mukhyatāthī kathan karyun chhe; paṇ jyān ek hoy tyān pāñche hoy ja chhe evo samyak abhiprāy samajavo.
mokṣhamārga prakāshakamān (navamā adhikāramān) līdhun chhe ke-kāḷalabdhi ane bhavitavyatā koī vastu nathī. je kāḷamān kārya thayun te ja enī kāḷalabdhi ane je thavā yogya hatun te ja thayun e bhavitavya. vaḷī karmanā upashamādik chhe te to pudgalanī shakti chhe, teno kartāhartā ātmā nathī, tathā puruṣhārthapūrvak udyam karavāmān āve chhee te ātmānun kārya chhe, māṭe puruṣhārthapūrvak udyam karavāno upadesh chhe. vaḷī tyān āgaḷ jatān kahyun chhe ke-je jīv shrī jineshvaranā upadesh anusār puruṣhārtha pūrvak mokṣhano upāy kare chhe tene to kāḷalabdhi vā bhavitavya thaī chūkayān tathā karmanān upashamādi thayān chhe tyāre to te āvo upāy kare chhe, māṭe je puruṣhārtha vaḍe mokṣhano upāy kare chhe tene to sarva kāraṇo maḷe chhe ane avashya mokṣhanī prāpti thāy chhe-evo nishchay karavo.
ahā! loko potāno haṭhāgrah rākhīne shāstro vāñche chhe tethī teo shāstranā abhiprāyane yathārtha samajatā nathī. parantu bhāī! te hitano mārga nathī. potāno durāgrah chhoḍī shāstra shun kahevā māge chhe te samajavā potānī draṣhṭi keḷavavī joīe. (tattvagnān pāmavānī ā ja rīt chhe).
juo, ātmāmān jem gnān, darshan, sukh, vīrya, ānand ādi shaktio chhe tem temān ek ‘akāryakāraṇatva’ nāmanī shakti chhe. ā shaktinun kārya shun? to