PDF/HTML Page 1901 of 4199
single page version

kahe chhe-ātmā rāganun kāraṇ nathī tem ja rāganun kārya nathī-e ā shaktinun kārya chhe. matalab ke vyavahār je rāg chhe te kārya ane ātmā teno kartā em nathī. tathā vyavahār je rāg chhe te kāraṇ (kartā) ane vītarāgī pariṇām enun kārya em paṇ nathī. ām hovāthī vyavahār kāraṇ ane nishchay enun kārya em chhe nahi. vyavahār nathī em nahi, vyavahār chhe kharo paṇ vyavahār vyavahāranā sthānamān chhe, te nishchayane utpanna kare chhe em nathī. samajāṇun kāī...? mārga to ā chhe bāpā!

‘anādi kāḷathī māṇḍīne jyān sudhī jīvane bhedavignān nathī tyānsudhī te karmathī bandhāyā ja kare chhe-sansāramān rajhaḷ‌yā ja kare chhe.’

juo, ahīn em nathī kahyun ke vyavahāranun ācharaṇ nathī māṭe jīv anantakāḷathī sansāramān rajhaḷe chhe. are bhāī! vyavahāranun ācharaṇ karīne to tun anantavār dravyaliṅgī thaī navamī graiveyak gayo; paṇ ethī shun? janma-maraṇ to maṭayān nahi; kemake bhedavignān nahotun karyun.

have kahe chhe-‘je jīvane bhedavignān thāy chhe te karmathī chhūṭe ja chhe-mokṣha pāme ja chhe.’ ahāhā...! rāgathī bhinna svāshraye jene chaitanyanun bhān thāy chhe te avashya karmathī chhūṭī mokṣha pāme chhe. e ja visheṣh khulāso kare chhe-

‘māṭe karmabandhanun-sansāranun mūḷ bhedavignānano abhāv ja chhe ane mokṣhanun pratham kāraṇ bhedavignān ja chhe. bhedavignān vinā koī siddhi pāmī shakatun nathī.’ bījī rīte kahīe to svāshray (svarūpanā āshray) vinā mukti thatī nathī ane mukti thāy tyāre sva-āshrayathī ja thāy chhe. sva-āshray ja muktinun pratham sopān chhe ane sva-āshrayathī ja mukti chhe.

ahā! āsravanun yathārtha gnān paṇ kone thāy? shuddha chaitanyaghan evā nij svarūpanā āshraye je ātmagnān thāy chhe te gnānamān āsrav bhinna chhe em yathārtha jaṇāy chhe. tethī jene samyagdarshan-gnān thayun chhe tene āsravanun yathārtha gnān thāy chhe. shuddha gnāyakanā āshraye bhagavān gnāyakanun astipaṇe gnān thatān āsrav māro nathī em nāstipaṇe āsravanun gnān sthāpit thaī jāy chhe, kāraṇ ke ātmāno evo ja svaparaprakāshak svabhāv chhe.

je jīvane bhedavignān thāy chhe te karmathī chhūṭe ja chhe em je kahyun emān samayasār gāthā 11 mān vyavahār abhūtārtha chhe ane bhūtārthanā āshraye samyagdarshan thāy chhe-e vāt āvī gaī.

PDF/HTML Page 1902 of 4199
single page version

have bījī vātaḥ ke bhūtārtha trikāḷīnā āshraye samyagdarshan thayun ene vyavahāranayano viṣhay chhe ke nahi? ke pachhī ekalo nishchayano viṣhay chhe?

āno gāthā 12 mān khulāso karyo ke-tene apūrṇagnān, ashuddhatā, pragaṭ thayelī shuddhatā e badho vyavahāranayano viṣhay chhe; paṇ te, te te kāḷe jāṇelo prayojanavān chhe (ācharelo nahi). prayojan bas te kāḷe jāṇavānun chhe arthāt vyavahāranun te te kāḷe tene gnān thāy chhe. pahelā samay karatān bījā samaye sthiratā vadhī ne asthiratā ghaṭī, shuddhatā vadhī ne ashuddhatā ghaṭī-tenun gnān te samaye thāy chhe. have te gnān jāṇe chhe kaī rīte? to kahe chhe ke te kāḷe gnānanī evā ja prakāre svayam sva-parane prakāshatī paryāy utpanna thāy chhe. temān svane jāṇatān paranun gnān sahaj ja thaī jāy chhe. parane jāṇavun em kahevun e paṇ kharekhar vyavahār chhe. parane jāṇanārun gnān potānī svaparaprakāshak shaktithī potāthī ja thāy chhe; rāg chhe māṭe tenun gnān thāy chhe em nathī. svanun gnān thatān vyavahāranā paḍakhānun paṇ yathārtha gnān thaī jāy chhe. tethī vyavahār jāṇelo prayojanavān chhe em kahyun chhe. samajāṇun kāī...?

ahīn ā kahe chhe ke-je vrat, tap, bhakti ityādi rāganā pariṇāmathī bhedagnān kare chhe te karmathī avashya chhūṭe ja chhe. bhāī! bhagavān ātmā sadā abaddhasvarūp-muktasvarūp chhe. evā abandhasvarūpanā āshraye abandh pariṇām thāy ane bandhabhāvanā āshraye to bandh ja thāy. bāpu! mārga to āvo chhe; tene antaramān besāḍavo joīe. tun game tem mānī le ane sācho puruṣhārtha thāy em kadīy bane nahi. samayasār gāthā 1p mān kahyun ne ke-je koī ātmāne abaddhaspr̥uṣhṭa, bhed ādi rahit jāṇe chhe te jinashāsan chhe, te shuddha upayog jinashāsan chhe; shubh upayog kāī jinashāsan nathī. shubh upayogamān to par taraphanun valaṇ chhe ane emān ātmā jaṇāto nathī to enāthī ātmānubhav kem thāy? mukti kem thāy? (na ja thāy). have kahe chhe-

‘ahīn ām paṇ jāṇavun ke-vignānādvaitavādī bauddho ane vedāntīo ke jeo vastune advait kahe chhe ane advaitanā anubhavathī ja siddhi kahe chhe temano, bhedavignānathī ja siddhi kahevāthī, niṣhedh thayo.’

juo, vignān-advaitavādī bauddho-jagat bas vignān-advait-ekalun vignānasvarūp chhe ane enā anubhavane mukti kahe chhe. tathā vedāntīo badhun ek ja ātmā chhe em māne chhe. teone bhedavignān thāy ja nahi kemake ekamān bhedavignān kevun? be bhinna chījamān to bhedavignān hoy. paramānthī khasī svamān āvavun enun nām bhedavignān chhe. jeo advait kahe chhe ane advaitanā anubhavathī siddhi kahe chhe temanā matamān bhedavignān nathī ane tethī siddhi paṇ nathī.

PDF/HTML Page 1903 of 4199
single page version

‘tun mukta thā’ em kahyun to vartamānamān duḥkh chhe ke nahi? chhe enāthī mukta thavun chhe ke nathī enāthī mukta thavun chhe? eṭale vartamānamān duḥkh chhe ane ātmā ānandasvarūp chhe em be chīj siddha thaī gaī-svarūpane samajyo nathī māṭe duḥkh chhe; eno artha ja e thayo ke bījī chīj chhe jenā lakṣhe ene duḥkh thāy chhe.

doraḍī hoy emān sarpano ābhās thāy chhe. tyān paṇ bepaṇānun gnān siddha thāy chhe. sarpa enā lakṣhamān chhe eno doraḍīmān ārop thayo. have kahe chhe-

‘kāraṇ ke sarvathā advait vastunun svarūp nahi hovā chhatān jeo sarvathā advait māne chhe temane bhedavignān koī rīte kahī shakātun ja nathī. jyān dvait ja-be vastuo ja mānatā nathī tyān bhedavignān shānun? jo jīv ane ajīv be vastuo mānavāmān āve ane temano sanyog mānavāmān āve to ja bhedavignān banī shake ane siddhi thaī shake.’

are bhāī! jo bhūl ja na hoy to ātmā rakhaḍe kem? bhūl na hoy to bhūl ṭāḷavāno upadesh paṇ shā māṭe? duḥkhathī mukta thāo-evā upadeshano artha ja e thayo ke duḥkh chhe ane te ṭaḷī sukh pragaṭ thāy chhe. bhed chhe ene ṭāḷavānī vāt kare chhe emān ja bhedarūp malinatā chhe ane svabhāv pavitra chhe em siddha thāy chhe. ā pramāṇe dravya ane paryāy banne siddha thaī jāy chhe.

jyān be chīj ja māne nahi tyān bhedagnān konāthī kare? jīv-ajīv em be chīj māne tyān bhedagnān thaī shake. bījī chīj chhe ane tenā lakṣhe thato upādhibhāv chhe em māne to upādhibhāvarahit thaī samvar pragaṭ karī shake. māṭe syādvādīone ja badhuy nirbādhapaṇe siddha thāy chhe.

sansār ane mokṣha e paṇ be dashāo chhe. sansāradashā na hoy to mokṣhadashā kayānthī āvī? mokṣhadashā sansāradashāno abhāv thaīne thāy chhe. juo, āmān paṇ sansār-mokṣha em be siddha thayān.

ahā! sansāramān ā paisāvāḷā sheṭhiyā paṇ badhā duḥkhī ja chhe. loko duniyāmān emane sukhī ane ḍāhyā kahe paṇ ahīn kahe chhe-rāgathī je bhed kare chhe te bhedagnānīo ja mātra sukhī ane ḍāhyā chhe. are! moṭā bhāganā jīvono to ghaṇo kāḷ bāyaḍī-chhokarānnī āḷapampāḷamān ane dhandhā-vepāranī pravr̥uttinā ashubhabhāvamān-pāpabhāvamān ja chālyo jāy chhe. sat sāmbhaḷavāno, samajavāno je bhāv chhe te badho shubhabhāv chhe. āvā shubhabhāvanī pravr̥uttino jemane samay maḷato nathī ane ekānte pāpamān rāche chhe temane puṇya-pāpathī rahit potānun svarūp chhe em samajavun mahāmushkel chhe. are! bhedagnānanā abhāve teo bichārā kayān rakhaḍashe? bhedagnān ja muktinun pahelun pagathiyun chhe.

PDF/HTML Page 1904 of 4199
single page version

have, samvar adhikār pūrṇa karatān, samvar thavāthī je gnān thayun te gnānanā mahimānun kāvya kahe chheḥ-

‘भेदज्ञान–उच्छलन–कलनात्’ bhedagnān pragaṭ karavānā abhyāsathī ‘शुद्ध तत्त्व– उपलम्भात्’ shuddha tattvanī upalabdhi thaī, shuddha tattvanī upalabdhithī...

juo, shun kahyun? jene dharma pragaṭ karavo chhe, jene samvar pragaṭ karavo chhe vā mokṣhamārga pragaṭ karavo chhe tene bhedagnān pragaṭ karavāno abhyās karavo ja iṣhṭa chhe kemake bhedagnān pragaṭavāthī ja shuddha tattvanī prāpti-anubhav thāy chhe. rāgathī hun bhinna chhun evā abhyās vaḍe potāne-ātmāne rāgathī ane nimittathī bhinna pāḍe tyāre tene bhedagnānanun ‘उच्छलन’ pragaṭavun thāy chhe ane tyāre tene ātmānī upalabdhirūp-anubhavarūp samvar thāy chhe. shun rāgathī samvar thāy? rāgathī samvar na thāy; dev-guru-shāstranī bhakti ādinā rāgathī samvar na thāy kemake rāg to āsrav tattva chhe. jo rāgathī samvar thāy em koī māne to te āsrav ane samvarane ek māne chhe; paṇ enī mānyatā to mithyātva chhe.

ahīn to ā ek ja siddhānt chhe ke-nirmaḷānandano nāth sachchidānandasvarūp prabhu ātmā, kṣhetrathī asaṅkhya pradeshī ane bhāvathī anant anant gnān, sukh, vīrya, ānand ādithī abhinna evā tene nimitta ane rāgathī bhinna pāḍatān arthāt nimitta ane rāganun lakṣha chhoḍī detān bhedagnān pragaṭavāthī samvar pragaṭ thāy chhe. nimitta ane vyavahāranā rāgano antaramān bhed karavāthī samvar pragaṭ thāy chhe.

to shun nimitta ane vyavahāraratnatray nathī hotān?

em koṇ kahe chhe? nimitta ane vyavahāraratnatray ho, paṇ enāthī judā paḍavānī prakriyāthī-bhedanī prakriyāthī samvar pragaṭ thāy chhe em vāt chhe. nimitta ane vyavahāraratnatray potapotāmān astipaṇe satya chhe paṇ enāthī dharma thāy-samvar thāy evī mānyatā asatya chhe. samajāṇun kāī...? bhāī! ahīn to ā kahe chhe ke-vyavahāranā rāgathī paṇ bhed pāḍavāno abhyās karīne bhedavignān pragaṭ karavun e dharmanī pahelāmān pahelī dashā chhe. mithyādraṣhṭine anādithī rāg prāpta thato hato te have bhedagnānanā abhyās vaḍe shuddha ātmāne prāpta thayo em kahe chhe.

ā samvar adhikārano chhello kaḷash chhe ne? eṭale emān sār-sār vāt kahe chhe; kahe chhe ke-sharīr, man, vāṇī, dev, guru, shāstra ityādi to badhun paradravya chhe. e ho bhale, paṇ ātmā- chaitanyamahāprabhu e sarvathī bhinna chhe. vaḷī dayā, dān, bhakti ādinā je bhāv chhe te rāg chhe. e ho bhale, paṇ enāthī paṇ sachchidānandasvarūp bhagavān ātmā bhinna chhe. ā pramāṇe jem chhe tem parathī-nimittathī ane rāgathī

PDF/HTML Page 1905 of 4199
single page version

bhed karīne andar svamān ekāgra thavun te bhedagnān chhe ane e bhedagnānanī pragaṭatā vaḍe samvar- dharma pragaṭ thāy chhe; āvī vāt chhe. lyo, āmān nimittathī ane vyavahārathī (dharma) thāy chhe e vāt sāv uḍī gaī.

loko jyān-tyānthī vyavahārane gote chhe. hamaṇān ja ek sāmāyikamān āvyun hatun ke akāḷe mr̥utyu thāy em na māne te jūṭhā chhe bhāī! ‘akāḷ mr̥utyu’ e to nimittanun kathan chhe. e to akasmāt ādithī maranār jīvane karmanān rajakaṇo ja evā bandhāyān chhe jenī yogyatā ek ja samayamān kharavānī hoy chhe. kharekhar to (nishchayathī to) deh jyāre chhūṭavāno hoy te samaye ja chhūṭe chhe, akāḷe eṭale bījā kāḷe chhūṭe chhe em nahi. ‘akāḷ mr̥utyu’ kahyun emān to kāḷanī mukhyatā na karatān akasmāt ādi (akāḷ-kāḷ nahi evā) anya nimittanī mukhyatā karīne kathan karyun chhe. bhāī! ā to vyavahāranun (upachāranun) kathan chhe tem yathārtha samajavun joīe.

vaḷī bījā koī em kahe chhe ke-upādānanun kārya upādānamān ja thāy paṇ nimitta vinā na thāy. temanī ā vāt yathārtha nathī. kārya upādānathī thāy ane nimittathī na thāy em vāt yathārtha chhe. nimittanī apekṣhāe nimitta satya chhe paṇ upādānamān e kāī (vilakṣhaṇatā) kare chhe em mānavun asatya chhe. nimittanā kāraṇe upādānamān kāī paṇ thāy vā upādānamān kārya thavāmān nimittanī apekṣhā rahe chhe evī mānyatā vastusvarūpathī viparīt hovāthī ayathārtha chhe.

have kahe chhe-shuddhatattvanī upalabdhithī ‘रागग्राम–प्रलयकरणात्’ rāganā samūhano vilay thayo; matalab ke ātmā prati ḍhaḷatān vikalpanī utpatti na thaī to rāgano vilay-nāsh thayo em kahevāmān āvyun chhe. rāganā samūhano vilay karavāthī ‘कर्मणां संवरेण’ karmano samvar thayo ane karmano samvar thavāthī ‘ज्ञाने नियतम् एतद् ज्ञानं उदितं’ gnānamān ja nishchaḷ thayelun evun ā gnān uday pāmyun.

shun kahyun ā? gnānasvabhāvī je ātmavastu chhe emān vartamān gnānapariṇati vaḍe sthir thatān gnānamān ja nishchaḷ thayelun gnān uday pāmyun eṭale ke shuddhatā pragaṭ thaī. rāgamān ekāgra hato tyāre ashuddhatā pragaṭ thatī hatī te have rāgathī bhinna paḍī gnān gnānamān sthir thatān shuddhatā pragaṭ thaī. lyo, ā samvar ane dharma chhe.

have, ātmāmān nishchaḷ thaī uday pāmelun te gnān kevun chhe? to kahe chhe-‘बिभ्रत् परमम् तोषम्’ te gnān param santoṣhane arthāt param atīndriy ānandane dhāraṇ kare chhe. gnānanī lakṣhmī pragaṭ thatān sāthe atīndriy ānand pragaṭ thayo em kahe chhe. ahāhā...! gnānānandasvarūp ātmāmān ekāgra thatān pragaṭ thayelun gnān atīndriy ānandane dhāraṇ kare chhe. rāgathī bhinna thayo eṭale duḥkhathī bhinna thayo ane tyāre paryāyamān ānand-sukh uchhaḷe chhe.

PDF/HTML Page 1906 of 4199
single page version

have āvī vāt kadī sāmbhaḷī na hoy eṭale loko ā to ekalī nishchayanī vāto chhe em kahī enī upekṣhā kare chhe. paṇ bhāī! nishchay eṭale ja satya. trikāḷ satyasvarūp evā nishchay dhruv ātmānun ja sharaṇ levā jevun chhe. vyavahār ho bhale, vyavahār potānā sthāne satyārtha chhe, parantu te sharaṇ levā jevo nathī. tevī ja rīte nimitta paṇ chhe, parantu enun sharaṇ nathī vā te sharaṇabhūt nathī.

vaḷī kevun chhe te gnān? ‘अमल–आलोकम्’ ke jeno prakāsh nirmaḷ chhe, jemān rāganā melano bhāg nathī, jemān rāganī bheḷ nathī. rāgathī bhinna paḍelā gnānano prakāsh rāgarahit nirmaḷ chhe.

bhāī! gnān gnānamān-ātmāmān sthit thāy e ja karavā jevun chhe. kevī rīte? to kahe chhe ke-‘‘parathī khas, svamān vas, ṭuṅkun ṭach, eṭalun bas.’’ chhahaḍhālāmān paṇ em ja kahyun chhe ke-

janma-maraṇathī rahit thavāno ā ja upāy chhe, bākī to badhān thothethothān chhe. paramātmaprakāshamān āve chhe ke-je rāgane upādey māne chhe te potānā shuddhātmāne hey mānanāro mithyādraṣhṭi chhe ane je shuddha ātmasvabhāvane upādey māne chhe tene rāg hey chhe.

are jīv! koī puṇyanā yoge āvun manuṣhyapaṇun maḷ‌yun, temān vaḷī dharma samajavānān ṭāṇān maḷ‌yān; have āvā ṭāṇe paṇ ā nahi samaje to chorāsīnā avatāramān jholān khāīne kayāny nigodamān chālyo jaīsh. duniyā bhale ā chīj māne ke na māne, mānīne prashansā kare vā na mānīne nindā kare; tāre enī sāthe shun kām chhe?

koī to vaḷī mane ghaṇā shiṣhyo ane ghaṇā mānanārā chhe tathā men ghaṇān pustako chhapāvī dharma prachār karyo-ityādi mānī bahu santuṣhṭa thāy chhe, harakhāy chhe. tene kahīe chhīe-bhāī! e shiṣhyo ane pustako kayān tārān chhe? e to badhān bhinna paradravya chhe. shiṣhyo ane pustako ādi parathī gaurav kare paṇ parathī gaurav karavun e to chaitanyane lajjāspad chhe, kalaṅk chhe. jo parathī bhinna paḍī svano āshray karī ānandamān na āvyo to e badhī upādhi tane duḥkhanun ja kāraṇ chhe. ātmāmān ṭharelun gnān ja sukhanun-ānandanun kāraṇ chhe.

have āgaḷ kahe chhe-vaḷī te gnān ‘अम्लानम्’ amlān chhe, kṣhāyopashamik gnānanī māphak karamāyelun-nirbaḷ nathī. chhellī vāt līdhī chhe ne? kevaḷagnān nirbaḷ nathī paṇ sarva lokālokane jāṇanārun chhe.

vaḷī te ‘एकम्’ ek chhe eṭale ke kṣhayopashamamān je bhed hatā te kṣhāyik

PDF/HTML Page 1907 of 4199
single page version

gnānamān bhed nathī. tathā te ‘शाश्वत–उद्योतम्’ jeno udyot shāshvat chhe tevun chhe. kevaḷagnān je pragaṭayun teno udyot shāshvat-avinashvar chhe.

juo, ā samvarano kram! paranā bhed-abhyāsathī ātmānī prāpti thaī te pratham samvar thayo ane ātmalīnatā krame vadhārī paripūrṇa līnatā thatān pūrṇa shuddhatā sahit kevaḷagnān pragaṭ thayun, chaitanyajyotino shāshvat ekarūp udyot rahe tevun gnān pragaṭ thayun.

ā rīte samvar bahār nīkaḷī gayo.

‘raṅgabhūmimān samvarano svāṅg āvyo hato tene gnāne jāṇī līdho tethī te nr̥itya karī bahār nīkaḷī gayo. lyo, samvarano bhekh āvyo te mokṣha thatān bahār nīkaḷī gayo.

ā kāvyamān paṇḍit shrī jayachandajīe ākho samvar adhikār saṅkṣhepamān kahī dīdho. chothe guṇasthāne samakitīne bhedagnānakalā pragaṭe chhe. parathī bhinna paḍatān pavitra svabhāvanī prāpti thāy chhe, rāg-dveṣh ane mithyātva nāsh pāmī jāy chhe ane tethī duṣhṭa karma rokāī jāy chhe. tyān ujjval gnānaprakāsh thatān paramātmāmān (ātmāmān) prachur atīndriy ānand pragaṭe chhe. munirāj ā rīte bhedavignānanī bhāvanā vaḍe atīndriy ānandane dhāraṇ karī krame kevalagnān upajāvī param sukhamay mokṣhane pāme chhe.

ā pramāṇe shrī kundakundāchāryadev rachit samayasār shāstra upar param kr̥upāḷu sadgurudev shrī kānajīsvāmīnā pravachanano pāñchamo samvar adhikār samāpta thayo.

[pravachan nan. 2pa9 thī 263 * dināṅk 12-12-76 thī 16-12-76]

PDF/HTML Page 1908 of 4199
single page version

PDF/HTML Page 1909 of 4199
single page version

PDF/HTML Page 1910 of 4199
single page version

PDF/HTML Page 1911 of 4199
single page version

sansārasāgar tāravā jinavāṇī chhe naukā bhalī, gnānī sukānī maḷ‌yā vinā e nāv paṇ tāre nahīn; ā kāḷamān shuddhātmagnānī sukānī bahu bahu dohyalo, muj puṇyarāshi phaḷ‌yo aho! guru khān tun nāvik maḷ‌yo.

sadā draṣhṭi tārī vimaḷ nij chaitanya nīrakhe, ane gnaptimānhī darav-guṇ-paryāy vilase; nijālambībhāve pariṇati svarūpe jaī bhaḷe, nimitto vahevāro chidaghan viṣhe kāī na maḷe.

haiyun ‘sat sat, gnān gnān’ dhabake ne vajravāṇī chhūṭe, je vajre sumumukṣhu sattva jhaḷake; paradravya nāto tūṭe; -rāgadveṣh ruche na, jamp na vaḷe bhāvendrimān-anshamān, ṭaṅkotkīrṇa akamp gnān mahimā hr̥udaye rahe sarvadā.

PDF/HTML Page 1912 of 4199
single page version

āvī āvī re, mahāsudī agīyāras,

dūr dūr deshathī gurudev padhāryā,

vāṭun jotā tā nāth tamāharī,

kāī vidhīe vandu nāth āpane,

kaī vidhīe puju nāth āpane,

motīchandabhāīnā to chand chho,

anant sansār mā re āthaḍayā,

agīyār bār gāthā samajāvatā,

shubh ashubhamān re ramatān,

satyane mārge chaḍāvīyā,

have sāth na chhoḍīye re āpano,

shāsan no sīr tāj chho,

PDF/HTML Page 1913 of 4199
single page version

sansārī jīvanān bhāvamaraṇo ṭāḷavā karuṇā karī, saritā vahāvī sudhā taṇī prabhu vīr! ten sañjīvanī; shoṣhātī dekhī saritane karuṇābhīnā hr̥udaye karī, munikund sañjīvanī samayaprābhr̥ut taṇe bhājan bharī.

kundakund rachyun shāstra, sāthiyā amr̥ute pūryā, granthādhirāj! tārāmān bhāvo brahmāṇḍanā bharyā.

aho! vāṇī tārī prashamaras-bhāve nītaratī,

mumukṣhune pātī amr̥utaras añjali bharī bharī; anādinī mūrchhā viṣh taṇī tvarāthī ūtaratī, vibhāvethī thambhī svarūp bhaṇī doḍe pariṇati.

tun chhe nishchayagranth bhaṅg saghaḷā vyavahāranā bhedavā, tun pragnāchhīṇī gnān ne udayanī sandhi sahu chhedavā; sāthī sādhakano, tun bhānu jagano, sandesh mahāvīrano, visāmo bhavaklāntanā hr̥udayano, tun panth mukti taṇo.

PDF/HTML Page 1914 of 4199
single page version

param pūjya sadgurudev shrī kānajīsvāmīnān pravachano

pratham ṭīkākār āchāryamahārāj kahe chhe ke “have nirjarā pravesh kare chhe”. ahīn

PDF/HTML Page 1915 of 4199
single page version

have, sarva svāṅgane yathārtha jāṇanārun je samyaggnān chhe tene maṅgaḷarūp jāṇīne āchāryadev maṅgaḷ arthe pratham tene ja-nirmaḷ gnānajyotine ja-pragaṭ kare chheḥ-

shlokārthaḥ– [परः संवरः] param samvar, [रागादि–आस्रव–रोधतः] rāgādi āsravone rokavāthī [निज–धुरां धृत्वा] potānī kārya-dhurāne dhāraṇ karīne (-potānā kāryane barābar sambhāḷīne), [समस्तम् आगामि कर्म] samasta āgāmī karmane [भरतः दूरात् एव] atyantapaṇe dūrathī ja [निरुन्धन् स्थितः] rokato ūbho chhe; [तु] ane [प्राग्बद्धं] je pūrve (samvar thayā pahelān) bandhāyelun karma chhe [तत् एव दग्धुम्] tene bāḷavāne [अधुना] have [निर्जरा व्याजृम्भते] nirjarā (-nirjarārūpī agni-) phelāy chhe [यतः] ke jethī [ज्ञानज्योतिः] gnānajyoti [अपावृतं] nirāvaraṇ thaī thakī (pharīne) [रागादिभिः न हि मूर्छति] rāgādibhāvo vaḍe mūrchhit thatī nathī-sadā amūrchhit rahe chhe.

bhāvārthaḥ–samvar thayā pachhī navān karma to bandhātā nathī. je pūrve bandhāyān hatān te karmo jyāre nirjare chhe tyāre gnānanun āvaraṇ dūr thavāthī gnān evun thāy chhe ke pharīne rāgādirūpe pariṇamatun nathī-sadā prakāsharūp ja rahe chhe. 133.

have dravyanirjarānun svarūp kahe chheḥ-

gāthārthaḥ– [सम्यग्द्रष्टिः] samyagdraṣhṭi jīv [यत्] je [इन्द्रियैः] indriyo vaḍe [अचेतनानाम्] achetan tathā [इतरेषाम्] chetan [द्रव्याणाम्] dravyono [उपभोगम्] upabhog [करोति] kare chhe [तत् सर्व] te sarva [निर्जरानिमित्तम्] nirjarānun nimitta chhe.

ṭīkāḥ– virāgīno upabhog nirjarā māṭe ja chhe (arthāt nirjarānun kāraṇ thāy chhe). rāgādibhāvonā sadbhāvathī mithyādraṣhṭine achetan tathā chetan dravyono upabhog bandhanun nimitta ja thāy chhe; te ja (upabhog), rāgādibhāvonā abhāvathī samyagdraṣhṭine nirjarānun nimitta ja thāy chhe; āthī (ā kathanathī) dravyanirjarānun svarūp kahyun.

bhāvārthaḥ– samyagdraṣhṭine gnānī kahyo chhe ane gnānīne rāgadveṣhamohano abhāv kahyo chhe; māṭe samyagdraṣhṭi virāgī chhe. tene indriyo vaḍe bhog hoy topaṇ tene bhoganī

PDF/HTML Page 1916 of 4199
single page version

sāmagrī pratye rāg nathī. te jāṇe chhe ke “ā (bhoganī sāmagrī) paradravya chhe, māre ane tene kāni nāto nathī; karmanā udayanā nimittathī teno ane māro sanyog-viyog chhe”. jyān sudhī tene chāritramohano uday āvīne pīḍā kare chhe ane pote baḷahīn hovāthī pīḍā sahī shakato nathī tyān sudhī-jem rogī roganī pīḍā sahī shake nahi tyāre teno auṣhadhi ādi vaḍe ilāj kare chhe tem-bhogopabhogasāmagrī vaḍe viṣhayarūp ilāj kare chhe; parantu jem rogī rogane ke auṣhadhine bhalī jāṇato nathī tem samyagdraṣhṭi chāritramohanā udayane ke bhogopabhogasāmagrīne bhalī jāṇato nathī. vaḷī nishchayathī to, gnātāpaṇāne līdhe samyagdraṣhṭi virāgī udayamān āvelā karmane mātra jāṇī ja le chhe, tenā pratye tene rāgadveṣhamoh nathī. ā rīte rāgadveṣhamoh vinā ja tenā phaḷane bhogavato hovāthī tene karma āsravatun nathī, āsrav vinā āgāmī bandh thato nathī ane udayamān āvelun karma to potāno ras daine kharī ja jāy chhe kāraṇ ke udayamān āvyā pachhī karmanī sattā rahī shake ja nahi. ā rīte tene navo bandh thato nathī ane udayamān āvelun karma nirjarī gayun tethī tene kevaḷ nirjarā ja thai. māṭe samyagdraṣhṭi virāgīnā bhogopabhogane nirjarānun ja nimitta kahevāmān āvyo chhe. pūrva karma udayamān āvīne tenun dravya kharī gayun te dravyanirjarā chhe.

have nirjarā adhikār kahe chhe. tyān samvarapūrvak ashuddhatāno nāsh thavo, shuddhatānī vr̥uddhi thavī tathā te kāḷe dravyakarmanun svayam kharī javun-nirjarī javun tene nirjarā kahe chhe. nirjarānā traṇ prakāraḥ-

1. ātmagnān thatān svarūpamān ramaṇatā thavā vaḍe je dravyakarmano nāsh thāy chhe te dravyanirjarā chhe.

2. tyāre je ashuddhatāno nāsh thāy chhe te bhāvanirjarā chhe; ā nāstithī nirjarānun svarūp chhe. tathā tyān

3. je shuddhatānī vr̥uddhi thāy chhe te asti svarūpathī bhāvanirjarā chhe. shuddhopayog te bhāvanirjarā chhe.

je karmano nāsh thāy chhe te svayam tenā kāraṇe thāy chhe; te kāī vāstavik nirjarā nathī; paryāyamān ashuddhatāno nāsh thaī shuddhinī vr̥uddhi thavī te vāstavik nirjarā chhe. samvar eṭale ātmāmān shuddhinī utpatti thavī ane nirjarā eṭale shuddhinī vr̥uddhi thavī. ātmāmān shuddhinī utpatti thāy te samvar, shuddhinī vr̥uddhi thāy te nirjarā ane shuddhinī pūrṇatā thavī te mokṣha chhe.

PDF/HTML Page 1917 of 4199
single page version

have ahīn paṇḍit shrī jayachandajī maṅgalācharaṇ kahe chhe-

puṇya-pāpanā bhāvamān rokāvāthī navo bandh thāy chhe. sant kahetān sādhu puruṣho shubhāshubhabhāvano nirodh karīne navā bandhane haṇī de chhe, aṭakāve chhe; ane pūrvanā udayamān sam eṭale samatābhāvapaṇe rahe chhe. ānun nām nirjarā chhe. paṇḍit shrī jayachandajī kahe chhe- āvā nirjarāvant sant puruṣhone hun namaskār karun chhun.

have, ‘pratham ṭīkākār āchārya mahārāj kahe chhe ke-“have nirjarā pravesh kare chhe”. ahīn tattvonun nr̥itya batāvavun chhe ne? ātmā shuddhapaṇe pariṇame te samvar tattvanun nr̥itya chhe ane shuddhinī vr̥uddhipaṇe pariṇame te nirjarā tattvanun nr̥itya chhe. tethī kahe chhe-‘jem nr̥ityanā akhāḍāmān nr̥itya karanār svāṅg dhāraṇ karīne pravesh kare chhe tem ahīn raṅgabhūmimān nirjarāno svāṅg pravesh kare chhe.’ bhāī! ā jeṭalī paryāy chhe te badhīy judā judā svāṅg chhe; paryāy chhe te dravyano svāṅg chhe.

have, sarva svāṅgane yathārtha jāṇanārun je samyaggnān chhe tene maṅgaḷarūp jāṇīne āchāryadev maṅgaḷ arthe pratham tene ja-nirmaḷ gnānajyotine ja-pragaṭ kare chheḥ-

‘परः संवरः’ param samvar, ‘रागादि–आस्रव–रोधतः’ rāgādi āsravone rokavāthī ‘निजधुरां धृत्वा’ potānī kāryadhurāne dhāraṇ karīne ‘समस्तम् आगामि कर्म’ samasta āgāmī karmane ‘भरतः दूरात् एव’ atyantapaṇe dūrathī ja ‘निरुन्धन् स्थितः’ rokato ūbho chhe.

shun kahyun? ātmāmān rāgano abhāv thaīne vītarāgī pariṇatinun thavun te param samvar chhe. bhāī! ā vītarāgī mārga chhe ane tethī emān ātmānā āshray jeṭalī vītarāg pariṇati pragaṭ thāy chhe tene samvar nām dharma kahe chhe. āsravane rokatān samvar thāy chhe. koī pañchamahāvratanā pariṇāmane dharma-samvar kahe to te barābar nathī kemake e to āsravabhāv chhe. puṇyanā saghaḷā pariṇām āsrav chhe ane badhāy rāgādi āsravone rokavāthī samvar thāy chhe-em kahe chhe.

āvo samvar potānī kāryadhurāne dhāraṇ kare chhe arthāt potānā kāryane (-pharajane) barābar sambhāḷe chhe. jem pagāradār māṇasane tenī ḍayuṭī (-pharaj) hoy chhe ne? tem samvaranī ā ḍayuṭī (-pharaj) chhe ke-shuddha chaitanyasvabhāvanī draṣhṭipūrvak puṇya-pāpanā bhāvane rokīne nirmaḷ vītarāg pariṇati pragaṭ karavī. samvaranī ā kāryadhurā chhe ane

PDF/HTML Page 1918 of 4199
single page version

samvar potānī kāryadhurāne barābar sambhāḷe chhe. kahe chhe ke-samasta āgāmī-bhaviṣhyanān karmane atyantapaṇe-atishayapaṇe dūrathī ja rokato samvar ūbho chhe. ā samvaranī moṭap chhe ke te mithyātvanā pariṇāmane ane navān karmane samīp āvavā deto nathī. ahāhā...! jemān samyagdarshan-gnānanī nirmaḷ vītarāg pariṇati pragaṭ thaī te samvar mahān chhe, mahimāvant chhe. kaḷashaṭīkāmān ene samvaranī moṭap kahī chhe. āvī potānī moṭapane yathāvat jāḷavīne navān samasta karmane rokato samvar ūbho chhe.

ahāhā...! shuddha chaitanyamay bhagavān ātmānī draṣhṭi thatān arthāt rāgathī bhed karīne shuddha chaitanyanī jāgr̥utadashārūp anubhav karatān je samvar pragaṭ thayo te potānī kāryadhurāne sāvadhānā rahī sambhāḷato ūbho chhe; ane tethī have navān karma āvatān nathī. ‘भरतः दूरात् एव निरुन्धन्’ navān karmane atishayapaṇe dūrathī ja rokato samvar ūbho chhe. ahāhā...! samvar pragaṭ thatān karma-āsrav atyantapaṇe rokāī jāy chhe. ā samvaranī moṭap kahetān mahimā chhe. lokamān ‘ā sheṭh chhe’ em mahimā kahe chhe ne? tem ā navān karmane dūrathī ja atishayapaṇe rokanār samvar chhe em kahīne samvarano mahimā kare chhe. āsravane (mithyātvane) na thavā de enun nām samvar chhe ane te samvar potānī kāryadhurāne barābar sambhāḷato ūbho chhe, pragaṭ vidyamān chhe. have āvī vāt ne āvī bhāṣhā! bāpā! mārga ja ā chhe. rāgathī bhinna potānā svarūpanun bhān nathī tene samvar ne dharma dharma kayānthī thāy? rāgathī bhinna paḍīne jeṇe antaramān bhedagnān pragaṭ karyun, shuddha svarūpano āshray karyo tene rāgano āsrav thato nathī. rāg āsrave nahi (mithyātva āve nahi) e samvaranun mukhya kārya chhe.

are! loko to rāg karmane laīne thāy chhe em māne chhe. paṇ bhāī! rāgabhāvanun thavun te ātmānā ūndhā puruṣhārthathī chhe ane tenun na thavun te ātmānā savaḷā puruṣhārthathī chhe; ane te savaḷo puruṣhārtha karmathī ne rāgathī bhinna paḍe tyāre thāy chhe. are bhāī! jo rāg karmane laīne thato hoy to karma khase tyāre ja samvar thāy ane to jīv rāgane ṭāḷe tyāre samvar thāy em vāt rahe ja nahi. parantu em nathī; rāgathī bhinna paḍī antaḥpuruṣhārtha kare tyāre samvar pragaṭ thāy chhe. ā pramāṇe ā samvaranī vāt karī, have nirjarānī vāt le chhe.

samvarapūrvak nirjarā hoy chhe, arthāt jene samvar hoy tene ja nirjarā hoy chhe. māṭe agnānīne nirjarā hotī nathī. jene rāganā vikalpathī bhinna paḍatān shuddhatānī prāpti thaī chhe tene samvar hoy chhe ane tene nirjarā hoy chhe. ahīn kahe chhe-

‘तु’ ane ‘प्राग्बद्धं’ je pūrve bandhāyelun karma chhe ‘तत् एव दग्धुम्’ tene bāḷavāne ‘अधुना’ have ‘निर्जरा व्याजृम्भते’ nirjarā phelāy chhe.

pūrve bandhāyelān je karma chhe tene bāḷatī nirjarā phelāy chhe. ahīn bāḷavāno

PDF/HTML Page 1919 of 4199
single page version

artha e chhe ke-pudgalanī je karmarūp paryāy hatī te have nirjarīne akarmarūpe thaī jāy chhe. karmanun akarmarūpe thavun te karma-pudgalanun kārya pudgalamān chhe ane kevaḷagnānādi shuddhatā thavī te chaitanyanun kārya chhe. tethī ghātīkarma nāsh thayān māṭe kevaḷagnān thayun vā kevaḷagnān karmanun kārya chhe em nathī.

juo, ahīn nirjarānī vyākhyā karī chhe ke pūrve (samvar thayā pahelān) bandhāyelān karmono nāsh karīne nirjarā eṭale ātmānun shuddhatārūp pariṇaman phelāy chhe eṭale vr̥uddhi pāme chhe. ahāhā...! chaitanyaprakāshano puñj-anant chaitanyaprakāshano sāgar prabhu ātmā chhe. tene, pūrvanā karmono nāsh karīne arthāt paryāyamān rahelī ashuddhatāno nāsh karīne pūrṇa shuddhatāno prakāsh-gnānajyoti pragaṭ thāy chhe. e ja kahe chhe-

je pūrve bandhāyelun karma chhe tene bāḷavāne have nirjarā phelāy chhe ‘यतः’ ke jethī ‘ज्ञानज्योतिः’ gnānajyoti ‘अपावृत्तं’ nirāvaraṇ thaī thakī ‘रागादिभिः न हि मूर्छति’ rāgādibhāvo vaḍe mūrchhit thatī nathī-sadā amūrchhit rahe chhe.

pahelān (mithyātvadashāmān) rāgamān te mūrchhit thaī hatī te have (samvar-nirjarā pragaṭatān) mūrchhit thatī nathī; are asthir paṇ thatī nathī, arthāt rāg-vikalpa thato nathī em kahe chhe. rāg kone kahevo? ke ātmāmān par taraphanā valaṇavāḷī vr̥uttinun utthān thavun te rāg chhe. have par taraphanā valaṇavāḷī vr̥utti nāsh pāmī jatān je gnān chhe te nishchal thaī andar svabhāvamān ṭharyun chhe-sthit thayun chhe. juo, ānun nām bhedavignān chhe, samvar chhe ane samvarapūrvak nirjarā chhe.

puṇya ne pāpanā bhāvathī bhinna bhagavān ātmānun avalamban letān je shuddhi pragaṭ thaī ane je vaḍe navān karma āvatān rokāyān te samvar chhe. āvo samvar thayā pachhī navān karma bandhātān nathī ane je pūrve bandhāyān hatān te karmo nirjarī jāy chhe, kharī jāy chhe. ane jyāre karma kharī jāy chhe tyāre gnānajyoti nirāvaraṇ thāy chhe arthāt gnānanun āvaraṇ dūr thāy chhe. bhāṣhā to vyavahārathī em chhe ke-gnānasvarūpī chaitanya-bhagavān ātmānun āvaraṇ dūr thāy chhe. vāstavamān to gnān, gneyapaṇe (rāgādipaṇe) pariṇame te ja enun kharun āvaraṇ chhe. gnānanun viparītapaṇe pariṇamavun e tenun bhāv-āvaraṇ chhe, ane dravyaāvaraṇ (jaḍakarma) to emān nimittamātra chhe. jyāre gnān gnānamān sthit thaī gnānabhāve pariṇame chhe tyāre bhāvaāvaraṇ dūr thaī jāy chhe ane tyāre svayam dravya-āvaraṇ (jaḍakarma) paṇ dūr thaī jāy chhe.

‘gnānajyoti nirāvaraṇ thaī thakī’ arthāt gnānanun āvaraṇ dūr thavāthī-em pāṭhamān vāñchīne-sāmbhaḷīne agnānī dalīl kare chhe ke-juo! ā shun kahyun chhe ahīn?

PDF/HTML Page 1920 of 4199
single page version

ke pūrve bandhāyelān karmo je hatān te jyāre nirjare chhe tyāre gnānanun āvaraṇ dūr thāy chhe. āvun spaṣhṭa lakhelun to chhe?

are bhāī! e to nimittanī pradhānatāthī karelun kathan chhe. bhāṣhā ṭūṅkī karavā ane nimittanun gnān karāvavā ām bolāy chhe. kharekhar to pariṇamananī ashuddhatā (bhāv- āvaraṇ) nāsh thaīne shuddhatā pragaṭ thaī chhe ane tyāre nimittanī mukhyatāthī ‘āvaraṇ dūr thayun’ em kahevāy chhe.

ahāhā...! kahe chhe ke-gnānajyoti nirāvaraṇ thavāthī ātmā evo pragaṭ thayo ke pharīne have rāgādibhāve pariṇamato nathī. pariṇaman nirmaḷ thayun te thayun, have pharīne rāgamay (agnānamay) pariṇaman thatun nathī. ā to pūrṇatānī vāt chhe, parantu ahīn shailī to evī chhe ke adhūrā pariṇamananā kāḷe paṇ em ja chhe arthāt ātmāne je shuddha svarūpanī prāptirūp nirmaḷ pariṇaman thayun te have pharīne rāgamay pariṇaman thavānun nathī. aho! ā kaḷashamān adbhut vāt chhe. āvā nikr̥uṣhṭa kāḷamān paṇ jene samyagdarshan-gnān thayun tene te have paḍī jaīne pharīne mithyādarshan, mithyāgnān thashe nahi evā apratihat puruṣhārthanī shailīthī ahīn vāt chhe. kahe chhe ke-gnānānandanā svabhāve je ātmā pragaṭ thayo te have sadāy evo ne evo ja rahe chhe, sadā chaitanyanā nirmaḷ prakāsharūp ja rahe chhe, have te rāgādibhāv sāthe mūrchhit thato nathī arthāt rāganā andhakārarūp pariṇamato nathī.

ām chhe chhatān rāgathī lābh thāy, dharma thāy em mānanārā agnānīo kahe chhe ke-vyavahārane hey na kahevāy.

tene kahīe chhīe ke-bhāī! paṇḍit shrī ṭoḍaramalajī sāhebe ṭhekaṭhekāṇe lakhyun chhe ke rāganun-rāgathī lābh thavānun je tane shraddhān chhe te viparīt hovāthī mithyā shraddhān chhe. rāg ho bhale, parantu bhāī! tun shraddhān to evun ja kar ke-ā paṇ bandhanun-duḥkhanun ja kāraṇ chhe ane tethī hey ja chhe. jyānsudhī rāg chhe tyānsudhī te hey ne hey ja chhe ane ek bhagavān ātmā ja upādey chhe. paramātmaprakāshamān paṇ rāgane hey ane ek ātmāne ja upādey kahyo chhe.

bhāvārthaḥ– samvar thayā pachhī navān karma to bandhātān nathī. je pūrve bandhāyān hatān te karmo jyāre nirjare chhe tyāre gnānanun āvaraṇ dūr thavāthī arthāt ashuddhatāno nāsh thavāthī gnān evun thāy chhe ke pharīne rāgādirūpe pariṇamatun nathī-sadā prakāsharūp ja rahe chhe.

have dravyanirjarānun svarūp kahe chheḥ-