Pravachan Ratnakar-Gujarati (simplified iso15919 transliteration). Gatha: 195-197 ; Kalash: 135-136.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 98 of 210

 

PDF/HTML Page 1941 of 4199
single page version

prashnaḥ– to ātmānā pradesho hāle-chāle chhe tethī to te (hāth) ūñchā-nīchā thāy chhe ne?

uttaraḥ– nā, em paṇ nathī. ātmānā pradesh je hāle-chāle chhe te svayam tenā kāraṇe chhe ane sharīranā pradesh je hāle-chāle chhe te tenā kāraṇe chhe. koī koīnāthī chhe em chhe ja nahi. (mātra paraspar nimitta-naimittikabhāv chhe).

prashnaḥ– to mokṣhamārga prakāshakamān kahyun chhe ke-koīvār ichchhā vinā paṇ jaḍanā jorane kāraṇe ātmānā pradeshonun chālavun thāy chhe? (bījo adhikār).

samādhānaḥ– ātmānā pradesho chāle chhe to svayam potāthī ja, parantu te veḷā paradravya (sharīr) nimitta hoy chhe to tenā jorathī chāle chhe em nimittathī tyān kathan karyun chhe. paradravya (sharīrādi) ātmānā pradeshone kartā thaīne chalāve chhe em tyān artha nathī. juo, koī veḷā sharīr, jīvanī ichchhā vinā paṇ chāle chhe ane koī veḷā jīvane ichchhā hoy topaṇ sharīranī kriyā banatī nathī.

prashnaḥ– parantu sharīr khase tyāre jīvanā pradesh paṇ khase chhe ne? uttaraḥ– bhāī! sharīr khase tyāre paṇ jīvanā pradesh je khase chhe te potānī tatkālin lāyakāt-yogyatāthī ja khase chhe, sharīranā kāraṇe nahi. jīv ane ajīv banne bhinna tattva chhe. sharīr ajīvatattva chhe jyāre ātmā jīvatattva chhe. ek tattvano jyān bījāmān abhāv ja chhe tyān teo ek bījāne (vāstavamān bhāvapaṇe) shun kare? (kāī nahi).

prashnaḥ– tyāre ahīn gāthāmān to em kahyun ke-gnānī-agnānī paradravyane bhogave chhe; ane pahelān gāthā traṇamān (ṭīkāmān) em kahyun ke ek dravya bījā dravyane chumbatun-sparshatun nathī. āmān shun samajavun?

samādhānaḥ– bhāī! kayān kaī apekṣhāe kathan chhe te barābar samajavun joīe. gāthā traṇamān to vastunī sthiti darshāvī chhe ke koī koīne sparshe nahi āvun ja vastu svarūp chhe. jyāre ahīn jīvane kāīk bhoganī ichchhā thaī ane te ja kāḷe tenā nimitte sharīrādi paradravyomān evī ja kriyā thāy chhe tethī jīv paradravyane bhogave chhe em ārop daīne nimittanī mukhyatāthī kathan karyun chhe. kharekhar to gnānī ke agnānī paradravyane bhogavato ja nathī, te to rāganā vedanane bhogave chhe. vaḷī shuddha nishchayathī to rāg paṇ paradravya chhe. ahā! āvun sāmbhaḷavānī ane samajavānī kone phurasad chhe? paṇ bhāī! jīvan jāy chhe jīvan! jo samajaṇ na karī to jīvan pūrun thaī jashe ane kayāny chorāsīnā avatāramān-bhavasamudramān gothān khāto chālyo jaīsh ke patto ja nahi lāge.


PDF/HTML Page 1942 of 4199
single page version

* gāthā 194ḥ bhāvārtha uparanun pravachan *

‘paradravya bhogavatān, karmanā udayanā nimitte jīvane sukharūp athavā duḥkharūp bhāv niyamathī utpanna thāy chhe.’

sukharūp ke duḥkharūp je avasthā thāy chhe te to potānī paryāy potānā (ashuddha) upādānathī thāy chhe. karmanā udayanā nimitte te thāy chhe em je kahyun e to nimittanun gnān karāvavā kahyun chhe em samajavun. have kahe chhe-

‘mithyādraṣhṭine rāgādikane līdhe te bhāv āgāmī bandh karīne nirjare chhe tethī tene nirjaryo kahī shakāto nathī; māṭe mithyādraṣhṭine paradravya bhogavatān bandh ja thāy chhe.’

shun kahyun? ke mithyādraṣhṭine rāganī ruchi chhe, prem chhe. tene rāg-dveṣh-mohanā pariṇām hayāt chhe. tethī karmanā udayanā nimitte je bhoganā bhāv thāy chhe, sukh-duḥkhanā pariṇām thāy chhe te āgāmī bandh karīne nirjare chhe. agnānīne je sukh-duḥkhanun vedan thāy chhe temān te svāmīpaṇe pravartato hovāthī tene rāg-dveṣh thāy chhe ane tethī tene navo bandh thāy chhe. te kāraṇe nirjaryo hovā chhatān te nirjaryo kahī shakāto nathī em ahīn kahyun chhe. māṭe mithyādraṣhṭine paradravya bhogavatān bandh ja thāy chhe, nirjarā nahi.

have kahe chhe-‘samyagdraṣhṭine rāgādik nahi hovāthī āgāmī bandh karyā vinā ja te bhāv nirjarī jāy chhe tethī tene nirjaryo kahī shakāy chhe; māṭe samyagdraṣhṭine paradravya bhogavatān nirjarā ja thāy chhe. ā rīte samyagdraṣhṭine bhāvanirjarā thāy chhe.’

shun kīdhun ā? ke dharmī jīvanī draṣhṭi ānandanā nāth bhagavān ātmā upar chhe. tethī karmanā udayanā nimitte jarī sukh-duḥkhanun vedan ek samay pūratun thāy chhe, paṇ tene rāgadveṣhamohano abhāv chhe tethī te vedanano bhāv bandh karyā vinā ja nirjarī jāy chhe tethī te kharekhar nirjaryo chhe em kahevāmān āve chhe. agnānīne paṇ te bhāv nirjaryo to chhe ja, paṇ te navo bandh karīne nirjaryo chhe tethī nirjaryo kahevāto nathī jyāre gnānīne te ja bhāv bandh karyā vinā nirjarī jāy chhe tethī tene kharekhar te bhāvanī nirjarā thaī gaī em kahevāy chhe. āvī vāt chhe.

prashnaḥ– pote bole chhe evun pratyakṣha dekhāy chhe ane kahe chhe ke ātmā bole nahi; ātmā bolato nathī to shun bhīnt bole chhe?

uttaraḥ– bāpu! tane khabar nathī, bhagavān! ā je avāj nīkaḷe chhe te ahīn je shabdavargaṇānā paramāṇuo paḍayā chhe tenun pariṇamanarūp kārya chhe. are, ā je hoṭh hale chhe tenā kāraṇe avāj nīkaḷe chhe em paṇ nathī to te jīvanun kārya to kem hoy? tun sanyogane ja mātra dekhe chhe tethī jīv bole chhe em pratyakṣha dekhāy chhe em kahe chhe paṇ em chhe nahi. bhāī! ahīn vītarāgashāsanamān to vāte-vāte duniyāthī pher


PDF/HTML Page 1943 of 4199
single page version

chhe. jīv ane ajīv be tattvo ja svarūpathī bhinna bhinna chhe to pachhī jīv ajīv-tattvanun shun kare? jīv ajīvane kāī kare chhe em chhe ja nahi.

prashnaḥ– parantu jīvatattva āsravatattva ane bandhatattvane kare chhe em to chhe ne? uttaraḥ– e judī vāt chhe. e to jīvanī paryāyanī vāt chhe. āsravatattvanā pariṇām jīvanī paryāyamān thāy chhe ne! tethī te jīv kare chhe em kahyun. gnānīne paṇ je āsravabhāv chhe te jīvanun pariṇaman chhe, parantu karmanā nimittathī thāy chhe māṭe tene par kahyun chhe. vaḷī rāgamān jīv pote aṭakayo chhe tethī bandhatattva paṇ jīvanun chhe em kahyun chhe. bandhathī judo pāḍī, abandhatattvamān laī javā māṭe bandhane jīvatattva kahyun chhe. jem mokṣhatattva chhe, samvar-nirjarā tattva chhe tem āsrav-bandh paṇ, bhale chhe kṣhaṇik topaṇ, tattva chhe em darshāvyun chhe. temān ek trikāḷī dhruv chaitanyasvarūp bhagavān ātmā upādey chhe, bākī sāte tattva kṣhaṇavināshī āshray karavāyogya nahi hovāthī hey chhe. āvun samyak shraddhān jene thayun chhe te samyagdraṣhṭi chhe ane rāgādikabhāvo nahi hovāthī āgāmī bandh karyā vinā ja vedanamān āvatā je te sukh-duḥkhanā-bhoganā bhāv nirjarī jāy chhe ane te ja yathārthamān nirjarā chhe. māṭe samyagdraṣhṭine paradravya bhogavatān nirjarā ja thāy chhe. juo, ā paṇḍit shrī jayachandajīe bhāvārtha kahyo chhe. pahelānī gāthāmān gnānīne dravya nirjarānun kathan kahyun hatun ane ā gāthāmān bhāvanirjarā kahī chhe, iti.

have āgaḷanī gāthāonī sūchanārūp shlok kahe chheḥ-

* kaḷash 134ḥ shlokārtha uparanun pravachan *

‘किल’ kharekhar ‘तत् सामर्थ्यं’ te sāmarthya ‘ज्ञानस्य एव’ gnānanun ja chhe ‘वा’ athavā ‘विरागस्य एव’ virāganun ja chhe ‘यत्’ ke ‘कः अपि’ koī (samyagdraṣhṭi jīv) ‘कर्म–भुज्जानः अपि’ karmane bhogavato chhato ‘कर्मभिः न बध्यते’ karmothī bandhāto nathī!

shun kahe chhe? ke samyagdraṣhṭi jīv karmane bhogavato hovā chhatān karmothī bandhāto nathī! bhāre acharajanī vāt! paṇ em ja chhe. ahāhā...! gnānīne antaramān je shuddha chaitanyasvabhāvī ātmānā āshraye gnān ane vairāgya pragaṭ thayān chhe tenun koī evun āshcharyakārī adbhut sāmarthya chhe ke gnānī karmane bhogavato hovā chhatān temān mohabhāvane pāmato nathī ane tethī jene navān karma bandhātān nathī. ahīn gnān eṭale kṣhayopasham gnānanī vāt nathī, ane vairāgya eṭale strī-kuṭumb parivārane chhoḍīne vairāgī thaī jāy e vairāgyanī vāt nathī. gnān eṭale trikāḷī shuddha pūrṇānandano nāth prabhu pūraṇasvarūp je ātmā tenun gnān ane vairāgya kahetān jemān ashuddhatāno- rāgano abhāv thayo chhe te vairāgya. samakitīne āvān gnān-vairāgyanī āshcharyakārī shakti pragaṭ thaī hoy chhe jenā kāraṇe te karmane bhogavavā chhatān karmathī bandhāto nathī.


PDF/HTML Page 1944 of 4199
single page version

jem kamaḷānā rog upar kaḍavī auṣhadhi āpe chhe paṇ te auṣhadhino rogīne prem nathī tem gnānīne kamajorīnā kāraṇe bhoganā pariṇām āve chhe ane tenun ene vedan hoy chhe paṇ emān tene ras-ruchi nathī, teno ene svāmīpaṇāno bhāv nathī ane tethī te karmane bhogavato chhato paṇ navān karmothī bandhāto nathī. ene pragaṭ thayelān gnān- vairāgyanun evun ja adbhut sāmarthya chhe. agnānīne te āshcharya upajāve chhe, jyāre gnānī tene yathārtha jāṇe chhe.

[pravachan nan. 264 (sheṣh), 26p*dināṅk 17-12-76 ane 18-12-76]
×

PDF/HTML Page 1945 of 4199
single page version

gāthā–19p

अथ ज्ञानसामर्थ्य दर्शयति–

जह विसमुवभुंजंतो वेज्जो पुरिसो ण मरणमुवयादि। पोग्गलकम्मस्सुदयं तह भुंजदि णेव बज्झदे णाणी।। १९५।।

यथा विषमुपभुञ्जानो वैद्यः पुरुषो न मरणमुपयाति।
पुद्गलकर्मण उदयं तथा भुङ्क्ते नैव बध्यते ज्ञानी।। १९५।।

have gnānanun sāmarthya batāve chheḥ-

jyam jheranā upabhogathī paṇ vaidya jan marato nathī,
tyam karmaudayo bhogave paṇ gnānī bandhāto nathī. 19p.

gāthārthaḥ– [यथा] jem [वैद्यः पुरुषः] vaidya puruṣh [विषम् उपभुञ्जानः] viṣhane bhogavato arthāt khāto chhato [मरणम् न उपयाति] maraṇ pāmato nathī, [तथा] tem [ज्ञानी] gnānī [पुद्गलकर्मणः] pudgalakarmanā [उदयं] udayane [भुङ्क्ते] bhogave chhe topaṇ [न एव बध्यते] bandhāto nathī.

ṭīkāḥ– jem koi viṣhavaidya, bījāonā maraṇanun kāraṇ je viṣh tene bhogavato chhato paṇ, amogh (rāmabāṇ) vidyānā sāmarthya vaḍe viṣhanī shakti rokāi gaī hovāthī, marato nathī, tem agnānīone rāgādibhāvonā sadbhāvathī bandhanun kāraṇ je pudgalakarmano uday tene gnānī bhogavato chhato paṇ, amogh gnānanā sāmarthya dvārā rāgādibhāvonoe abhāv hotān (-hoine) karmodayanī shakti rokāi gai hovāthī, bandhāto nathī.

bhāvārthaḥ– jem vaidya mantra, tantra, auṣhadya ādi potānī vidyānā sāmarthyathī viṣhanā maraṇ karavānī shaktino abhāv kare chhe tethī viṣh khāvā chhatān tenun maraṇ thatun nathī, tem gnānīne gnānanun sāmarthya evun chhe ke karmodayanī bandh karavānī shaktino abhāv kare chhe ane tethī karmanā udayane bhogavavā chhatān gnānīne āgāmī karmabandh thato nathī. ā pramāṇe samyaggnānanun sāmarthya kahyun.

*

PDF/HTML Page 1946 of 4199
single page version

samayasār gāthā 19paḥ mathāḷun

have gnānanun sāmarthya batāve chheḥ-

* gāthā 19paḥ ṭīkā uparanun pravachan *

‘jem koī viṣhavaidya, bījāonā maraṇanun kāraṇ je viṣh tene bhogavato chhato paṇ, amogh (rāmabāṇ) vidyānā sāmarthya vaḍe viṣhanī shakti rokāī gaī hovāthī, marato nathī,...’

juo, shun kahyun? ke viṣh chhe te sāmānyapaṇe bījāonā maraṇanun ja kāraṇ chhe arthāt je viṣhanun sevan kare te avashya maraṇane sharaṇ thāy. parantu viṣhavaidya chhe te viṣh khāy chhatān marato nathī. kem? to kahe chhe ke tenī pāse amogh vidyānun sāmarthya chhe je vaḍe viṣhanī shakti rokāī-haṇāī jāy chhe. jher khāy chhatān viṣhavaidya mare nahi kemake tenī pāse jherane māravānī-haṇavānī rāmabāṇ-saphaḷ vidyānī shakti hoy chhe. ā dākhalo kahyo; have kahe chhe-

‘tem agnānīone rāgādibhāvonā sadbhāvathī bandhanun kāraṇ je pudgalakarmano uday tene gnānī bhogavato chhato paṇ, amogh gnānanā sāmarthya dvārā rāgādibhāvono abhāv hotān (-hoīne) karmonī shakti rokāī gaī hovāthī, bandhāto nathī.’

juo, pudgalakarmano uday agnānīone bandhanun ja kāraṇ chhe kemake agnānīone rāgadveṣhamohanā bhāvono sadbhāv chhe. parantu gnānī karmanā udayane bhogave chhatān te karmathī bandhāto nathī. kem? to kahe chhe ke jem vaidyajan pāse viṣhanī shaktine rokanārī amogh vidyā hoy chhe tem gnānīne karmodayanī shaktine rokanārun amogh gnānanun sāmarthya hoy chhe. gnānīne antargnān-bhedagnān pragaṭ thayun chhe ne? te bhedagnānanā kāraṇe tene rāgadveṣh-mohanā bhāvono sadbhāv nathī. gnānīne karmodayane bhogavavāmān upādeyabuddhi ke sukhabuddhi nathī. tethī te karmodayane bhogavato chhato karmathī bandhāto nathī.

jene bhogano abhiprāy chhe e to agnānī chhe ane te bhog bhogavatān niyamathī bandhāy chhe kemake tene rāgadveṣhamohano sadbhāv chhe. ahīn to jene bhogano abhiprāy nathī evo gnānī karmodayane bhogavatān, tene rāgadveṣhamohano abhāv hovāthī bandhāto nathī -em kahe chhe. bhog bhogave toy bandh na thāy em ahīn siddha nathī karavun; ahīn to gnānīnā gnānanun sāmarthyavisheṣh siddha karavun chhe. jo bhog bhogavavāthī bandh na thāy em hoy to to bhogane chhoḍīne munipaṇun levānī shī jarūr? (kāī jarūr na rahe). bhāī! bhogavavāno bhāv to ashubhabhāv chhe ane te bandhanun ja kāraṇ chhe. jyān shubhabhāv paṇ bandhanun kāraṇ chhe tyān ashubhabhāv abandhanun-nirjarānun kāraṇ kem hoy?


PDF/HTML Page 1947 of 4199
single page version

to ahīn kahyun chhe ne? hā, paṇ e to gnānīne bhoganī ruchi nathī paṇ andar bhagavān ātmānā āshraye utpanna nirmaḷ ānandanī ruchi jāmī gaī chhe tethī em kahyun chhe. gnānīne rāganī ruchino abhāv ane svarūpanī ruchino sadbhāv thayo chhe ane te kāraṇe tene bandhanī shakti rokāī gaī chhe. tethī kahyun ke gnānī karmodayane bhogavato chhato, rāgādino abhāv hovāthī karmothī bandhāto nathī. samajāṇun kāī...?

* gāthā 19paḥ bhāvārtha uparanun pravachan *

‘jem vaidya mantra, tantra, auṣhadh ādi potānī vidyānā sāmarthyathī viṣhanī maraṇ karavānī shaktino abhāv kare chhe tethī viṣh khāvā chhatān tenun maraṇ thatun nathī, tem gnānīne gnānanun sāmarthya evun chhe ke karmodayanī bandh karavānī shaktino abhāv kare chhe ane tethī karmanā udayane bhogavavā chhatān gnānīne āgāmī karmabandh thato nathī.’

ahāhā...! juo, ā kevun draṣhṭānt āpyun chhe! kahe chhe-vaidya potānā mantra, tantra ādi siddhionā sāmarthya vaḍe jheramān rahelī maraṇ nīpajāvavānī shaktino nāsh kare chhe, ane tethī jher khāvā chhatān tenun maraṇ thatun nathī. āthī em na samajavun ke jher khāvāthī harakoīne maraṇ na thāy, ā to vaidyane je shaktivisheṣh pragaṭ thaī chhe eno prabhāv ahīn darshāvyo chhe. tem gnānīne antardraṣhṭi vaḍe evī gnānanī shakti-visheṣh pragaṭ thaī chhe ke karmodayanī navīn bandh karavānī shaktino te abhāv karī de chhe. gnānīne bhog prati heyabuddhi chhe je vaḍe te karmodayanī bandh karavānī shaktino nāsh kare chhe. tethī karmanā udayane bhogavavā chhatān gnānīne rāgadveṣhamohano abhāv hovāthī navīn karmabandh thato nathī.

tyāre koī (agnānīo) kahe chhe-juo! gnānīno bhog nirjarāno hetu chhe! āvī niraṅkush bhoganī vāt! gajab chhe ne?

bhāī! ā to bhagavān kundakundāchārya ām kahe chhe. ā kaī apekṣhāthī vāt chhe te yathārtha samajavī joīe. shun bhog karavo evo eno artha (abhiprāy) chhe? gnānīne bhogamān nirjarā thāy chhe e to bījī apekṣhāthī vāt chhe. gnānīne bhogano vikalpa āve chhe paṇ bhogamān tene upādeyabuddhi nathī, bhogathī mane hit chhe, sukh chhe-evī buddhi ene chālī gaī chhe. dharmīne je rāganī ruchi nathī, rāgamān ekatva nathī te ene pragaṭ thayelā gnānanun-bhedagnānanun sāmarthya chhe. ane te gnānanā mahā āshcharyakārī sāmarthya vaḍe te karmodayanī bandh karavānī shaktine haṇī nākhe chhe. matalab ke gnānīne bhogamān upādeyapaṇānī buddhi nahi hovāthī bhogano bhāv navo bandh karyā


PDF/HTML Page 1948 of 4199
single page version

vinā ja jharī jāy chhe. jyāre agnānī bhoganā bhāvane upādeyabuddhithī vede chhe tethī te avashya navīn karmathī bandhāy chhe.

bhāī! ā to pakaḍ-pakaḍamān pher chhe. bilāḍī potānā bachchāne pakaḍe ane undarane pakaḍe-e bannemān pher chhe. bachchāne pakaḍe emān rakṣhāno bhāv chhe to moḍhun pochun rākhīne paḍī na jāy tem pakaḍe chhe ane undarane pakaḍe emān hinsāno bhāv chhe to bhīns daīne tyān ja marī jāy em pakaḍe chhe. tem agnānīne rāgamān upādeyabuddhi chhe rāgamān ruchi chhe. rāgamān ūbhelo te bandh karavānī shaktisahit chhe, ane tethī te karmodayane bhogavatān bandhāy ja chhe. jyāre atīndriy ānandano jene svād āvyo chhe evā dharmī jīvane rāganā svādanī ruchi nathī balke tene te jher jevo lāge chhe. gnānīne rāg hoy chhe kharo paṇ tene te heyabuddhie hoy chhe. gnānī rāgane ādaraṇīy ke kartavya mānato nathī paṇ je rāg chhe tene hey māne chhe. tethī te karmodayane bhogavatān bandhāto nathī. bhāī! ā badho draṣhṭino pher chhe. draṣhṭi phere bandh ne draṣhṭi phere abandh chhe.

juo, brahma nām nirmaḷānandasvarūp prabhu ātmā; tenā ānandano jene raṅg lāgyo chhe tene brahmachārī kahīe. āvā brahmachārīne viṣhayanā rāgano svād jher jevo duḥkhamay lāge chhe. kāḷo nāg dekhīne jem koī dūr bhāge tem vikalpa ūṭhatān gnānīne thāy chhe. ātmānā ānandanā svādanī āgaḷ tene viṣhayabhogano svād phīko-phach lāge chhe. jyāre agnānīnī draṣhṭimān pher chhe. te rāgane upādey māne chhe, bhalo- hitakārī māne chhe. te kāraṇe tene kaṣhāy shakti vidyamān rahetī hovāthī bandh karavānī shakti tevī ne tevī ūbhī rahe chhe. tethī agnānī bhog bhogavatān bandhāy ja chhe. gnānī, potāne je antaraanubhavanā ānandano svād āvyo chhe tenī sāthe rāganā svādane mīṇḍhave-meḷave chhe ane te viṣhayanā svādane viras jāṇī tatkāl phagāvī de chhe arthāt temān heyabuddhie pariṇame chhe ane tethī kaṣhāyashaktino abhāv thatān (bhoganā pariṇāmamān) je bandh karavānī shakti hatī te uḍī jāy chhe. ā kāraṇe karmodayane bhogavatān gnānī bandhāto nathī. āvo dharma! ane āvī vāt!

bhāī! jene vyavahāranī-rāganī ruchi chhe tene param vītarāgasvarūp bhagavān ātmānī aruchi chhe, tene bhagavān ātmā prati dveṣh chhe. kahyun chhe ne ke-‘dveṣh arochak bhāv’. anākuḷ ānandano kand prabhu ātmā chhe. te jene ruchato nathī ne rāg ruche chhe tene ātmā prati aruchi-dveṣh chhe. agnānīne mūḷ ātmānī ruchi nathī, darshanashuddhi ja nathī ane bahāramān vrat, tap ādi laīne besī jāy chhe. parantu bhāī! samyagdarshan vinā kaṣhāyashakti vidyamān hovāthī te badhān vrat, tap phogaṭ-nirarthak chhe arthāt sansāramān rakhaḍavā māṭe ja sārthak chhe.


PDF/HTML Page 1949 of 4199
single page version

samakitīne ātmānī ruchi pragaṭ thaī chhe; tene rāganī ruchi nathī. koī samakitī tīrthaṅkar ke chakravartī hoy ane gr̥uhasthadashāmān anek rāṇīonā vr̥undamān raheto hoy to paṇ tene bhoganī-rāganī aruchi chhe; ātmānā ānandanā ras āgaḷ te rāganā ras tene viras jheramay lāge chhe. tethī bhoganā pariṇām hovā chhatān te navīn bandh karyā vinā ja nirjarī jāy chhe. māṭe gnānīnā bhogane nirjarāno hetu kahyo chhe. bhāī! bhoganā pariṇām chhe to pāpanā ja pariṇām; paṇ gnānīne temānthī ras-ruchi uḍī gayā chhe tethī te navo bandh karavā samartha nathī māṭe tene nirjarānun kāraṇ kahyun chhe. vedan vedanamān pher chhe ne? agnānīne bhoganā-rāganā vedanamān tenā ekatvanī chīkāsh chhe ane gnānīne temān bhinnapaṇānī aruchirūp phīkāsh chhe. tethī agnānī te bhāvanā kāraṇe bandhāy chhe jyāre gnānīne bandh vinā ja te bhāvanī nirjarā ja thāy chhe.

tyāre koī kahe chhe-ānā karatān to sāmāyik karavī, pratikramaṇ karavun, posā karavā, upavās karavā ityādi sahelo-saṭ mārga chhe; temān vaḷī vachche ā kayān āvyun?

uttaraḥ– bāpu! e badhī kriyāomān tun dharma māne chhe paṇ dharma to bījī chīj chhe, bhāī! dharma to vastuno svabhāv chhe. ‘वथ्थुसहावो धम्मो’ vastuno svabhāv dharma chhe. anantaguṇasvarūpe ekasvarūp prabhu ātmā dharmī chhe. tenā upar jyān draṣhṭi paḍī tyān dharmanun pahelun pagathiyun je samyagdarshan te pragaṭ thāy chhe. samyagdarshan thatān je anantā guṇ chhe te badhāy ek anshe samakitīne vyakta-pragaṭ thaī jāy chhe. ‘sarvaguṇānsh te samyaktva’ em shrīmad rājachandrajīe kahyun chhe. vaḷī shrī ṭoḍaramalajīe ‘rahasyapūrṇa chiṭṭhī’mān paṇ kahyun chhe ke samakitīne chothe guṇasthāne gnānādi guṇo ekadesh vyakta thayā chhe. bhāī! rāganī kriyā kāī dharma nathī paṇ guṇonī- samyagdarshanādinī pragaṭatā thavī te dharma chhe.

juo! ākāshanā pradesh anant-jeno ant na āve eṭalā chhe. bhāī! tun vichār kare to khabar paḍe ke sarvatravyāpī ākāshano ant kayān? jo ant āve to pachhī shun? ākāsh to sarva dishāomān anant anant anant vistarelun ja chhe; teno kayāny ant āve ja nahi evī te chīj chhe. have ākāshamān jeṭalā anant pradesh chhe tethī anant guṇā ek jīvamān guṇ chhe. āvo guṇī bhagavān ātmā jenī draṣhṭi ane ruchimān āvyo tene rāgano-kṣhaṇik vikr̥ut dashāno-ras uḍī jāy chhe. tethī tenā bhogane nirjarāno hetu kahyo chhe. gnānīne jeṭalo alpa rāg thayo chhe teṭalo alpa ras ane sthiti to bandhāy chhe paṇ tene ahīn gaṇatarīmān līdho nathī. alpa sthiti ne ras je bandhāy chhe tene gauṇ karīne gnānīne bandh nathī em kahyun chhe. ā pramāṇe


PDF/HTML Page 1950 of 4199
single page version

karmanā udayane bhogavavā chhatān gnānīne āgāmī-navo karmabandh thato nathī. juo, ā bhagavānanī, santonī vāṇī chhe.

-ā pramāṇe samyaggnānanun sāmarthya kahyun. samyaggnān kahetān trikāḷī dhruv bhagavān ātmānun gnān. je paryāyamān paripūrṇa ākhī chījanun gnān āve chhe tene samyaggnān arthāt sat-gnān kahe chhe ane ā gnānanun evun param adbhut sāmarthya chhe ke rāgane bhogavato chhato gnānī, tenān ras-ruchi nahi hovāthī, bandhāto nathī.

[pravachan nan. 26p (sheṣh), 266 *dināṅk 18-12-76 ane 19-12-76]

PDF/HTML Page 1951 of 4199
single page version

अथ वैराग्यसामर्थ्य दर्शयति–

जह मज्जं पिबमाणो अरदीभावेण मज्जदि ण पुरिसो।
दव्वुवभोगे अरदो णाणी वि ण बज्झदि तहेव।। १९६।।
यथा मद्यं पिबन् अरतिभावेन माद्यति न पुरुषः।
द्रव्योपभोगेऽरतो ज्ञान्यपि न बध्यते तथैव।। १९६।।
(रथोद्धता)
नाश्नुते विषयसेवनेऽपि यत्
स्वं फलं विषयसेवनस्य ना।
ज्ञानवैभवविरागताबलात्
सेवकोऽपि तदसावसेवकः।। १३५।।

have vairāgyanun sāmarthya batāve chheḥ-

jyam aratibhāve madya pītān matta jan banato nathī,
dravyopabhog viṣhe arat gnānīy bandhāto nathī. 196.

gāthārthaḥ– [यथा] jem [पुरुषः] koī puruṣh [मद्यं] madirāne [अरतिभावेन] aratibhāve (aprītithī) [पिबन्] pīto thako [न माद्यति] matta thato nathī, [तथा एव] tevī ja rīte [ज्ञानी अपि] gnānī paṇ [द्रव्योपभोगे] dravyanā upabhog pratye [अरतः] arat (arthāt vairāgyabhāve) vartato thako [न बध्यते] (karmothī) bandhāto nathī.

ṭīkāḥ–jem koi puruṣh, madirā pratye jene tīvra aratibhāv pravartyo chhe evo vartato thako, madirāne pītān chhatān paṇ, tīvra aratibhāvanā sāmarthyane līdhe matta thato nathī, tem gnānī paṇ, rāgādibhāvonā abhāvathī sarva dravyonā upabhog pratye jene tīvra vairāgyabhāv pravartyo chhe evo vartato thako, viṣhayone bhogavatān chhatān paṇ, tīvra vairāgyabhāvanā sāmarthyane līdhe (karmothī) bandhāto nathī.

bhāvārthaḥ–e vairāgyanun sāmarthya chhe ke gnānī viṣhayone sevato chhato paṇ karmothī bandhāto nathī.

have ā arthanun ane āgaḷanī gāthānā arthanī sūchanānun kāvya kahe chheḥ- shlokārthaḥ–[यत्] kāraṇ ke [ना] ā (gnānī) puruṣh [विषयसेवने अपि]


PDF/HTML Page 1952 of 4199
single page version

viṣhayone sevato chhato paṇ [ज्ञानवैभव–विरागता–बलात्] gnānavaibhavanā ane virāgatānā baḷathī [विषयसेवनस्य स्वं फलं] viṣhayasevananā nijaphaḷane (-rañjit pariṇāmane) [न अश्नुते] bhogavato nathī-pāmato nathī, [तत्] tethī [असौ] (puruṣh) [सेवकः अपि असेवकः] sevak chhatān asevak chhe (arthāt viṣhayone sevatān chhatān nathī sevato).

bhāvārthaḥ–gnān ane virāgatānun evun koī achintya sāmarthya chhe ke gnānī indriyonā viṣhayone sevato hovā chhatān tene sevanāro kahī shakāto nathī, kāraṇ ke viṣhayasevananun phaḷ je rañjit pariṇām tene gnānī bhogavato nathī-pāmato nathī. 13p.

*
samayasār gāthā 196ḥ mathāḷun

have vairāgyanun sāmarthya batāve chheḥ- joyun? shun kahe chhe? ke bhagavān ātmānī antardraṣhṭi karatān je gnān pragaṭ thayun ane sāthe atīndriy ānandanun je vedan thayun tenā sāmarthyane līdhe gnānīne karmano uday bandh karyā vinā ja kharī jāy chhe em pahelān astithī kahyun. have vairāgyanun sāmarthya kahe chhe. vairāgya eṭale koī lugaḍān pheravī nākhe vā nagna thaī jāy te vairāgya em nahi; paṇ anādithī rāgamān-puṇyanā pariṇāmamān rakta hato te enāthī nivartatān virakta thayo te vairāgya chhe. potānī pūrṇa astinī ruchi thatān gnānī rāgathī virakta thaī jāy tenun nām vairāgya chhe. āvā puṇya-pāpanā bhāvathī viraktirūp je vairāgya tenun sāmarthya batāvatān have gāthā kahe chheḥ-

* gāthā 196ḥ ṭīkā uparanun pravachan *

‘jem koī puruṣh, madirā pratye jene tīvra aratibhāv pravartyo chhe evo vartato thako, madirāne pītān chhatān paṇ, tīvra aratibhāvanā sāmarthyane līdhe matta thato nathī,...’

shun kahyun? ke jo koī puruṣhane madirā prati tīvra aratibhāv thayo chhe arthāt anshamātra paṇ emān ratibhāv vartato nathī to te puruṣh madirāne pītān chhatān paṇ matta thato nathī. ā to nyāy āpe chhe hon ke madirāne pītān chhatān paṇ matta thato nathī, bākī madirā na pīve te matta-ghelo na thāy e judī vāt chhe. ahīn to madirā prati atyant aratibhāv chhe ne? e aratibhāvanun sāmarthya chhe ke madirā pīvā chhatān mūrchhāī jato nathī, matta-gāṇḍo-pāgal thato nathī em kahe chhe. madirāmān jene ras vā ratibhāv chhe te madirāne laīne avashya gāṇḍo thaī jāy chhe. parantu jene madirā pratye atyant aratibhāv chhe te madirā pīvā chhatān tene mad chaḍato nathī, ā draṣhṭānt kahyun, have kahe chhe-


PDF/HTML Page 1953 of 4199
single page version

‘tem gnānī paṇ, rāgādibhāvonā abhāvathī sarva dravyonā upabhog pratye jene tīvra vairāgyabhāv pravartyo chhe evo vartato thako, viṣhayone bhogavatān chhatān paṇ, tīvra vairāgyabhāvanā sāmarthyane līdhe (karmothī) bandhāto nathī.’

juo, jenun vīrya shuddha ātmānā ānandanā anubhavamān ullasit thayun chhe te svarūpano rasiyo jīv gnānī chhe. e gnānīne svarūpanā rasanī adhikatā āgaḷ rāgano ras ūḍī gayo chhe. tene rāgamān ras nathī, utsāh nathī, honsh nathī. tethī jem aratibhāve madirā pīnārane mad chaḍato nathī tem sarva dravyonā upabhog prati jene tīvra vairāgyabhāv pravarte chhe tevo gnānī viṣhayone bhogavatān chhatān paṇ bandhāto nathī. ‘rāgādibhāvonā abhāvathī’-em kahyun chhe ne? matalab ke bījo kiñchit rāg bhale hoy paṇ tene mithyātva ane anantānubandhī sambandhī rāg ne ras tūṭī gayo chhe. ahāhā...! gnānaras, param adbhut vairāgyaras je anantakāḷamān nahoto te gnānīne pragaṭ thayo chhe. ātmānā ānandarasano rasiyo gnānī ātmarasī thayo chhe. tethī tene rāgādibhāvono abhāv chhe, arthāt rāganā rasano abhāv chhe. rasanī vyākhyā āve chhe ne ke-gnān koī ek gneyamān tadākār-ekākār thaī emān līn thaī jāy enun nām ras chhe. (gāthā 38 bhāvārtha). gnānī vītarāgarasanun ḍhīm evā ātmāmān ekākār thaī līn thayo chhe tethī tene rāgano ras nathī ane tethī te viṣhayone bhogavato chhato bandhāto nathī.

ahīn kahe chhe-dharmīne paṇ...; ahā! paṇ dharmī kone kahīe? agnānī to tap kare, upavās kare, mandir bandhāve ane lokone shāstra sambhaḷāve eṭale māne ke dharmī thaī gayo. nā hon; em nathī. paranī sāthe dharmane kāī sambandh nathī. dharmī to tene kahīe jene svarūpanā ānandanā ras āgaḷ rāgano ras uḍī gayo chhe, rāgano abhāv thayo chhe, ahīn kahe chhe-dharmīne rāgabhāvanā abhāvathī ‘sarva dravyonā’ upabhog pratye tīvra vairāgya hoy chhe. vajan ahīn āpyun chhe ke sarva dravyonā eṭale koī paṇ dravya pratye dharmīne tīvra vairāgya hoy chhe. ahāhā...! ānandano nāth amr̥utarasano-shāntarasano sāgar prabhu ātmā jyān uchhaḷ‌yo tyān paryāyamān ānandarasano svād āvyo. e svādanī āgaḷ indranā ke chakravartīnā bhog paṇ tuchchha bhāsavā lāgyā arthāt evā koī paṇ bhog pratye tene tīvra vairāgya thayo. juo, pāṭhamān ‘sarva dravyo’ līdhān chhe ne! matalab ke svadravyamān ras jāgrat thatān sarva paradravyonā upabhogano prem uḍī jāy chhe. ahāhā...! ek kor rām ane ek kor gām! jem mātā āḍo khāṭalo rākhīne nhātī hoy ane putra tyān kadāch āvī chaḍhe to shun tenī najar mātā bhaṇī jāy? are, te mātānā sharīranī sāmun paṇ na jue. tem ātmānā ānandano svād jene āvyo chhe te gnānīne anya sarvadravyomānthī ras uḍī gayo chhe, ekanā ras āgaḷ anya sarvamānthī ras uḍī gayo chhe. ghaṇun ākarun kām bhāī! paṇ gnānīne te sahaj hoy chhe. e ja kahe chhe ke-


PDF/HTML Page 1954 of 4199
single page version

gnānīne-svadravyanā rasik jīvane rāgādibhāvano ras-sarvadravyonā upabhogano ras uḍī gayo hoy chhe arthāt sarvadravyo prati tene tīvra vairāgyabhāv pragaṭ thayo hoy chhe. dharmīne rāg marī gayo hoy chhe tethī viṣhayone bhogavato chhato tīvra vairāgyabhāvanā sāmarthyane līdhe te karmothī bandhāto nathī.

bhāvārthaḥ– e vairāgyanun sāmarthya chhe ke gnānī viṣhayone sevato chhato paṇ karmothī bandhāto nathī.

have ā arthanun ane āgaḷanī gāthānā arthanī sūchanānun kāvya kahe chheḥ-

* kaḷash 13paḥ shlokārtha uparanun pravachan *

‘यत्’ kāraṇ ke ‘ना’ ā (gnānī) puruṣh ‘विषयसेवने अपि’ viṣhayone sevato chhato paṇ ‘ज्ञानवैभव–विरागता–बलात्’ gnānavaibhavanā ane virāgatānā baḷathī ‘विषयसेवनस्य स्वं फलं’ viṣhayasevananā nijaphaḷane (-rañjit pariṇāmane) ‘न अश्नुते’ bhogavato nathī -pāmato nathī.

shun kahe chhe? ke ā gnānī puruṣh... , puruṣh eṭale ātmā, bhale pachhī te dehathī strī ho ke puruṣh. deh kayān ātmā chhe? ā deh kāī ātmā nathī. ātmā to dehathī bhinna chaitanyamay chīj chhe. āvā ātmānun jene antaramān bhān thayun chhe te gnānī puruṣh chhe. koī bahu shāstra bhaṇyo hoy māṭe te gnānī chhe em nahi, paṇ ātmānun jene gnān thayun chhe te gnānī chhe; andar gnānānandasvabhāvī potānī pūraṇ chīj chhe teno antaḥsparsha karīne jeṇe atīndriy ānandano anubhav karyo ane potānī pūraṇ chījanī pratīti karī te gnānī chhe, samakitī chhe, dharmī chhe. ahīn kahe chhe-āvo gnānī puruṣh viṣhayone sevato chhato gnānavaibhavanā ane virāgatānā baḷathī viṣhayasevananā nijaphaḷane bhogavato nathī.

ahāhā...! shuddha chaitanyamūrti bhagavān ātmānun jene andaramān bhān thayun te gnānīne gnānavaibhavanun baḷ hoy chhe. tene andar shuddha chaitanyanī pratīti ane atīndriy ānandanun vedan thayān chhe ne? te eno gnānavaibhav chhe. vaḷī tene sarva paradravyo prati udāsīnatānā bhāvarūp virāgatānun baḷ hoy chhe. ā pramāṇe gnānavaibhavanā ane virāgatānā baḷathī gnānī viṣhayone sevato chhato viṣhayasevananā nijaphaḷane arthāt rañjit pariṇāmane bhogavato nathī-pāmato nathī. nijaphaḷ eṭale viṣhayasevananun phaḷ shun? to kahe chhe-rāgathī rañjit pariṇām te viṣhayasevananun phaḷ chhe. gnānī te rāganā pariṇāmane bhogavato nathī kemake te rāg-ashuddhatā prati udāsīn chhe ane pūrṇānandasvarūp prabhu ātmānī astinun tene vedan chhe. āvī vyākhyā! agnānīne kaṭhaṇ lāge eṭale būmo pāḍe ke-navo dharma kāḍhayo chhe, paṇ bāpu! mārga to anādithī ā ja chhe.


PDF/HTML Page 1955 of 4199
single page version

bhāī! tun anādithī duḥkhanā panthe paḍelo chhun. rāg ane nimitta mārī chīj chhe em mānīne tun mithyātvabhāvanā sevanamān anādithī paḍelo chhun; ane tethī 84 lākh yonine sparsha karīne anant anantavār janma-maraṇ karī-karīne bhavasindhumān ḍūbī rahyo chhun. te bhavasindhune pār karavā bhagavān! tun nij chaitanyasindhune jagāḍ. ahāhā...! nāth! tun chaitanyasindhu bhagavān chho. ‘suddha chetanāsindhu hamārau rūp hai’ em samayasār nāṭakamān āve chhe ne? tyān kahyun chhe ke-

“kahai vichachchhan puruṣh sadā main ek haun,
apane rasasaun bharyo āpanī ṭek haun;
mohakarma mam nānhi nānhi, bhramakūp hai,
suddha chetanāsindhu hamāro rūp hai.”

sansāramān jene vichikṣhaṇ kahe chhe e to badhā mūrkha chhe. enī ahīn vāt nathī. ahīn to jene ātmānubhav pragaṭ thayo chhe te samakitī dharmījīv vichikṣhaṇ puruṣh chhe em vāt chhe. evo dharmī vichikṣhaṇ puruṣh em jāṇe chhe ke-hun sadāy ek chhun, gnān ane ānandanā rasathī bharelo chhun. ā rāgādibhāv te hun nahi, e to bhramaṇāno kūvo chhe. te mārā svarūpamān kayān chhe? nathī. shuddha chaitanyano dariyo te mārun rūp-svarūp chhe. ām bhavasindhune pār karavā gnānī puruṣh potānā svarūpane-shuddha-chetanāsindhune avalambe chhe.

ahīn kahe chhe-jyān draṣhṭimān ane gnānamān shuddhachetanā mātra vastu jaṇāī tyān tenā anākuḷ svād āgaḷ, viṣhayasevan karavā chhatān viṣhayasevananun phaḷ je rāgarañjit pariṇām tene gnānī bhogavato nathī, vedato nathī. kem? kāraṇ ke tene gnānavaibhav ane virāgatānun baḷ pragaṭ thayun chhe. ā bahāranī dhūḷanī (dhan-sampattinī) chamak dekhāy te vaibhav nahi; e to badhī smashānanā hāḍakānnā phospharasanī chamak jevī chamak chhe. agnānīo temān ākarṣhāy chhe parantu gnānī puruṣho to enāthī udāsīn rahe chhe. gnānīne to andar svasamvedanamān ānandano nāth trikāḷī bhagavān jaṇāyo te gnān-vaibhav chhe. āvā gnānavaibhav ane virāgatānā baḷathī gnānī viṣhayane sevato chhato tenā phaḷane- rañjit pariṇāmane pāmato nathī. sūkṣhma vāt chhe, bhāī!

agnānīo kahe chhe-nimittathī ātmāmān kāīk (kārya) thāy chhe em māno to sāchun. juo, shāstramān, paṇ āve chhe ke mohanīy karmanā nimittathī jīvane rāgādi thāy chhe.

samādhānaḥ– bhāī! nimittathī-karmathī ātmāmān kāī paṇ thatun nathī. jīvamān je kārya thāy chhe te potāthī thāy chhe. nimittathī thāy chhe em je shāstramān āve chhe


PDF/HTML Page 1956 of 4199
single page version

e to upachār karīne kahevāmān āvyun chhe. tane em lāge chhe ke gnānāvaraṇīyathī gnān rokāī gayun chhe, parantu bāpu! gnānāvaraṇīy to jaḍ chhe ane teno uday paṇ jaḍ chhe. jaḍ ātmāne aḍe nahi ane ātmā-jaḍane aḍe nahi to pachhī jaḍ ātmāne shun kare? gnānane kem roke? bhāī! kharī vāt to em chhe ke jyāre gnānanī hīṇī dashā svayam potānā bhāvakarmathī thāy chhe tyāre gnānāvaraṇīyane nimitta kahevāmān āve chhe.

prashnaḥ– jo nimittathī kāī paṇ na thāy to bhagavānanā darshanathī sārā-ujjvaḷ pariṇām thāy chhe e vāt uḍī jāy chhe.

uttaraḥ– bhāī! bhagavānanā darshanathī sārā-ujjvaḷ pariṇām thāy chhe em chhe ja nahi. e to jene shubh pariṇām thāy chhe tene nimittathī-bhagavānanā darshanathī thayā em (upachārathī) kahevāy chhe. anyathā bhagavānanī pratimā par to īyaḷ khāīne chakalī paṇ bese chhe. jo pratimājīthī shubh pariṇām thatā hoy to te chakalīne paṇ thavā joīe; paṇ em chhe nahi.

ahīn vāt em chhe ke-ātmānā ānandanā rasano rasik je thayo te gnānīne gnānavaibhavanun ane virāgatānun pīṭhabaḷ chhe. tene have anyatra kayāny ras upajato nathī. indranā ke chakravartīnā bhogamān paṇ te rasavihīn udāsīn thaī gayo chhe. ‘तत्’ tethī ‘असौ’ ā (puruṣh) ‘सेवकः अपि असेवकः’ sevak chhatān asevak chhe. shuddha chaitanyanā rasathī je bhīñjāyo te tyānthī khasato nathī. tethī āvo gnānī puruṣh sevato chhatān nahi sevato asevak chhe, kemake sevananun phaḷ na āvyun.

tyāre koī vaḷī kahe chhe-gnānī paranun kare to chhe paṇ te anāsaktibhāve kare chhe. samādhānaḥ– bhāī! paranun karavun e vāt to jainashāsanamān chhe ja nahi pachhī anāsakitathī kare chhe e vāt kayān rahī? gnānī anāsakitabhāve rāg kare chhe em kahevun paṇ mithyā chhe kemake gnānīne rāgano ras ja nathī, tene rāganun svāmitva ja nathī. ahīn to kahe chhe ke gnānī rāgane karato ja nathī. pariṇāmamān kanīk nabaḷāī chhe to rāg thaī jāy chhe paṇ tenun kartr̥utva te svīkārato nathī. e to pariṇamanamān je rāg thāy chhe tene (bhinna) mātra jāṇe chhe. bhāre vātu! bāpu! māragaḍā vītarāganā sāv judā chhe.

bhāī! ā janma-maraṇano ant karavāno avasar āvyo chhe. ā avasaramān paṇ jo ā nahi samaje to kayāre samajīsh? jo ne, nānā nānā bāḷakone paṇ hārṭaphel thaī jāy chhe! ek āṭh varṣhano chhokaro nishāḷanān pagathiyān chaḍato hato tyān tene hārṭaphel thaī gayun. deh to āvo chhe bāpu! e to jotajotāmān chhūṭī jashe. pachhī tāre kayān jāvun? gambhīr prashna chhe bhāī! jo ānī samajaṇ nā karī to kayāny bhavasamudramān nigodādimān khovāī jaīsh.


PDF/HTML Page 1957 of 4199
single page version

anāsaktithī karavun e to viparīt vāt chhe. karavāno abhiprāy to mithyātva chhe, ane karavun ane anāsakti be sāthe rahī shakatān nathī, hoī shakatān nathī. samajāṇun kāī...?

ahīn kahe chhe-gnānī puruṣh sevak chhatān asevak chhe. matalab ke je viṣhay-sevanano bhāv āvyo chhe te āvyo chhe tethī gnānī seve chhe paṇ emān ene ras nathī māṭe te asevak chhe em kahyun chhe. jem kamaḷānā dardīne bahu durgandh māratī davā levī paḍe chhe paṇ emān ene ras nathī tem dharmīne rāgamān ras nathī. agnānīne rāgamān ras chhe, ruchi chhe, mīṭhāsh chhe. jyāre gnānīne rāgamān ras nathī, ruchi nathī, mīṭhāsh nathī. māṭe gnānī sevak chhatān asevak chhe.

prashnaḥ– shun gnānī viṣhayone sevavā chhatān nathī sevato? āvī vāt kem bese? ā to āp gnānīno bachāv karo chho.

uttaraḥ– bāpu! em nathī, bhāī! vastunun svarūp ja āvun chhe. jem koī mātā 40 varṣhanī hoy ane dīkaro 20 varṣhano hoy to shun te mātānā sharīranā aṅgopāṅgane vikārathī jue chhe! nā. āṅkh to sharīr par paḍe chhe paṇ jem bhīntane jue tem tene jue chhe. tene ras to mātāno-janetāno chhe ane te rasamān, jovānā rāgano-vikārano ras uḍī gayo chhe. ākhī draṣhṭimān ja pher chhe. tem gnānī dharmātmā parane dekhatān chhatān jāṇe kāī dekhato ja nathī, sāmānya-sāmānya dekhe chhe. māṭe dharmīne viṣhayane sevato chhatān asevak kahevāmān āvyo chhe. tene ātmānā ānandanā ras āgaḷ rāgano ras uḍī gayo chhe tethī tene sevato chhatān asevak kahyo chhe.

* kaḷash 13paḥ bhāvārtha uparanun pravachan *

‘gnān ane virāgatānun evun koī achintya sāmarthya chhe ke gnānī indriyonā viṣhayone sevato hovā chhatān tene sevanāro kahī shakāto nathī, kāraṇ ke viṣhayasevananun phaḷ je rañjit pariṇām tene gnānī bhogavato nathī-pāmato nathī.’

ahīn gnān eṭale ātmagnān. vyavahāranun gnān ke shāstranun gnān te gnān em ahīn artha nathī. chid brahmasvarūp nij paramātmadravyane lakṣha karīne je gnān pragaṭ thayun te ātmagnānanī ahīn vāt chhe. ane virāgatā eṭale ashuddhatā taraphathī pāchhā khasī javun. potānā astitvanun gnān te asti ane ashuddhatāthī khasavun te nāsti. ahīn kahe chhe-ā gnān ane virāgatānun koī achintya eṭale akalpya sāmarthya chhe ke gnānī viṣhayone sevato chhato sevanāro kahī shakāto nathī.

‘shrī nihālachand sogānī’ e ek vār potānā putrone kahyun hatun ke-bhāī! mārun man have badhethī ūṭhī gayun chhe. have mane kashāmān-paradravyamān ras rahyo nathī.


PDF/HTML Page 1958 of 4199
single page version

hun paṅgu (pāṅgaḷo) thaī gayo chhun. mātra sharīr nabhāvavā be vakhat bhojan āpajo. jagatanā koī kārya prati mane utsāh-ras nathī. juo, pote lākhopati hatā, paṇ andarathī man ūṭhī gayun hatun. temane ahīn (sonagaḍhamān) ātmagnān thayun hatun.

temaṇe ghaṇān shāstro vāñchelān, ghaṇā bāvā-jogī ane jainanā sādhuno saṅg karelo. paṇ shānti na maḷī. pachhī ahīn āvyā. temane āṭalun kahyun ke-bhāī! rāg-vikalpa ane ātmā bhinna bhinna chīj chhe. rāganī dishā par taraphanī chhe ane ātmasvabhāv antarmukh chhe. antarmukh vāḷatān ātmasvabhāv prāpta thāy chhe. bas! sāñjathī savār sudhī ānā ja gholanamān (raṭaṇamān) savār thatā pahelān samakit-ātmāno anubhav (vedan) karīne ūṭhī gayā. ek rātamān samyagdarshan! paṇ e to potānā antarmukh puruṣhārthathī thāy ne? e koī karī āpe evun thoḍun chhe? bhāī! jenun chitta sansārathī udās thaī antarmukh thāy tenī dashā koī adbhut alaukik thaī jāy chhe. e ja kahe chhe ke-

gnānī sevato hovā chhatān tene sevanāro kahī shakāto nathī kemake viṣhayasevananun phaḷ je rañjit pariṇām tene gnānī bhogavato nathī-pāmato nathī. rāganun thavun-rāgarūpe pariṇamavun e viṣhayasevananun phaḷ chhe ane gnānī te rāganā rasapaṇe pariṇamato nathī. māṭe sevato chhato te asevak chhe. āvī vāt chhe.

[pravachan nan. 266 (sheṣh), 267*dināṅk 19-12-76 ane 20-12-76]

PDF/HTML Page 1959 of 4199
single page version

अथैतदेव दर्शयति–

सेवंतो वि ण सेवदि असेवमाणो वि सेवगो कोई।
पगरणचेट्ठा कस्स वि ण य पायरणो त्ति सो होदि।। १९७।।
सेवमानोऽपि न सेवते असेवमानोऽपि सेवकः कश्चित्।
प्रकरणचेष्टा कस्यापि न च प्राकरण इति स भवति।। १९७।।

have ā ja vātane pragaṭ draṣhṭāntathī batāve chheḥ-

seve chhatān nahi sevato, aṇasevato sevak bane,
prakaraṇ taṇī cheṣhṭā kare paṇ prākaraṇ jyam nahi ṭhare. 197.

gāthārthaḥ– [कश्चित्] koī to [सेवमानः अपि] viṣhayone sevato chhatān [न सेवते] nathī sevato ane [असेवमानः अपि] koī nahi sevato chhatān [सेवकः] sevanāro chhe- [कस्य अपि] jem koī puruṣhane [प्रकरणचेष्टा] 1prakaraṇanī cheṣhṭā (koī kārya sambandhī kriyā) varte chhe [न च सः प्राकरणः इति भवति] topaṇ te 2prākaraṇik nathī.

ṭīkāḥ–jem koī puruṣh koī prakaraṇanī kriyāmān pravartato hovā chhatān prakaraṇanun svāmīpaṇun nahi hovāthī prākaraṇik nathī ane bījo puruṣh prakaraṇanī kriyāmān nahi pravartato hovā chhatān prakaraṇanun svāmīpaṇun hovāthī prākaraṇik chhe, tevī rīte samyagdraṣhṭi pūrvasañchit karmanā udayathī prāpta thayelā viṣhayone sevato hovā chhatān rāgādibhāvonā abhāvane līdhe viṣhayasevananā phaḷanun svāmīpaṇun nahi hovāthī asevak ja chhe (arthāt sevanāro nathī) ane mithyādraṣhṭi viṣhayone nahi sevato hovā chhatān rāgādibhāvonā sadbhāvane līdhe viṣhayasevananā phaḷanun svāmīpaṇun hovāthī sevak ja chhe.

bhāvārthaḥ–koī sheṭhe potānī dukān par koīne nokar rākhyo. dukānano badho vepāravaṇaj-kharīdavun, vechavun vagere sarva kāmakāj-nokar kare chhe topaṇ te vepārī nathī kāraṇ ke te vepārano ane vepāranā lābh-nukasānano svāmī nathī; te to mātra nokar chhe, sheṭhano karāvyo badhun kāmakāj kare chhe. je sheṭh chhe te vepār sambandhī kāī kāmakāj karato nathī, gher besī rahe chhe topaṇ te vepārano ane vepāranā lābh- _________________________________________________________________ 1. prakaraṇ = kārya, 2. prākaraṇik = kārya karanāro


PDF/HTML Page 1960 of 4199
single page version

(मन्दाक्रान्ता)
सम्यग्द्रष्टेर्भवति नियतं ज्ञानवैराग्यशक्तिः
स्वं वस्तुत्वं कलयितुमयं स्वान्यरूपाप्तिमुक्तया।
यस्माज्ज्ञात्वा व्यतिकरमिदं तत्त्वतः स्वं परं च
स्वस्मिन्नास्ते विरमति परात्सर्वतो रागयोगात्।।
१३६।।

nukasānano dhaṇī hovāthī tej vepārī chhe. ā draṣhṭānt samyagdraṣhṭi ane mithyādraṣhṭi par ghaṭāvī levun. jem nokar vepār karanāro nathī tem samyagdraṣhṭi viṣhay sevanāro nathī, ane jem sheṭh vepār karanāro chhe tem mithyādraṣhṭi viṣhay sevanāro chhe.

have āgaḷanī gāthāonī sūchanānun kāvya kahe chheḥ- shlokārthaḥ– [सम्यग्द्रष्टेः नियतं ज्ञान–वैराग्य–शक्तिः भवति] samyagdraṣhṭine niyamathī gnān ane vairāgyanī shakti hoy chhe; [यस्मात्] kāraṇ ke [अयं] te (samyagdraṣhṭi jīv) [स्व–अन्य–रूप–आप्ति–मुक्तया] svarūpanun grahaṇ ane parano tyāg karavānī vidhi vaḍe [स्वं वस्तुत्वं कलयितुम्] potānā vastutvano (yathārtha svarūpano) abhyās karavā māṭe, [इदं स्वं च परं] ‘ā sva chhe (arthāt ātmasvarūp chhe) ane ā par chhe’ [व्यतिकरम्] evo bhed [तत्त्वतः] paramārthe [ज्ञात्वा] jāṇīne [स्वस्मिन् आस्ते] svamān rahe chhe (-ṭake chhe) ane [परात् रागयोगात्] parathī-rāganā yogathī- [सर्वतः] sarva prakāre [विरमति] virame chhe. (ā rīt gnānavairāgyanī shakti vinā hoī shake nahi.) 136.

*
samayasār gāthā 197ḥ mathāḷun

have ā ja vātane pragaṭ draṣhṭāntathī batāve chheḥ-

* gāthā 197ḥ ṭīkā uparanun pravachan *

‘jem koī puruṣh koī prakaraṇanī kriyāmān pravartato hovā chhatān prakaraṇanun svāmīpaṇun nahi hovāthī prākaraṇik nathī ane bījo puruṣh prakaraṇanī kriyāmān nahi pravartato hovā chhatān prakaraṇanun svāmīpaṇun hovāthī prākaraṇik chhe,...’

shun kahyun ā? ke jem koī chhokarānān lagna hoy ane tenā pitāe te sambandhī koī anya gr̥uhasthane kām sompyun hoy to te gr̥uhastha te kāmamān pravarte chhe, chhatān te kāmamān te gr̥uhasthane svāmīpaṇun nathī tethī te kāmano karanāro nathī, kem ke te gr̥uhastha kām to chhokarānā pitā vatī kare chhe. jyāre chhokarāno pitā te kāmamān pravartato nathī chhatān te kāmano pote svāmī hovāthī te kām tenun chhe, te kāmano te karanāro chhe.