22ḥ pravachan ratnākar bhāg-11 thāy chhe te paryāyamān thāy chhe. nitya dhruv dravya, ne anitya paryāy-banne maḷīne ākhī anekāntamay vastu ātmā chhe; ane ene gnānamātra ātmā kahīe chhīe.
ātmā gnānamātra svarūp chhe. āṭalun sāmbhaḷī shiṣhye prashna karyo ke-bhagavān! gnānamātra bhāv kaho emān to ekānt thaī jāy chhe. jīv gnānamātra svarūp chhe em kahevāthī temān anant guṇ na āvyā; ane jo anant guṇ chhe to ekalo gnānamātra kem kahyo? tenā uttaramān āchāryadev kahe chhe-tun ek vār sāmbhaḷ to kharo. gnānamātra kahīne ame temān sharīr, karma, vāṇī ane puṇya-pāpanā bhāvo nathī em jaḍapaṇāno niṣhedh karyo chhe. bākī gnānamātra ātmāmān enā anant guṇ samāī jāy chhe. ahā! gnānamātra vastu ek gnāyak prabhuno antaḥsanmukh thaī svīkār karatān ja jīvamān gnānachetanā pragaṭ thāy chhe; tenī sāthe shraddhā, chāritra, sukh, vīrya ityādi sarva anant guṇonī nirmaḷ paryāyo pragaṭ thāy chhe. ahāhā...! samudramān kāṇṭhe jem bharatī āve tem chaitanyaratnākar prabhu ātmāmān gnānamātra bhāvanun pariṇaman thatān sarva shaktio ānandanā hiloḷe nirmaḷ nirmaḷ uchhaḷe chhe; temān ānandanī bharatī āve chhe. ām āvun ātmānun anekāntasvarūp chhe.
prashnaḥ– paṇ shaktio uchhaḷe emān dharma shun thayo? kāī tap-bap kare to dharma thāy ne? uttaraḥ– are bhāī! tun ātmā vastu-padārtha chho ke nahi? chho; to eno svabhāv shun? ahāhā...! chaitanya... chaitanya... chaitanya eno svabhāv chhe. bhagavān! tun chaitanyasvabhāvamay vastu chho. āchārya bhagavān kahe chhe-tārī chaitanyasvabhāvamay vastumān gnān, darshan, sukh, vīrya, ānand, prabhutā ādi anant shakti-guṇanī r̥uddhi bharī chhe. ahāhā...! e chaitanyasvabhāvamay anant guṇanidhi prabhu ātmadravyanā āshrayamān jatān, temān ja antarmagna thaī pariṇamatān, ahīn kahe chhe, ek sāthe anant guṇo nirmaḷ nirmaḷ uchhaḷe chhe. nirmaḷ gnān, shraddhān, chāritra pragaṭ thāy chhe. bhāī! ā nirmaḷ gnān-shraddhān-chāritranun pragaṭavun te dharma nahi to shun chhe? bhāī! ānun ja nām dharma chhe. ātmānī gnān, shraddhān, chāritra ādi shaktio trikāḷī dravyanā āshraye nirmaḷ nirmaḷ pariṇame e ja dharma chhe, ane e sivāyanān vrat, tap ādi koī dharma nathī. samajāṇun kāī...? dharmanā dash bhed ne tapanā bār bhed e to bhedathī-vyavahārathī kahevāy chhe. bākī ek vītarāg bhāv thavo te ja dharma ane chaitanyanun svarūpavishrānt thaī antaraṅgamān pratapavun te ja tap chhe, ‘samyaggnān dīpikā’mān kṣhullak shrī dharmadāsajīe lakhyun chhe ke-ātmā ek ane pariṣhah bāvīs kayānthī āvyā? ātmā ek ane dharmanā prakār dash kayānthī āvyā? e to bhedathī kathan karyun chhe. bākī kāī dharma dash nathī; vītarāgabhāv ek ja dharma chhe. vītarāg parameshvarano āvo mārag chhe. bākī badhā pāmaranā ne pāmaratānā panth chhe. āvī vātun chhe.
ahā! gnānamātra ātmāmān ‘gnān chhe’ em kahetān gnānamān astitva guṇanun rūp āvyun. ām judo astitva guṇ siddha thayo. gnān ānandarūp chhe em kahetān gnānamān ānand guṇanun rūp āvyun. ām judo ānand guṇ siddha thayo. em gnānamān anantā guṇonun rūp hovāthī ātmāmān anant guṇ siddha thāy chhe. ahāhā...! bhagavān ātmā, ā pramāṇe, anant guṇanun godām chhe, shun kīdhun? vikāranun godām chhe em nahi; ahāhā...! jemān anant guṇ nirmaḷ uchhaḷe evā pavitra guṇonun godām prabhu ātmā chhe. bhāī! ā puṇya-pāpanā je bhāv chhe e to aupādhikabhāv chhe ane te paryāyadraṣhṭithī kr̥utrim ūbhā thāy chhe. vastumān te utpanna thāy evī koī shakti nathī. e to paryāyadraṣhṭi jīvane paryāy upar lakṣha jāy chhe to vikr̥ut dashā utpanna thāy chhe. bākī vastu-bhagavān ātmā to ek sekanḍanā asaṅkhyātamā bhāgamān (pratikṣhaṇ) anant shuddha shaktino chaitanyamay piṇḍ chhe. ahāhā...! paravastu-nimitta, rāg-vikār ne ek samayanī paryāy-ansh-enun lakṣha chhoḍīne trikāḷī pūrṇa-gnānaghan nij ātmadravya upar najar ṭheravatān ja anant guṇanī nirmaḷ paryāy utpanna thāy chhe. ānun nām dharma chhe, ne ā mokṣhamārga chhe. ā sivāy vrat, tap ādi kāī (-dharma) nathī. samajāṇun kāī...?
ā sat nārāyaṇanī kathā chhe. satnārāyaṇ nām koīnun hoy enī ā vāt nahi, ā to sat nām bhagavān ātmā tenī paramātmā thavānī kathā chhe. ahāhā...! naramānthī nārāyaṇ thavānī-paramātmā-bhagavān thavānī bhagavāne kahelī ā bhāgavat kathā chhe. ahīn kahe chhe-ajaḍatvamay chitishakti arthāt pūraṇ chaitanyasvabhāvano sāgar sachchidānand prabhu ātmā chhe; ahāhā...! tenā āshraye pariṇamatān-temān antarlīn thaī pariṇamatān chaitanyasvabhāvano sāgar prabhu anant shaktio sahit uchhaḷe chhe. ahāhā...! temān chitishakti sahit anant shaktio paryāyamān nirmaḷapaṇe upaje chhe. ā anekānt chhe. ātmāne gnānamātra kīdho to temān ekalun gnān chhe em nahi, gnānanī sāthe jīvatva, darshan, shraddhā, ānand,