“ātmadravya gnānanaye vivekanī pradhānatāthī siddhi sadhāy evun chhe.” ā banne dharmo ātmāmān ekī sāthe chhe. ek jīvane kriyāthī mokṣha thāy ne bījā jīvane gnānathī mokṣha thāy em banatun nathī. tem ja jīvane koīvār kriyāthī ane koīvār gnānathī mokṣha thāy em paṇ banatun nathī. banne dharmo dravyamān ekī sāthe hoy chhe; mātra vivakṣhābhed chhe.
ahīn akartr̥utvashaktinun varṇan chāle chhe. karmo dvārā karavāmān āvelā vikārī pariṇāmanā karavānā abhāvasvarūp akartr̥utvashakti chhe. vikāranā pariṇām karma-nimittanā āshraye thāy chhe tethī karmo dvārā karavāmān āvelā pariṇām-em kahyun chhe. vikār kāī svabhāvanā āshraye thato nathī, ne ātmāmān vikār karavāno koī svabhāv-shakti nathī. paryāyamān vikār thāy chhe te shaktinun kārya nathī. tethī dayā, dān ādi vikāranā pariṇāmane karmathī karavāmān āvelā pariṇām kahyā chhe.
pañchāstikāyanī gāthā 62mān vikār potānī paryāyanā ṣhaṭkārakathī utpanna thāy chhe em kahyun chhe. matalab ke ek samayanī paryāyamān thatī mithyātva ane rāgadveṣharūp vikr̥uti potānī paryāyanā ṣhaṭkārakathī thāy chhe, paranā kāraṇe nahi ne potānā dravya-guṇanā kāraṇey nahi.
tyāre samayasāranī kartākarma adhikāranī gāthā 7p-76-77mān em kahyun chhe ke dharmīne potāno pūrṇa svabhāvadraṣhṭimān āvatān je nirmaḷ pariṇām pragaṭ thayā chhe te tenun vyāpya chhe ane ātmā teno vyāpak chhe. parantu tene (-dharmīne) je vikār bākī chhe te vikār tenun vyāpya nathī. tyān, vikār chhe te vyāpya chhe ane pudgal karma tene vyāpak chhe em kahyun chhe. e to tyān vikārathī bhinna trikāḷī dravya svabhāv siddha karavo chhe māṭe em kahyun chhe. rāg svabhāvabhūt nathī, pudgal karmanā saṅgamān thāy chhe ne teno saṅg maṭī jatān maṭī jāy chhe tethī tene pudgal karmanun vyāpyakarma kahyun chhe.
kaḷash ṭīkā, kaḷash 68mān kahyun chhe ke-rāg-dveṣh-mohanā pariṇām vyāpya chhe ane mithyādraṣhṭi jīv temān vyāpak chhe. tethī te mithyādraṣhṭi jīv ashuddha chetanapariṇāmono kartā chhe. agnānī jīv vikāramān tanmay thaīne pariṇame chhe tethī te vikārano kartā thāy chhe. bhāī! kaī apekṣhāthī kayān shun kathan karyun chhe te dhyānamān rākhīne tenā artha samajavā joīe. ahīn kahe chhe-vikāranā pariṇām karma dvārā karavāmān āvyā chhe. ahīn svabhāvanā pariṇāmanun varṇan chhe ne! tethī vibhāvane karmanā udayanā nimittādhīn bhāv gaṇī tene karmo dvārā karavāmān āvelā pariṇām kahyā chhe. ām jyān je apekṣhāthī kathan hoy tyān te yathārtha samajavun joīe. shāstramān āve chhe ke darek kathananā pāñch prakārathī artha karī tene yathārthapaṇe samajavun. 1. shabdārtha, 2. āgamārtha, 3. matārtha, 4. nayārtha, ane pa. bhāvārtha-ām pāñch prakāre artha karī kathanane yathārtha jāṇavun.
bhagavān ātmā shuddha gnāyakamātra vastu chhe. tenā sanmukhano anubhav thatān gnān ane ānandanī nirmaḷ dashā pragaṭ thāy chhe, tenā bhegī anant shaktio paṇ uchhaḷe chhe, paṇ vikāranā pariṇām bhegā samātā nathī, kemake vikār pariṇāmanā uparamasvarūp bhagavān ātmāno akartā svabhāv chhe. akrame pravartatā guṇo ne kramavartī nirmaḷ paryāyo-e banneno samudāy tene ahīn ātmā kahyo chhe. dayā, dān, vrat, bhakti, pūjānā pariṇām karmathī karavāmān āvelā vikr̥ut pariṇām chhe, te gnātr̥utvamātrathī bhinna pariṇām chhe ane tenāthī (tene karavāthī) gnānī nivr̥uttasvarūp chhe; arthāt gnānī gnātāpaṇā sivāyanā karmathī karavāmān āvatā pariṇāmono kartā nathī.
prashnaḥ– āmān to āp puṇyane uḍāvo chho? uttaraḥ– em nathī bhāī! āmān to vikār rahit tārā ek gnāyakasvabhāvanī prasiddhi thāy chhe. tārā svabhāvano mahimā lāvī prasanna thā. svabhāvanī samajaṇanā kāḷe tane je puṇya bandhāshe te paṇ bahu uñchān hashe. vaḷī nij svabhāvane samajīne puṇya-pāpanā vichchhedarūp pariṇame to to shun vāt chhe! to vītarāgatā ne kevaḷagnān thashe; ane te to kartavya ja chhe, iṣhṭa ja chhe. samajāṇun kāī...?
ahāhā...! anant shaktinā dhārak bhagavān ātmānī antardraṣhṭi karī teno jyān āshray līdho tyān dharmī vikāranā-rāganā pariṇāmathī nivr̥uttasvarūp chhe; vikāramān gnānī pravr̥uttasvarūp nathī; māṭe gnānīne vikāranun kartr̥utva nathī. mārag bahu judo chhe bhāī! ahāhā...! jenā phaḷamān anant kāḷ paryant rahe evā anant chatuṣhṭay-anant darshan, anant gnān, anant sukh ne anant vīrya pragaṭe ahāhā...! teno upāy koī anupam alaukik hoy chhe. ahāhā...! āvo vītarāgano lokottar mārag koī mahā bhāgyashāḷī hoy tene prāpta thāy chhe. bākī loko to vrat karo ne dān karo ne tap karo-em puṇya