2pa2ḥ pravachan ratnākar bhāg-11
have koīne thāy ke ā te vaḷī kevo dharma? bhūkhyāne bhojan āpavun, tarasyāne pāṇī āpavun, nāgāne kapaḍān devān, ne māndānī māvajat karavī-evī koī vāt to samajāy. are bhāī! e to badhī rāganī kriyā bāpu! te kāḷe jaḍanī kriyā to jaḍamān thavāyogya thaī, te kriyā tārī nahi, ne rāganī kriyā paṇ tārī nathī. are, te kāḷe rāganun gnān thayun te gnān rāganun nathī, rāg temān peṭho nathī, jāṇavānī kriyā tārā astitvamān thaī chhe te tārī chhe, ane te kharekhar tārun gney chhe, rāgādi paramārthe tārān gney nathī. samajāy chhe kāī...?
agnānī jīvone āṭalun badhun (dayā, dān ādine) oḷaṅgīne ahīn (gnānabhāvamān) āvavun moṭo meru parvat upāḍavā jevun lāge chhe. paṇ āmān tārun hit chhe bhāī!
have kahe chhe-‘ā rīte pote ja potāthī jaṇāvāyogya hovāthī gnānamātra bhāv ja gneyarūp chhe. vaḷī pote ja potāno jāṇanār hovāthī gnānamātra bhāv ja gnātā chhe. ā pramāṇe gnānamātra bhāv gnān, gney ane gnātā-e traṇe bhāvoyukta sāmānyavisheṣhasvarūp vastu chhe.’
juo, ā badhāno saravāḷo karyo. jaṇāvavāyogya par padārtho paramān rahyā chhe, ane jāṇanāro jāṇanāramān rahel chhe. jāṇanār pote gnānarūp thayo thako potāne jāṇe chhe. ām ātmā pote ja jaṇāvāyogya chhe; gnānamātra bhāv ja potānun gney chhe. par padārthane gney kahevo e vyavahār chhe bas.
vaḷī pote ja potāno jāṇanār hovāthī gnānamātra bhāv ja gnātā chhe. ahāhā...! paranī sāthe paramārthe ātmāne koī sambandh nathī. je jaṇāy te paṇ potānī dashā, jāṇanāro paṇ pote ane gnān paṇ pote ja, ahāhā...! gnān, gnātā, gney traṇey ekarūp. antaramān draṣhṭi mūkatān āvā traṇ bhed ātmānā chhe em rahetun nathī. par vastu gney ne pote gnātā e to kayāny rahī gayun. pote ja gney, pote ja gnān, ne pote ja gnātā-evā traṇ bhed paṇ antardraṣhṭimān samātā nathī, badhun abhed ekarūp anubhavāy chhe. lyo, ānun nām dharma chhe; jemān sāmānyavisheṣhanun abhedapaṇun prāpta-siddha thayun te dharma chhe.
ahāhā...! ‘āvo gnānamātra bhāv hun chhun’ em anubhav karanār puruṣh anubhave chhe. gnātā paṇ hun, gnān paṇ hun, ne gney paṇ hun-em traṇey ek hun-āvo je gnānamātra bhāv te hun chhun em anubhav karanār puruṣh potāne anubhave chhe. āvo anubhav thavo te dharma chhe. ‘anubhav’-anu nām anusarīne, bhav nām bhavan thavun; ātmāne- gnānamātra vastune-anusarīne thavun te anubhav chhe ne te dharma chhe. ā sivāy rāgane anusarīne thavārūp je anek kriyāo chhe e badho sansār chhe, e badhun raṇamān pok mūkavā jevun chhe.
ahāhā...! anubhav karanār puruṣh em anubhave chhe ke jāṇanāre ya hun, gnāney hun, ne jaṇāvāyogya gney paṇ hun ja chhun. ā traṇenā abhedanī draṣhṭi thatān ene svānubhav pragaṭ thayo chhe, ne temān ene atīndriy ānandanā svādanun vedan pragaṭ thayun hoy chhe. āne samakit ane dharma kahe chhe. samajāṇun kāī...?
juo, ahīn sāmānya-visheṣh bey bhegun līdhun chhe, kemake pramāṇagnān karāvavun chhe. pramāṇagnānamān vastu trikāḷī sat, enī shaktio trikāḷī sat ane enī vartamān paryāy e traṇe thaīne vastu ātmā kahyo chhe. emān sharīr, man, vāṇī, karma, ne vikār ityādi na āve.
ātmā mechak, amechak ityādi anek prakāre dekhāy chhe topaṇ yathārtha gnānī nirmaḷ gnānane bhūlato nathī– evā arthanun kāvya have kahe chheḥ–
क्वचित्पुनरमेचकं सहजमेव तत्त्वं मम।
तथापि न विमोहयत्यमलमेधसां तन्मनः