શ્રી પ્રવચન રત્નો-૧ ૧૬૧ દ્રવ્યનું સ્વરૂપ છે એ પર્યાયનું સ્વરૂપ છે એમ કીધું છે. આહા.. હા! કેવી અપેક્ષા વીતરાગમાર્ગની!
એ.. ભાઈ? સમજાય છે કે નહીં ‘આ’ , ત્યાં તમારે કાંઈ સમજાય એવું નથી એક્કેય લીટી ત્યાં... (શ્રોતાઃ) સમજવા તો આવ્યા છે! (ઉત્તરઃ) વાત સાચી છે.
આહા.. હા! દ્રવ્યનો આત્મા એટલે દ્રવ્યનો ભાવ એમ. દ્રવ્યનું સ્વરૂપ, સત્ત્વ-બેયનો, આત્મા અને પર્યાયનો ભાવ! એનું સ્વરૂપ-સત્ત્વ! આંહી... રાગના દ્રવ્ય-સત્ત્વ, એની હારે કોઈ સંબંધ નથી. સમજાણું કાંઈ...?
આહા.. હા.. હા..! ઝીણું બહુ બાપુ! વીતરાગ મારગ! સર્વજ્ઞ પરમેશ્વર.. આરે...! એને લોકાલોકનું જ્ઞાન કહેવું ઈ કહે છે વ્યવહાર છે. એ જ્ઞાન લોકાલોકને કોળિયો કરી ગ્યું! ‘પ્રવચનસારમાં’ તો આવે છે ને.. કોતરાઈ ગયું, જ્ઞાનમાં કોતરાઈ ગયું! ખોડાઈ ગયું પ્રવચનસારમાં પહેલા ભાગમાં આવે છે ને..! આ તો સમયસાર છે. પ્રવચનસારમાં છે ‘એ બધા જાણે અંદરમાં જ્ઞાનમાં કેમ ન હોય!’ કારણ કે એ સંબંધી જ્ઞાન થયું ને...! એટલે જ્ઞાનમાં છે એમ કહેવામાં આવ્યું!
આહા.. હા! ‘આમ દ્રવ્ય પર્યાયમાં વ્યાપે છે’ દ્રવ્ય વસ્તુ છે તે પર્યાયમાં વ્યાપે-દ્રવ્ય જે વસ્તુ છે ઈ પોતાની નિર્મળ અવસ્થામાં વ્યાપે, ઈ એની અવસ્થા કહેવાય. રાગ એની પર્યાય નથી (આત્મ દ્રવ્યની) (શ્રોતાઃ) એ પુદ્ગલ છે રાગ? (ઉત્તરઃ) પુદ્ગલ!
આહા..! દ્રવ્ય-વસ્તુ પર્યાયમાં રહે-વ્યાપે છે. ‘અને પર્યાય દ્રવ્ય વડે વ્યપાઈ જાય છે’ કાર્ય થઈ જાય-દ્રવ્ય વડે કાર્ય થાય.
આહા... હા! પર્યાય દ્રવ્ય વડે વ્યપાઈ જાય! આવો મારગ વીતરાગનો’ . આમાં.. ક્યાં બીજે ક્યાં.. (આવું તત્ત્વ છે!) અનાર્ય દેશ, લંડનમાં!
(શ્રોતાઃ) એમાં આ સાંભળવા ય ન મળે! (ઉત્તરઃ) સાંભળવા ન મળે? સાચી વાત બાપા! અરે...! આવી વાત બાપા! પ્રભુ તું કોણ છો?
તારા દ્રવ્યનું ને પર્યાયનું સત્ત્વ એક છે, કહે છે. અને રાગનું ને પુદ્ગલનું સત્ત્વ (તારાથી) ભિન્ન છે! પુદ્ગલની હારે (એનું સત્ત્વ) ગયું! પુદ્ગલ દ્રવ્ય છે ઈ એનો આત્મા ઈ એનું સ્વરૂપ ને સત્ત્વ! એવો જ રાગ, એનું સ્વરૂપ ઈ એનો આત્મા સ્વરૂપ ને સત્ત્વ!
ધીમે... થી.. કહેવાય છે પ્રભુ! વિચાર કરવાનો વખત મળે! આહા.. હા! અરે! પરમાત્માના વિરહ પડયા, ત્રણલોકનો નાથ ભગવાન બિરાજે છે, એની ‘આ વાણી છે’ શબ્દો તો ભગવાન પાસેથી (સાંભળીને) લાવીને ‘આ’ વાણી (શાસ્ત્ર) બનાવી, (અને ટીકાકાર અમૃતચંદ્રાચાર્યે) કહે છે ને..! કુંદકુંદાચાર્યના પેટમાં પેસીને.. આહા! ટીકા એણે કરી છે.
(કહે છે કે) ‘આવું વ્યાપ્યવ્યાપકપણું તત્સ્વરૂપમાં જ ઈ અભિન્ન સત્તા છે, પર્યાયને દ્રવ્ય! ‘અતત્સ્વરૂપમાં (અર્થાત્ જેમની સત્તા-સત્ત્વ ભિન્ન છે એવા પદાર્થોમાં) ન જ હોય’ -ભગવાન આત્માનું સત્ત્વ દ્રવ્યને પર્યાયનું સત્ત્વ છે.
પણ.. જે વ્યવહાર-રત્નત્રયનો રાગ, ભગવાનની સ્તુતિનો રાગ, તેનું સત્ત્વને સત્ તદ્ન ભિન્ન છે.