गुणस्याभावे द्रव्यस्याभाव इत्युभयशून्यत्वं स्यात् । यथा पटाभावमात्र एव घटो घटाभावमात्र
एव पट इत्युभयोरपोहरूपत्वं, तथा द्रव्याभावमात्र एव गुणो गुणाभावमात्र एव द्रव्य-
मित्यत्राप्यपोहरूपत्वं स्यात् । ततो द्रव्यगुणयोरेकत्वमशून्यत्वमनपोहत्वं चेच्छता यथोदित
एवातद्भावोऽभ्युपगन्तव्यः ।।१०८।।
अथ सत्ताद्रव्ययोर्गुणगुणिभावं साधयति —
जो खलु दव्वसहावो परिणामो सो गुणो सदविसिट्ठो ।
सदवट्ठिदं सहावे दव्वं ति जिणोवदेसोयं ।।१०९।।
ઉભયશૂન્યતા થાય (અર્થાત્ દ્રવ્ય તેમ જ ગુણ બન્નેના અભાવનો પ્રસંગ આવે).
(અથવા અપોહરૂપતા નામનો ત્રીજો દોષ આ પ્રમાણે આવેઃ)
(૩) જેમ પટ -અભાવમાત્ર જ ઘટ છે, ઘટ -અભાવમાત્ર જ પટ છે (અર્થાત્ વસ્ત્રના
કેવળ અભાવ જેટલો જ ઘડો છે અને ઘડાના કેવળ અભાવ જેટલું જ વસ્ત્ર છે) — એ રીતે
બન્નેને અપોહરૂપતા છે, તેમ દ્રવ્ય -અભાવમાત્ર જ ગુણ થાય, ગુણ -અભાવમાત્ર જ દ્રવ્ય
થાય — એ રીતે આમાં પણ (દ્રવ્ય -ગુણમાં પણ) *અપોહરૂપતા થાય (અર્થાત્ કેવળ
નકારરૂપતાનો પ્રસંગ આવે).
માટે દ્રવ્ય અને ગુણનું એકત્વ, અશૂન્યત્વ ને ૨અનપોહત્વ ઇચ્છનારે યથોક્ત જ
(જેવો કહ્યો તેવો જ) અતદ્ભાવ માનવાયોગ્ય છે. ૧૦૮.
હવે સત્તા ને દ્રવ્યનું ગુણ -ગુણીપણું સિદ્ધ કરે છેઃ —
પરિણામ દ્રવ્યસ્વભાવ જે, તે ગુણ ‘સત્’-અવિશિષ્ટ છે;
‘દ્રવ્યો સ્વભાવે સ્થિત સત્ છે’ – એ જ આ ઉપદેશ છે.૧૦૯.
जीवप्रदेशेभ्यः पुद्गलद्रव्यं भिन्नं सद्द्रव्यान्तरं भवति तथा सत्तागुणप्रदेशेभ्यो मुक्तजीवद्रव्यं
सत्तागुणाद्भिन्नं सत्पृथग्द्रव्यान्तरं प्राप्नोति । एवं किं सिद्धम् । सत्तागुणरूपं पृथग्द्रव्यं मुक्तात्मद्रव्यं
च पृथगिति द्रव्यद्वयं जातं, न च तथा । द्वितीयं च दूषणं प्राप्नोति — यथा सुवर्णत्वगुणप्रदेशेभ्यो
૧. અપોહરૂપતા = સર્વથા નકારાત્મકપણું; સર્વથા ભિન્નતા. (દ્રવ્ય અને ગુણમાં એકબીજાનો કેવળ નકાર
જ હોય તો ‘દ્રવ્ય ગુણવાળું છે’, ‘આ ગુણ આ દ્રવ્યનો છે’ — વગેરે કથનથી સૂચવાતો કોઈ પ્રકારનો
સંબંધ જ દ્રવ્યને અને ગુણને ન બને.)
૨. અનપોહત્વ = અપોહરૂપપણું ન હોવું તે; કેવળ નકારાત્મકપણું ન હોવું તે.
૨૧૨પ્રવચનસાર[ ભગવાનશ્રીકુંદકુંદ-