એક હું છું’ એમ અનાત્માને છોડીને, આત્માને જ આત્માપણે ગ્રહીને, પરદ્રવ્યથી
૧વ્યાવૃત્તપણાને લીધે આત્મારૂપી જ એક ૨અગ્રમાં ચિંતાને રોકે છે, તે એકાગ્રચિંતાનિરોધક
( – એક વિષયમાં વિચારને રોકનારો આત્મા) તે ૩એકાગ્રચિંતાનિરોધના સમયે ખરેખર
શુદ્ધાત્મા હોય છે. આથી નક્કી થાય છે કે શુદ્ધનયથી જ શુદ્ધ આત્માની પ્રાપ્તિ થાય છે. ૧૯૧.
હવે, ધ્રુવપણાને લીધે શુદ્ધ આત્મા જ ઉપલબ્ધ કરવાયોગ્ય છે એમ ઉપદેશે છેઃ —
એ રીત દર્શન -જ્ઞાન છે, ઇન્દ્રિય -અતીત મહાર્થ છે,
માનું હું — આલંબન રહિત, જીવ શુદ્ધ, નિશ્ચળ, ધ્રુવ છે.૧૯૨.
અન્વયાર્થઃ — [अहम्] હું [आत्मकं] આત્માને [एवं] એ રીતે [ज्ञानात्मानं] જ્ઞાનાત્મક,
[दर्शनभूतम्] દર્શનભૂત, [अतीन्द्रियमहार्थं] અતીન્દ્રિય મહા પદાર્થ, [ध्रुवम्] ધ્રુવ, [अचलम्]
અચળ, [अनालम्बं] નિરાલંબ અને [शुद्धं] શુદ્ધ [मन्ये] માનું છું.
त्वेनोपादाय परद्रव्यव्यावृत्तत्वादात्मन्येवैकस्मिन्नग्रे चिन्तां निरुणद्धि, स खल्वेकाग्रचिन्ता-
निरोधक स्तस्मिन्नेकाग्रचिन्तानिरोधसमये शुद्धात्मा स्यात् । अतोऽवधार्यते शुद्धनयादेव शुद्धात्म-
लाभः ।।१९१।।
अथ ध्रुवत्वात् शुद्ध आत्मैवोपलम्भनीय इत्युपदिशति —
एवं णाणप्पाणं दंसणभूदं अदिंदियमहत्थं ।
धुवमचलमणालंबं मण्णेऽहं अप्पगं सुद्धं ।।१९२।।
एवं ज्ञानात्मानं दर्शनभूतमतीन्द्रियमहार्थम् ।
ध्रुवमचलमनालम्बं मन्येऽहमात्मकं शुद्धम् ।।१९२।।
त्यजति यः । केन रूपेण । अहं ममेदं ति अहं ममेदमिति । केषु विषयेषु । देहदविणेसु देहद्रव्येषु, देहे
देहोऽहमिति, परद्रव्येषु ममेदमिति । सो सामण्णं चत्ता पडिवण्णो होदि उम्मग्गं स श्रामण्यं त्यक्त्वा
प्रतिपन्नो भवत्युन्मार्गम् । स पुरुषो जीवितमरणलाभालाभसुखदुःखशत्रुमित्रनिन्दाप्रशंसादिपरम-
माध्यस्थ्यलक्षणं श्रामण्यं यतित्वं चारित्रं दूरादपहाय तत्प्रतिपक्षभूतमुन्मार्गं मिथ्यामार्गं प्रतिपन्नो भवति ।
उन्मार्गाच्च संसारं परिभ्रमति । ततः स्थितं अशुद्धनयादशुद्धात्मलाभ एव ।।१९०।। अथ शुद्ध-----
नयाच्छुद्धात्मलाभो भवतीति निश्चिनोति — णाहं होमि परेसिं, ण मे परे संति नाहं भवामि परेषाम्, न मे
परे सन्तीति समस्तचेतनाचेतनपरद्रव्येषु स्वस्वामिसम्बन्धं मनोवचनकायैः कृतकारितानुमतैश्च
૧. વ્યાવૃત્તપણું = ભિન્નપણું ૨.અગ્ર = વિષય; ધ્યેય; આલંબન.
૩. એકાગ્રચિંતાનિરોધ = એક જ વિષયમાં — ધ્યેયમાં — વિચારને રોકવા તે. (એકાગ્રચિંતાનિરોધ તે ધ્યાન છે.)
૩૫૪પ્રવચનસાર[ ભગવાનશ્રીકુંદકુંદ-